A V R U P A D A M E S K E N P R O B L E M İ Prof. Y. M i m a r Kemal Ahmet ARU
İstanbul Teknik Üniversitesi Şehircilik Profesörü
En m ü t e v a z i ş a r t l a r içinde bile olsa bir eve sahip o l m a n ı n bize t e m i n edeceği h u z u r ve sükûn, a i l e dertlr i n i sağlıyacağı y a ş a m a , çalışma zevki, sahip olduğu e-v e bağlılık dolayısile, insanın r u h u n d a u y a n a c a k , aile-ye, m u h i t e şehir ve y u r d a bağlılık hisleri, aşikâr olan h a k i k a t l e r d i r . H u z u r içinde r a h a t bir evde y a ş a y a n bir insanın, sihhatlı bir bünyesi olur. Rasyonel d ü ş ü n ü r . Böyle b i r k i m s e n i n iş kapasitesi a r t a c a k t ı r . Bu saydığı-mız f a k t ö r l e r i n cemiyet seviyesinde y ü k s e l t m e d e k i in-k â r o l u n m a z in-k u d r e t i n i d ü ş ü n e c e in-k olursain-k, cemiyeti-mizin k a l k ı n m a dâvasında .mesken k o n u s u n u n sosyal bir dâva olarak, en ön p l â n a a l ı n m a s ı lâzım geldiğini k a b u l etmemiz z a r u r i d i r .
Medenî d ü n y a n ı n h a r p t e n çıkan m e m l e k e t l e r i n den, m e s k e n b u h r a n ı n ı k a r ş ı l a m a k üzere devletler, m a hallî otoriteler ve belediyelerin b ü y ü k vazifeler d e r u h -t e e-t-tiğini görüyoruz. H a r p seneleri içinde, Y a p ı faaliyeti d u r m a s ı bir k a ç m i l y o n l o j m a n ı n d a h a r p t e t a h r i p edilmiş b u l u n m a s ı , b u m e m l e k e t t e k i m e s k e n b u h r a n ı n ı f e v k a l â d e a r t t ı r m ı ş t ı r . Sovyetler, bu d u r u m k a r -şısında m e s k e n inşasını geniş y a r d ı m tahsisatları ayır-m a k t a d ı r l a r . M e ayır-m l e k e t i ayır-m i z i n İ s t a n b u l , A n k a r a gibi b ü y ü k ş e h i r l e r i n d e k i m e s k e n b u h r a n ı n ı n A v r u p a y a n a -z a r a n f a r k l ı olmadığını h e r g ü n sayısı a r t a n g a y r ı res-mî gece y a p ı l a n inşaat g ö s t e r m e k t e d i r . B u g ü n İstan-b u l d a İstan-b u n l a r ı n sayısı 8.000 i geçmiştir.
Muhtelif A v r u p a m e m l e k e t l e r i n d e m e s k e n inşaa-tını k o l a y l a ş t ı r m a k için k a n u n çıkarılmıştır. Mahallî idareler Belediye ve m e s k e n ofisleri inşaatı teşvik için geniş m i k y a s t a i k r a z l a r y a p m a k t a d ı r l a r . B u t e ş e k k ü l -ler en m ü t e v a z ı sınıfın da m e s k e n ihtiyacını k a r ş ı l a m a k üzere k i r a l ı k m e s k e n l e r inşa e t m e k t e ayrıca Y a p ı Ko-o p e r a t i f l e r i n e k r e d i ve a r s a t e m i n e t m e k t e velhasıl bü-t ü n resmî, y a r ı resmî v e hususî o r g a n i z a s y o n l a r ı n mes-k e n b u h r a n ı n ı mes-k a r ş ı l a m a mes-k ü z e r e b ü y ü mes-k g a y r e t l e r sar-fettiği g ö r ü l m e k t e d i r .
1949 senesi s o n u n d a m e s k e n p r o b l e m i n i n veçhesi-ni etüd e t m e k için 11 A v r u p a milletiveçhesi-nin iştirak ettiği P a r i s t e toplanan bir k o n f e r a n s a katılmıştım. Geniş h a l k t a b a k a l a r ı n a tahsis edilecek m e s k e n l e r i t e m i n için' muhtelif milletlerin d ü ş ü n c e l e r i n i k a n u n ve nizamları* m b u k o n f e r a n s t a e t ü d e t m i y e f ı r s a t b u l d u k . A y r ı ayrı
muhtelif G a r p A v r u p a milletlerini t e t k i k e b a ş l a m a d a n m e s k e n l e r i n sosyal veçheleri ü z e r i n d e m i l l e t l e r a r a s ı se-m i n e r ç a l ı ş se-m a l a r ı n d a varılan, neticenin bir sentezini sizlere h ü l â s a o l a r a k izah e t m e y e çalışacağım.
1949 s o n b a h a r ı n d a P a r i s t e t o p l a n a n k o n f e r a n s ilk d e f a o l a r a k A v r u p a milletlerini bir a r a y a g e t i r m e k t e çalışmalar s o n u n d a a y d ı n l a t ı l a n m e s e l e l e r d e bu toplan-t ı y a k a toplan-t ı l a n e k s p e r l e r i n A v r u p a i kalitoplan-tesi dolayısile regional bir k o n f e r a n s ı n çerçevesini aşmış b u l u n m a k t a -dır.
Sosyal k o n u l a r 4 seksiyona ayrılmıştı.
1 — Sosyal servisler personelinin yetiştirilmesi 2 — G e n ç neslin İslahı
3 — Mesken p r o b l e m i n i n sosyal cepheleri 4 — Aile v e sosyal e m n i y e t
Biz, 3 ü n c ü seksiyonl ç a l ı ş m a l a r m a katıldık. T ü r k i -y e d e olduğu gibi b ü t ü n d ü n -y a d a da, h a r p sonrası mes-k e n b u h r a n ı , sosyal meselelerin başında g e l m e mes-k t e d i r . B u g ü n A v r u p a m e m l e k e t l e r i n i m e ş g u l eden düşünce, e n d ü s t r i r e v o l u s y o n u n n e t i c e s i n d e şehirlerin b ü y ü k in-k i ş a f l a r g ö s t e r m e s i n d e n dolayı geniş h a l in-k t a b a in-k a l a r ı n a m e s k e n t e m i n i d i r . K a z a n ç l a r ı n o r m a l bir k i r a bedeli ö d e m e y e k i f a y e t e d e m i y e n işçi z ü m r e s i n i n ş e h i r l e r d e b i r d e n b i r e m e y -d a n a çıkması m o -d e r n c e m i y e t l e r -d e y a n i p r o b l e m l e r o r t a y a k o y m u ş ve bu m e s e l e l e r d e u m u m i y e t l e g a y r i sıhhî i k a m e t bölgelerini d o ğ u r m u ş t u r . Son iki d ü n y a h a r b i h e m m e v c u t g a y r i m e n k u l u t a h r i p etmiş h e m de y e n i l e r i n i n i n ş a s ı n a m a n i olmuştur. Yine b u h a r p l e r k i r a l a r ı s t a b l i j e etmeğe h ü k ü m e t -leri m e c b u r etmiş bu da y a p ı f a a l i y e t i n i dirletmiştir. K o n f e r a n s t a temsil edilen milletler için az çok v a h i m d u r u m l a r m e v c u t t u r . F r a n s a h a r a b olmuş bir milyond a n fazla m e s k e n i y e n i milyond e n inşa e t m e k m e c b u r i y e t i n milyond e -dir. Ayrıca iki h a r b a r a s ı n d a bakımsızlık y ü z ü n d e n es-kimiş b i n a l a r ı n b a k ı m ı ve t a m i r y a p ı l m a s ı lâzımdır. N u f u s u n a r t m a s ı da h e r sene y e n i ihtiyaçları o r t a y a k o y m a k t a d ı r . İ t a l y a n ı n d u r u m u da aynıdır.
hususta m u t a b ı k kaldılar. Yapı e n d ü s t r i s i n i n diğer en-düstrilerden geri k a l m ı ş olması, b u g ü n m e s k e n l e r i n halâ ortaçağ usullerile inşa edilmesini, dolayısiyle m a -liyet bedelini y ü k s e l t m e k t e d i r . Mesken inşaatı, endüs-tri m e t o d l a r i l e hususî teşebbüsler sahasına intikal etti-ği zaman b u k o n u bir devlet meselesi o l m a k t a n çıkacak ve halledilmiş olacaktır. B u n u n için b u işlere ait tek-nik gözden geçirilmelidir. H e r m e m l e k e t g a y r e t l e r i n i n bir kısmını y e n i inşa m e t o d l a r ı a r a ş t ı r m a k için sarfet-melidir. Meselâ İngiltere y e n i m e t o d l a r ı b u l m a k için bugüne k a d a r 13 milyon İngiliz lirası s a r f e t m i ş t i r . Bu s a h a d a k i t e r a k k i l e r n e olursa olsun, d u r u m u n h e m e n düzeleceğini b e k l e m e m e l i d i r . Daha uzun bir zaman in-şaatın f i n a n s m a n ı b a k ı m ı n d a n devletler malî sureti haller b u l m a k m e c b u r i y e t i n d e d i r l e r .
Gelir ve k i r a p r o b l e m i de ü z e r i n d e d u r u l a a c k e h e m m i y e t l i bir k o n u d u r . B u g ü n y a p ı l a c a k m e s k e n in-şaatının, a m o r t i s m a n , faiz, b a k ı m m a s r a f l a r ı n ı karşıla-ması için k i r a n o r m a l bir işçi yevmiyesinin % 20 sini bulması lâzımdır. Bazı m e m l e k e t l e r d e k i vasatiler bu r a k k a m d a n çok uzaktır. Meselâ: 1918 den beri F r a n s a -da k i r a l a r stabliie edilmiş olup kiracı gelirinin a n c a k % 2 sine t e k a b ü l e t m e k t e d i r .
H o l l a n d a d a k i r a l a r 1940 da gelir,in % 20 sini teşkil e d e r k e n halen yüzde 10 u n a k a d a r d ü ş m ü ş t ü r . F r a n s a , İtalya, Hollanda^ İsviçrede h a r p t e n b e r i stablije e t t i k -leri k i r a l a r ı serbest b ı r a k m a k t e m a y ü l l e r i başlamıştır. Yeni inşaatta malî bir m u v a z e n e tesisi için, m a h a l l i idareler k o m ü n l e r ve devletin y ü k s e k irad ödiyemiye-cek h a l k t a b a k a s ı n a malî y a r d ı m d a b u l u n m a l a r ı n a ih-tiyaç v a r d ı r .
F i n a n s m a n p r o b l e m i n i n m ü s a v i olmıyan e h e m m i -yette iki veçhesi görülür. Birincisi m e v c u t b i n a l a r ı n bakımı, ikincisi yeni m e s k e n inşası. D o n d u r u l m u ş k ü -çük k i r a l a r l a b i n a l a r ı b a k ı m l ı t u t m a k m ü m k ü n olmı-yan, F r a n s a gibi m e m l e k e t l e r d e , devlet d ü ş ü k faizlerle ikrazda b u l u n a r a k t a m i r ve b a k ı m işlerini kolaylaştır-m a k kolaylaştır-m e c b u r i y e t i n d e d i r . K ü ç ü k kolaylaştır-m i k d a r l a r h a l i n d e yapılan bu n e v i ikrazlar, şayanı d i k k a t bir servis g ö r m e k -tedir. Esas d â v a yenıi inşaatın f i n a n s m a n ı d ı r . B u n d a da, şahıslar ve â m m e t e ş e k k ü l l e r i o l d u ğ u n a göre iki şekil v a r d ı r . K o n f e r n s t a temsil edilen G a r b î A v r u p a n ı n üç bü-y ü k m e m l e k e t i n d e m e s k e n bü-yapısının â m m e idareleri t a r a f ı n d a n y a p ı l m a s ı h u s u s u n d a bariz b i r t e m a y ü l v a r d ı r . İ n g i l t e r e d e m e s k e n inşaatının b ü y ü k k ı s m ı S ı h h a t B a k a n l ı ğ ı n ı n m ü s a a d e s i ile y a p ı l a n % 3 faizli ikraz usulile m a h a l l î otoriteler h e s a b ı n a y a p ı l m a k t a -dır. Gayesi, h a l k a ucuz k i r a ile m e s k e n t e m i n i olan b u i k r a z l a r devlet ve m a h a l l î t e ş e k k ü l l e r t a r a f ı n d a n fi-n a fi-n s e edilir. İfi-ngil'terefi-nifi-n bu m a k s a t l a yaptığı b ü y ü k ikrazlar sayesinde senede iki yüz bin ev inşası m ü m -k ü n o l m u ş t u r .
F r a n s a d a h a l k t a b a k a l a r ı n a tahsis edilecek mes-k e n inşaatı (Offices P u b l i c s d ' H a b i t a t i o n â marchĞ) t a r a f ı n d a n i d a r e edilir. Bu teşkilâtın yaptığı ikrazlar h ü k ü m e t i n m u v a f a k a t i l e emanet, ihtiyat, sigorta ve e m e k l i s a n d ı k l a r ı n d a n t e m i n e d i l m e k t e d i r . B u kredi-lerin de m a h d u t olduğu d ü ş ü n ü l e r e k 1949 senesinde bu t e ş e k k ü l l e r e bono ç ı k a r m a selâhiyeti verilmiş, b u suretle gelecek senelerde 50.000 k a d a r m e s k e n inşa e t m e k i m k â n ı sağlanmıştır. Â m m e t e ş e k k ü l l e r i n i n in-şa ettiği m e s k e n l e r d e n başka, hususî teşebbüslere de g e n i ş - m i k y a s t a ' y â r d i m yapılniası muhtelif devletler t a r a f ı n d a n u y g u n g ö r ü l m e k t e d i r . Bazı A v r u p a m e m l e -k e t l e r i n d e bilhassa B e n e l u x devletleri 1952 den itiba-r e n m e s k e n b u h itiba-r a n ı n ı n hususî inşaatı teşvik suitiba-retile halledileceği ü m i t e d i l m e k t e d i r .
K i r a l a r ı n k o n t r o l ü d e v a m ettiği m ü d d e t ç e serma-y e d a r l a r ı n m e s k e n inşaatına p a r a serma-y a t ı r a c a k l a r ı n ı ü m i d e t m e k h a y a l olur. B u n u n için hususî t e ş e b b ü s ü n mes-k e n inşasmı teşvimes-k h u s u s u n d a geniş m i mes-k y a s t a m ü l mes-k karşılığı ikraz politikası t a k i b e d e r e k u z u n v â d e ve d ü ş ü k faizlerle k r e d i b u l m a l a r ı n ı t e m i n etmelidir. F a k a t bu politikayı h e r t a r a f t a t a t b i k e t m e k h a l e n m ü m k ü n o l a m a m a k t a d ı r . Meselâ F r a n s a d a b u n e v i k r e d i -lerin m ü h i m k ı s m ı h a r a b olan şehir-lerin ihyası işinde k u l l a n ı l m a k t a hususî inşaata a n c a k y ü k s e k faiz ve kı-sa vâdeli k r e d i t e m i n i m ü m k ü n o l m a k t a d ı r .
Y e n i m e s k e n b ü y ü k şehirlerde tevzi şekli-üzerinde y a p ı l a n m ü z a k e r e l e r d e b ü t ü n delegeler insan ölçüsünü aşan «Dev şehirlerin» çalışan in-sanlar işin m e s k e n ve iş y e r i a r a s ı n d a k i m e s a f e y i b ü y ü t t ü ğ ü n ü , banliyö şehirlerini « U y k u Siteleri» h a line getirdiğini, b ü t ü n gün çalışan e r k e ğ i n aile h a y a -t ı n d a n m a h r u m kaldığını -t e n k i d e-tmişler b u n d a n ev-v e l k i k o n g r e l e r d e t e b a r ü z e t t i r i l e n «Çite İ n d u s t r i e l l e Optumin» f i k r i n e bağlı k a l ı n m a s ı n ı tavsiye etmişler-dir. G a y e y a p ı p r o b l e m l e r i n i mevzii bir e n d ü s t r i prog-r a m ı çeprog-rçevesi içine alacak insan ölçüsüne u y a n site-ler k u r m a k t a d ı r .
m ü h i m d i r . Birincisi k e n d i l e r i n e u y g u n olan i k a m e t g â hın temini, ikincisi de b u ailenin geçinecekleri k o m ş u -lar a r a s ı n d a b u l u n m a s ı d ı r . İ n g i l t e r e b u p r o b l e m e b ü y ü k bir e h e m m i y e t v e r m e k t e y e r l e ş t i r m e d e t e r b i y e v î bir k a r a k t e r t e m i n i t e c r ü b e e t m e k t e d i r . H a y a t seviyesi dü-şük, ailelerin g r u p l a n m a s ı iyi netice v e r m e d i ğ i için b u n l a r ı n seviyelerine y ü k s e l m e s i n e y a r d ı m edebilecek kimselerin y a n m a y e r l e ş t i r e r e k m i x t kompozisyonlaı-yapılması u y g u n g ö r ü l ü y o r .
İ n g i l t e r e d e bazı kiracı n e v i l e r i n i t e r b i y e e t m e k için usuller t a t b i k e d i l m e k t e d i r . B u mesele bittabi bü-t ü n k i r a c ı l a r ı ilgilendirmez. Birçok aileler obü-toribü-telerin kendilerile bu şekilde a l â k a d a r o l m a l a r ı n d a n esasen h o ş l a n m a z l a r da... B u n u n l a b e r a b e r k i r a c ı l a r ı n müşte-r e k m e s k e n l e müşte-r e ait u s u l l e müşte-r e müşte-r i a y e t i alışmalamüşte-rı bilhassa içlerinden bazılarının hususî bir d i k k a t e tâbi t u t u l m a s ı icab e t m e k t e d i r . İ n g i l t e r e d e m a h a l l î otoriteler k ö t ü bir k i r a c ı y a m e s k e n v e r m e m e z l i k edemezler. A n c a k onu t e r b i y e e t m e l e r i lâzımdır. B u v a z i f e h e r h a f t a aileleri ziyaret eden böylece evin sosyal yardımcısı r o l ü n ü oy-n ı y a oy-n k i r a t a h s i l d a r ı oy-n a d ü ş m e k t e d i r . Esas d â v a bazı ai-leleri y e n i bir h a y a t t a r z ı n a i n t i b a k e t t i r m e k t i r . Aile-n i Aile-n seçkiAile-n k o m ş u l a r a r a ş m a yerleştirilmesi de bir eği-t i m eği-tesiri edebilir. U m u m î k a i d e o l a r a k İngiliz m e s k e n idarecileri bu sosyal vazifeyi k i r a c ı l a r l a t e m a s ı temin eden diğer f a a l i y e t çeşitlerile k o m b i n e e t m e y e çalış-m a k t a d ı r l a r . M u n t a z a çalış-m z i y a r e t l e r l e k i r a c ı l a r l a dostane m ü n a s e b e t l e r tesisi t a m i r ihtiyaçlarının n a z a r ı d i k k a t e alınması k i r a c ı n ı n evi ve b a h ç e y i iyi bir t a r z d a m u h a -faza ve i d a r e kabiliyetli g ö r ü n m e s i iyi bir f ı r s a t teşkil eder. Tabiî m e s k e n idarecilerinin hususî bir ehliyet ve t e c r ü b e sahibi o l m a l a r ı lâzımdır. K i r a c ı l a r ı n idareciler-le b i r l i k t e muhtelif servisidareciler-lerin i d a r e s i n d e vazifeidareciler-lendi- vazifelendirilmesi bu eğitim işini kolaylaştırır. İ n g i l t e r e d e b u l u -n a -n k i r a c ı birlikleri, F r a -n s a d a da t e ş e k k ü l h a l i -n d e d i r . İsviçrede m e s k e n k o o p e r a t i f l e r i n i n o r t a k l a r ı m ü ş t e r e k h a y a t ı n icab ettirdiği r i a y e t ve inceliğe sevkeden ni-z a m n a m e l e r i v a r d ı r . Çok defa ç o c u k l a r ı n sebebiyet ver-diği a n l a ş m a z l ı k l a r idarecilerin n a z i k m ü d a h a l e s i l e ya-tıştırılır. İsviçre K o o p e r a t i f l e r i n d e m ü ş t e r e k vazifeler h a k k m d a k i r a c ı l a r a sık sık k o n f e r a n s l a r verilir. A y n ı g a y r e t İ t a l y a d a f a k i r k i r a c ı l a r ı n eğitimi y a r d ı m görme-si için h a l k m e s k e n l e r i E n s t i t ü l e r i n d e g a y r e t sarfedil-m e k t e d i r . E v l e r i n e iyi b a k a n k i r a c ı l a r a sarfedil-m ü k â f a t veril-m e k t e d i r . İsviçre veril-m e s k e n k o o p e r a t i f l e r i n i n i d a r e tarzı çok e n t e r e s a n d ı r . B ü y ü k i n k i ş a f l a r gösteren b u şirket-lerin esas h e d e f i sosyal h a s t a l ı k l a r l a m ü c a d e l e d i r . İda-reciler a r a s ı n d a k i m ü n a s e b e t l e r bilhassa bu zaviyeden görülür. K i r a n ı n ö d e n m e s i n d e k i gecikme, k i r a c ı n ı n h e r h a n g i bir m ü ş k ü l ü idarecinin d i k k a t i n i çeker sebepleri araştırılır. İ c a b e d e r s e n a s i h a t verilr, ve y a r d ı m edilir. F a k a t bu sosyal v a z i f e k o n t r a t ı n y ü k l e d i ğ i m e c b u r i y e t -lere r i a y e t i h a f i f l e t m e z . B ü t ü n b u söylediklerimizden anlaşılıyor ki otoriteler f a a l i y e t l e r i n i yalnız m e s k e n inşasına h a s r e t m i y e r e k eğitime m u h t a ç aileleri de
ye-t i ş ye-t i r m e k ye-t e d i r l e r . Neye-tice iye-tibarile A v r u p a d a muhye-telif şekillerde ele a l m a n m ü ş t e r e k inşa usulleri, k i r a c ı l a r ve ev sahibleri arasında y e n i y e n i m ü n a s e b e t şekilleri-nin m e y d a n a çıkmasını intaç e t m e k t e d i r .
B ü y ü k B r i t a n y a d a 1949 de k a b u l edilen k a n u n l a m e s k e n inşası için açılan k r e d i l e r i n faizi % 3, vadesi 60 sene o l a r a k k a b u l edilmiştir. Belediyeler bu istikrazla-rı (Central Local Laons F u n d ) sandığından t e m i n et-m e k t e ve hususî teşebbüslere et-m a l i y e t i 1500 L-S. geçet-mi- geçmi-y e c e k evler inşa e t m e k şartile % 3,75 faiz ve 20-25 se-ne v â d e ile ikraz e t m e k t e d i r . İnşa bedelinin % 90 m a k a d a r tediyat yapılır.
Devletin Belediyeler vasıtasiyle yaptığı bu m a l î y a r d ı m l a r d a n gaye, m a k u l k i r a bedellerile m e s k e n ih-tiyacı olanlara ev teminidir. Satılmak maksadile inşa edilen eve hiç bir malî yardım yapılmaz.
Mesken inşaatında e k o n o m i temini için İ n g i l t e r e d e geniş a r a ş t ı r m a l a r y a p ı l m a k t a d ı r . B u g ü n k ü iktisadi şartlar, inşa m a s r a f l a r ı n ı d ü ş ü r m e ğ i i c a b e t t i r m e k t e d i r . M e s k e n l e r i n maliyet bedeli ü z e r i n d e uzun a r a ş t ı r m a l a r y a p a n bir k o m i t e (Comite Girdvvood) şu n e t i c e l e r e v a r -mıştır:
1 — Bitişik sıra evler ve k a t evleri inşası. (Bu su-retle, arsa sathından, yol, kanalizasyon, vesair tesisat şebekesi t u l l e r i n d e n tasarruf... A y n ı z a m a n d a şehir es-tetiği b a k ı m ı n d a n da a y r ı k evlere n a z a r a n bitişik bina-lar ve b l o k l a r d a h a t a t m i n edicidir.
2 — K a t i r t i f a l a r m m azaltılması lâzımdır. B u g ü n İngilterede k a t irtifaı sekiz a y a k t a n (2.44) Met. yedi b u ç u k ayağa (2.28) Met. k a d a r indirilmiştir.
3 — Kanalizasyon, su tesisatı, havagazi, e l e k t r i k şebekesinin k a b i l olduğu k a d a r kısa b r a n ş m a n l a r l a bi-n a l a r a bağlabi-nması, m a l i y e t i u c u z l a t a c a k t ı r .
4 — İ k a m e t yollarile m ü n a k a l e y o l l a r ı n ı g a y e t n e t bir şekilde b i r b i r i n d e n a y ı r m a k lâzımdır. M a h a l l e içle-r i n d e çok ucuza m a l olacak az t a h k i m edilmiş i k a m e t yolları k a b u l e t m e k v e yol genişliklerinde t a s a r r u f l a r y a p m a k lâzımdır.
İ n g i l t e r e d e m e s k e n inşaatında birçok y e n i araştır-m a l a r y a p ı l araştır-m a k t a , S ı h h a t Vekâleti, sanayiciler, şehirci v e m i m a r l a r m ü ş t e r e k ç a l ı ş m a k t a d ı r . B u m a k s a t l a b i r çok sergiler yapılmıştır. S ı h h a t V e k â l e t i t a r a f ı n d a n h a z ı r l a n a n bir p r o g r a m a göre b u evlerin 900 a y a k m u r a b -baı sahası vardır, ( t a k r i b e n 84 M2). A y n ı ölçüdeki ev-lerin alışılmış eski m e t o d l a r l a inşa e t m e k için 200.000 sıhhat işçiliğe ihtiyaç v a r d ı r . H a l b u k i y a p ı e l e m a n l a r ı -n ı -n b i r k ı s m ı f a b r i k a l a r d a -n h a z ı r getirildiği içi-n bu me-sai 900 saate indirilebilmiştir.
E v aksamının, f a b r i k a l a r d a imali h u s u s u n d a k i t e k -niğin ileri gittiği ve iskân p r o b l e m i n d e b ü y ü k b a ş a r ı l a r k a y d e d e n m e m l e k e t , hiç şüphe yok İngilteredir.
H ü k ü m e t e n d ü s t r i y e l f i r m a l a r a , şehirci, m i m a r ve i n ş a a t ç ı l a r a m a l z e m e ve işçilikte t a s a r r u f l a r sağlıya-cak inşaat m e t o d l a r m m araştırılması h u s u s u n d a geniş m i k y a s t a y a r d ı m l a r y a p m a k t a d ı r .
A y r ı c a İ n g i l t e r e d e h a l e n b ü y ü k m e s k e n bölgeleri-n i bölgeleri-n k u r u l u ş u bölgeleri-n d a da y e bölgeleri-n i c e r e y a bölgeleri-n l a r v a r d ı r . P a t r i c A b e r c r o m b i e ' n m b ü y ü k L o n d r a rezional p l â n ı n a göre, b u şehre 25 mil m e s a f e d e H a r l o w m e v k i i n d e h e m iş h e m m e s k e n bölgelerini ihtiva eden y e n i bir şehir k u -r u l m a ğ a başlanmış ve n u f u s u , 20 senede 60.000 olacağı k a b u l edilmiştir. Bu şehrin k u r u l m a s ı n d a n m a k s a t , bü-y ü k L o n d r a d a k i e n d ü s t r i n i n de s a n t r a l i z a s bü-y o n u d u r . H a z ı r l a n a n p l â n d a m e s k e n bölgeleri 4 g r u b a t a k s i m edilmiş ve bu g r u p l a r b i r b i r l e r i n d e n yeşil saha-l a r saha-l a ayrısaha-lmıştır. H e r ünitenin bir k ü ç ü k merkezi, ayrı-ca 4 g r u b u n o r t a l a r ı n d a b ü y ü k bir m e r k e z teşkil edil-miştir. B u g ü n k ü şehir, s a k i n l e r i n e h e m iş h e m m e s k e n t e m i n edecektir. İşte ilk d e f a İ n g i l t e r e d e şehirlerin çözülmesi y o l u n d a bir a d ı m atılmış ve P a r i s K o n f e r a n sındaki (Ci'te İ n d u s t r i e l l e O p t i m u m ) f i k r i n i n t a h a k k u -k u n a d o ğ r u gidilme-ktedir. Mahallî i d a r e 6 a y z a r f ı n d a şehir s a h a l a r ı n ı n k u -r u l a c a ğ ı a-razinin b ü y ü k bi-r k ı s m ı m k e n d i s i n e m a l e t m i ş b u l u n u y o r d u . A n c a k b u suretle, b u şehirde k o n t r o l l ü bir i m a r h a r e k e t i y a p m a k m ü m k ü n olacak ve b i l a h a r a a r a z i n i n k ı y m e t a r t ı ş l a r ı n d a n da, yine şehir istifade ede-cektir.
İsveç yüz s e n e d e n b e r i h a r p g ö r m e m i ş ve s ü k û n içinde y a ş a m ı ş olan İsveçte bir i k a m e t g â h b u h r a n ı n ı n m e v c u d i y e t i sebebini, n u f u s u n a r t ı ş m d a , köy ve k a s a -b a l a r d a n şehir m e r k e z l e r i n e doğru göçlerde a r a m a k lâ-zımdır.
1939 senesinde İsveçte, t e k odalı m e s k e n l e r , m e c m u u i k a m e t g â h l a r ı n % 50 sini teşkil e t m e k t e idi. Y a p ı -l a n istatistik-lerde g ö r ü -l d ü ki, İsveç n u f u s u n u n 4 de bi-r i olan b i bi-r b u ç u k milyon insanı g a y bi-r ı sıhhî, çok k ü ç ü k e v l e r d e b a r ı n ı y o r d u .
Son 75 s e n e z a r f ı n d a u m u m î n u f u s 4.2 m i l y o n d a n 6.5 m i l y o n a y ü k s e l m i ş ve ş e h i r l e r d e k i n u f u s % 13 den % 50 ye çıkmıştır.
1931» senesinde devlet k a l a b a l ı k ailelerin h a y a t ş a r t l a r ı n ı d ü z e l t m e k gayesile m e s k e n m e v z u u n a m ü -d a h a l e e -d e r e k k i r a l a r ı -d ü ş ü r m e k m a k s a -d i l e gayretler s a r f e t m i ş t i r . Çocuk s a y ı s m a göre, k i r a l a r d a % 70 e ka-d a r tenzilât k a b u l eka-dilka-di- A y r ı c a çok çocuklu ailelerin inşa e d e c e k l e r i evlerin inşa m a s r a f l a r ı n ı n % 40 m a ka-d a r çıkan k r e ka-d i f o n l a r ı tesis eka-dilka-di. B u i k r a z l a r % 3.25 faizle k o m ü n l e r e , k o o p e r a t i f l e r e v e â m m e m e n a f i i k a -r a k t e -r i t a ş ı y a n t e ş e k k ü l l e -r e y a p ı l m a k t a d ı -r .
İsveç devletinin m e s k e n p r o b l e m i n e esaslı m ü d a -halesi 1933 senesinde başlamıştır. B u y a r d ı m siyaseti 1948 senesine k a d a r 100.000 ailenin m e s k e n l e r i n i te-m i n ve ıslah ette-mesine y a r d ı te-m ette-miştir.
A m m e otoriteleri m e n a f i u m u m i y e k a r a k t e r i taşı-y a n t e ş e b b ü s l e r e v e Beleditaşı-yelere k r e d i l e r a ç m a k t a ve çalışmaları m u r a k a b e e t m e t k e d i r . Gaye işçi gelirinin % 20 sini a ş m a y a n 2 odalı bir a p a r t ı m a n dairesi v e y a bitişik evi İsveç için n o r m a l m e s k e n h a l i n e g e t i r m e k -tir. İsveçteki y a p ı kooperatifçiliği çok ileridir. (Kiracı-lar y a p ı t a s a r r u f sandığı millî t e ş e k k ü l ü ) ismini taşıyan H.B.M. K o o p e r a t i f l e r i u m u m î m e s k e n inşaatının % 13 ü y a p m a k t a v e İsveçte 125 şubesi b u l u n m a k t a d ı r . Devlet E m e k l i N i z a m n a m e l e r i mucibince E -m e k l i l e r v e a y r ı c a i h t i y a r l a r için -m e s k e n l e r inşaart-ma iştirak e t m e t k e d i r l e r . B u e v l e r i n k i r a l a r ı m a h a l l î otori-telerin teşebbüs edeceği b i r seviyenin ü s t ü n e çıkamaz. Devlet , k o m ü n v e i d a r e l e r e e m e k l i m e s k e n l e r i inşa et-mesi için bir tahsisat a y ı r m a k t a , t o p r a k bedelsiz t e m i n edilmekte, a y r ı c a m a h a l l e l e r i n yol su ve tesisat m a s -r a f l a -r ı d e -r u h t e e d i l m e k t e d i -r . Bu m e s k e n l e -r e ye-rleş- yerleş-tirilecek k i m s e l e r i n yaşının 60 ı bulması, e m e k l i l i k h a k k m ı k a z a n m ı ş olması v e gelirinin iyi bir evde otur-m a s ı n a otur-m ü s a i t o l otur-m a otur-m a s ı lâzıotur-mdır. 1940 da h ü k ü otur-m e t i n aldığı geçici t e d b i r l e r d e n sonra İsveçte b u meselenin millî ç a p t a halli için bir p r o g r a m h a z ı r l a n m ı ş t ı r . B u n a göre 1946 seneleri z a r f ı n d a h e r yıl 40 - 45 bin m e s k e n inşa edilecek b u n l a r m % 40 ı üç odalı, % 40 ı iki odalı % 20 si de 1 odalı olacaktır. 1960 da bu p r o g r a m tatbik edilmiş olduğu z a m a n a r t ı k İsveçte iskân d u r u -m u t a -m a -m e n ıslah e d i l -m i ş olacaktır. B u -m ü d d e t içinde devlet m e s k e n inşaatını teşvik v e h i m a y e için geniş b i r y a r d ı m tahsisatı a y ı r a c a k t ı r . Belediyelerin k i r a l a m a k m a k s a d i l e y a p a c a k l a r ı m e s k e n l e r i n inşaat m a s r a f l a r ı n ı n y ü z d e n y ü z e k d a r k r e d i ile y a p ı l m a s ı k a r a r l a ş t ı r ı l m ı ş -t ı r . S -t o k h o l m Belediyesi (Mesken y a p ı l a r ı e -t ü d komis-y o n u ) t a r a f ı n d a n n e ş r o l u n a n 470 sahifelik b i r r a p o r , İs-v e ç t e m e s k e n yapısı a r a ş t ı r m a l a r ı h a k k ı n d a b i r f i k i r v e r m e k t e d i r . E n ucuz l o i m a n şekli olan b ü y ü k blok içinde 57 M2 İrk 3 odalı b i r a p a r t ı m a n ünitesi inşaat
1 — Bina derinliğinin 9 m e t r e d e n 11 m e t r e y e çı-karılması, m a l i y e t i %3 d ü ş ü r m e k t e d i r . 2 — K a t irtifamm: 2,70 m. den 2,50 m. ye k a d a r indirilmesi m a l i y e t i % 14 u c u z l a t m a k t a d ı r . 3 — K a t adedinin 3 d e n 4 e çıkarılması m a l i y e t i % 7 d ü ş ü r m e k t e d i r . G ö r ü l ü y o r ki, bu üç f a k t ö r h e y e t i u m u m i y e üze-rinde % 14 bir u c u z l a m a t e m i n e t m e k t e d i r . Maliyeti d ü ş ü r e n f a k t ö r l e r k i r a l a r ü z e r i n e de tesir e t m e k t e d i r . 1 — Bina d e r i n l i k l e r i 9 m e t r e d e n 11 m e t r e y e çı-k a r ı l m a s ı çı-k i r a y ı % 2,5 nisbetinde azaltır.
2 — K a t i r t i f a m m 2,70 den. 2,50 ye indirilmesi ki-r a y ı % 1,9 d ü ş ü ki-r ü ki-r .
3 — K a t adedinin 3 den 4 e ç ı k a r ı l m a s ı k i r a y ı % 5 azaltır.
Bu u m u m î değişiklik k i r a üzerine %9,3 bir azalma t e m i n eder. Bu m e t o d l a r s o n u n d a elde edilen t a s a r r u f -lar a p a r t ı m a n saha-larının a r t t ı r ı l m a s ı n a , m e r k e z î tes-h i n ve sair k o n f o r şartlarının t a tes-h a k k u k u için yine bina-l a r a s a r f e d i bina-l m e k t e d i r .
Bu etüd göstermiştir ki: A y n ı k i r a k a r ş ı l ı ğ ı n d a 9 m e t r e derinliğinde 2,70 m. k a t irtifalı 3 k a t l ı 57 M2
olan bir a p a r t ı m a n y e r i n e d e m l i ğ i 11 m e t r e k a t irti-f a ı 2,50 m . 4 k a t l ı ve m e r k e z î teshini b u l u n a n 64 M2 lik bir a p a r t ı m a n d a i k a m e t m ü m k ü n d ü r . DANİMARKA : D a n i m a r k a d a da m e s k e n inşaatı l ü z u m u d ü n y a n ı n h e r t a r a f ı n d a olduğu gibi ön p l â n d a g e l m e k t e d i r . B u r a -da -da devlet k r e d i l e r i a z a m î n i s b e t l e r d e k a b u l edilmiş b u l u n m a k t a d ı r . K o m ü n l e r e y a p ı l a n ikrazlarda inşa be-delinin % 95 ine k a d a r , Y a p ı K o o p e r a t i f l e r i n d e % 85 ine k a d a r , hususî teşebbüslere % 70 ine k a d a r k r e d i a ç ı l m a k t a d ı r . Mevcut m e s k e n inşaatını teşvik k a n u n u n gayesi m e s k e n endüstrisini inkişaf e t t i r m e k , sabit gelir-li h a l k t a b a k l a r ı ve çok çocuklu ailelerin m e s k e n inşa-a t ı n ı teşvik ve h i m inşa-a y e e t m e k t i r . Hiç bir suretle spekü-latif zihniyetle y a p ı l a n inşaata y a r d ı m edilmez. Devlet k r e d i s i l e inşaat y a p a n hususî şahsiyetler k i r a m i k d a r -larını tesbit e t t i r m e k için maliyet h e s a p l a r ı n ı m e s k e n v e k â l e t i n i n k o n t r o l u n a arz e t m e k m e c b u r i y e t i n d e d i r -ler. Y a p ı K o o p e r a t i f l e r i n i n s t a t ü l e r i m e s k e n v e k â l e t i t a r a f ı n d a n k o n t r o l edilir. Bu t e ş e k k ü l l e r i n m e n a f i u m u m i y e k a r a k t e r i n i haiz olduğu a n l a ş ı l d ı k t a n sonra k r e d i açılır. K o o p e r a t i f i teftiş selâhiyetini haiz bir m ü -fettiş tayin edilir. K o o p e r a t i f l e r v a r i d a t l a r ı n ı n bir kıs-m ı n ı yeni kıs-m e s k e n l e r inşasına s a r f e d i l kıs-m e k üzere f o n teşkil e t m e y e m e c b u r d u r l a r . D a n i m a r k a d a devlet k o n -t r o l ü al-tında, çalışan bu n e v i inşaa-t k o o p e r a -t i f l e r i geniş m e s k e n m ı n t ı k a l a r ı n d a inşaat y a p m a k t a d ı r l a r . B u n l a r bazan çok k a t l ı b ü y ü k k i r a b l o k l a r ı «10-12 kat» bazan 3 - 5 k a t l ı a p a r t ı m a n şeklinde l o j m a n l a r olduğu gibi bir kısmı d a bitişik k ü ç ü k sıra e v l e r d e n m ü t e ş e k k i l d i r . A y r ı k v i l l a l a r ş e k l i n d e k i i n ş a a -t a k a -t' i y y e n d e v l e -t k r e d i s i a Jj ı l'r
m a z . Devletin m e s k e n için açtığı k r e d i l e r bu f a a l i -yeti m ü r a k a b a sayesinde D a n i m a r k a d a b u g ü n h a r b i n d o ğ u r d u ğ u ev b u h r a n ı halledilmiştir denilebilir:
