1.ÜNİTE TARİH VE ZAMAN
A. İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ)
1.Tarihin Tanımı ...5
2.Tarih Biliminin Konusu ...5
3.Tarih Biliminin Temel İlkeleri ve Özellikleri 5 4.Tarih Biliminin yöntemi...5
5.Tarih Biliminin Kaynakları ...6
6.Tarihe yardımcı bilim dalları ...6
7.Tarihî Olaylara Bakış Açısı ...6
8.Tarih Biliminin Önemi ve Faydaları ...7
B. ZAMAN VE İNSAN 1.Tarihin Dönemlendirilmesi ...7
2.Yüzyılların (Asır) Hesaplanması ...7
3.Takvimlerin Ortaya Çıkışı ...8
4.Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Takvimler ...8
a. 12 Hayvanlı Türk Takvimi ...8
b. Hicri Takvim ...8
c. Celali Takvim ...8
d. Rumi Takvim ...8
e. Miladi Takvim...8
2. ÜNİTE İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ A. İNSANLIĞIN İLK İZLERİ 1.İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynaklar ... 10
2.Yerleşik İnsan ve Medeniyet ... 11
a. Göbeklitepe (Şanlıurfa) ... 11
b. Çatalhöyük (Konya) ... 11
c. Çayönü (Diyarbakır) ... 11
ç. Konya -Akşehir ... 11
d. İstanbul-Yarımburgaz ... 11
e. Antalya-Karain ... 11
B. SÖZLÜ KÜLTÜR C. TARİH ÖNCESİ DÖNEMLENDİRME 1.Tarihin Dönemlendirilmesi ...12
Tarih Öncesi Devirler (Karanlık Çağlar) ...12
Tarihi devirler ...12
1.Eski Taş (Paleolitik) Çağı ...12
1.Bakır (Kalkolitik) Çağı ...12
2.Orta Taş (Mezolotik) Çağı ...12
2.Tunç Çağı ...12
3.Yeni Taş (Neolitik) Çağı...12
3.Demir Çağı ...12
D. YAZININ GELİŞİMİ 1.Yazılı Kültürün Başlaması ...13
2.İlk Çağ’da Bilim ...13
E. İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI 1.İran Medeniyeti ...14
a. Medler (MÖ 625- MÖ 550) ...14
b. Persler (MÖ 550- MÖ 330) ...14
2.Hint Medeniyeti ...14
7. Mısır Medeniyeti ...19
8. Doğu Akdeniz Medeniyeti ...19
a. Fenikeliler (Kenaniler) ...19
b. İbraniler ...19
9. Hellenistik Medeniyeti ... 20
10. Roma Medeniyeti ... 20
F. İNSAN VE GÖÇ 1.Toplumların sosyal ve ekonomik aşamaları 21 2 . T o p l u l u k l a r ı n Y e n i C o ğ r a f y a l a r a Hareketleri ...21
a. Göçlerin nedenleri ...21
b. Önemli Göçler ...21
3.İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları ...22
G. KABİLEDEN DEVLETE 1. İlk Çağ Uygarlıklarında Devlet Anlayışı ...22
2. Yönetim Şekilleri ...22
3. İktidarın (Yöneticilerin) Meşruiyeti ...23
4. ..Coğrafi Yapı ve Ekonomik Hayatın Devlet Teşkilatlanmasına Etkisi ...23
5. ...Hukuk Anlayışı 246. ...İlk Çağ’ın Önemli Kanunları 24 3. ÜNİTE ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA A. ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR 1.Orta Çağ’da Avrupa’sını şekillendiren başlıca olaylar ...26
a. Siyasi alanda: “feodalizmin” (derebeylik) rejimi ...26
b. Toplumsal alanda: insanların sosyal tabakalara ayrılması ...26
c. Düşünsel, dini alanda:” Dogmatizm “(körü körüne inanış) oluşan düşünsel inanç ...26
ç. Sosyal alanda: “veba salgını”, insanların yaşamında çok köklü değişiklikler meydana getirmiştir. (1347-1351) ...26
2.Orta çağda dünyanın siyasi olayları ...27
a. Avrupa ...27
b. Ön Asya ...27
c. Orta Asya ...27
3.Orta Çağda Önemli Devletler...27
a. Sasani Devleti ...27
b. Moğol imparatorluğu...28
c. Avrupa ve Bizans ...28
B. TARIM TİCARET EKONOMİ 1. Tarım ...29
b. Artı ürün sonuçları; ...29
c. İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma 292. Ticaret ...29
a. Ticaret yolları ...29
b. Ticari yolların önemi: ...29
c. Ticari Mekânlar ... 30
3.Yerleşik ve Konar-göçerler Arasındaki Savaşlar ... 30
C. KANUNLAR GELİŞİYOR c. II. Kök Türk Devleti (682-742) ...33
d. Uygur Devleti (744-840) ...33
2. Kavimler Göçü ...34
Sebebi ...34
Sonuçları ...34
3.Avrupada Kurulan Türk devletleri ...34
a. Avrupa Hun Devleti ...34
b. Hazar Devleti ...34
c. Avar Hakanlığı ...35
d. Bulgarlar ...35
e. Macarlar ...35
f. Peçenekler ...35
g. Kıpçaklar (Kumanlar) ...35
4.Diğer Türk devletleri ...36
a. Karluklar ...36
b. Türgişler ...36
c. Başkırtlar ...36
d. Kırgızlar ...36
c. Oğuzlar ...36
D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK 1.Gücün (İktidarın) Meşruiyet kaynağı ...37
2. Gücün Maddi Kaynakları: ...37
3. Güç Paylaşımı ve Yönetim Organizasyonu . 37a. Hükümdar (Kağan) ...37
b. Kurultay (Toy) ...38
c. Ayukı (Hükümet) ...38
4. Hukuk (Töre) ...38
5.Coğrafi Şartlar, Hayat Tarzı ...39
6.Toplumsal Yapı ...39
7.Ordu (Askerî Teşkilatlanma) ...39
8. Dış Politika (Türklerin Diğer Devletlerle İlişkileri) ...39
9. Ticaret ... 40
10.Yazıtlar (Kitabeler) ... 40
E. TÜRKLERİN ANA YURTTAN GÖÇLERİ 1.Göçlerin Nedenleri... 40
2.Göçlerin Sonuçları ... 40
5. ÜNİTE: İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU A. İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU ÖNCESİNDE DÜNYANIN GENEL DURUMU 1. Arap Yarımadası Çevresinde Genel Durum . 422. Arap Yarımadası (Cahiliye Dönemi) ...42
B. İSLAMİYET YAYILIYOR 1. Hz. Muhammed’in Peygamberlik Öncesi Hayatı ...43
2, İslamiyet’in Doğuşu ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği ...43 3. Hicret (Mekke’den Medine’ye Göç) (622) . 43
a. İç Olaylar ...47
b. Dış olaylar ...47
2. Hz. Ömer Dönemi (634-644) ...47
a. İç Olaylar ...47
b. Dış Olaylar ...47
3- Hz. Osman Dönemi (644-656) ...48
a. İç Olaylar ...48
b. Dış Olaylar ...48
4. Hz. Ali Dönemi (656-661) ...48
a. İslam Dünyasında İlk Ayrılıklar ...48
b. Küfe savaşı (Cemel Vakası, Deve olayı) (656) ...48
c. Sıffin Savaşı (657) ...48
E. EMEVİLER (661-750) 1.Muaviye Dönemi ...49
2. Yezit Dönemi ...49
3. Abdülmelik Dönemi ...49
4. Velid Devri ...49
5.Emevilerin Yıkılış Nedenleri: ... 50
F . A V R U P A ’ D A İ S L A M İ Y E T ’ İ N YAYILMASI 1. Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ... 50
2. Beni Ahmer Devleti (1232- 1492) ... 50
G. ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER 1.Abbasi Devleti (750-1258) ...51
2.Abbasi Devletinin Parçalanması ...52
3.Abbasi Devlet Teşkilatında Türkler ...52
H. MISIR’DA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ 1. Tolunoğulları (868- 905) ...53
2. İhşidiler (Akşitler) (935- 969) ...53
3. Eyyubiler (1174-1250) ...53
4. Memlûklular (1250-1517) ...53
I. BİLİM MEDENİYETİ 1.İslam Medeniyetinde Önemli Bilim Merkezleri ve Alimler ...54
2 . İ s l a m M e d e n i y e t i n d e İ l i m l e r (sınıflandırılması) ...54
3.İslam Medeniyetinde Âlimler ...54
Farabi (870-950)...55
İbn-i Sina (980-1037) ...55
İmam Gazali (1058-1111) ...55
İbn-i Rüşd (1126-1198) ...55
4. Ekoller ...55
5.İslam Medeniyetinde Sanat ...55
6.ÜNİTE TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ A. TÜRKLER VE İSLAMİYET 1.Türkler ve Müslüman Araplar Arasındaki İlişkilerin Gelişim Süreci ...57
a. Talaş Savaşı (751) ...57
2. Türklerin İslamiyet’i Kabulünün Temel Sebepleri ...57
3. Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İslam Dünyasına Yapmış Oldukları Hizmetler ...57
B.İSLAMİYET’İ KABUL EDEN İLK TOPLULUKLAR 1. Berberiler ...57
1.Devletin Kuruluşu (Selçuk ve Arslan Bey Dönemleri) (960-1025) ...59
2. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1025-1063) 593.Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072) ....59
a.Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Büyük Selçuklu X Bizans İmparatorluğu) ...59
4.Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092) ...59
5. Devletin Yıkılış Sürecine Girmesi (1092- 1157) ... 60
a.Büyük Selçuklu Devleti Toprakları Üzerinde Kurulan Devlet Ve Atabeylikler ... 60
b. Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasında Etkili Olan Faktörler ... 60
D.BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM, TOPLUM VE MEDENİYET 1.Devlet Yönetimi ... 60
a. İslamiyet’in Türk Devlet Yapısına Etkileri .. 60b. Hükümdar ...61
c Melik ve Atabey ...61
d. Hükümet (Divan) ...61
2.Hukuk ...61
a. Şeri Hukuk ...61
b. Örfi Hukuk ...61
3.Toprak Sistemi ...62
İlk Türk İslam Devletlerinde Topraklar ...62
4.Ordu ...62
Gulam Sistemi: ...62
İkta Sistemi: ...62
Ordu Birlikleri ...62
5.Toplum Yapısı ...62
6.Ekonomik Hayat...63
Şeri Vergiler ...63
7.Eğitim ve Bilim ...63
Nizamülmülk (1018-1092) ve Siyasetname ..63
8.Sanat ve Mimari ...64
İlk Türk İslam Devletlerine Ait Önemli Eserler ...64
1.ÜNİTE TARİH VE ZAMAN
A. İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ) 1. Tarihin Tanımı
Geçmişte yaşamış insan ve insan topluluklarının meydana getirdiği olay ve olguları, neden-sonuç ilişkisi içerisinde yer ve zaman belirterek belgelere dayalı, objektif inceleyen sosyal bir bilim dalıdır.
2. Tarih Biliminin Konusu
✴ Tarih, insanlığa dair her türlü olayı veya olguyu bir bütün olarak ele alır ve inceler. İnsanı ilgilendiren her türlü gelişme tarihin konusu olabilir.
✴ Geçmişte meydana gelmiş herhangi bir gelişmenin tarihe konu olması için üzerinden belli bir süre geçmiş olması gereklidir.
✴ Tarihsel olaylar insan düşüncesinin oluşturduğu bilinçli fiillerin bir ürünü olmalı, insan topluluklarını ve az da olsa günümüzü etkilemelidir.
✴ İnsanın etkisinin olmadığı doğa olayları tarihin konusu içinde yer almaz.
Tarihî Olay: Tarihte tek tek, kısa zamanda ortaya çıkan, başlangıç veya bitiş tarihi belli olan her türlü gelişme.
(Sakarya Meydan Muharebesi, Karlofça Antlaşması vb.)
Tarihî Olgu :Genellikle bir tarihî olayın ortaya çıkardığı, uzun süreli, başlangıç veya bitiş tarihi net bir şekilde ifade edilemeyen aynı türdeki gelişmeler bütünü.
(Demokrasinin yayılması, Anadolu’nun Türkleşmesi vb.) 3. Tarih Biliminin Temel İlkeleri ve Özellikleri
✴ Geçmişteki olayları inceler.
✴ İnsan toplulukları tarafından meydana getirilir. Belgelere dayanmalıdır.
✴ Kesinlik yoktur fakat yorum vardır.
✴ Yer ve zaman belirtilmelidir.
✴ Sebep sonuç ilişkisi olmalıdır.
✴ Objektif (tarafsız) olmalıdır.
✴ Tarihî olaylar tekrarlanamaz. (Deney ve gözlem yapılamaz).
✴ Olayın meydana geldiği devrin şartları ve değer yargıları iyi bilinmelidir.
✴ Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiği yerde yapılmalıdır.
4. Tarih Biliminin yöntemi
Bir sonuca ulaşmak amacıyla, bilime, mantığa ve tecrübeye dayanarak izlenen araştırma şekline yöntem denir.
Tarih Biliminin Yöntemi ise araştırmadır. Tarih biliminin izlediği araştırma yöntemine kısa 5T modeli denir.
Tarama (Kaynak Arama) Araştırılan konu ile ilgili, tarihe tanıklık edebilecek her türlü belgeye ulaşma
Tasnif (Sınıflandırma) Tarama sonucu elde edilen kaynaklardan ulaşılan bilgileri ve verileri belli bir plan dahilinde sınıflandırma
Tahlil (Çözümleme) Sınıflandırılan bilgilerin araştırma için yeterliliğine ve nesnelliğine bakma
Tenkit (Eleştiri) Verilerin ve bilgilerin sahte ve gerçek olup olmadığını ortaya çıkarma (Dış ve iç tenkit yöntemiyle yapılır.)
Terkip (Sentez) Tarih biliminin temel ilkeleri doğrultusunda tüm verileri ve bilgileri birleştirerek eseri meydana getirme, yazma
Siyasi Cumhuriyetin İlanı Askeri Malazgirt Savaşı Sosyal Orta Asya Türk
Göçleri Ekonomik Sanayi Devrimi
Kültürel Yazının İcadı Dini İslamiyet’in Doğuşu Eser Sultan Ahmet Camisi
5.Tarih Biliminin Kaynakları
✴ Tarih olay hakkında bize bilgi veren, onu doğru anlayabilmemiz için tanıklık yapan her türlü malzemeye kaynak (belge, vesika) denir. Olayı doğru anlamaya yarayacak her türlü malzeme bilginin bulunma aşamasıdır.
a. Kaynak Çeşitleri b. Kaynakların Sınıflandırılması
Birinci elden (Ana) kaynaklar: Tarihî olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgudur.
İkinci elden kaynaklar: Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak meydana getirilen eserlerdir.
Yazılı kaynaklar: Ferman, mühür, para, gazete, hatıra vb.
Sözlü kaynaklar: Destan, efsane, hikâye, şiir vb.
Kalıntılar: Arkeolojik buluntular; taş, toprak, kemik, madenden yapılmış eşyalar, mezarlar vb.
Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar: CD, film, fotoğraf, resim vb.
6.Tarihe yardımcı bilim dalları
Coğrafya: Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, beşerî, siyasal yönlerden inceleyen bir bilim dalı olan coğrafya; olayların geçtiği yerin tespiti, toplumsal faaliyetlerde iklim şartlarının etkisi gibi konularda tarihe yardımcı olur.
Antropoloji: İnsanlara ait kafatası ve iskeletleri inceleyerek ırklarının tespitinin yapılmasını sağlar. Sosyal antropoloji ise toplumların kültürel değişimlerini ele alır.
Kronoloji: Zaman bilimidir. Tarihsel olayları geçmişten günümüze sıralayarak olaylar arasında sebep-sonuç bağlantısının kurulmasını kolaylaştırır.
Paleografi: Eski yazıları inceler ve bunların günümüz diline çevrilmesini sağlar.
Sosyoloji: Toplumların temel özelliklerini ve karakterini inceleyerek tarihe yardımcı olur.
Diplomatik: Devletler arasındaki her türlü siyasi belgeyi inceleyerek tarihe yardımcı olur.
Kimya (Karbon 14 Metodu): Buluntunun yaşını tespit edilmesinde tarihe yardımcı olur.
Heraldik: Arma bilimidir. Armalarda yer alan semboller ve işaretler, devletler ve toplumlar hakkında bilgi verir.
Arkeoloji: Kazı bilimi olarak da adlandırılan arkeoloji; yerin ve suların altında kalan kalıntıların ortaya çıkarılmasını sağlar.
Özellikle yazının icat edilmediği dönemlerin aydınlatılmasında tarihe yardımcı olur.
Etnografya: Kültür bilimi de denilen etnografya, tarihi kaynakların az olduğu durumlarda tarihe yardımcı olur. Toplumların örf, adet, gelenek ve göreneklerini inceler.
Felsefe: Akıl ve mantık ilkeleri ile düşünmeyi öğreten felsefe, tarihçiye eleştirel bakış açısı kazandırır.
Epigrafi: Kitabe bilimidir. Anıtlar üzerindeki yazıları, sembolleri vb. inceler.
Filoloji: Dil bilimidir. Diller arasındaki bağlantıları inceleyerek toplumların bir- birleriyle etkileşimlerini ortaya koyar.
Nümizmatik: Para bilimidir. Her türlü parayı inceleyerek devletin hükümdarı, yönetim şekli, ekonomik gücü vb. hakkında bilgi verir.
Uyarı : Yukarıda bahsi geçen bilim dalları dışında; Hukuk, Edebiyat, Sicillografi (mühür bilimi), Geneoloji (soy bilimi, şecere), metroloji (ölçü, tartı bilimi), onomastik (yer adları bilimi) gibi bilim dalları da tarihe yardımcı olmaktadır.
7. Tarihî Olaylara Bakış Açısı
✴ Tarihî olaylar ele alınırken tarihî bilgilerin kendi döneminin şartlarına göre değerlendirilmesi gerekir. Belgeler, yoruma muhtaçtır ve olayın yaşandığı çağın ve toplumun ruhunu taşımaktadır. Bu nedenle o ruha göre bir açıklama ve yorum yapılması gerektiği unutulmamalıdır
Anakronizm: Bir olayın tarihi ve çağı üzerinde yanılma, tarih ve çağların birbirine karıştırılmasıdır. Ayrıca bir tarihî olayı, olayın yaşandığı dönemin şartlarına göre değil de günümüz şartlarına göre değerlendirmek veya yorumlamak olarak da ifade edilebilir.
8. Tarih Biliminin Önemi ve Faydaları
“Türk çocuğu, ecdadını tanıdıkça daha büyük işler yapma için kendinde kuvvet bulacaktır.” M. Kemal Atatürk
✴ Kişinin kendi milletine aidiyet duygusuyla bağlanmasını sağlar.
✴ Millî ve toplumsal kimliği kuşaklara aktaran araç tarih bilincidir.
✴ Tarih, araştırma ve kanıt kullanma becerisini arttırır.
✴ İnsanlara sorgulama ve eleştirel düşünme becerilerini de geliştirir.
✴ Tarihî süreçte meydana gelen değişimleri ve süreklilikleri algılar.
✴ Bireyde tarihsel empati duygusu kazandırır. Bu empati, dünyanın mirasını anlayan insanı, kendisi ve çevresiyle barışık bir birey olarak geliştirir.
✴ Tarih rehberliğinde geçmişteki hataları tekrar etmesini engeller.
Uyarı : Dinî inanışlar, devlet yapıları, coğrafi birliktelik, kültür birliği, örf-adet birliği musiki ve ülkü birliği milli kimliğimizi belirleyen unsurlardandır
B. ZAMAN VE İNSAN 1.Tarihin Dönemlendirilmesi
✴ İnsanlığın temel sorunlardan biri, zamanı anlamlandırmak olmuştur. İnsan, geçmişini bir düzene sokmak için asır, çağ, devir gibi terimlere başvurmuştur.
✴ Yazının keşfi bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Bunun sonucunda yazıdan önceki zamanlar tarih öncesi, sonraki zamanlar ise tarihî dönemler olarak adlandırılmıştır. Böylece tarihî olayların daha rahat incelenmesi, araştırılması ve öğrenilmesi için tarihçiler tarihi belirli dönemlere (çağlara) ayırmıştır.
Uyarı :Tarihin bu şekilde dönemlendirilmesi hem göreceli hem de Avrupa tarihi merkezlidir ve coğrafi sebeplerden dolayı Türk tarihiyle de örtüşmemektedir.
2. Yüzyılların (Asır) Hesaplanması
✴ Güneş yılı esasına göre hazırlanan takvimlerde her yüzyıl, asır şeklinde ifade edilir.
✴ Bir olayın yer aldığı yüzyıl verilirken o olayın yaşandığı yüzyıl söylenir. Sona eren yüzyıl söylenmez.
Örneğin Cumhuriyetin İlanı 1923’tür ve 1923 yılı XX.
yüzyıldadır. Buradaki mantık 19 tane yüzyılın bittiği ve XX. yüzyıla ait yılların başladığı şeklindedir.
✴ Bir tarihin hangi yüzyıla ait olduğunu tespit etmek için verilen tarihteki son iki rakam kapatılır, geri kalan sayıya bir eklenir. Örnek: 1453 tarihinin hangi yüzyıla ait olduğunu bulmak için 1453’ün son iki rakamı olan 53’ün üzeri kapatılır geriye kalan 14’e 1 eklenir. Böylece 15 bulunur. Dolayısıyla 1453, XV.
yüzyıldadır.
M . Ö M . S
M i l a t H . z İ s a n ı n D o ğ u m u
1 0 0 0 100
1 . ç e y r e k 2 . ç e y r e k 3 . ç e y r e k 4 . ç e y r e k 1 . ç e y r e k 2 . ç e y r e k 3 . ç e y r e k 4 . ç e y r e k
9 9 - 7 5 7 4 - 5 0 4 9 - 2 5 2 4 - 0 0 - 2 4 2 5 - 4 9 5 0 - 7 4 7 5 - 9 9
I . y ü z y ı l I . y ü z y ı l
Tarih Yüzyıl
M.Ö 44 I.yüzyılın 2. yarısı ,3. çeyreğidir.
571 VI.yüzyılın 2. Yarısı ,3. çeyreğidir.
M.Ö 571 1923 2018
3.500 Yaznın icadı
Milyon2,5 5000 375
(Kavimler Göçü)
1453 (İstanbul’un
Fethi)
1789 (Fransız
İhtilali)
1.TAŞ ÇAĞI Eski Taş (Paleolitik) Çağı Or ta Taş (Mezolitik) Çağı Yeni Taş (Neolitik) Çağı
2.MADEN ÇAĞI Bakır Çağı
Tunç Çağı Demir Çağı
İLK ÇAĞ ORTA ÇAĞ YENİ ÇAĞ YAKIN ÇAĞ
TARİH ÖNCESİ KARANLIK DÖNEM MİLAT0 TARİHİ DEVİRLER
3. Takvimlerin Ortaya Çıkışı
Ay Yılı: Ay’ın Dünya etrafında 12 defa dönmesi ile meydana gelir. Bir ay yılı 354 gündür.
Güneş Yılı: Dünya’nın Güneş etrafında bir kez dönmesi ile meydana gelir. Bir güneş yılı 365 gün 6 saattir.
✴ Tarihte ilk takvim, Sümerler tarafından ay yılı esasına göre hazırlanmıştır. Güneş yılı esasına göre hazırlanan ilk takvim ise Mısırlılara aittir.
✴ Tarih boyunca Sümerler, Mısırlılar, Romalılar, Yunanlılar vb. çeşitli takvimler oluşturmuş ve kendileri için önemli günleri takvimin başlangıcı yapmışlardır. Örneğin; Yunanlılar ilk olimpiyat oyunlarının yapıldığı MÖ 776’yı, İbraniler MÖ 3761’deki Yaradılış (Tekvin) yılını, Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumu olan sıfırı, Müslümanlar MS 622 tarihli Hicret’i, takvimlerine başlangıç olarak esas almışlardır.
✴ Türkler de tarih boyunca göçler, inanç, ekonomi vb. nedenlerle çeşitli takvimler kullanmışlardır.
4. Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Takvimler a. 12 Hayvanlı Türk Takvimi
Güneş yılı esasına göre hazırlanmış Köktürkler, Uygurlar, Çinliler ve Tibetliler tarafından kullanılmıştır. Yıllar 12 farklı hayvan ismi ile belirtilmiş aylar ise sayılarla gösterilmiştir. Bir yılın 365 gün 5 saat olarak hesaplandığı bu takvim, Türklerin astronomi bilimi ile uğraştıklarının bir göstergesidir. Bu takvimde kullanılan hayvan isimleri ise şunlardır:
sıçgan (sıçan), ud (öküz), bars (pars), tavışgan (tavşan), lu (ejder), yılan, yund (kıs-rak), kon (koyun), biçin (maymun), takıgu (tavuk), it (köpek), tonguz (domuz).
b. Hicri Takvim
Ay yılı esasına göre hazırlanan bu takvim ilk kez Hz. Ömer zamanında oluşturulmuş, bir yıl 354 gün olarak hesaplanmış ve başlangıcı “Hicret” kabul edilmiştir. Türkler, İslamiyet’e geçtikten sonra bu takvimi kullanmışlardır. Türklerin bu takvimi kullanmaları, dinî esaslara göre toplumsal hayatı düzenlediklerini ortaya koymaktadır.
c. Celali Takvim
Güneş yılı esasına göre hazırlanan Celali takvimi, şair ve aynı zamanda astronom Ömer Hayyam başkanlığındaki bir heyet tarafından, Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah’ın isteği ile hazırlanmıştır. Takvimin başlangıç tarihi 1079, yılbaşı 21 Mart olarak kabul edilmiş, bir yıl 365 gün 6 saat olarak hesaplanmış, Selçuklulardan başka Babür Devleti tarafından da kullanılmıştır.
d. Rumi Takvim
Güneş yılı esasına göre hazırlanmıştır. Malî işlerdeki karışıklıkları gidermek amacıyla Osmanlı Devleti tarafından 1677 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. 1839 tarihinden itibaren Osmanlı’da tüm resmî işlerde Rumî takvim esas alınmış, bir yıl 365 gün 6 saat olarak hesaplanmış, Hicrî takvim ile beraber 1926’da yürürlükten kaldırılmıştır.
e. Miladi Takvim
1926′ Dan itibaren kullandığımız takvimdir. Güneş yılını esas alır. Temeli mısırlılara dayanır. İyon ve yunanlılar kanalıyla batıya aktarılmıştır. Romalılar sezar zamanında julyen takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır. Yeniçağda papa xıı.
Gregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle Gregoryan Takvimi olarak anılmıştır. Günümüzde ise milat takvimi denilmektedir. Milat takvimi hz. İsa’nın doğuşunu (sıfır) kronolojinin başlangıcı olarak kabul eder
2. ÜNİTE İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLER
A. İNSANLIĞIN İLK İZLERİ
✴ İnsanın geçmişini, tabiatla mücadelesini, sosyal ilişkilerini ve inançlarını öğrenmek geçmişten günümüze ulaşan izlerin incelenmesine bağlıdır.
✴ İnsanoğlunun geçmiş yaşamı hakkında yerleşim yerleri, konar-göçer yaşam alanları, tapınaklar, mezarlar ve doğal çevre araştırılır, çıkarımlar elde edilir.
✴ Yazıdan önceki dönemin aydınlatılabilmesi için en önemli unsur arkeolojik araştırmalardır.
✴ Günümüzden yaklaşık 2,5 milyon yıl önce Dünya, buzullarla kaplı olduğu için insan yaşamına uygun değildir.
✴ Buzulların yavaş yavaş erimeye başlamasıyla birlikte özellikle kuzey yarım kürenin bazı alanlarında ılıman iklim kuşakları oluşmuş, doğal çevre insan yaşamına uygun hâle gelmiş ve ilk yerleşme ile ilgili hareketlilikler bu kuşakta görülmeye başlanmıştır.
✴ 12 bin yıl önce Anadolu’nun güneydoğusunda ve Mezopotamya’da Bereketli Hilal olarak da adlandırılan bu coğrafyada iklim giderek insan yaşamına uygun hâle gelmiş ve bu bölgede nüfus artmaya başlamıştır.
1.İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynaklar
✴ Anadolu’daki birçok yerleşim bölgesinde yapılan kazı çalışmaları sonucunda MÖ 9.000’lerden itibaren üreticiliğin başladığı görülmektedir.
✴ Çayönü Höyüğü (Diyarbakır) ve Cafer Höyük (Malatya) yerleşkelerinde dünyanın en eski buğday türlerinden birisi olan “Emmer evcil buğdayının bulunması buna örnektir.
✴ Yazıdan önceki dönemde insanlar, mağara ve kaya sığınakları içinde küçük gruplar hâlinde tarımla birlikte kulübe şeklindeki barınaklarda yaşamaya başlamıştır.
✴ Nüfus artışıyla birlikte mağaralar yerini, “megaron” denilen belli bir kısmı toprağa gömülü ve yuvarlak planlı kulübe şeklindeki barınaklara bırakmıştır. Zamanla yapılar topluluğuna dönüşmüştür.
✴ Tarıma geçişle birlikte keçi, koyun, sığır, domuz, at ve köpek gibi hayvanlar evcilleştirilmiş ve günümüzdeki köy yaşamına benzer yaşam biçimleri oluşturulmuştur
✴ İnsanlık tarihinde ilk defa tarımsal üretime dayanan bir ekonominin oluşumunu sağlamıştır
✴ Tarım ürünleri ve hayvanlardan elde edilen liflerle giyinen ilk insanlar, başlangıçta iri ve kaba olarak yontulan taşları kullanmıştır.
✴ Alet yapımında çakmaktaşı, obsidyen, kemik, tahta ve boynuz gibi malzemeler kullanmıştır.
✴ Bu malzemelerden bıçak, iğne ve olta, ok ucu, orak gibi alet ve silahlar yapmışlardır.
✴ Ateşin kontrol altına alınması daha kullanılışlı araç-gereç yapımı sağlamıştır. Kilin ateşte pişirilmesi, öğütme taşları, havanlar ve dibekler, çanak-çömlek yapım biçimleri, fırınlama teknikleri, süsleme alışkanlıkları gelişen yeni teknolojinin en açık göstergesi olmuştur.
İnsanlığın Yaşam Tarzı Aşamaları
Avcılık,Toplayıcılık Ve Mağra
da Yaşamış Besin Bulmak İçin Konar Göçer olmuş
(Yabani tahılı ıslah ederek) Tarım ve Yerleşik Hayata
Başlamış
(Ürettiği için nüfus artmış) Yerleşik Yaşam İlk Köy Yerleşmeleri ve Kabileler
Ortaya Çıkmıştır.
2.Yerleşik İnsan ve Medeniyet
✴ Yerleşik yaşama ve medeniyete ait ilk yerleşim merkezleri yazıdan önceki dönemde görülmektedir.
✴ Anadolu’da Tarih öncesi çağları aydınlatan en önemli merkezler arasında; Göbeklitepe (Şanlıurfa), Çatalhöyük (Konya), Çayönü (Diyarbakır), Cafer Höyük (Malatya), Alacahöyük (Çorum), Yarımburgaz Mağarası (İstanbul) Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları (Antalya), Beycesultan (Denizli), Kumtepe, Truva (Çanakkale), Alişar (Yozgat) antik bölgeleri yer alır a. Göbeklitepe (Şanlıurfa)
✴ Şanlıurfa kent merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü yakınlarındadır.
✴ 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt (Kılaus Şimit) tarafından başlayan kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır.
✴ Günümüzden 10 bin yıl öncesine tarihlendirilmiş, dünyanın en eski tapınaklarından biri olarak kabul edilir.
✴ Bu tapınak alanının etrafındaki yerleşimlere bakıldığında; “insanlar tarımsal faaliyetler sonucu yerleşik hayata geçmiştir” yargısı tartışmaya açılmıştır
b. Çatalhöyük (Konya)
✴ Konya Çumra ilçesinde 1961 yılında başlayan kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır.
✴ Arkeolog J. Mellart (Melır) tarafından ortaya çıkarılan “kent” oldukça iyi korunmuş yapılardan oluşur.
✴ Günümüzden 9 bin yıl öncesine tarihlendirilmiş, dünyanın ilk kent yerleşmelerinden biri olarak kabul edilir.
✴ Birbirine bitişik evlerin yer aldığı Çatalhöyük’te, 8 -10 bin kişilik kalabalık bir nüfus yaşamış ve insanlar eşit bir toplumsal yapı içerisinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
✴ UNESCO Dünya Miras listesinde yer almaktadır.
c. Çayönü (Diyarbakır)
✴ Anadolu’ bulunan Diyarbakır’ın Ergani ilçesi sınırlarındaki Çayönü’nde önemli bir merkezdir.
✴ Çayönü’nde yapılan kazılar sonucunda 8 000 m2 alan 1964 yılında Robert J. Braidwood (Rabırt J. Breydvud) ve Halet Çambel başkanlığında bir ekiple açığa çıkarılmıştır.
✴ Dünyanın en eski köy yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilir.
✴ İnsanlığın tarım yapmaya başladığı ilk bölgelerden biri olan Çayönü’nde ilk tahıl (buğday) üretiminin yapıldığı tespit edilmiştir.
ç. Konya -Akşehir
✴ Konya, Akşehir Dursunlu fosil yatakları, Anadolu’da insan varlığına ilişkin kalıntıların ele geçirildiği en eski buluntu yeridir
d. İstanbul-Yarımburgaz
✴ İstanbul, Yarımburgaz Mağarası’na günümüzden 270 bin-390 bin yıl önce Anadolu da ilk insanların yerleştiği tespit dilmiştir.
e. Antalya-Karain
✴ Antalya Karain Mağarası Anadolu’da insana dair en eski kemik kalıntılarını barındırması açısından çok önemlidir.
B. SÖZLÜ KÜLTÜR
✴ Yazının icadından önce insanlar, toplumsal hafızalarını sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarmış ve bu yolla korumuştur.
✴ Eski Yunan’da mit ve efsane anlatıcıları, Türklerde ozan ve âşık, Afrika’da topluluğun en yaşlıları; bu aktarım görevini üstlenmiştir.
✴ Yine toplumların sözlü anlatımlarındaki tufan ve yaratılış hikâyeleri benzerlik göstermektedir.
C. TARİH ÖNCESİ DÖNEMLENDİRME 1.Tarihin Dönemlendirilmesi
Tarih Öncesi Devirler (Karanlık Çağlar) Tarihi devirler
1.Taş Çağı (MÖ 2,5 Milyon- MÖ 5000) 2.Maden Çağı (MÖ 5000- 330) 1.İlk Çağ MÖ 3200 (Yazının İcadı)
MS 375(Kavimler Göçü) 1.Eski Taş (Paleolitik) Çağı
Anadolu (MÖ 2,5 milyon-MÖ 16.000) Mezopotamya (MÖ 1,1 Milyon- MÖ 12.000) En uzun devirdir. İnsanlar, mağaralarda yaşamışlar, avcılık ve toplayıcılıkla geçimlerini sağlamışlardır.
Bu devrin en önemli olayı ateşin insanlık tarafından kullanılmasıdır.
1.Bakır (Kalkolitik) Çağı Anadolu (MÖ 5.800-3.400) Mezopotamya (MÖ 5.500-3.100)
İnsanlık ilk defa bakırı kullanarak madenleri işlemeye başlamıştır. Ayrıca tarımsal faaliyetler yoğun bir
şekilde artış göstermiştir 2.Orta Çağ
375 (Kavimler Göçü) 1453 (İstanbul’un Fethi) 2.Orta Taş (Mezolotik) Çağı
Anadolu (MÖ 16.000-9.000) Mezopotamya (MÖ 12.000-10.000) Buzullar erimeye başlamış, insanlar mikroliti (küçük taş aletler) ve obsidyeni (siyah renkli volkanik taş)
kullanmışlardır.
2.Tunç Çağı Anadolu (MÖ 3.400-1.200) Mezopotamya (MÖ 3.200-1.000)
Bakır ve kalayın karıştırılmasıyla elde edilen tunç ile daha dayanıklı aletler üretilmiş, ilk şehir devletleri
kurulmuştur.
3.Yeni Çağ 1453 (İstanbul’un Fethi)
1789 (Fransız İhtilali) 3.Yeni Taş (Neolitik) Çağı
Anadolu (MÖ 8.500-5.800) Mezopotamya (MÖ 10.000-5.200) Tarımsal üretim ortaya çıktı, su kenarlarında evler
yapıldı, köyler kuruldu, hayvanlar evcilleştirildi.
3.Demir Çağı
Anadolu (MÖ XIII. yüzyıl-MÖ 330) Mezopotamya (MÖ 1.000-MÖ. 330)
Doğada bol bulunan ve kolay işlenen demir sayesinde tarımda ve günlük hayatta önemli ilerlemeler yaşandı.
Şehir devletlerinin yerini imparatorluklar aldı.
4.Yakın Çağ 1789 (Fransız İhtilali-...
✴ Yazının icadıyla birlikte tarihî çağlar başlamıştır. Taş Çağı: Eski Taş, Orta Taş ve Yeni Taş Çağı olmak üzere kendi içinde çağlara ayrılırken Maden Çağı da Bakır, Tunç ve Demir Çağı olarak dönemlere ayrılmıştır.
✴ Tarih öncesi çağlar, insanlık tarihinin en uzun ve en az bilinen dönemleridir.
✴ Yazı olmadığı için dönemi aydınlatacak yeterli bilgilere ulaşılamamış ancak arkeolojinin katkılarıyla bazı veriler elde edilebilmiştir.
✴ Tarih öncesi çağlar, her yerde aynı anda aynı şartlar altında yaşanmamıştır.
✴ Bu dönemin çağlara ayrılmasında insanlığın kullandığı malzemeler dikkate alınmıştır.
✴ Tarımsal faaliyetlerden önce insanlar balıkçılık ve avcılık yapmış, Anadolu ve Mezopotamya çevresinde yabani tahıl toplayıcılığıyla yaşamlarını sürdürmüştür.
✴ Yeni Taş Çağı ile birlikte insanlar yabani tahılları ıslah ederek tarımsal faaliyetlere başlamıştır. Tarım Devrimi olarak da adlandırılan bu süreç, insanlık tarihi adına en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilir.
D. YAZININ GELİŞİMİ
✴ İlk Çağ’da Mezopotamya’daki dinî inanışlar etkisiyle Sümerler, mabet ekonomisinin zorunluluğu ile sembol yazısını (piktograf) icat etti.
✴ Sümerlerin kullandığı ilk yazılı kil tablet örneklerine Uruk kentinde rastlanmıştır.
1.Yazılı Kültürün Başlaması
✴ Yazının icadı, tarihî devirlerin başlangıcı kabul edilir.
✴ Sümerlerden sonra çivi yazısı Akad, Babil, Asur, Hitit ve Urartu gibi medeniyetler tarafından geliştirilmiştir.
✴ Hiyeroglif yazısını kullanan Mısırlılar, yazı aracı olarak papirüs ve fırça gibi araçlar kullanmıştır.
✴ Mısır yazısı,24 sessiz harften oluşan Fenike alfabesinin gelişmesine de model olmuştur.
✴ Bu alfabeden Sami, sonrasında da Latin alfabesi geliştirilmiştir.
2.İlk Çağ’da Bilim
✴ Bilim, insanlığın ortak ürünüdür ve kökleri ilk insanlara kadar uzanır.
✴ Bilimin konusu; eski çağlarda din, efsane, felsefe gibi ruhsal ve el sanatları, tarım gibi günlük ihtiyaçları gidermeye yönelik konulardır. İnsanların günlük ihtiyaçlarını karşılarken elde ettiği bilgi ve teknik daha sonraki çağlarda ortaya çıkan bilimsel gelişmelere kaynaklık etmiştir.
✴ Tarihî süreç içinde Mısır, Yunan, Çin, Hint, İran, Arap ve Türk gibi milletlerden bilim insanlarının çalışmaları, medeniyetin gelişmesine katkı sağlamıştır.
✴ İlk insanlar, doğa ile ilişkisinde basit teknik becerileri kullanmıştır.
✴ Gökyüzü olaylarının izlenmesi, kaydedilmesi ve yorumlanması; günümüz modern astronomi bilimine temel oluşturmuştur.
✴ Modern astronomideki matematiksel dayanaklar ilk defa Mezopotamya’da kullanılmıştır.
✴ Mezopotamya uygarlıkları, Ziggurat adı verilen tapınaklarda gözlem yaparak gök biliminde bilimsel gözlem yöntemini keşfetmiş ve bilgileri tablolaştırmıştır.
✴ Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplamışlardır.
✴ Miletli Tales Geometri okulunu kurdu
✴ Yunanlı Arşimet Kaldıraç Kanunlarını keşfetti.
✴ Amasya’da yaşamış ve coğrafya konusunda çalışmış Strabon (Sıtreybın), Anadolu ve çevresinde yaptığı geziler sonucunda on yedi bölümden oluşan “Coğrafya” isimli eseri yazmıştır.
E. İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI 1.İran Medeniyeti
a. Medler (MÖ 625- MÖ 550)
✴ İran’ın bilinen en eski medeniyeti olan Medler, MÖ 550 yılında yıkılmıştır.
b. Persler (MÖ 550- MÖ 330)
✴ İran ve Anadolu başta olmak üzere çok geniş topraklara hâkim olmuşlar, yönetimi kolaylaştırmak için ülke topraklarını satraplıklara (eyalet) bölmüşlerdir.
✴ Satraplıklar arasındaki iletişimi sağlamak için posta teşkilatını kurmuşlardır.
✴ Zerdüştlük dinine inanmışlar ve ateşi kutsal saymışlardır.
✴ Ayrıca kral yolunu icat etmişlerdir.
2.Hint Medeniyeti
✴ Hint yarımadasında gelişmiştir.
✴ İklim sıcaklığı mücadeleciliği azaltılmış sık sık istilalara uğramıştır.
✴ Halk sosyal sınıflara ayrılmıştır. Bunlar;
✴ Bu yapılanma kast örgütüdür. Bir sınıftan diğerine geçmek mümkün değildir.
✴ Din, etnik yapı vb. unsurların çeşitliliği ve kast sisteminin varlığından dolayı Hindistan’da siyasi birlik sağlanamamış ve toplumlar, racalık adı verilen prenslikler tarafından yönetilmişlerdir.
✴ Sıfırı ilk kez kullanan Hintliler, sıfırı rakam olarak kabul etmemişlerdir.
✴ Hinduizm, Brahmanizm, Taoizm, Konfüçyüsçülük, Manihaizm Hindistan’da yaygın olan dinler arasındadır.
Uyarı: Kast sistemine ilk ciddi darbeyi Gazneli Mahmut vurmuştur. (1001-1027) 3.Çin Medeniyeti
M.Ö. 221 yılında 2400 km uzunluğundaki Çin seddini Hunlardan korunmak için yapmışlardır.
Feodal bir yapı vardır.
Sülaleler yönetir.
Pusula, barut, baskı tekniği mürekkep, kağıt, porselen ilk kez Çin’de geliştirilmiştir.
Yazıları resim yazısıdır.
Ordu yönetiminde Türkleri örnek almışlardır.
Dini bakımdan Konfüçyüs ve Lao-çe önemlidir. Budizm yaygındır.
Gelir kaynakları Tarım ve ticarettir.
Brahmalar (Din adamları) Kşatriyalar (Asil ve askerler) Vaysiyalar (Tüccar-sanatkarlar)
Sürdalar (köylüler) Paryalar (köleler)
4. Mezopotamya Medeniyetleri
✴ Anadolu’da Güneydoğu Toroslardan, İran Körfezine kadar uzanan, Fırat ve Dicle ırmakları arasındaki bölgeye Mezopotamya denir.
✴ Nehirlerin doğduğu yere “yukarı”; denize döküldükleri bölgelere “aşağı” adı verilir.
✴ İlk yerleşim yerleri bu bölgededir.
✴ Göç yolları üzerinde olması ve sulamanın kolaylığı gelişmede etkilidir.
✴ Bir kavmin değil, birçok kavmin etkisi görülür
✴ Düz ve verimli toprakları sebebi ile istilalara uğradılar.
✴ Mimaride kerpiç ve tuğla kullandılar.
✴ Dört kavmin etkisi büyüktür. Bunlar;
a. Sümerler (M.Ö 4000-2350)
✴ Güney Mezopotamya’ya yerleşmişlerdir.
✴ İlk site devletlerini (Lagaş, Ur, Uruk, Eridu, Nipur, Kaş, Umma) kurdular.
✴ Sitelerin başında “Patesi” adı verilen rahip-krallar bulunmaktaydı.
✴ Şehirler bir tapınak etrafına kümelenerek kurulmuştur.
✴ Çok tanrı (politeist) anlayışı vardır.
✴ Sümer tapınaklarında Ziggurat denir; tapınak, tahıl ambarı, pazar ve rasathane (gözlemevi) olarak kullanmışlardır.
✴ İlk yazıyı bulmuşlardı. (M.Ö 3500) (Çivi yazısı)
✴ İlk yazılı kanunları oluşturmuşlardır. Sümer Kralı Urgakina, MÖ 2375’te tarihte bilinen ilk yazılı kanunları çıkarmıştır.
✴ Cezalandırma fidye usulüne göre idi.
✴ Sözlü edebiyat gelişmiştir. (Gılgamış Destanı, Yaratılış Manzumesi, Tufan hikayesi) önemlidir.
✴ Çok tanrı inancı yaygındır.
✴ İlk defa tekerleği icat ettiler.
✴ Aritmetik ve Astronomide ilerlediler. Pi (π) sayısını hesapladılar.
✴ Sabanı bulmuşlardır.
✴ İthalat ve ihracatı başlatmışlardır.
✴ Takas usulü vardır.
✴ Öldükten sonra dirileceklerine (öbür dünyaya) inanç gelişmemiştir.
✴ Akbaba sütunu önemlidir.
✴ Mimaride kerpiç kullanmışlardır.
b. Akadlar (M.Ö. 2350-2150)
✴ Mezopotamya’nın ortasında kurulmuşlardır. Sami soyundandırlar.
✴ Sargon ilk bilinen imparatorluğu kurmuştur.
✴ İlk daimî orduyu kurmuşlardır.
c. Babiller (M. Ö. 1800-478)
✴ Kurucuları Amurlular’dır.
✴ Mezopotamya’ya Arabistan’dan gelmişlerdir. Amurlular tarafından kurulmuştur.
✴ Hukukları gelişmiştir. Sümer kanunlarını derlemiş olan Hammurabi kendi adı ile bilinen çağın en tutarlı gelişmiş kanunlarını yapmıştır.
✴ 10 tabanlı sayı sistemini bulmuşlardır.
✴ Ülke mutlak Monarşi ile yönetilmiştir.
✴ Tanrı-Kral anlayışı önemlidir.
✴ Asma bahçesi ve Babil kulesi meşhurdur.
c. Asurlular (MÖ. 2000-609)
✴ Yukarı Mezopotamya’da kurulmuştu
✴ Urartular ile Anadolu’da Mezopotamya medeniyetini taşımışlardır.
✴ Ticaret yollarını genişletmişlerdir.
✴ Kayseri Kültepe’deki ticari içerikli yazılı belge Anadolu’nun ilk yazılı belgesidir.
✴ Kara ticaret kolonileri kurmuşlardır.
✴ İlk atlı birlik oluşturmuşlardır.
✴ Hukuk kuralları Babil’e benzemektedir.
✴ “Karum” denilen ticaret pazarları kurdular.
5. Yunan Medeniyeti a. Girit Medeniyeti
✴ Ege medeniyetinin bilinen ilk medeniyetidir
✴ Balıkçılık ve avcılık gelişmiştir.
✴ Ticaret, denizcilik ve gemicilik ilerlemiştir.
✴ Knossos Sarayı önemli mimari eserlerinden biridir.
✴ Girit’te Anadolu Medeniyeti etkisi de görülür.
b. Miken Medeniyeti (Akalar)
✴ Girit medeniyetine son veren Akalar tarafından kurulmuştur.
✴ Miken önemli bir şehirdir.
✴ Yer altı kral mezarları ünlüdür.
✴ İlyada ve Odesa destanları Miken kralının Truva ile yaptığı savaşı anlatır.
c. Yunan Medeniyeti
✴ Dorlar tarafından M.Ö. 1200 yıllarında kurulmuştur.
✴ Yunan uygarlığı demokrasinin doğduğu medeniyet olarak da kabul edilmektedir.
✴ Çok sayıda şehir devletinden (polis) oluşan bir medeniyettir.
✴ Şehirler arası siyasi birlik yoktur.
✴ Başlıca Şehir Devletleri: Atina, Korint, Teb ve Sparta’dır.
✴ Şehir yöneticileri Tiranlar’dır.
✴ M.Ö. VII. yy’dan sonra Tiranların yerini “Arhonlar” aldı.
✴ En ünlüleri Drakon, Solon, Klistenes’dir.
✴ Eski Yunan’da iki önemli savaş görüldü. Atina ile Isparta arasında yapılan savaşlara Maraton savaşları ve Perslerle yapılan ve 27 yıl süren Peleponnes Savaşları’dır.
✴ Eski Yunanda şehir devletlerinin birliğini Makedonyalı İskender gerçekleştirdi. (M.Ö. 337)
✴ Deniz kolonileri kurmuşlardır.
✴ Bütün bilim dallarında ilerlediler. Sokrat, Eflâtun ve Aristo gibi önemli bilim adamları yetiştirdiler.
✴ Çok Tanrı, inancı vardı. En ünlüsü Zeus’tu. Çocukları vardı. Apolyo ve Afrodit gibi. Olimpos dağında oturduğuna inanırlardı. Tanrılara Olimpiyatlar düzenlenirdi.
✴ Heykelcilikte ve mimaride ilerlemişlerdir. Dor, İyon ve Korint mimarisi geliştirmişlerdir.
✴ Alfabeyi Fenikelilerden almışlardır.
6. Anadolu Medeniyetleri
✴ Anadolu Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bir köprü durumundadır.
✴ “Anatolia” (güneşin doğduğu yer) adı ile bilinir.
✴ Göç yolları üzerindedir.
✴ İnsanların yaşayışına elverişli bir coğrafi alandır.
✴ Yerleşim Yontma taş devri ile başlar.
✴ İlk yazılı belgeler, Asurlu tüccarlardan kalma Kültepe (Kayseri) tabletidir.
✴ Anadolu’da Tarih öncesi Devirlere ait bulunan merkezleri şunlardır:
✴ Paleolitik (Yontma Taş): Antalya-Karain, Beldibi, Belbaşı
✴ Mezolotik (Orta taş): Antalya-Karain, Göller Barandiz, Ankara Macunçay
✴ Neolitik (Yeni taş): Diyarbakır-Çayönü, Gaziantep-Sakçagözü, Samsun-Tekkeköy, Konya-Çatalhöyük Uyarı: Anadolu’da Hititler öncesi ilk siyasi birliği M.Ö. 3. bin yılında Hattiler kurmuştur.
a. Hititler (M.Ö. 2000-1200)
✴ Kızılırmak kıvrımında, Kapadokya bölgesinde kurulmuştur.
✴ Başkent Hattuşaş (Boğazköy)’dür.
✴ Mezopotamya ve Mısır Medeniyetinden etkilenmiştir.
✴ Anadolu’da kurulan en önemli medeniyettir.
✴ Anadolu’daki diğer medeniyetleri etkilemiştir.
✴ İlk tarih yazıcılığını başlatmışlardır.
✴ “Anal” adı verilen yıllıklar aynı zamanda Tanrılara hesap verdikleri belgelerdir.
✴ Objektif tarih yazıcılığının ilk örneğidir.
✴ Ülke “bin tanrı ili” diye anılırdı.
✴ Rahip-Kral anlayış vardı.
✴ Kralı denetleyen “Pankuş” meclisi bulunurdu.
✴ “Tavananna” adı verilen Kraliçe yönetimi de söz sahibi idi.
✴ Ahiret inançları zayıftı.
✴ Hiyeroglif ve çivi yazısını kullanmışlardır.
✴ Tarihi ilk yazılı anlaşmasının Mısırlılarla yapmışlardır. (Kadeş Antlaşması)
✴ Yasalarında fidye esastır.
✴ Hitit tarihi Eski Devlet-Yeni Devlet-Geç Hitit Devletleri diye üç bölüme ayrılmıştır.
✴ Evlenme sözleşme ile yapılırdı. Resmi nikah uygulaması görülür.
✴ Köprü uygulamasını yaptılar.
✴ En önemli kalıntılar İvriz ve Yazılıkaya’dır.
✴ Eli silah tutan herkes askerdi.
✴ Frigler tarafından yıkılmıştır.
b. Frig Medeniyeti (M.Ö 800-676)
✴ İç Anadolu’da Sakarya nehri kıyılarında Gordion şehri merkezli kurulmuştur.
✴ Krallarına Midas adı verilir.
✴ Ekonomisi tarıma dayalıdır.
✴ Öküz kesme, saban kırmanın cezası ölümdür.
✴ Mimari eserlerinin en önemlisi Midas Mezarıdır.
✴ En büyük Tanrı Tanrıça Kibele’dir.
✴ Hitit ve Yunan sanatı etkisinde kalmıştır.
✴ Fenike alfabesini kullandılar.
✴ Maden ve tahta işlemeciliği gelişmiştir.
✴ Seramik ve dokumacılıkta ilerlemişlerdir.
✴ Kimmerler tarafından yıkılmıştır.
✴ Dokumacılıkta Anadolu’ya yeni bir usul getirmişlerdir. “Tapetes” adı verilen Halı ve Kilim dokumaları önemlidir.
c. İyonlar (M.Ö 1000-546)
✴ Efes -Milet -İzmir Bölgesinde Dor istilasından kaçan Akalar tarafından kuruldu.
✴ Ticaret ve kolonicilik gelişmiştir.
✴ Yunan kolonilerinin kurucusudur.
✴ Fenike Alfabesini Yunanistan’a taşımıştır.
✴ İlyada ve Odesa destanları oluşmuştur.
✴ Pozitif bilimler ve hür düşünce gelişmiştir.
✴ İyon usulü mimariyi geliştirmişlerdir.
✴ Matematikte; Tales, Pisagor
✴ Tıpta- Hipokrat
✴ Tarihte- Herodot
✴ Felsefede- Diyojen gibi şahıslar bu bölgede yetişmiştir.
✴ Büyük İskender tarafından yıkılmıştır.
✴ Artemis tapınağı en ünlü eserleridir.
✴ İyon alfabesi geliştirilmiştir.
ç. Urartular (M.Ö 900-600)
✴ Hurriler tarafından kuruldu.
✴ Doğu Anadolu’da Tuşpa (Van) merkezli kurulmuştur.
✴ Maden işlemeciliğinde ilerlediler.
✴ Sulama projeleri geliştirilmiştir.
✴ Medler tarafından yıkılmıştır.
✴ Anadolu’nun ilk federal devletidir.
✴ Urartuların baş tanrısı Haldi’dir.
✴ Çivi yazısı ve Hiyeroglif kullandılar.
d. Lidya Medeniyeti (M.Ö. 687-547)
✴ Gediz ve Menderes nehirleri arasında kurulmuştur.
✴ Merkezi Sard’dır.
✴ Ekonominin temeli ticarettir.
✴ İlk kez parayı kullanmışlardır. (M.Ö VII yy.)
✴ Kral yolunu ticarete açmışlardır. Bu yol Efes’ten başlayıp, Asurların başşehri Ninova’ya kadar uzanır.
✴ Maden işlemeciliği ileridir.
✴ Devletin başında kral bulunur.
✴ Her şeyi para ile halledeceklerini düşünürlerdi.
✴ Ordu paralı askerlerden oluşmakta idi.
✴ Persler tarafından yıkılmıştır.
✴ Lidyalılar; Kibele, Artemis Zeus ve Apoliyo gibi tanrılara tapmışlardır.
✴ Fenike alfabesini kullandılar.
Uyarı : Anadolu Medeniyetlerinde Mezopotamya’nın etkisinde destanlar gelişmiştir. Kumurbi Destanı, Gılgamış Destanı gibi Gılgamış Destanı Hititçeye çevrilmiştir.
e.Anadolu ve Mezopotamya’nın uygun coğrafi şartlara sahip olmasının sonuçları
✴ Çeşitli topluluklar tarafından istilalara uğramasına, farklı kültürlere ev sahipliği yapmasına, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin daha kolay yapılmasına, nüfusun artmasına neden olmuştur.
7. Mısır Medeniyeti
✴ Nil Nehri ve havzasında gelişmiştir.
✴ Coğrafi yapısı sebebi ile dışardan etkilenmemişlerdir. Özgün bir medeniyet merkezidir.
✴ İstilalara kapalıdır.
✴ Nil’in akışına göre aşağı-yukarı adı ile ayrılır
✴ Mısır krallıklarla yönetilir.
✴ Devletin başında Firavun denen Tanrı-kral bulunurdu (Amon ve Ra da Tanrıdır).
✴ “Norm” adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır.
✴ “Papirüs” adı verilen kâğıt yapmışlardır.
✴ Resim yazısı kullanmışlardır. (Hiyeroglif)
✴ Edebiyat ve eğitim dine dayanırdı.
✴ Ölümden sonraki hayata inanırlardı. Bu inanç mumyacılığı geliştirmiştir.
✴ Kralları için piramitler yapmışlardır.
✴ Diş dolgusu, kırık, çıkık tedavisi yapmışlar, tıp ilerlemiştir. (Dinin etkisi)
✴ Tarihinin ilk yazılı anlaşmasını (Kadeş) Hititlerle yapmışlardır. II. Ramses zamanında (Yeni İmp. Dönemi) etkileri artmıştır.
✴ Güneş takvimini bulmuşlardır. Nil’in taşmasının büyük etkisi vardır. Yunan ve Romalılar Kullanmıştır.
✴ Geometri ve matematik gelişmiştir.
✴ Ticarette takas sistemini kullanmışlardır.
✴ Ekonomi tarıma dayalıdır.
✴ Halk, bürokratlar, rahipler, köylüler diye üçe ayrılmıştır.
8. Doğu Akdeniz Medeniyeti a. Fenikeliler (Kenaniler)
✴ Lübnan Dağları ve Akdeniz arasında kurulmuştur.
✴ Coğrafi durumları tarıma elverişli olmadığı için ticarete, daha çokta deniz ticaretine yönelmişlerdir.
✴ Kuzey Afrika, Malta, Kıbrıs ve İngiltere’de koloni kurmuşlardır.
✴ Tarih’te bilinen ilk denizci kavimdir.
✴ Ticari gelişmişlikleri birçok medeniyetle karşılaşmalarına ve yazının geliştirilmesine etki etmiştir. Günümüz alfabesi Fenikelilere dayanır.
✴ Camcılıkta ilerlemişlerdir.
✴ Boyayı bulmuşlardır.
✴ Gemicilik ve tersanecilikte ilerlemişlerdir.
b. İbraniler
✴ Sami kavmindendirler.
✴ Hz. Davut tarafından kuruldu. İsrail ve Yahudi devletleri diye ikiye ayrılmıştır.
✴ Mısır’da Hz. Musa zamanında kölelikten kurtularak Sina yarımadasına döndüler.
✴ Irk esasına dayalı bir medeniyettir.
✴ Yahudilik milli din olarak gelişmiştir.
✴ En ünlü eserleri Süleyman mabettir.
✴ Ekonomileri tarım ve hayvancılığa dayanıyordur.
✴ Asur, Babil ve Romalılar tarafından, son olarak da Almanya tarafından sürülmüşlerdir.
✴ Yazı ve dilleri İbranice’dir.
✴ Kutsal kitapları Tevrat ibadet yerleri Havra ve Sinagog’tur.
9. Hellenistik Medeniyeti
✴ Makedonya Devleti M.Ö. VII yy.’da kuruldu.
✴ Makedonya kralı II. Flip’in oğlu İskender’in yönetimi ile oluşan ve geniş bir alanı etkileyen, Doğu-Batı sentezinin gerçekleştiği bir medeniyettir.
✴ Yunan Uygarlığı ile Ön Asya uygarlığının bir kaynaşmasıdır. Hellen Birliğini kurdu.
✴ Büyük İskender Yunan şehir devletlerini bir birlik altına aldı.
✴ Perslere karşı ilk başarı Oranikosta elde edildi.
✴ Persleri Anadolu’dan attı. İsos (Dörtyol) Savaşı ile Pers hükümdarı Dara’yı yendi.
✴ Persleri Anadolu’dan attı. Ülke Sınırlarını Hindistan’a kadar genişletti.
✴ Perslerin Satraplık (Eyalet) sistemini ülkesinde uyguladı.
✴ Bergama Efes ve İskenderiye dünyanın önemli kültür merkezidir.
✴ Asklepion sağlık merkezi ve Zeus tapınağı Bergama’dadır.
✴ İskenderiye şehrini kurdu.
✴ Batı’dan Doğu’ya göç başladı.
✴ Dünyanın yedi harikasından biri olan İskenderiye feneri Helenistik medeniyete aittir. İskender’in ölümü ile imparatorluk üçe ayrıldı:
✴ Mısır’da Ptolemeler
✴ Trakya’da Batı Anadolu Saleşkaslar
✴ Makedonya’da Antigonitler 10. Roma Medeniyeti
✴ Roma, Romulus tarafından kuruldu.
✴ Merkezi İtalya’dır.
✴ Avrupa, Asya ve Afrika’da geniş bir medeniyet kurmuşlardır.
✴ Kavimler göçü bu devletin gelişimini etkilemiştir.
✴ İtalya’nın ilk siyasi oluşumudur.
✴ 395 yılında Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
✴ Doğunun merkezi İstanbul oldu.
✴ Roma imparatorluğunun üç yönetim şekli vardır.
✴Krallık (M.Ö 723-510)
✴Cumhuriyet (M.Ö 510-27)
✴İmparatorluk (M.Ö 27-395) (Agustus dönemi)
✴ Roma imparatorluğunda Krallık döneminde halk üç sınıfa ayrılmıştır:
✴Patriciler= Soylular -Yönetici sınıf b- Plepler = Orta sınıf (Memur tüccar) Köleler = esir anne ve baba çocuklarıdır.
✴ Roma M.S. 313 yılında çıkan Milano Fermanı ile Hıristiyanlığı (İmparator Konstantin döneminde) resmen kabul etti.
✴ 381’de Hristiyanlık Roma’nın resmi dini oldu.
✴ “12 Levha kanunları” bugünkü Avrupa kanunlarının temeli oluşturmuştur.
✴ Tanrı anlayışları Yunan Tanrılarına benzerdi.
✴ Tanrı Kapital dağında bulunurdu.
✴ Mısır’da aldıkları Güneş takvimini geliştirdiler. Sezar ve Papa XIII. Gregor tarafından düzenlendi.
✴ Latin alfabesine son şeklini verdi.
F. İNSAN VE GÖÇ
1.Toplumların sosyal ve ekonomik aşamaları
Yerleşik topluluklar üretimde, konar-göçer topluluklar ise askerlik alanında birbirlerine karşı üstünlük kurmuştu. Başlıca geçim kaynağı hayvancılık olan konar-göçer toplulukların ekonomileri, ihtiyaçlarını karşılamada yetersizdi. Bu nedenle konar-göçer topluluklar ya yerleşik topluluklarla ticaret yoluyla mal değişikliği yapmak ya da savaş yoluyla yerleşik toplulukların mallarına sahip olmak istemiştir
Uyarı : Konar-göçer yaşamı devam ettiren toplumlar olsa da yerleşik toplumlar karşısında giderek sayıları azalmaya başlamıştır.
2.Toplulukların Yeni Coğrafyalara Hareketleri
Toplumlar göç, ticaret ve savaşlar ile birbirlerini etkilemiş ve ortak dünya kültürünün oluşmasına neden olmuştur.
Geçmişten günümüze insanoğlu, zorunluluklar nedeniyle veya istediği yaşam koşullarına ulaşmak için yaşadığı yerleşim yerlerinden ayrılarak yeni yerler bulma gayreti göçleri meydana getirmiştir.
Bu göç hareketleri insanlık tarihinin seyrini derinden etkilemiştir a. Göçlerin nedenleri
Ekonomik (Kıtlık, Yerleşim Yeri Sıkıntısı) Coğrafi (Doğal Afetler, iklim Değişikliği) Siyasi (Politik Değişikler, savaşlar, baskılar) Demografik (Nüfus Artışı, Salgın Hastalıklar) Dini (İnanç Gruplarının Baskısı)
b. Önemli Göçler
Amurru (Babil) Göçleri: MÖ 3000’in sonlarında gerçekleşen bu göç hareketinde Amurrular, Arabistan’dan Suriye ve Mezopotamya’ya gelmişler ve Sümerlerin yıkılmasında rol oynamışlardır.
Akad Göçleri: MÖ 3000’lerde Sümer topraklarına gerçekleşen bu göç hareketi sonucunda Akadlar, Sümer kültürünü benimsemiştir.
Hurri Göçleri: MÖ 3000 yılının sonlarında kuzeyden gelen Hurriler, Doğu Anadolu ve Mezopotamya’ya yayılmıştır.
Frig Göçleri: MÖ 1200-800 yılları arasında Makedonya üzerinden gelen Frigler, Anadolu’ya yerleşmiştir.
Ege Göçleri: “Deniz Kavimleri Hareketi” olarak da adlandırılan bu göçler, MÖ XIII. yüzyılın sonları ve XII. yüzyılın başlarında iki kez yaşanmıştır. Mısır, Ege Adaları, Yunanistan ve Anadolu üzerine gerçekleşen bu göç hareketlerine karşı Mısır Krallığı kendisini savunmayı başarmış ancak Hitit Devleti yıkılmıştır.
Yahudi Göçleri: İlk olarak MÖ 587 yılında Babiller tarafından Filistin’den sürgün edilen Yahudiler, ilerleyen zamanlarda da Pers ve Roma İmparatorluğu tarafından dünyanın çeşitli bölgelerine göç ettirilmiştir.
İç Asya Göçleri: Orta Asya’dan dünyanın çeşitli bölgelerine yapılmış ve özellikle Türk toplulukları çeşitli bölgelere dağılmışlardır.
Hristiyan Göçleri: MS I. ve II. yüzyılda Roma topraklarında hızla yayılmaya başlayan Hristiyanlık, Roma tarafından baskı altına alınmıştır. Bu durum karşısında Hristiyanlar da daha çok Antakya ve Kapadokya çevresinde gizli bir şekilde dinlerini yaşamıştır. MS 313 tarihinde yayımlanan “Milano Fermanı” ile Hristiyanlık serbest bırakılmıştır.
Avcı Toplayıcı Çobanlık Konar-Göçer Tarım Yerleşik Yaşam
3.İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları
✴ Asurlar, Başkenti Ninova olan bu topluluk ticaretle geçim sağlamıştır. Karum: Adında pazarlar kurmuşlardır.
Anadolu da KANİŞ (Kültepe–Kayseri) adında kurulan pazar araçlığı ile Anadolu’ya yazıyı taşımışlardır. Mezopotamya-mısır bölgelerinde ticaret yapmışlardır.
✴ Lidyalılar, Batı Anadolu’da kurulmuştur. Başkenti Sard, Kurucusu Kral Giges, tarım ve hayvancılığın yanında kuyumculuk sanatı ile tanınmıştır. Lidyalıların, insanlık tarihinde ilk kez madeni parayı (sikke), ücretli askerlerinin maaşlarını ödemek için icat ettikleri tahmin edilmektedir.
✴ Soğdlar, Orta Asya da merkezi Semerkant olmak üzere birçok şehir devletinden oluşmuştur. Türklerin hakimiyetlerine girmişlerdir. İslam öncesinde olduğu gibi İslami dönemde de Soğdlar, İpek Yolu üzerinde etkin rol oynamışlardır.
✴ Fenikeliler, Doğu Akdeniz sahil şeridinde genel olarak denizcilik ve deniz ticareti ile uğraşmışlardır. Batı Akdeniz’de de ticaret kolonileri kurmayı başarmıştır. En meşhur kolonisi Kartaca (TUS’DUR) Fenikeliler, bu sayede dünya deniz ticaretini kontrol etmeyi başarmıştır.
Kolonicilik: Daha çok ticareti geliştirmek amacıyla bir ülkenin kendi sınırları dışında oluşturduğu liman veya pazar özelliği taşıyan merkezlere koloni, bu faaliyetlere de kolonicilik denir. Kolonicilik ile devletler, siyasi ve askerî üstünlük kurmuşlar, ham madde ve pazar ihtiyacını gidermişlerdir. Ayrıca toplumlar arası etkileşim artmıştır
G. KABİLEDEN DEVLETE
1. İlk Çağ Uygarlıklarında Devlet Anlayışı
✴ İnsanoğlu tarımla birlikte yerleşik hayata geçince üretmeye başladı ürünlerinin fazlalarını satarak ticari faaliyetlerde bulundu. Tarımın ortaya çıkışı toplumların siyasi organizasyonlarında değişime yol açtı.
✴ Tarım Devrimi’nin yaşanması ile insanlar önce kabileler halinde küçük köylerde yaşamaya başladı.
✴ Kabile, aynı atadan gelen ve birbirine kan bağıyla bağlı bulunan büyük insan topluluğuna verilen isimdir.
✴ Nüfusun artmasına paralel olarak bir arada uzun süre yaşamaya başlayan insanlar, bir düzene ve bu düzeni sağlayacak bir güce ihtiyaç duydu. Bu güç de devlet olarak adlandırıldı.
✴ Farklı tanımlara sahip olmakla birlikte devlet genel manada, belli bir coğrafya üzerinde yaşayan insanları yönetme hakkına ve şiddet kullanma tekeline sahip olduğunu iddia eden bir örgütlenme olarak tanımlanabilir.
2. Yönetim Şekilleri
Monarşi: Tek kişinin genelin yararını gözettiği yönetim anlayışıdır. Krallık, imparatorluk, padişahlık gibi düzenlerde monarşik bir anlayış hâkimdir
Mutlakıyet veya mutlak monarşi de monarşinin katı hâlini ifade eder.
Demokrasi: Çoğunluğun sınıfsal çıkarını gözeten yönetim. Yunanca bir kelime olan demokrasi, halkın yönetimi, iktidarı anlamına gelse de İlk Çağ’da yurttaş olma hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime katıldığı bir anlayıştır. Eski Yunan ve Roma’da uygulanmıştır.
Cumhuriyet: Çoğunluğun genelin yararını gözettiği yönetim. Ülkeyi yönetenlerin seçim ilkesine göre belirlendiği yönetim şekline cumhuriyet denir. Roma uygarlığında bir dönem cumhuriyet rejimi uygulanmaya çalışılmıştır
Aristokrasi: Azınlığın genelin yararını gözettiği yönetim anlayışıdır. Bir toplumda soylu sınıfın, yönetme hakkına sahip olduğu siyasal ve toplumsal sisteme denir. Daha çok Eski Yunan ve Roma uygarlıklarında görülen bir yönetim biçimidir.
Oligarşi: Azınlığın sınıfsal çıkarını gözeten yönetim. Bir ülkede yönetme hakkının birkaç kişinin eline verildiği aristokrasi Yerleşik
Yaşam ve Tarım Üretim ve
Nüfus Artışı Kabile Devletler İmparatorluklar
İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültürel, etnik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz eden farklı halkları bünyesinde toplayan devletler imparatorluk olarak tanımlanır. Roma veya İskender gibi devletler imparatorluk özelliğine sahiptir.
Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve iktidarı kullanma anlayışının dinî esaslar çerçevesinde şekillendiği sisteme teokrasi denir.
Meşrutiyet: Hükümdarlıkla yönetilen bir ülkenin, hükümdarlığı altında meclisinde var olduğu yönetim biçimdir.
3. İktidarın (Yöneticilerin) Meşruiyeti
Meşruiyet: Toplum tarafından kabul görülmedir. Yasaya, töreye vb. uygunluk, geçerlilik, yasallık. Anlamına gelir.
Uyarı :Medeniyetlerin ekonomik yaşam ve askerî yapılarının belirleyici unsuru coğrafyadır. Bu yüzden siyasi gücün devam edebilmesini sağlayan maddi kaynağı ise coğrafyadır.
✴ Toplumları yöneten siyasi güç, insanların kendisine itaatini sağlamak için gücünü meşru kılmak zorundadır.
✴ ilk Çağ uygarlıklarında iktidar, gücünü ilahi ve dinî bir temele dayandırarak meşrulaştırmaya çalışmıştır.
✴ Krallar veya diğer yöneticiler kendilerini genellikle tanrıların yeryüzündeki temsilcisi olarak görmüşlerdir.
✴ Hükümdar tanrının bir temsilcisi olduğu için de halk hükümdara başkaldıramaz.
✴ Babillerde Kral Hammurabi ve Roma İmparatorluğu’nda Sezar gibi bazı imparatorlar meşruiyetlerini tanrıdan çok orduya dayandırmışlardır.
✴ Mısır’da firavunlar ilk zamanlarda güçlerini tanrıdan aldıklarını iddia etmişler ancak daha sonra kendilerinin de tanrı olduğunu söyleyerek iktidarlarını meşrulaştırmaya çalışmışlardır.
✴ Eski Yunan ve Roma uygarlığında çeşitli dönemlerde var olan aristokratik anlayışa göre de iktidarı elinde bulunduran sınıf, kendilerinin seçilmiş ve üstün ırka mensup olduklarını ortaya atarak iktidarlarını meşru kılmaya çalışmışlardır.
✴ İlk Çağ devletlerinde genellikle monarşi rejimine dayalı bir yönetim anlayışı söz konusu idi. Tahta çıkmak ve iktidarı elinde tutmak isteyen hükümdarlar kendilerinin soyunun önceki hükümdarların soyuna dayandırmıştır. Böylece mensubu olduğu soyun iktidar sahibi olduğunu iddia ederek hüküm sürmeye çalışmışlardır.
4. Coğrafi Yapı ve Ekonomik Hayatın Devlet Teşkilatlanmasına Etkisi
✴ İlk Çağ uygarlıklarında coğrafi yapı, toplumları siyasi ekonomik askeri vb birçok alanda etkilemiştir.
✴ Mezopotamya’nın önde gelen uygarlıkları arasında yer alan Sümerlerde tarımsal faaliyetler, toplumsal iş birliği anlayışının oluşmasını sağlamıştır. Bu durum da Sümerlerin şehir devletleri şeklinde örgütlenmesinde etkili olmuştur.
✴ Eski Yunan ve İyon medeniyetinin engebeli ve büyük dağlarla birbirinden ayrılan bir coğrafyada kurulması, merkezî otoritenin güçlü olduğu bir krallığın kurulmasını engellemiş ve polis adı verilen şehir devletlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
✴ Hititler, Frigyalılar ve Urartular gibi İç Anadolu’da egemenlik kuran medeniyetlerde ise teokratik monarşinin olduğu bir siyasi yapı mevcuttur.
✴ Geniş topraklara yayılan Persler ise merkezî otoriteyi kuvvetli tutmak istemişlerdir. Bu yüzden ülkeyi satraplıklara (eyaletler) bölmüşler, satraplıkları kontrol altında tutmak için posta teşkilatı oluşturmuşlardır.
✴ Mısırlılar ise ilk zamanlarda nom adı verilen şehir devletleri şeklinde örgütlenmişler, Kral Menes zamanında ise şehir devletleri birleştirilerek tek bir krallık kurulmuştur.
İlk çağda yönetim birimlerine verilen isimler Sümer
Site Mısır
Nom Perslerde
Satraplık Hint
Raçalık Yunan ve İyonya Polis Meşruiyetin kaynakları şunlardır.
Tanrısallık(din) Soy bağı Askeri Kanun
