T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
1587 NUMARALI RODOSCUK (TEKFURDAĞI) ŞER’İYYE SİCİLİNİN TRANSKRİPSİYONU
VE DEĞERLENDİRİLMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Ayşe ÖZKAN
Enstitü Anabilim Dalı : Tarih
Enstitü Bilim Dalı : Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ümit EKİN
Haziran – 2019
i
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ... iii
TABLO LİSTESİ ... iv
ÖZET ... v
SUMMARY ... vi
GİRİŞ ... 2
BÖLÜM 1: RODOSCUK TARİHİ VE OSMANLI MAHKEMESİ ... 2
1.1. Rodoscuk ... 2
1.2. Osmanlı Mahkemesi... 2
1.3. Mahkeme Görevlileri ... 3
1.3.1. Kadı ... 3
1.3.2. Naib ... 4
1.3.3. Muhzır ... 4
1.3.4. Subaşı ... 4
BÖLÜM 2: ŞERİYYE SİCİLLERİ ... 5
2.1. Şeriyye Sicillerinin Tarifi ve Önemi ... 5
2.2. Şeriyye Sicillerininde Yer Alan Belge Çeşitleri ... 6
2.2.1. Hüccet ... 6
2.2.2. İlam ... 6
2.2.3. Ferman ... 6
2.2.4. Berat ... 6
2.2.4. Buyurdu ... 7
2.2.4. Terekeler ... 7
2.2.4. Tezkere ... 7
BÖLÜM 3: 1587 NUMARALI RODOSCUK ŞERİYYE SİCİLİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 8
3.1. Sicilde Geçen Yerleşim Yerleri ... 8
3.2. Sicilde Geçen Mahkeme Görevlileri ... 10
3.3. Sicilde Geçen Adli Kayıtlar ... 11
ii
3.4. Sicilde Geçen İdari Kayıtlar ... 13
BÖLÜM 4: 1587 NUMARALI RODOSCUK ŞERİYYE SİCİLİNİN TRANSKRİPSİYONU ... 19
SONUÇ ... 355
KAYNAKÇA ... 356
ÖZGEÇMİŞ ... 358
iii
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale Bkz. : Bakınız
C. : Cilt
D.İ.A. : Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
ed. : Editör
s. : Sayfa
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo 1: Yıllara Göre Belge Adeti ... 8
Tablo 2: Sicilde Geçen Mahalle İsimleri ... 10
Tablo 3: Sicilde Geçen Köy İsimleri ... 11
Tablo 4: Sicilde Geçen Mahkeme Görevlileri ... 12
Tablo 5: Sicilde Geçen Ev Satışları ... 13
Tablo 6: Sicilde Geçen Arsa, Bağ-Bahçe Satışları ... 14
Tablo 7: Sicilde Geçen Köle Kayıtları ... 17
Tablo 8: Sicilde Geçen Arapça Tereke Kayıtları ... 18
Tablo 9: Sicilde Geçen Fermanların Hüküm Numaraları ... 18
Tablo 10: Sicilde Geçen Beratların Hüküm Numaraları ... 18
v
Sakarya Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Özeti
Yüksek Lisans Doktora Tezin Başlığı: 1587 Numaralı Rodoscuk (Tekfurdağı) Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve
Değerlendirilmesi Tez Yazarı: Ayşe ÖZKAN Danışman: Prof. Dr. Ümit EKİN
Kabul Tarihi: 11.06.2019 Sayfa Sayısı: iv (ön kısım)+ 357 (tez) Anabilim Dalı: Tarih Bilim Dalı: Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi
Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihinin en önemli vesikalarından birisi hiç şüphesiz Şer’iyye sicilleridir. Şer’iyye sicilleri Osmanlı devlet teşkilatını, idari yapısını, anlayabilmemiz için ayrı bir öneme sahiptir. Transkripsiyonunu yapmış olduğumuz 1587 Numaralı Rodoscuk Şer’iyye Sicili hicri 1050 (1640) yılını kapsamaktadır.
Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Osmanlı mahkemesi ve mahkeme görevlileri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Şer’iyye Sicillerinin önemi ve sicillerde yer alan belge çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde 1587 Numaralı Rodoscuk (Tekfurdağı) Şer’iyye Sicilinin değerlendirilmesi yapılmıştır. Dördüncü ve son bölümde ise 1587 Numaralı Rodoscuk (Tekirdağ) Şer’iyye Sicilinin transkripsiyonu yapılmıştır. Defter 75 sayfa / 150 varaktan oluşmaktadır. Şer’iyye Sicilinde okunamayan yerler (…) şüpheli okunanlar (?) işareti ile gösterilmiştir.
Osmanlı devletinde liman kenti olarak önemli bir konuma sahip olan Rodoscuk’a ait belgeler şehir tarihçiliği ve sosyal hayata dair bilgiler vermektedir. Defterde yer alan belge çeşitlerine baktığımızda çoğu hüccetlerden oluşup, berat, vakfiye, tereke türü belgelerde yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler: Rodoscuk, Şer’iyye Sicili, Tekfurdağı, Osmanlı
vi
Sakarya University
Institute of Social Sciences Abstract of Thesis
Master Degree Ph.D.
Title of Thesis: Number of 1587 Rodoscuk (Tekfurdağı) Religious Court Record Transcribtion And Analtical
Author: Ayşe ÖZKAN Supervisor: Prof. Dr. Ümit EKİN
Date: 11.06.2019 Number of Pages: iv (pretext)+ 357 (mainbody) Department: History Subfield: History of Ottoman institutions and civilization
One of the most valuable source of the Ottoman social and economic history is clearly court registers. Court Registers are also important for better understanding of the Ottoman legal system and its bureaucracy body. Latinized source of this work is 1587 numbered Court Registers (Şer’iyye Sicilleri) and composes year of 1640 (Hijri 1050).
This study divided to four chapters. The first chapter gives brief knowledge on Court Registers and court officers. In the second chapter importance of Court registers have been debated and sorts of documents have been introduced. The third chapter has been paid for evoluation of 1587 numbered Rodoscuk (Tekfurdağı) Court Registers. And in the fourth and last chapter 1587 numbered Court Registers has been Latinized. These registers composed by 75 pages and 150 leafs. During the transcription unreadable words signed by (…) and words which are read with doubts signed by (?).
Court Registers of Rodoscuk as a port city of the Ottoman Empire includes data on the city and its social life. Document sorts of the registers are mostly composed by huccets, berats, vakfiyes and terekes
Keywords: Rodoscuk ,The Court Records, Tekfurdağı, Ottoman
1
GİRİŞ
Çalışmanın Konusu
1587 numaralı Rodoscuk Şeriyye Sicilinin transkripsiyon edilerek günümüz Türkçesine aktarılması. Bu sicilin içerisindeki mahkeme kayıtlarının değerlendirilmesi ve verilerin aktarılması.
Çalışmanın Amacı
1587 numaralı Şer’iyye sicilinin seçilmesindeki amaçların başında sicilin transkribe edilerek anlaşılmasını kolaylaştırmaktır. Bilindiği üzere Osmanlı devletinde kullanılan ancak günümüzde varlığını devem ettirmeyen bu yazı çeşidi ile kaleme alının bu belgelerin yazıya dökülmesi ve anlaşılması büyük bir problem olarak karşımızda durmaktadır. Bütün bu aşamaları kat ettikten sonra sicilde şehrin Osmanlı devleri içerisinde ki yeri gelenek görenekleri toplum yapısı Müslüman, gayrimüslim ahalinin durumu daha iyi anlaşılabilmektedir. Yazma halinde tek nüshası bulunan defterin transkribe edilmesi bu alanda araştırma yapan tarihçilerin işlerini kolaylaştıracaktır.
Çalışmanın Önemi
Osmanlı tarihi açısından birinci derecede öneme sahip olan belge türlerinden biri de şer’iyye sicilleridir. Bu siciller mahkemelerde tutulan kayıtları içermektedir. Siciller belge çeşitliliği açısından oldukça zengindir. Bunlar miras, boşanma, köle azadı, vasi tayini, vakıflarla ilgili belgeler, narh defterleri, tereke defterleri gibi pek çok konu hakkında belgeleri kapsamaktadır. Bu kayıtlarda Osmanlı tarihinin sosyal, idari ve ekonomik yönünü daha iyi anlamamızı sağlamaktadır.
Çalışmanın Yöntemi
Çalışmanın daha kolay anlaşılması amacıyla çalışmamızı dört bölüme ayırdık. İlk bölümde Osmanlı mahkemesi, mahkeme görevlileri ve işleyişi hakkında bilgi verildi.
İkinci bölümde Şer’iyye sicilleri hakkkında bilgi verilip sicilde geçen belge türleri açıklandı. Üçüncü bölümde 1587 numaralı sicilin değerlendirilmesi yapılıp dördüncü bölümde defterin transkripsiyonu verildi.
2
BÖLÜM 1: RODOSCUK TARİHİ VE OSMANLI MAHKEMESİ
1.1. Rodoscuk
Marmara denizinin kuzey sahili boyunca kurulmuş olan şehrin antikçağlarda bilinen ilk ismi Bisanthe’dir. Roma ve Bizans döneminde Resisthon Venedik idaresinde Rodosto olarak anılmıştır. Osmanlının resmi kayıtlarında ilk ismi Tekfurdağı olarak geçen şehir Osmanlıların fethiyle Rodoscuk adıyla anılmaya başlandı.1
Antik dönemlerden beri önemli bir ticaret kenti olan Tekirdağ Osmanlıların bölgeyi fethi ile aynı özelliğini korumaya devam etmiştir. İstanbul’daki askeri sınıfın iaşe temini Tekirdağ limanının önemini daha da arttırmıştır.2
1.2. Osmanlı Mahkemesi
Mahkeme yargılama işlerinin yapılması için resmi makamlarca kurulmuş yeri ifade eder. İslam’ın ilk yıllarından itibaren mahkemeler tek hâkim olmak kaydıyla varlığını sürdürmüşlerdir. Bizzat Hz. Muhammed yargılamayı kendisi yapmıştır. Dört halife devrinde de bu yargılama usulüne devem edildi.3 Osmanlı devletinde yargılama Hanefi fıkhı göz önüne alınarak yapılmaktaydı.4
Osmanlı mahkemesi daha önceki ve çağdaşı olan devletlerden daha gelişmiş bir yapı arz eder. Mahkemeler için özel bir bina bulunmamaktadır. Yargılamayı kadı bizzat kendi evinde yapardı. Osmanlı mahkemesinde bugün anlayacağımız şekilde avukatlık kurumu mevcut değildi.5
Klasik devirde çok uzun yıllar iyi işleyen adli teşkilat Osmanlı devletinin zayıflamasına paralel olarak bozulmuştur. Cumhuriyetten sonra hukuk sisteminde laikleşmeye gidilmiş, Şer’iyye mahkemeleri kaldırılarak yerini Nizamiye mahkemelerine bırakmıştır.6
1 Hacer Ateş, “Tekirdağ”, DİA, C. XL, İstanbul 2011, s. 359.
2 Hacer Ateş, “Kuzey Marmara’da Bir Liman Kentinde Ticaret: XVI. Yüzyılda Tekirdağ-Rodoscuk Limanı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C III. Sayı 6, 2013, s.21-22.
3 Fahrettin Atar, “Mahkeme”, DİA, C. XXVII, İstanbul 2003, s.338-341.
4 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1965, s.83.
5 M. Akif Aydın, “Osmanlı Devleti’nde Mahkeme”, DİA, C. XXVII, İstanbul 2003, s. 341-344.
6 Ekrem Buğra Ekinci, “Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler ve Kadılık Müessesesi Literarürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5, C.III, İstanbul 2005, s.418.
3 1.3. Mahkeme Görevlileri
1.3.1. Kadı
Arapça’da “kazâ” kökünden gelen kadı insanlar arasında meydana gelen sorunları dini hükümlere uyarak çözüme kavuşturmak için devlet tarafından görevlendirilen kişiyi ifade eder. Kadılar toplum içinden en vasıflı kimseler arasından seçilmekteydi. İyi derecede hukuk bilgisine ve bunun yanında dini bilgiye sahiptiler.7 İlk zamanlardan itibaren kadılar davalarına mescitlerde ya da kadılar kendi evlerinde bakıyorlardı.
Davalar için belli bir gün veya saat söz konusu değildi. Kadılar dava olduğu takdirde günün her saati ve haftanın her günü yargılama yaparlardı.8 Osmanlı devletinde kazâ çevrelerinin tespiti o bölgenin getireceği tahmin edilen gelir üzerinden yapılmaktaydı.
Kadıların da tayin edildiği coğrafi yerlerin sınırları yetkili makamlarca belirlenmekteydi.9
Kadılar sadece kendi sorumlu oldukları yargı çevresinde ki davalara bakabilirlerken Divanı Hümayun ise ülkenin tümünden gelen davalara bakabilmekteydi. Kadıların belirli özelliklere sahip olmaları beklenirdi. Kadılardan beklenilen özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür; iyi bir dini bilgiye sahip olmak, bunun yanında örfi kuralları bilmesi, anlayış sahibi olması, hukuk kurallarını ve yargılama usulünü iyi bilmesi gerekmektedir. Kadılar padişahların beratı ile göreve başlarlardı. Kadıların görevden azli ve yer değiştirmesi Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri tarafından yapılıp “ruzname”
denilen defterlere kaydedilirdi. Kadılar atandıkları yerlerde daha önce en az üç yıl görev yapmış olurlardı. Sonraları görev süreleri kısalmış, 20 ay ardından 18 aya düşürülmüştür. Kadıların görevde olmadığı zamanlarda ilmi faaliyet içinde olduklarını ve maaş almadıklarını kaynaklardan öğrenmekteyiz. Kadıların bütün ömrü boyunca atanıp kadı olarak kalmak yerine kısa sürelerle farklı yerlere tayin edilmeleri devletin adalet sistemini sağlam tutma çabasını göstermektedir. Kaza yerlerinde sürekli kalmamaları halkla yakınlaşmayı engellediği gibi bundan doğacak sorunların önüne geçmek için uygulanan iyi bir kuraldır.10 Kadılar devlet görevlisi olmasının yanında halkın ihtiyaçlarını mülki idareye bildiren aracı olmakla, devlet ve halk arasındaki
7 Fahrettin Atar, “Kadı”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, s. 66-69.
8 Ekrem Buğra Ekinci, a.g.m., s. 428.
9Mustafa Şentop, “Tanzimat’tan Önceki Dönemde Osmanlı Mahkemelerinin Görev ve Yetkisi”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 1, (Bahar), İstanbul 2006, s.87-105.
10 Abdullah Demir, Medeni Yargılama Hukuku Osmanlı Mahkemesi, Yitik Hazine Yayınları, İzmir 2010, s. 33-34.
4
ilişkiyi sağlarlardı. Kadılar beledi işlerden de sorumlu mülki amir konumundaydılar.
Kısacası kadılar Osmanlı devletinde hem idareci hem hâkim hem de müfettiş olarak en yüksek rütbeli memur vasfında idiler.11
1.3.2. Naib
Kadı tarafından tayin edilen mahkeme işlerinde kadının yardımcı olan mahkeme görevlisidir. Çoğunlukla yargı çevresi geniş olan kadılar kendilerine yardımcı olması için padişahın izni ile kazalarına bağlı nahiyelere naib tayin etmişlerdir. Naibin görevleri her bakımdan kadı tarafından belirlenmektedir. Naibler yargılama yetkisine sahip olan ve olmayan şeklinde iki kısma ayrılabilir. Naibler sadece kendilerine bağlı kaza bölgesinde yetkilidirler. Bunun dışında muhakeme yetkisine sahip değildirler.12 1.3.3. Muhzır
Muhzır, Mahkemelerde davalı ve davacıyı mahkeme huzuruna çağırması ile görevli kişidir. Kadı tarafından bir celp kâğıdı hazırlanır muhzır da ilgili kişiyi mahkemeye çağırırdı. Bunun yanında dava sırasında mahkemenin asayişini temine memurdur.
Muhzır mahkemenin bulunduğu yerin ahalisinden daha önce devlet işlerinde bulunmuş kişilerden seçilirdi. Büyük kadılıklarda birden fazla muhzır tayin edilirdi. Böylece aralarından biri de muhzırbaşı seçilirdi.13
1.3.4. Subaşı
Eski Türk devletlerinde de bulunan bir unvan olan subaşılık Osmanlılarda değişikliğe uğramıştır. Osmanlı devletinde subaşı bir şehrin muhafazasından sorumlu olan kişidir.
Subaşının görevleri arasında kadının verdiği emirleri yerine getirmek suçlu takibi kadı tarafından suçu kabul edilmiş kişileri cezalandırmak ve hapsetmek subaşının görevleri arasındadır. 14
11 İlber Ortaylı, “Osmanlı Devleti’nde Kadı”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, s. 69-73.
12 Demir,a.g.e., s. 34.
13 Recep Ahıskalı, “Muhzır”, DİA, C.XXXI, İstanbul 2006, s. 85-86.
14 Demir, a.g.e., s. 52-53.
5
BÖLÜM 2: ŞER’İYYE SİCİLLERİ
2.1. Şer’iyye Sicilinin Tarifi Ve Önemi
Kadı sicilleri, mahkeme kayıtları ve en yaygın kullanımı ile Şer’iyye sicilleri denilen bu defterler kadı veya kadı yardımcıları tarafından tutulmaktadır. Kadı sicillerinde çeşitli belge türleri bulunmaktadır. Osmanlı tarihinin anlaşılmasının yanında yerel tarih ve şehir tarihçiliği için önemli kaynaklardır. Şer’iyye sicillerinin en eski tarihli örneğine Bursa’da rastlanmıştır.
Şer’iyye sicilleri içerisinde çeşitli kayıt türleri vardır. Bunların bir kısmı merkezden gönderilen belge suretleri diğer kısmı ise bizzat mahkemedeki işlem sonucu oluşan kayıtlardır.15 Osmanlı devrinde sicillerinin içerisindeki farklı belge türlerinin nasıl kaleme alınacağını gösteren sakk mecmuaları denen rehber kitaplar mevcuttur. Bunlar tecrübeli kadılar tarafından yazılmış örnek niteliği taşımaktadır.16
Sicil defterleri genellikle dar ve uzun formda olup ortalama 100 sayfa civarındadır. XV.
ve XVI. yüzyıl Şer’iyye sicillerinde kayıtların birçoğu Arapça kaleme alınmıştır. Ancak kayıtlar XVI. yüzyıldan itibaren Osmanlı Türkçesi ile tutulmaya başlanmıştır. Her iki dildeki hukuk terminolojisi aynıdır. Dava kayıtlarının öncelikle müsvedde kâğıdına yazılması daha sonra sicil defterine geçirilmesinden kaynaklı kronolojiye dikkat edilmemektedir.17
Sicil de tutulan kayıtlar çok çeşitlidir. Bunları iki başlık altında toplayabiliriz. İlki adli kayıtları ihtiva eden: ilam, hüccet, terekelerdir. İkincisi idari kayıtları içeren ferman, berat, buyruldu ve diğer hüküm çeşitleridir.18
Sicillerin merkez ve taşra teşkilatı arasında ki ilişkiler açısından önemi büyüktür.19 Şer’iyye sicilleri tarih alanı dışında sosyoloji ve iktisat tarihi araştırmalarda da kaynak olarak kullanılabilir.20
15 Yunus Uğur, “Şer’iyye Sicilleri”, DİA, C. XXXIX, İstanbul 2010, s. 8-9.
16 Ümit Ekin, “Sakk Mecmualarının Tarih Araştırmalarında Kaynak Olarak Kullanılması Üzerine Bir Deneme”, Bilig Bahar, Sayı 53, 2010, s. 115.
17 Uğur, a.g.m., s.9.
18 Ahmet Akgüzdüz, “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer’iye Mahkemeleri ve Şer’iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 14, 2009, s. 23.
19 Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5, C. III, İstanbul 2005, s 190.
6
2.2. Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Belge Çeşitleri 2.2.1. Hüccet
Osmanlı mahkemelerinde düzenlenen ve Şer’iyye sicillerine kaydedilen bir diğer hukuki belge hüccetlerdir. Osmanlı hukuk terminolojisinde kadının huzurunda taraflardan birinin beyanını diğerinin bu beyanı tasdikini içeren ve bir hüküm ihtiva etmeyen hususlar için düzenlenmiş belgelere verilen isimdir. Hüccet çeşitleri arasında köle azadı, nikâh, boşanma, nafaka, miras, alım-satım mukaveleleri bulunmaktadır.21 2.2.2. İlam
İlam hâkimin bir davada dini kurallara uyarak verdiği kararın hâkimin imzasının ve mührünü taşıyan belgedir. İlam belgesini diğer Şer’iyye kayıtlarından ayıran en önemli özelliği hâkimin hükmünün olmasıdır. Kadı mahkemelerde yargılamayı tamamladıktan sonra verdiği kararı ve gerekçelerini de içeren bir ilam tanzim ederek davalı ve davacıya birer suretini verir ve bir suretini de Şer’iyye siciline kaydettirir.22
2.2.3. Ferman
Divanı Hümayunda görüşülen konulara ilişkin alınan kararların yazıldığı üzerinde tuğra olan padişah emirlerinin genel adıdır. Divanı Hümayuna gelen konulardan lüzumlu görülenler padişaha arz edilir ve padişahın kendi hattı ile yazdığı emir doğrultusunda kaleme alınırdı.23
2.2.4. Berat
Osmanlı diplomatiğinde bir memuriyete tayin bir şeyin kullanılma hakkı ya da bir şeyden muaf olduğunu gösteren ve padişahın tuğrasını taşıyan belgelere verilen isimdir.24 Beratlarda verilen hizmetin adı, geliri, vazifenin yeri belirtilir ve berat alanın derecesi kaydedilirdi.25
20 Yunus Uğur, “Mahkeme Kayıtları (Şer’iye Sicilleri): Literatür Değerlendirmesi ve Bibliyografya”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1, C. I, İstanbul 2003, s. 310.
21 Mustafa Oğuz-Ahmet Akgündüz , “Hüccet”, DİA, C. XVIII, İstanbul 1998, s. 446-450.
22 Ahmet Akgündüz, “İ’lam”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000, s. 72-73
23 Mübahat S. Kütükoğlu, “Ferman”, DİA, C. 12, İstanbul 1995, s. 400.
24 Mübahat S. Kütükoğlu, “Berat”, DİA, C. V, İstanbul 1992, s. 472.
25 Hasan Moğol, Şer’iyye Sicilleri Sözlüğü, Mehter Yayınları, Ankara 1997, s. 23.
7 2.2.5. Buyruldu
Osmanlı diplomatiğinde sadrazam, vezir, defterdar, kazasker, beylerbeyi gibi yüksek rütbeli memurların kendilerinden aşağı mevkide bulunan memurlara gönderdiği emirler için kullanılan bir tabirdir. Yazıldıkları yer bakımından taşra ve merkez olmak üzere ikiye ayrılmaları mümkündür. 26
2.2.6. Terekeler
Osmanlı hukuk sisteminde ölen kişilerin geride bıraktıkları eşya ve mallar için kullanılan tabir. Tereke kelimesinin yerine “muhallefat” tabiri de kullanılmıştır.
Önceleri kadılar tarafından yapılan miras taksimi görevi sonraları yerini kassamlara bırakmıştır. 27
2.2.7. Tezkere
Osmanlı diplomatiğinde üstten alta veya aynı seviyedeki makamlar arası yazılan resmi belgelere tezkere denir.28
26 Mübahat S. Kütükoğlu, “Buyruldu”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, s. 472.
27 Tahsin Özcan, “Muhallefat”, DİA, C. XXX, İstanbul 2005, s. 406-407.
28 Akgündüz, a.g.m., s.46.
8
BÖLÜM 3: 1587 NUMARALI RODOSCUK ŞER’İYYE SİCİLİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
1587 numaralı Şer’iyye sicili İsam kütüphanesinden temin edilmiştir. Defter 75 sayfa 150 varaktan oluşmaktadır. Defter hicri 1050 yılını kapsamaktadır. Defterin içerisinde 1049 ve 1051 yıllarına ait belgelerde mevcuttur. Defterdeki kayıtlar belli bir kronolojik sıraya göre tutulmamıştır. Sicilin ilk 50 sayfası mahallinde tutulan belgeleri içermektedir. Geri kalan son 25 sayfa ise merkezden ve diğer makamlardan gönderilen belge türlerini ferman ve beratları içermektedir. Sicil içerisinde 434 adet belge mevcuttur. Aşagıdaki tabloda sicil içerisinde geçen belgelerin aylara ve yıllara göre dağılımı gösterilmiştir.
Tablo 1
Yıllara Göre Belge Adeti
Aylar 1049 1050 1051
Muharrem 9 17
Safer 6 5
Rebî’u’l-evvel 34
Rabî’u’l-âhir 8
Cemâziye'l-evvel 49
Cemâziye'l-âhir 66
Recep 50
Şaban 38
Ramazan 37
Şevval 1 32 1
Zilkade 41
Zilhicce 40
Görüldüğü üzere 434 adet belgenin büyük çoğunluğu 1050 yılına aittir. 1049 yılına ait bir belge mevcuttur. 1015 yılına ait toplam 23 belge vardır. 1050 yılı toplam belge âdeti 410 tanedir. Bu verilere bakarak Rodoscuk mahkemesinin işlem yoğunluğunun 1050 yılı 66 adet belge ile Cemâziye'l-âhir ayında olduğu görülmektedir. Bunu 50 adet belge ile Recep ayı takip etmektedir. En az belge âdeti ise Safer ayındadır. Buda Rodoscuk mahkemesinin 1050 yılı için en az çalıştığı ayın Safer ayı olduğunu göstermektedir.
9
Sicil kırık talik yazı sitili ile kaleme alınmıştır. Yer yer yazı sitili değişiklik göstermektedir. Yazı sitilinin farklılık arzetmesi sicilin farklı kâtipler tarafından tutulduğunu göstermektedir. Defterde okunamayan yerler (…) ile gösterilmiştir.
3.1. Sicilde Geçen Yerleşim Yerleri
Osmanlı da şehir “Cuma kılınır ve pazarı durur” yer olarak tanımlanmıştır. Osmanlı kanununa göre han, hamam ve kervansaray inşa edilmişse orası kasabadır.29 Osmanlı mahallelerinin en önemli özelliği temel yönetim birimi olmasıdır. Vergi yükümlüsü ahali tahrir defterlerine oturduğu mahalle ismine göre kaydedilirdi. Osmanlı da XIX.
yüzyılın ilk yarısına kadar mahallenin sorumlu kişisi imam gayri müslim mahallelerinde ise papaz veya haham olmuştur. Anadolu da eskiden beri çeşitli etnik köken ve dinlere mensup insanlar kendi mahallelerinde oturmaktaydılar.30 Sicilimizde de bu bilgiyi doğrular nitelikte bilgiler mevcuttur. Sicilde 34 mahalle ismi geçmektedir. Bunların 8 tanesi gayri müslim mahallesi diğerleri ise Müslüman mahalleleridir. Sicilde 38 adet de köy ismi zikredilmektedir.
29 Özer Ergenç, “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler”, VII.
Türk Tarih Kongresi, C. II, Ankara 1981, s. 1265.
30 Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Mahalle”, DİA, C. XXVII, İstanbul 2003, s. 323-324.
10 Tablo 2
Sicilde Geçen Mahalle İsimleri
Abdünnebizâde Hüseyin Çavuş
Behram Reis Hüseyin Çavuş kebîr
Bevvab Mehmet Bey İbrahim Bey
Câmi’-i Bayezid İskender Çavuş
Cami’-i Vasat Kara Katib
Cami’-i Atîk Leb-i Derya Hüseyin Çavuş
Canpaşazâde Papa Aliksara
Cennet Hâtun Papa İstirâti
Dizdarzâde Papa Kostantin
Dudu Hâtun Papa Manol
El-hâc Ali Papa Peşri
El-hâc Hürmüz Papa Varsama
El-hâc İsa Papa Yani
El-hâc Musa Piskopos
El-Hâc Mehmed Raziye Hâtun
Hoca Bayezid Yunus Bey
Hoca Veli Yusuf Bey
11 Tablo 3
Sicilde Geçen Köy İsimleri
Ahmedekli Kayı
Banados Kolauzlu
Biryakub Kumbağı
Büyük Benarlı Küçük Kara Evli
Büyük Kara Evli Küçük Kara Muradlu
Büyük Karaca Muradlu Küçük Pınarlu
Büyük Kılıçlı Kantaş
Çanakçı Nusretli
Dereköyü Oruç Beyli
Gazioğlu Osmanlı
Gündüzlü Papa Yani
Güvençli Sarılar
Hacı Köyü Sekbanlı
Işıklar Sırtköyü
Kale Şekerçeşmesi
Kara Bezirganlı Tatarlı
Karaevli Yağcı
Karahisarlı Yenice
Karayahşi Yeniköy
3.2. Sicilde Geçen Mahkeme Görevlileri
Osmanlı devletinde mahkemenin birinci derecede önemli unsuru kadıdır. Kadılar mahkemeye gelen davaları sonuca kavuşturmalarının yanında günümüzün noterlik işlerinide sonuca kavuşturmuşlardır. Zamanla nüfusunda çoğalması ile kadılara yardımcılar atanmıştır. Bunların en önemlileri arasında muhzırlar gelmektedir.31 Sicilimizde kadının ismi zikredilmemektedir. Sicilde geçen mahkeme görevlileri
31M. Akif Aydın, a.g.m., s. 344.
12
arasında en çok Ramazan bin Sefer ismine rastlanmıştır. Diğer görevliler aşağıda ki tabloda listelenmiştir.
Tablo 4
Sicilde Geçen Mahkeme Görevlileri
Sicilde Geçen Mahkeme
Görevlileri Görevleri Sicilde Geçme Sıklığı
Ramazan bin Sefer Muhzır 68
Mustafa bin Ali Muhzır 6
Mehmed Çelebi Muhzırbaşı 5
Ahmed bin Abdi Muhzır 3
Mevlana İbrahim Naib 3
İlyas Ağa bin Ahmed Subaşı 2
Davud Bey bin Mehmed Subaşı 1
Osman Bey Bin Ahmed Beytü’l-mal emini 5
Mehmed Çavuş Gümrük Emini 5
İsmail Çelebi bin
Mehmed Gümrük Emini 3
Yusuf Efendi Gümrük Kâtibi 2
3.3. Sicilde Geçen Adli Kayıtlar
Sicilin çoğunluğu hüccetlerden oluşmaktadır. Hüccet belgelerinde ise en fazla olarak alım satım davaları görülmektedir. Aşağıdaki iki tabloda ev ve arsa bağ-bahçe satışları gösterilmektedir. Satışları incelediğimizde Müslüman ahali ile gayri müslim ahali arasında ev ya da arsa alım satımı yapıldığını görmekteyiz. Satılan evlerin fiyatları evin iki katlı ya da tek katlı olmasına köyde ya da kasabada olmasına evin diğer unsurlarının ( kiler, sundurma, su kuyusu ) çokluğuna göre değişmektedir.
13 Tablo 5
Sicilde Geçen Ev Satışları
Hüküm no Bulunduğu Mahalle ve
Köy Fiyat (akça) Tek katlı- İki katlı Evin Diğer Unsurları 2-B-1 El-hâc İsa Mahallesi 30.000
3-A-5
Dudu Hatun Mahallesi 32.5000 Tek katlı Avlu-
4-A-4
4-B-1 Osmanlı 2500 Tek katlı Avlu-Kiler
5-A-2
Behram Reis Mahallesi 8000 İki katlı Avlu
5-A-3 Papa İstirati Mahallesi 26000 İki katlı+ şaraphane Su Kuyusu 7-B-3
El-hâc İsa Mahallesi 43.000 İki katlı Kiler
9-B-1 Canpaşazâde Mahallesi 32.000 İki katlı Avlu
11-A-3 Yunus Bey Mahallesi 14.000 İki katlı
11-A-4 Raziye Hatun Mahallesi 4800 Sundurma
12-B-3 Hüseyin Çavuş Mahallesi 95.000 İki katlı Fırın-Ahır 12-B-4 El-hâc İsa Mahallesi 25.000 İki katlı
13-A-1 Banados 5000 İki katlı Avlu-
13-B-4 Büyük Kılıçlı 4000 Tek katlı Avlu- Ahır
14-A-4 Yağcı 5000
14-B-5 El-hâc İsa Mahallesi 21.000 İki katlı
16-A-4 Yusuf Bey Mahallesi 3000 Tek katlı
17-A-3 Sekbanlı 5000 Tek katlı Kiler
19-A-3 Raziye Hatun Mahallesi 9300 Tek katlı Fırın
23-A-2 Hoca Veli Mahallesi 13000 İki katlı
25-B-5 Behram Reis Mahallesi 30.000 İki katlı Su kuyusu- Sundurma
29-B-3 Behram Reis Mahallesi 5000 Tek katlı Sundurma
34-B-2 Canpaşazâde Mahallesi 24.900 Tek katlı
35-A-2 Yeniköy 1000 Tek katlı Avlu
35-B-3 Kumbağı 2000 Tek katlı
Avlu- Sundurma-
Ahır 45-B-3 Yusuf Bey Mahallesi 13.000 İki katlı Avlu- Fırın 48-A-3 İskender Çavuş Mahallesi 15.000 İki katlı Fırın
48-B-2 Abdünnebizâde Mahallesi 3500 Tek katlı Ahır
49-A-1
Kumbağı 6000 Tek katlı Avlu
14 Tablo 6
Sicilde Geçen Arsa, Bağ-Bahçe Satışları
Hüküm Bulunduğu
Yer Satılan Mal Fiyatı (akça) Satan Alan
2-B-2 Yeni Karluk mevzi
Dört dönüm
bir kıt’a bağ 4000 Musa bin Hâlil Hüseyin bin Süleymân 3-A-2 Kapaklı Pınar
mevzi
İki dönüm bir
kıt’a bağ 2550 Ramazan bin Abdullah
Nikola veledi Pinin 3-A-3 Çorma köyü Mahzen ve
hadika 11000 Davud Beşe
ibn İbrahim
Yorgi veledi Nikola 3-B-2 Karluk İki dönüm bir
kıt’a bağ 3000 İbrahim bin Mehmed
Ali Beşe ibn Mehmed 4-A-1 Şekerçeşmesi
Köyü İki dönüm bir
kıt’a bağ 3500
Mehmed Çelebi bin
Ömer
Ömer bin Hüseyin 5-B-3 Karluk İki dönüm bir
kıta bağ 4100 Ali bin el-hâc Ömer
Mehmed bin Enbiya 5-B-5
6-A-1 Okmeydanı Dört dönüm
bir kıta bağ 4200 Aleksi veledi Sistiyani
Mustafa bin Ali 6-A-5 Namazgah
Yedi dönüm
bir kıta bağ 6500 Ahmed Çelebi bin Mehmed
Karagöz veledi Nordin 7-A-2 Tanlu deresi
mevzi
Dört dönüm
bir kıta bağ 6300 Ramazan bin Mahmûd
Mustafa bin Ramazan 9-A-1 Nusretli yolu Bir dönüm bağ 3000 Yakob veledi
David
Karabet veledi Eranas 9-B-3 Derzi Habib
toprağı
İki dönüm bir
kıta bağ 4600 Ebubekir Hoca bin Mustafa
Hızır Bey bin İvaz
11-A-5 Kaldırım başı mevzi
İki dönüm bir
kıta bağ 2500 Maden bin el- hâc Ali
Urhan papas veledi Yagob 12-B-1 Dizdarzade
Deresi
İki dönüm bir
kıta bağ 2800 İsmail Hüseyin
Yorgi veledi Minhu 12-B-2 Dizdar Deresi İki dönüm bir
kıta bağımı 2800 İbrahim bin Ebubekir
İsmail bin Hüseyin 13-B-5 Işıklar Köyü Değirmen (7
hisselik kısım) 6100 Ömer bin Bali Dede Bali bin Rıdvan 14-B-6 Kayı Veli
mevzi
Üç dönüm bir
kıta bağ 3800 Hüma binti
Hasan
Habib bin Mehmed 18-A-3 Banados
İki buçuk dönüm bir kıta
bağ
1300 Andrye veledi Todori
Yorgi veledi Yani
19-A-2 Okmeydanı
Bir buçuk dönüm bir kıta
bağ
2700 Hüseyin bin Sefer
Mehmed bin Hamza
19-B-4 Yalı Bir dönüm bir
kıta bağ 1500 Yorgi veledi Aleksi
Serkesyan veledi Mahzador
15 22-B-4 Şekerçeşmesi İki dönüm bir
kıta bağ 3000 Ümmühan
Hatun
Murad bin el-hâc
Kaya
23-B-1 Büyük
Karaevli
Menzil-anbar-
ahır 9000 Abdülbaki bin
Ahmed
Hızır Bey bin İvaz 23-B-3 Nusretli Yolu
Bir buçuk dönüm bir kıta
bağ
7000 Nikola veledi Petro
Piraşkova veledi Dimitri 26-A-1 Kapaklı Pınar Üç dönüm bir
kıta bağ 3000 Ali bin İsrail Haçuk veledi Serkes 26-B-3 Kapaklı Pınar
Dört dönüm bir kıta mülk
bağ
3200 Mustafa bin Durhan
Haçuk veledi Serkes 27-A-3 Karaca
Muradlı yolu Üç dönüm bir
kıta bağ 3000 İsmail bin
Behar
Mehmed bin Hasan 30-B-1 Namazgah İki dönüm bir
kıta bağ 2000 Angekos
veledi Yani
Açman veledi Anyük 30-B-2 Atar Deresi Bir dönüm bir
kıta bağ 2800 Ali bin Üveys
Anderyaz veledi Boğdasır 32-B-5
Çayırda Çamcı değirmeni
mevzi
Üç dönüm bir
kıta bağ 8000 Yani veledi İstamu
Hayim veledi Bardan 32-B-6 Okmeydanı
Dört dönüm mikdarın bir kıta bağını
4200 Aleksandıri binti Endarnos
Sefer bin Hüseyin
33-B-2 Kapaklı Pınar İki dönüm bir
kıta mülkü bağ 2500 Toros veledi Küçük
Yagob veledi Şahrot
34-B-1 Dizdar deresi İki dönüm bir
kıta bağ 4800 Zador veledi Hani
Musa bin Mehmed
34-B-5 İneci bağı Üç dönüm bir
kıta mülk bağ 2000 Erkerim veledi Etnaş
Nardik veledi Dari
35-B-2 Banados İki dönüm bir
kıta bağ 1500 Fatıma binti Hüseyin
Hasan bin Abdullah
36-B-1 Bevvab Bey
Tûlen yirmi dört zirâ’ ve arzen otuz dört
buçuk zirâ’
arsa-i hâliye
7000 Hatice binti Arslan
Hüseyin Beşe bin Kaya
36-B-2 Cami Atik
Tûlen otuz zirâ’ ve arzen otuz dört zirâ’
arsa-i hâliye
6300 Ahmed Beşe bin el-hâc Ali
Müsli Beşe bin Mustafa
16 36-B-3 Cami Atik
Tûlen otuz zirâ’ ve arzen otuz dört zirâ’
arsa-i hâliyemi
7000 Müsli Beşe bin Mustafa
Mahmûd Beşe bin Şaban
36-B-4 Dizdar Deresi
İki buçuk dönüm bir kıta
bağ
2600 Veli bin Vefa
Varitros veledi Şagob
37-B-1 Mengen mevzi Üç dönüm bir
kıta bağ 5000 Ulaca veledi Angelus
Segini veledi Gini
39-B-2 Kaya yolu
Üç buçuk dönüm bir kıta
bağ
10000 El-hâc Hasan bin Abdi
Hasan Ağa ibn Mehmed
39-B-4 Şekerçeşmesi Bir kıta bağ 1027 Haçuk veledi Nikol
Ali bin İsmail
41-A-1 Kara Kavak mevzi
İki buçuk dönüm bir kıta
bağ
3000 Hindî binti Ahmed
Mehmed bin Himmet
41-A-2 Karluk Üç dönüm bir
kıta mülk bağ 4500 Hızır Beşe ibn
Hüseyin Aişe binti Emir dede
41-B-2 Azaboğlu çayırı
Bir buçuk dönüm bir kıta
bağ
4000 Mehmed bin Aşur
Toros veledi Terkis
44-A-2 Işıklar
Bir buçuk dönüm bir kıta
bağ
3500 Dimitri veledi Kosta
İstamat veledi Yorgi
44-A-3 Işıklar
Bir buçuk dönüm bir kıta
mülkü bağ
4600 Urham veledi Yani
Benayut veledi Dimo
50-A-1 Yunus Bey Arsa 3100 Yusuf bin
Abdullah
Hüseyin bin İbrahim
Transkripsiyonunu yaptığımız sicilde kölelerle ilgili 16 adet kayıta rastlanmıştır.
Bunların 14 tanesi köle azadı ile ilgili kayıtlardır. Kalan iki kayıttan biri hibe diğeri ise köle satışı ile ilgilidir. Kölelerden 10 tanesi rus kökenli 2 tanesi gürcü diğerleri Macar, Hırvat, Leh ve Çerkesdir. Kölelerden 5 tanesi erkek geri kalanı kadındır.
17 Tablo 7
Sicilde Geçen Köle Kayıtları
Hüküm no: Mahalle- Köy Sahibi Köle Hakkında
15-A-1 Hoca Veli Kâtib Ahmed
Çelebi bin Hasan Mülayim binti
Abdullah Rus- Azad etme 15-A-2 Câmi’-i Vasat Rabia hâtun ibneti
Hâlil Canfedâ ibneti
Abdullah Rus- Azad etme 15-A-3 Câmi’-i Vasat Rabia hâtun ibneti
Hâlil
Seher binti
Abdullah Rus- Azad etme 15-A-4 Câmi‘-i Vasat Rabia hâtun ibneti
Halîl
Yâsemîn binti
Abdullah Rus- Azad etme 22-A-3 Cennet Hâtun Hatice ibneti
İbrahim Ağa Siyavuş binti Abdullah
Çerkez- Azad etme 22-A-4 Cennet Hâtun Hatice ibneti
İbrahim Ağa
Handan binti
Abdullah Gürcü- Hibe 28-A-1 Dizdarzâde
Mehmed Çavuş bin Süleymân
Çavuş
Belkıs binti
Abdullah Rus- Azad etme 32-B-2 El-Hâc İsa Mustafa Beşe ibn
Abdülhalil
Yusuf bin
Abdullah Rus- Azad etme 32-B-3 El-Hâc İsa Mustafa Beşe ibn
Abdülhalil … ibneti
Abdullah Leh- Azad etme 32-B-4 El-Hâc İsa Mustafa Beşe ibn
Abdülhalil
Zemane bint-i Abdullah
Macar- Azad etme 35-A-4 El-Hâc Hamza Sefer bin Şa‘bân Yusuf bin
Abdullah Rus- Satış 36-A-2 El-Hâc Hürmüz Osman Beşe ibn
Abdullah
Yasemin binti
Abdullah Rus- Azad etme 37-A-1 Kara Kâtib Hüseyin Ağa ibn
İbrahim
Dilaver bin Abdullah
Hırvat- Azad etme 38-A-3 İbrahim Bey el-Hâc Bayram
bin Mehmed
Fatıma binti
Abdullah Rus- Azad etme 38-B-2 İbrahim Bey el-Hâc Bayram
bin Mehmed
Hasan bin Abdullah
Gürcü- Azad etme 49-A-4 El-Hâc Hürmüz Kara Şa‘bân bin
el-Hâc Bali
İstifani veled-i
Sakfel Rus- Azad etme
Sicilimizde arapça tutulan kayıtlara da rastlanmıştır. Bunlar 34 tanedir. Bunların 23 tanesi tereke kaydıdır. Aşağıdaki tabloda liste halinde tereke kayıtlarının hüküm numaraları verilmiştr.
18 Tablo 8
Sicilde Geçen Arapça Tereke Kayıtları
5-A-1 22-B-1 34-A-2
7-A-1 26-A-2 42-A-1
7-B-1 26-B-2 47-B-4
10-A-1 28-A-2
15-B-3 30-A-2
3.4. Sicilde Geçen İdari Kayıtlar
Kadı sicillerinde idari kayıtlar “suret” olarak da adlandırılmaktadır. Bizim transkripsiyonunu yağtığımız defterde 50. sayfadan sonraki kısım suret belgelerini içermektedir. Bunlar aşağıda hüküm numaraları ile birlikte sıralanmıştır.
Tablo 9
Sicilde Geçen Fermanların Hüküm Numaraları
51-A-1 59-B-1 65-B-1 71-B-2
52-A-1 60-A-1 65-B-2 72-A-1
53-A-1 60-B-1 66-A-1 72-A-2
53-A-2 61-A-1 66-B-2 72-B-1
56-A-1 61-B-1 68-A-1 73-A-2
56-B-1 62-B-2 68-A-2 73-B-1
56-B-2 64-A-1 68-B-2 74-A-1
57-A-1 64-A-2 69-A-1
57-B-2 64-B-1 69-B-1
59-A-1 64-B-2 70-B-1
Tablo 10
Sicilde Geçen Beratların Hüküm Numaraları
52-B-1 58-B-1 68-B-3
55-A-1 60-B-2 71-A-1
55-B-1 61-B-2 71-B-1
55-B-4 68-B-1 73-B-2
19
BÖLÜM 4: 1587 NUMARALI RODOSCUK ŞER’İYYE SİCİLİNİN TRANSKRİPSİYONU
1-A
Sefar veled-i Uğurlu Silviya veled-i Sekrador Yaronevat veled-i Kazal Serkiz veled-i Alaca Bahaş Zurya veled-i Tonoroski'den
… Papa Bene veled-i Pereşkoh an mahalle-i Lakbos ve Papa Yani veled-i Kostantino Yorgi an karye-i Samedli tâbi‘-i İnecik ve Ağlada veled-i Aprasa ani'l-karye Kurşun Batas Papa Hariso veled-i Papa Zenderen ve Ahisata meclisü'ş-şer‘ bi't-taleb men lehü'l- hakki't-taleb hurrire fî 16 şehr-i Ramazân sene 50
Şuhûdüˈl-hâl: David …, Mehmed bin Sâid Muhzır, Mustafa bin Hüsam, Hasan bin Ali ve gayrühüm.
Yunus Bey mahallesinde sâkin Ahmed bin Abdi mahkemeye Muhzır ta‘yîn olunmuşdur. Fî 14 mine'l-Muharrem lisene ihdâ ve hamsîn ve elf
Mahkeme ücreti
Mukaddemâ sirkatde tutulan … Kerim bin Siyavuş'da olan bir çift beledî yasdık ve … olan bir çift beledî boğça yine mezbûr Siyavuş'a teslîm olundu. Fi 8 Şa‘bân sinn 51 Ahmed Çelebi bin Kasım, Vahid Bey …, Sinan bin Abbas, Mehmed bin Himmet.
Sinan Beşe bin Yusuf an mahalle-i Hüseyin Çavuş leb-i deryâ an-hâli vakf-ı Mustafa Ağa ve Mehmed Ağa ibney Musa Bey … İbrahim Beşe bin Halil
Ücret-i bâğ 600 Ücret
4000 dört bin cedîd akçedir.
Medyûn-ı mezbûr mütevellî-i mesfûr mahzarında ıkrâr idüp Kalis Yolu'nin orta yolunda vāki‘ bir tarafı Hoca Veli Damâdı Ahmed Çelebi ve bir tarafı Kassâb Ahmed ve bir tarafı Fatma hâtûn bâğları ile ve tarîk-i âmm ile mahdûd olan üç dönüm bir kıt‘a mülk
20
bâğımı meblağ-ı mezkûra mütevellî huzûrunda bitarîki'l-istiğlâm bey‘ idüp senesi tamâmına degin altı yüz akçeye istîcâr eyledim didikde gıbbe't-tasdīk ketb olundu Şuhûdüˈl-hâl: Hasan Efendi bin el-Hâc Kemal Efendi, El-Hâc Emrullah …, Ali bin Abdulbâkî an-muhâsıb-i Abdullahzâde, Ahmed Çelebi ibn-i el-Hâc Şa‘bân, Ahmed Odabaşı bin Sefer, Musli bin Mustafa Bey, Müezzin Memiş bin Hüseyin, Muhzır Hasan.
1-B
Esleme fî meclisi'ş-şer‘ Nikola Yani kâle Eşhedü enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve harece ani'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet minhü ve dahale fi'd-dînili'l-hak sümme müsemmâ biismi Mustafa bin Abdullah hurrire fî 1 min Cemâziye'l-Ulâ sene 50
Esleme fî meclisü'ş-şer‘ Sefar veled-i Marat bienne kâle enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve harece ani'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet minhü ve dahale fi'd-dînili'l-hakk sümme semmâ biismi Ahmed bin Abdullah cerâ zâlik ve hurrire fî 24 min Cemâziye'l-âhire sene 50
Şuhûdüˈl-hâl: Yazucu Hüseyin Beşe, Bayram Beşe İbrahim Abdullah, Süleyman Halil el-kâtib, Rakımü'l-hurûf Hasan Efendi, Hüddâm-ı mahkeme.
Eslem fî meclisi'ş-şer‘ Tayob veled-i Dimitri bienne kâle enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve harece ani'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet minhü ve dahale fi'd-dînili'l-hakk hurrîre fî 13 Şa‘bân sen 50 bisiimi Mustafa bin Abdullah Mahmud Bey ibn-i Abdullah, Hüseyin Ağa, El-Hâc Emrullah.
Esleme el-arzü'l-med‘û Mardıros veled-i Agop el-emrid bienne kâle enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve haracte fi'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet an el-edyâni'l-bâtıla … dîn'il-islâm ve kâle dîne'l-islâma a‘lâ ve enfa‘a ve dînü'l-küfr akbah hurrire fî 25 min Şa‘bân sinn 50
Muhzır Hasan Efendi, Derviş Mehmed.
Esleme fî meclisi'ş-şer‘ el-Ermeni el-med‘û bienne kâle enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve harece ani'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet minhü
21
ve dahale fi'd-dînili'l-hakk cerâ zâlike ve hurrire fî 11 Zilka‘deti'ş-şerîfe sene 50 ve semmâ biismi Mustafa
Şuhûdüˈl-hâl: Es-Seyyid Mehmed Çelebi, Mehmed Çavuş Emîn-i Gümrük, Ali Dede, Mehmed Çavuş ibn-i Hızırı el-İstanbulî, Koca Odabaşı ve gayrühüm
Esleme fî meclisi'-şer‘ ez-zımmî ismühû Akor veled-i Lui Yani bienne kâle enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve harece ani'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet minhü ve dahale fi'd-dînili'l-hakk cerâ zâlike ve hurrire fî 3 min Zilhicce sene 50 sümme semmâ biismi Mehmed bin Abdullah
Muhzır, Ali Çelebi ibn-i İbrahim, İbrahim Çelebi hatîb, Yüzbışı Ahmed bin Abdullah ve gayrühüm.
Esleme Yanı veled-i Çakır es-sabî el-âkıl biahsene dîni'l-islâm ve kabahe'l-küfr bienne kâle enlâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlühû ve harece ani'd-dîni'l-bâtıl ve teberreet ani'l-edyâni'l-bâtıl … dîni'l-islâm sümme semmâ biismi Ahmed bin Abdullah cerâ zâlike ve hurrire fî 9 Safer sene 50
Şuhûdüˈl-hâl: Mehmed Efendi bin Davud el-hatîb, Ahmed Ağa …, Ali Bey ibn-i … ve gayrühüm.
Sadık bin Ahmed Temreni nâm karyeden olup Medîne-i Rodoscuk'da … olmağın Mihail nâm Ermeni'ye hizmeti beş ay tamâmına dek …
Bir fes 1
Aba 1
… Gömlek
1
Mâî kuşak 1
… Ve bir gömlek
1
Ve yanında bir at
La‘netullâhi alâ men tecâs bi'l-ihrâci'l-varak min evrâk hâzihi'-divân ev harefe hurûfehû biirâdeti izâh‘a hukûkullâhi ev hukûku'l-insân
Adedi-i evrâk
74 yetmiş dört varakdır
Vakfiyye-i Kâtib Rüstem Paşa Ahmed Efendi limenzilih fî varak 31
22
Sülüs … mehr-i müeccel
23
Ya Fettah Ya Rezzak
İzzetlü Hekimbaşı Muhammed Efendi Hazretleri zamanı şeriflerinde Bosnevi İbrahim Efendi niyabetinde vaki olan hucec ve sukuku …fi evaili şehri rebi’il-ahir lisene hamsin ve elf
2-A-1
Budur ki medîne-i Rodoscuk İskender Çavuş mahallesinde sâkin Hüseyin bin Şa‘bân nâm kimesne makâm-ı kazâ-i lâzimi’r-rızâda râfiat’ül-kitâb zevcesi Şehriye binti Mürsel nâm hâtun mahzarında ıkrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm edüp hibe-i âtiyye sudûruna degin silk-i mülkümde muntazam olup mahalle-i mahkiyyede vâki‘ bir tarafı yine kendi mülkü ve bir tarafı arab oğlu Mustafa mülkü ve bir tarafı Mustafa Çelebi bin Osman bahçesi ve bir tarafı tarîk-i âmm ile mahdûd ve bir bâb fevkânî ve bir bâb tahtânî beyti ve bir sofayı müştemil olan menzilimi mezbûre Şehriye’ye ba’de’t-tahliyyeti’ş-şer’iyye hîbe-i sahîha-i şer’iyye ile hibe ve teslîm ve merkûme şehri dahi meclis-i hibe de ittihâb ve kabz ve tesellüm eyledi min ba’d menzil-i sabıkı’z zikr mesfûre Şehriye'nin mülk-i mevhûbudur dedikde gıbbe’t-tasdîki’ş-şer’î mâ vaka’a bi’t-taleb setb olundu hurrire fî yevmi’s-sabî min şehr-i Rebî‘i’l-âhir lisene hamsîn ve elf min hicreti men lehü'l-izz ve’ş-şeref
Şuhûdü’l-hâl: İbrahim Çelebi bin, Ebubekir sofu bin Maden, Hızır bin Derviş, Veli bin Mahmûd, Mehmed bin Mustafa, Mehmed bin Abdi.
2-A-2
Medîne-i Rodoscuk’da vâki‘ merhum El-Hâc Tomaş vakfının mütevellîsi olan menzilci Hasan Çelebi bin el-Hâc Mehmed mahfel’i şer’de râfi’u’l-kitâb Ahmed Çelebi ibn Mehmed mahzarında ıkrâr-ı tâm ve takrir-i kelâm edüp bundan akdem altun ikişer yüz akçeye râyic iken mezbûr Ahmed Çelebi vakf-ı mersûmdan yedi bin nakdi ve ve râyic akçe istikrâz ve kabz eyleyüp ilâ hâze'l-ân zimmetinde kalmış idi hâlâ altun ikişer yüz ellişer akçeye râyic olmağla altundan kıymeti olmak üzere meblâğ-ı mezbûr bâlâda mezkûr olan hesap üzere sekiz bin yedi yüz elli akçeyı hasebi’t-tevliye mezbûr Ahmed Çelebi’den bi’t-tamâm alup kabz eyledim min ba’d zimmetinde bir akçe ve bir habbe
23
bâkî kalmadı dedikde gıbbe’t-tasdîki’ş-şer’î mâ vaka’a bi’t-taleb sebt olundu hurrire fî yevmi’r-rabi‘ min şehr-i Rebî‘ü'l-âhir lisene hamsîn ve elf
Şuhûdü’l-hâl: Ali Çelebi bin Rıdvan Bey Serdar, Hüseyin bin Ahmed mutasarrıf senevi, Mustafa Bey bin Abdullah karye’i ortada, Musa Çelebi bin Ali, Ahmed Çelebi bin Ali Bey.
2-A-3
Medîne-i Rodoscuk’da Cami’-i Vasat mahallesinde sâkin iken bundan akdem vefât eden el-Hâc Mehmed verâseti zevce-i metrûkesi İsmihan binti Ali Bali nâm hâtun ve sulbî oğulları el-Hâc Mustafa ve Ahmed Çelebi’ye ve sulbîye kebîre kızları Saliha ve Amine’ye münhasıra idüğü şer’ân mütehakkık olduktan sonra mezbûr el-Hâc Mustafa ve mezbûretan Saliha ve Amine’ye makâm-ı kazâda râfi’u’l-kitâb mezbûr Ahmed Çelebi mahzarında her biri ıkrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm edüp müteveffâ-yı mezbûr muhallefâtı bundan akdem beynimizde bi’l-farîzati’ş-şer’iyye taksîm olundukda muhallefât-ı müteveffâ-yı mezbûrdan olup mahalle-i mezbûrede vâki‘ bir tarafı Beyzâde Sinan Ağa ve bir tarafı yine mezbûr el-Hâc Mustafa ve bir tarafı Hüseyin ağalar Mehmed mülkleri ve bir tarafı beze Seydi oğlu mülkü ve ba‘zı tarîk-ihâs ile mahdûd iki bâb tahtânî beyti ve bir sofayı ve fırın bi’r-i mâ’ müştemil olan menzil-i sâbiku’z-zikr Ahmed Çelebi’nin hisse-i şer’iyyesine ifraz ve tayin olunmağla menzil-i mezbûr vech-i meşrûh üzere merkûm Ahmed Çelebi’nin mülki mevrusudur bizim kat’a alâka ve medhâlimiz yoktur dediklerinde gıbbe’t-tasdîki’ş-şer’î mâ vaka’a bi’t-taleb ketb olundu hurrire fî yevmi’l-hâmis min şehr-i Rebî‘ü'l-âhir lisene hamsîn ve elf
Şuhûdü’l-hâl: Ahmed Çelebi bin Şa‘bân, Hâlil Çelebi bin İbrahim, Şeyhi Mehmed Çelebi, Bostancı Hasan bin Budak, Bostancı Koca Kadir ve gayrühüm.
2-B-1
Budur ki medîne-i Rodoscuk mahallâtından el-Hâc İsa mahallesinde sâkin Mustafa Çelebi bin Hüseyin nâm kimesne makâm-ı kazâ-i lâzımı’r-rızâda râfi’u’l-kitâb Koçakzâde demekle meşhûr Hasan Çelebi bin Mehmed nâm kimesne mahzarında ıkrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm edüp silk-i mülkümde muntazam olup mahalle-i mezbûrede vâki‘
bir tarafı mahalle-i mezkûre mescid-i şerîf ve iki tarafı müşterî-i mûmâ ileyh Hasan Çelebi mülkü ve bir tarafı tarîk-i âmm ile mahdûd bir bâb fevkânî ve bir bâb tahtânî
24
beyti müştemil olan menzilimi müşârun-ileyh Hasan Çelebi’ye otuz bin nakd-i râyicü’l- vakt fıdda akçeye bâten bey’ edüp kabz-ı semen-i ma’dûd ve teslîm-i mübâya‘a-i mahdûd eyledim dedikde gıbbe’t-tasdîki’ş-şer’î mâ vaka’a bi’t-taleb sebt olundu yed-i tâlibe vaz’ ve def’ olundu tahrîren fî yevmi’l-hâdî aşere min şehr-i Rebî‘ü'l-âhir lisene hamsîn ve elf min hicreti men lehü'l-izz ve’ş-şeref
Şuhûdü’l-hâl: Mehmed Çavuş bin Süleymân Çavuş, Uzun Ahmet Çelebi Nazeninzâde, Mustafa Çelebi bin Mehmed, El-Hâc Mustafa bin Abdülkadir, El-Hâc Mehmed bin Abdullah.
2-B-2
Budur ki medîne-i Rodoscuk mahallâtından el-Hâc Mehmed mahallesinde sâkin Musa bin Hâlil nâm kimesne mahfel-i şer’de râfi’u’l-kitâb Hüseyin bin Süleymân nâm kimesne mahzarında ıkrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm edüp silk-i mülkümde muntazam olup medîne-i mezbûre sınırı dâhilinde Yeni Karluk kurbunda vâki‘ bir tarafı Hüseyin bin Kassâb Kadri nâm kimesne ve bir tarafı Sarı nâm Ermeni bâğları ile ve iki tarafı tarîk-i âmm ile mahdûd olan tahmînen dört dönüm bir kıt’a bâğımı mezbûr Hüseyin’e dört bin nakd-i râyicü’l-vakt fıdda akçeye bâten bey’ edüp kabz-ı semen-i ma’dûd ve teslîm-i mübâya‘a-ı mahdûd eyledim dedikde gıbbe’t-tasdîki’ş-şer’î mâ vaka’a bi’t-taleb sebt olundu tahrîren fî yevmi’s-sâmin min şehr-i Rebî‘ü'l-âhir lisene hamsîn ve elf min hicreti men lehü'l-izz ve’ş-şeref
Şuhûdü’l-hâl: Mehmed Çelebi bin Kâsım Bey odabaşı, El-Hâc Emrullah bin el-Hâc Mahmûd, Sabuncu Ali Beşe, İbrahim dayı bin Yusuf, Kurt Bali bin el-Hâc Yahşi, Habib bin Mehmed, Mehmed Efendi bin Ademzâde.
2-B-3
Budur ki medîne-i Rodoscuk tevâbi’inden Sırt köyü demekle ma’rûf karyede sâkin çoban taifesinden Mihâil veled-i Yorgi nâm zımmî mahfel-işer’de râfi’u hâze’l-kıt‘ab Nikola veled-i Yani ve İsyotku veled-i Polo nâm zımmîler mahzarlarında ıkrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm edüp târihi kitâbdan sekiz gün mukaddem işbu hâzır-ı bi’l meclis olan gâyibân-ı ani’l-meclis nâm çobanlar ile karye-imezbûrede vâki‘ mandramı basup ben yabanda iken altmış üç re’s koyunlarımı fuzûli alup götürmüşler idi hâlâ mezbûre tevâbi’inde Fahrioğlu demekle ma’rûf karyede vâki‘ mezbûr Rizu ile karındaş ve şerîki
