Doç. Dr. Harun ÖZER
SARIMSAK YETİŞTİRİCİLİĞİ
Sınıf : Monocotyledone Familya : Alliaceae
Cins: Allium
Tür : Allium sativum L. (Sarımsak)
SINIFLANDIRILMASI
YAYILIŞI VE EKOLOJİSİ
Allium türleri, kuzey bölgelerin sıcak kuşaklarından başlayarak, ılıman, sıcak ılıman gibi iklim bölgelerinde geniş yayılma alanı bulmuştur. Tropik alanlarda ise, dağlara yakın kısımlarda yayılma göstermişlerdir.
Türkiye’den başlayarak doğuya doğru gidildiğinde, Orta Asya’nın dağlık alanları, İran, Afganistan, Pakistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kuzey Doğu Çin’ e doğru yayılma göstermiştir.
Türkiye (ton) Dünya (ton)
Sarımsak (8. sıra) 100 bin ton 1milyon ton
100g
Energy 623 kJ (149 kcal) Water 6 g (dried) Vitamin E 0 μg (0%)
Carbohydrates 33.06 g Vitamin A equiv. 9 μg Vitamin K 0 μg (0%)
Sugars 1.00 g Thiamine (Vit. B1) 0.2 mg (17%) Calcium 181 mg (18%) Dietary fiber 2.1 g Riboflavin (Vit. B2) 0.11 mg (9%) Iron 1.7 mg (13%)
Fat 0.5 g Niacin (Vit. B3) 0.7 mg (5%) Magnesium 25 mg (7%)
Saturated 0 μg (0%) Pantothenic acid
(B5) 0.596 mg (12%) Mangan 1.672 mg (80%)
Monounsaturated 0 μg (0%) Vitamin B6 1.235 mg (95%) Phosphorus 153 mg (22%) Polyunsaturated 0 μg (0%) Folate (vit. B9) 3 μg (1%) Potassium 401 mg (9%)
Protein 6.39 g Vitamin B12 0 μg (0%) Sodium 17 mg (1%)
Beta-carotene 5 μg (0%) Vitamin C 31.2 mg (38%) Zinc 1.16 mg (12%)
Sarımsak:
• Tam bir uluslar arası sebzedir. Sarımsak değişik şekillerde satılabilmektedir.
• Bunlar arasında; bütün baş olarak, kabukları soyulmuş diş olarak ve önceden dilimlenip ezilmiş olarak sayılabilir.
• Sarımsak, antibaktriyel özelliği yanında, antifungal ve antiviral etkiyede sahiptir.
• Sarımsaktan beklenen yararın tam olarak görülebilmesi için sarımsak çiğ olarak yenilmelidir. Böylelikle sarımsağın bünyesinde bulunan alliin, allicin’e dönüşmekte ve sarımsağın etkisi daha da artmaktadır.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir.
• Sindirime yardımcı olur.
• Kolestrolü, kan basıncını ve kan pıhtılaşmasını düşürür.
• Hücre yaşlanmasını yavaşlatır.
• Sigaranın zararlı etkilerini azaltır.
• Toksit etkilerini engeller.
• Tansiyonu, kan dolaşımını ve sinir sistemini düzenler.
Kanseri önler. Hücre yenileyici, iştah açıcı ve damarları genişletici özelliğe sahiptir.
• Romatizma ve akciğer hastalıklarını tedavi eder.
Beyin hücrelerinin yenilenmesini hızlandırır.
Saç dökülmesini önler.
• Çiğ olarak tüketiliğinde; Hemororid, akciğer, safra kesesi, kulunç, kasık ağrısı ve unutkanlığa iyi gelmektedir.
• AIDS tedavisinde kullanılır.
• Diabet (şeker hastalığı) tedavisine yardım eder.
• Solunum yolunu açar ve astım hafifletir. Bronşit, öksürük, verem gibi hastalıklarda çok faydalıdır.
• Kalbi kuvvetlendirir.
• Mide ülserinde mikropları temizleyerek iyileşmeyi hızlandırır.
• Ateş düşürücü etkisi vardır. Zehirlenmelerde sarımsaklı yoğurt panzehir vazifesi görür.
• Sarımsak bu özelliklerinin yanında bünyesinde çeşitli olarak organik ve mineral maddelerde bulundurmaktadır.
• Bağırsak solucanlarına,
En iyi Sarımsak Taşköprü'de yetişir.
• Ülkemizde yetiştiricilik açısından en önemli sayılabilecek il, yaklaşık % 14’lük pay ile Kastamonu’dur (Taşköprü).
• Taşköprü yöresinde toplam 18500 ha alanda sarımsak tarımı
yapılmakta olup, toplam üretim 16650 ton, ortalama verim 9000 kg/ha’dır.
Neden Taşköprü Sarımsağı?
• Sarımsağı, demir (fe), kükürt (S) ve aroma bakımından en yüksek değerlere sahip olup, nitelik açısından Dünyanın en iyi sarımsağı olarak kabul edilmektedir.
Taşköprü sarımsağı, yetiştirildiği toprağın fiziksel ve kimyasal
özelliklerinden selenyum (Se) içermesinden ve doğal yöntemler ile üretilmesinden doayı kendine has yoğun kokusu, aroması, tadı ve boyutu gibi önemli üstünlüklere sahiptir.
Çok büyük olmayan düzgün ve standart baş büyüklüğü, bağların dolgun ve sağlam dişlerdin oluşması, özelikle kalite ve içerik açısından sağladığı standardizasyon ve bu niteliklerini bozulmadan 9-11 ay süresince
koruyabilmesi Taşköprü Sarımsağının en önemli özellikleridir.
Morfolojik Özellikleri
1.Kök
Kök oluşumu sarımsakta, soğan ve pırasada aynıdır.
Bitki çok yoğun bir kök oluşumuna sahiptir ve kökleri çok ender hallerde dallanır.
Köklerin çok önemli bir bölümü (%75) toprağın 20-25 cm lik derinliğinde gelişir.
Azda olsa bitki gelişimine ve toprak yapısına bağlı olarak 50 cm derinliğe kadar giden köklere de rastlanır.
Kök ile yaprağın birleştiği kısımda sarımsak gövdesi oluşur.
Halk arasında gövde denen kısmını, etli yaprak kınları oluşturur. Toprak dışındaki kın gövdenin boyu türlere ve
varyetelere göre değişir. Yaklaşık 10-50 cm boy alır. Kın gövde yuvarlak kesitlidir.
II. Gövde
Yapraklar dışarıdan içeriye doğru meydana gelirler ve bir aks oluştururlar.
Çeşide ve yetiştirme şartlarına bağlı olmak üzere yaprak kınlarının meydana getirdiği bu aks 20-60 cm boy alabilir.
Yaprakları toprakla dar açı yaparlar.
Yaprak rengi çeşitlere göre değişir. Yaprakların üst kısmı mum tabakası ile kaplıdır.
III. Yaprak
IV. ÇİÇEK
Birinci yıl vegatatif olarak kalır. Çiçeklenme ikinci yıl olur.
Sarımsak ikinci yılın ilkbaharında 80-160 cm uzunluğunda çiçek demeti sapı ve bu sapın uç kısmında da çiçekleri
meydana getirirler.
Çiçek sapı, çıplak olup üzerinde yaprak bulunmaz. Çiçek sapı üzerinde oluşan çiçek tablasının üzeri başlangıçta bir zarla kaplıdır. Daha sonra bu zar yarılarak her biri 2-3 cm
uzunluğunda bir çiçek sapı üzerinde bulunan çiçekler çıkar. 8-10 cm çapında top gibi görünen bu çiçeklerden tohumlar meydana gelir.
Sarımsak çiçeklerinde mayoz bölünme tam olarak gerçekleştiği halde, çekirdek bölünmesi meydana gelmez. Bu sırada çiçekte apomiksis ile patlak mısır tohumu iriliğinde dişler gelişir.
Sarımsak bu dişlerle kolayca üretilirler.
Temmuz ayı içinde hasattan birkaç gün önce, çiçek demetlerinin bulunduğu tepe noktasında dişler oluşturan çiçek demeti saplarını keserek veya sadece dişleri basit bir şekilde ovalayarak toplarlar.
EKOLOJİK İSTEKLERİ
1. İklim İstekleri
Sarımsak, ülkemizin çok yağış alan Karadeniz kıyı bölgesi dışında hemen her tarafında kolayca yetiştirilir. Çok yağış alan bu kıyı kesiminde de taze olarak rahatça yetiştirilmektedir. .
Büyük miktarlarda ve ekonomik üretimi ise deniz ikliminden kara
iklimine geçiş bölgelerinde başarı ile yapılır.
Yetiştirme döneminde optimum gelişmeyi 15-20 °C sıcaklıklarda
%60-80 nemli ortamlarda gösterir.
Sıcaklık azalması ve artışı durumunda bitki gelişmesi yavaşlar, bitkilerin yapraklarında sararmalar görülür.
Bitkinin gelişme döneminde yüksek nem olumlu etki yaptığı halde dişlerin ve başın oluşmasından sonra yüksek nem
hastalıklar yönünden olumsuz etki yapar. Hasat döneminde ise
yağış istemez.
Sarımsak, bitki besin maddeleri ve organik maddelerce zengin, hafif karakterli topraklardan başlayarak, tınlı ve pek ağır olmamak koşuluyla hafif killi topraklarda da yetiştirilebilir.
Doğal olarak gevşek yapılı, yeterince su tutabilen, kök sisteminin yayıldığı alan derin, humuslu ve kolayca işlenebilen tınlı, verimli topraklar soğan için tercih edilir.
pH 6,0-6,5 arasında olmalıdır.
2. Toprak İstekleri
Dişler İle üretim (Sarımsak)
• Sarımsağın üretimi arpacıkla yemeklik soğan üretimine çok
benzerlik gösterir. Ancak sarımsak üretiminde kullanılan dişler vegatatif üretim materyalidir.
• Daha önceden üretim materyali olarak ayrılacak olan dişler gruplara ayrılır. Ayırma işlemi yaparken kabuğu zarar görmüş dişler ayrılır
• Dişler gruplama yapılmadan dikilecek olursa gelişme
olgunlaşma yeknesak olmaz, üretilen başlar irili ufaklı olur.
• Üretim yapılacak tarlanın organik maddelerce zengin olması en az %4-5 civarında humus içermesi başarılı bir sarımsak üretimi için gereklidir.
• Sarımsak üretilecek tarlanın dikiminden en az 3 ay önce yanmış organik gübre ile dekara 3-4 ton gelecek şekilde gübrelemesi ve gübrenin
toprağın 25 cm derinliğinde sürümle karıştırılması gerekir.
• Bu şekilde gübrelenen ve 10-12 cm derinlikte işlenen toprak dikime
hazır hale gelmiştir.
Sıra arası 25- 30 cm
Sıra üzeri 6-8 cm
• Sarımsaklarda dikimde kullanılan diş miktarı, diş iriliğine ve dikim sıklığına bağlı olarak önemli ölçüde değişir. 1m2 alana baş sarımsak üretiminde 80-100, taze sarımsak üretiminde ise 140-160 adet diş dikilir. Bu değerlerle dekara kullanılacak diş miktarı 60-100 kg arasında değişiklik gösterir.
• Taze sarımsak üretiminde sık dilimle sarımsakların boy yapmaları ve daha çok yeşil kısım oluşturmaları sağlanır. Sık olarak gelişen taze sarımsaklar aynı zamanda
gevreklik kazanırlar.
• Yabancı otlardan temiz bir tarlada dişler arasındaki dikim mesafesi 10-12 cm olarak verilir. Yabancı ot sorunu olan tarlalarda sıra vari dikim yapmak ve sıralar arasında yabancı otla savaşımının kolaylaştırılması için 25-30 cm lik mesafe vermek, buna karşılık sıra üzerinde ise 6-8 cm ara ile dikim yapmak gerekir.
• Başarılı bir yetiştirme için dekara 14-16 kg N, 10 kg P2O5, toprak yapısına bağlı olarak 20-25 kg K2O verilmelidir.
• Bu gübreler dikim öncesinde yapılan toprak işlemesiyle toprağın 10-12 cm derinliğine karıştırılır.
• Verilmesi gereken azot un yarısı potasyum nitrat (KNO3) formunda
verilmelidir ve bu işlem bitkiler 30-40 cm boy aldıktan sonra yapılmalıdır.
Tohum Ekim Fide dikim ve
Hasat Oca Şub Mar Nis May Hazir Tem Ağus Eyl Eki Kas Ara
Sarımsak
Dikim (İlkbahar) X X X
Hasat X X
Dikim (Sonbahar)
X
Hasat X X
Çapalama
Dikiminden sonra, hemen kök meydana getirerek gelişirler.
Bitkiler 15-20 cm boy aldıklarında yabancı otları önlemek ve bitkilerin daha iyi gelişmesini sağlamak için 3-4 cm derinliği geçmeyecek şekilde yüzeysel bir çapalama yapılır.
Sarımsak ta maliyeti etkileyen en önemli unsur
üretim materyali (dişler), dikim ve çapalama
işçilikleridir. Bu kalemlerde yapılacak tasarruflar
maliyeti önemli ölçüde azaltmaktadır.
Soğan, sarımsak be pırasa yüzeysel köklü (40-50 cm) bir bitkidir.
Devamlı rutubetli bir toprakta yetiştiriliyorsa ve fazla sulama yapılıyorsa hastalıklar meydana gelir.
Soğan ve sarımsak en çok, baş bağlamadan olgunlaşmaya kadar geçen sürede suya ihtiyaç duyar.
Bu kritik devrede, tam olgunluğa varıncaya kadar haftada bir kez sulanmalıdır.
Olgunluk devresinde sulama kesilir ve mümkün olduğunca toprağın çabuk kuruması sağlanmalıdır.
Sulama
SARIMSAK
Sarımsaklarda hasat bitkinin yapraklarının iyice kurumaya başladığı dönemde yapılır.
Sarımsaklar hevenkler halinde asılarak depolanacaksa hasatta
yaprakların tam olarak kuruması beklenmez, hasat bitkilerde
eksenin örmeye imkan verecek şekilde solduğu dönede yapılır.
Hasat zamanı bölgeye ve dikim tarihine bağlı olarak büyük değişiklik gösterir.
Sahil kuşağında hasat haziran veya temmuz ayı içerisinde yapılabildiği halde diğer bölgelerimizde hasat eylül ayına kadar sürer.
Hasat genellikle çapa ile yapılır. Sıravari dikim yapılmış ise hasadı makine ile de yapmak mümkündür.
Bu amaçla soğan hasat makinaları kullanılır. Hasat edilen sarımsaklar kurumak üzere birkaç gün süre ile tarlada bırakılır.
Sonra yapraklar ovularak uzaklaştırılıp depolanır veya pazarlanır.
Sarımsaklarda depolama basit depolama yapılabildiği gibi iklim kontrollü depolarda da yapılabilir.
Basit depolarda muhafaza süresi çok kısalır ve büyük boyutlu ağırlık kayıpları, buna bağlı olarak da kalite kayıpları oluşur.
Sarımsakların 0 °C civarındaki sıcaklıklarda %70-75
nemde 6-8 ay süre ile %5-10 luk kayıpla muhafaza
edilmesi mümkündür.
Verim
Dekara verim yetiştirme şartlarına, bölgelere ve çeşide bağlı olarak 800-1400 kg arasında değişmektedir.
Üretim materyali olarak kullanılan baş ve dişlerin seçimi büyük önem taşır. Mümkün olduğu kadar az sayıda ve daha iri baş meydana getiren düzgün şekilli, çeşidin özelliklerini taşıyan başlar tohumluk materyal olarak alınmalı ve 18-20 °C sıcaklıklarda saklanmalıdır. Depolama
sıcaklığı 15°C nin altına düşerse çiçek sürgünü meydana getirme oranı önemli ölçüde artar.
Sebzelerde Kurşuni Küf Hastalığı
Fungus, zayıflık paraziti olarak bilinir. Ancak uygun koşullarda konukçuyu hastalandırır
Sebzelerde Septerio Leke Hastalığı
Hastalık etmeninin meydana getirmiş olduğu lekeler küçük ve kahverengidir.
Sebzelerde Kök (beyaz Çürüklük) Çürüklüğü Hastalığı Tohumla da taşınabilen bir fungustur.
Kültürel Önlemler :
Tohum ekimi sık olmamalı
Hastalıklı fideler ayıklanmalı
Fideler uygun hava koşullarında açılıp sık sık havalandırılmalı
Fazla sulamadan kaçınılmalı
Gereksiz yere fazla azotlu gübre verilmemeli
Erken ekim yapmaktan kaçınılmalı
Fidelikler bol güneş alan, soğuk rüzgarları tutmayan yerlerde kurulmalıdır.
Hasattan sonra bitki artıkları yok edilmeli,
Çok bulaşık olan alanlarda en az 5 yıllık ekim nöbeti uygulanmalı
Hastalığın görülmediği yerlerde sera tesis edilmeli Kimyasal Mücadele :
Toprak İlaçlaması (ekimden önce)
