Diş Setleri Diş Setleri
Dişlerin çene içerisindeki oluşumu genellikle tüm memelilerde benzerdir.
Türler arasındaki farklılık dişin şekli, hacmi ve yapısından kaynaklanmaktadır.
Bu yüzden evrimsel çalışmalarda türlerin belirlenmesinde büyük önem taşımaktadır.
İnsan iskelet çalışmalarında dişlerin yaşamın farklı dönemlerinde iki set halinde ortaya çıktıkları gözlenmektedir. İlk set bebeklik ve erken çocukluk aşamalarını kapsayan dönemde görülen geçici ya da süt dişleridir. İkinci set ise yine çocukluk dönemlerinin erken evrelerinde çıkan ve neredeyse bireyin tüm yaşamı boyunca ağızda görülen daimi dişlerdir. Genel olarak süt dişleri, daimi dişlerden küçüklüğü, tombul ve kabartılı taç kısmıyla farklılık gösterir.
Kök kısmı ise ince ve çok köklüdür. Çene içerisinde daimi dişler gelişmeye
başladığı zaman, süt dişinin kök kısımları eriyerek iyice küçülür.
İnsanlarda süt dişleri 20 adet (her bir çene yarımında incisive 2, canine 1, molar 2 adet) iken, erişkinlerde 32 adet (her bir çene yarımında incisive 2, canine 1, premolar 2, molar 3 adet) olan diş sayısı alt ve üst çeneye, ayrıca da çenelerin sağ ve sol yarımlarına sekizer adet olmak üzere eşit olarak
bölünmüştür. Dişler kendi arasında özelleşerek incisive (kesici), canine (köpek), premolar (küçük azı) ve molar (büyük azı) olarak dört gruba
ayrılmıştır. Ön dişler incisive ve canine, arka dişler ise premolar ve molarları kapsar. Ancak süt dişlenmesi döneminde ağızda premolar diş görülmez. Her bir dişin çene içerisinde oluşmaya başlaması, gelişmesi, ağız içerisinde
görülmesi ve köklerinin kapanması farklı zamanlarda gerçekleştiği için insan iskeletlerinin yaşlandırılmasında da oldukça sıklıkla kullanılmaktadır.
Diş çalışmalarında her bir dişin tanımlanmasında kullanılan ve çalışmalar sırasında kolaylıklar sağlayan kısaltmalar kullanılmaktadır. Daimi dişlerde sırasıyla kesici dişler için I (incisive), köpek dişleri için C (canine), küçük azı dişleri için P (premolar) ve büyük azı dişleri için M (molar) kısaltmaları
kullanılırken, süt dişlerinde ise i (incisive), c (canine) ve m (molar) harfleri
simgelemektedir. Ayrıca bu harflerin başına tüm süt dişleri için kısaca d
(decidious) harfi de getirilebilir (di, dc, dm gibi).
Dişlerin pozisyonları yani ağız içerisindeki sıralarının gösterilmesinde ise diş kısaltmalarıyla birlikte 1’den başlayan rakamlar kullanılmaktadır. Burada dişin üst ya da alt mı olduğu da belirtilmektedir. Üst daimi dişler I
1, I
2, C, P
1, P
2, M
1, M
2, M
3şeklinde sıralanırken, alt daimi dişler ise I
1, I
2, C, P
1, P
2, M
1, M
2, M
3olarak sıralanır. Ayrıca yön bildirmelerinde de sol tarafa ait dişlerin başına L (left- sol), sağ tarafa ait dişlerin başına ise R (right- sağ) rakamı getirilmelidir.
Daimi canine’lerin üst ve alt ayırımı sırasıyla C ve C şeklinde yapılmaktadır.
Üst süt dişler di
1, di
2, dc, dm
1, dm
2şeklinde sıralanırken, alt süt dişler ise di
1, di
2, dc, dm
1, dm
2biçiminde sıralanır. Yön bildirmelerinde yine L ve R
harflerini başta kullanmak gerekmektedir. Süt caninelerin üst ve alt ayırımı
sırasıyla c ve c şeklinde yapılmaktadır.
Üst ve alt çenede dişlerin tanımlanması
Dişlerin anatomik sıralarının numaralandırılarak belirtilmesine diş
formülasyonu adı verilir. Genel olarak memelilerdeki süt dişi formülasyonları di: 3/3, dc: 1/1, dp: 4/4 şeklindedir. Erişkinlerdeki daimi dişlerin
formülasyonları ise I: 3/3, C: 1/1, P: 4/4, M: 3/3 şeklinde bir sıra
sergilemektedir. Aşağıda memeliler grubu içerisindeki bazı türlerin diş formülasyonları verilmektedir.
Gruplar Süt dişleri Daimi dişler
Suidae (Domuz) 3/3, 1/1, 3/3 I: 3/3, C: 1/1, P: 4/4, M: 3/3
Bovidae (Öküz, Koyun) 0/3, 0/1, 3/3 I: 0/3, C: 0/1, P: 3/3, M: 3/3
Cervidae (Geyik) 0/3, 0/1, 3/3 I: 0/3, C: 0/1, P: 3/3, M: 3/3
Equidae (At) 3/3, 0/0, 3/3 I: 3/3, C: 0-1/0-1, P: 3-4/3, M: 3/3
Canidae (Köpek) 3/3, 1/1, 3/3 I: 3/3, C: 1/1, P: 4/4, M: 2/3
Felidae (Kedi) 3/3, 1/1, 3/2 I: 3/3, C: 1/1, P: 2/2, M: 1/1
Proboscidea (Fil) 1/0, 0/0, 3/3 I: 1/0, C: 0/0, P: 0/0, M: 3/3
Platyrrhini 2/2, 1/1, 3/3 I: 2/2, C: 1/1, P: 3/3, M: 3/3
Catarrhini 2/2, 1/1, 2/2 I: 2/2, C: 1/1, P: 2/2, M: 3/3
Hominidae (İnsan) 2/2, 1/1, 2/2 I: 2/2, C: 1/1, P: 2/2, M: 3/3
