1
Kamu Sektöründe İnovasyon Yönetimi: Zorluklar ve Çözüm
Önerileri
1Innovation Management in the Public Sector: Challenges and Solution Proposals
Yıldız ATMACA Makale BaĢvuru Tarihi / Received: 28.11.2020
Dr.Öğretim Üyesi Makale Kabul Tarihi / Accepted: 30.12.2020
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Makale Türü / Article Type: AraĢtırma Makalesi Kamu Yönetimi Bölümü
yildizatmaca@yyu.edu.tr 0000-0001-6345-4745
Didem GEYLANİ
AraĢtırma Görevlisi
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü didemgeylani@yyu.edu.tr 0000-0002-4865-1975
ÖZET
Özel sektörde baĢarılı bir Ģekilde uygulanan inovasyon, 1980’li yıllarda Yeni Kamu Yönetimi anlayıĢının etkisiyle kamu sektöründe de uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Yönetimde, Ģeffaflık, hesap verebilirlik, etkinlik, verimlilik, vatandaĢ odaklılık, katılım gibi ilkeleri barındıran yeni yönetim anlayıĢının en önemli özelliği, kamu hizmetlerinin sunumunda inovasyonu ön plana çıkarmasıdır. Kamu sektöründe inovasyona ihtiyaç duyulmasının nedenleri kısıtlı kaynaklarla geniĢ kitlelere hızlı, verimli ve etkin hizmet sunarak vatandaĢ memnuniyetinin elde edilmeye çalıĢılmasıdır. Ġnovasyonel yönetim anlayıĢı önemli bir süreci gerektirdiği için her yerde kolayca uygulanması mümkün bir yönetim değildir. Bu bağlamda bu çalıĢmada, inovasyon ve inovasyon yönetimi anlayıĢının ne demek olduğu, kamu sektöründe inovasyonun uygulanması ve bu uygulamada görülen zorluklar, çözüm önerileri ile birlikte ele alınmıĢtır.
ABSTRACT
Innovation, which has been successfully implemented in the private sector, started to be applied in the public sector in the 1980s with the effect of the New Public Administration approach. The most important feature of the new administration approach, which includes principles such as transparency, accountability, efficiency, effectiveness, citizen-oriented and participation, is that it brings innovation to the fore in the provision of public services. The reasons for the need for innovation in the public sector are the efforts to achieve citizen satisfaction by providing fast, efficient and effective services to large masses with limited resources. Since the innovative management approach requires an important process, it is not a management that can be easily applied everywhere. In this context, in this study, the meaning of innovation and innovation management understanding, the implementation of innovation in the public sector and the difficulties seen in this application are discussed together with the solution suggestions.
1Bu çalıĢma,24-26.10.2019 tarihinde Uluslar arası Kamu Yönetimi Formu –KAYFOR 17’de sunulan bildirinin geniĢletilmiĢ ve güncellenmiĢ son halidir.
Anahtar Kelimeler: İnovasyon Kamu Sektörü Yeni Kamu Yönetimi Keywords: Innovation Public Sector New Public Administration
2
1.GİRİŞ
Günümüzde yaĢanan küreselleĢme olgusu kamu yönetiminde önemli değiĢimlerin meydana gelmesine yol açmıĢtır. YaĢanan çeĢitli ekonomik krizler nedeniyle devletler sınırlı kaynaklarla sınırsız vatandaĢ ihtiyaçlarını karĢılamanın mümkün olmadığı gerçeğiyle yüzleĢmiĢtir. Devletler sahip oldukları sınırlı kaynaklarla vatandaĢın talep ve ihtiyaçlarını hızlı, kaliteli ve etkin bir Ģekilde karĢılayabilmek ve hizmetlerden daha fazla kiĢinin faydalanmasını sağlamak amacıyla özel sektörde baĢarılı bir Ģekilde uygulama alanı bulan çeĢitli yöntemleri kamu sektöründe uygulamaya baĢlamıĢtır. 1980’li yıllardan sonra Yeni Kamu Yönetimi AnlayıĢının etkisi, 1990’lı yıllardan sonra yapılan özelleĢtirmeler ve kamu sektörünün piyasaya açılması özel sektör yönetim anlayıĢ ve ilkelerinin kamu sektöründe uygulanması eğilimlerine ağırlık kazandırmıĢtır. Bu eğilim sonucunda inovasyon yönetimi özel sektörde baĢarılı bir Ģekilde uygulanan ve kamu sektöründe de uygulanmaya baĢlayan yönetim tekniklerinden biri olmuĢtur.
Ġnovasyon temelde özel sektöre ait olmakla birlikte son yıllarda kamu sektöründe inovasyon uygulamasına ilginin artığı görülmektedir. Kamu sektörü sadece önemli bir iĢveren değil, aynı zamanda bir hizmet sağlayıcısı ve kamu alımlarının kaynağını oluĢturmaktadır. Bu nedenle kamuda inovasyon özel sektördeki kadar önem arz etmektedir. Özel sektörde inovasyon ile amaçlanan üretim faktörlerini bir araya getirilerek kâr elde etmek iken kamu sektöründe böylesine tek bir amaçtan kaynaklı durumdan bahsetmek mümkün değildir. Kamu sektörü baĢta sistem, yönetim, mal ve hizmet, insan kaynakları ve uygulama konularında gerçekleĢtirdiği inovasyon ile yeni fikirler üretmenin yanında bunları toplumsal değer oluĢturmak üzere uygulama amacı taĢımaktadır. Kamu sektöründe inovasyon, Yeni Kamu Yönetimi, elektronik devlet, inovasyon kültürünün kamuda yaygınlaĢtırılması, inovasyon ile performans iyileĢtirilmesi, kamu alımlarında inovasyon (e-ihale vb.), idari düzenlemeleri basitleĢtirme, yönetimden yönetiĢime geçiĢle bağlantılıdır.
Kamu sektöründe uygulanan inovasyon anlayıĢı özel sektörde uygulandığı yöntem ve anlayıĢla uygulanamamaktadır. Bunun altında yatan nedenler ise kamu ve özel sektör arasındaki var olma amacı ve yapısal farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Ġnovasyon yönetimi kamu sektöründe uygulanırken çeĢitli zorlaĢtırıcı faktörler mevcuttur. Bunlar, rekabet eksikliği, açıklık ihtiyacı, hareket için kısıtlı yetenek, baĢarısızlığa tahammülsüzlük, talebi algılama zorluğu, kurumsal boyut sorunu olarak öne çıkmaktadır. ZorlaĢtırıcı faktörlere yönelik çeĢitli düzenlemeler yapılarak kamu sektöründe inovasyon yönetiminin baĢarılı olması sağlanabilir. Bu bağlamda inovasyon yönetimini baĢarılı bir Ģekilde yöneten ülkeler örnek alınabilir. Bu ülkelere genel olarak bakıldığında mevzuatın sadeleĢtirilmesi ve esnekleĢtirilmesi, açık ve katılımcı kurum kültürü, mali ve beĢeri kaynak açısından bağımsızlık düzeyinin yüksek olması ön plana çıkmaktadır.
Bu doğrultuda “Kamu Sektöründe Ġnovasyon Yönetimi: Zorluklar ve Çözüm Önerileri” baĢlıklı bu çalıĢmada, öncelikle inovasyon ve inovasyon yönetimi olguları ele alınmaktadır. Sonrasında ise kamu sektöründe inovasyonun uygulanması ve etkileri ortaya konulmakta, inovasyonun kamu sektöründe uygulanmasını kolaylaĢtıran ve bazı durumlarda inovasyonel yönetim karĢısında engeller teĢkil eden kurumsal faktörlerin etkisi analiz edilmektedir. ÇalıĢmada kullanılan yöntem literatür taramasıdır.
2.İNOVASYON KAVRAMI
Ġnovasyon kavramı günümüzde yaygın bir Ģekilde kullanılmakla birlikte tam olarak ne anlama geldiği konusunda belirsizlikler mevcuttur. Türkçede tam karĢılığı bulunmamakla birlikte Türk Dil Kurumu inovasyon kelimesini “yenilik”, yenileĢim” olarak tanımlamaktadır (TDK,
3
2019). Ġnovasyon kelimesi, Latince yenilemek anlamına gelen “innovare” den gelmektedir (Ünal ve Kılınç, 2016: 100). Ġnovasyon, ekonomik büyümeyi ve refahı arttırma anlamında kavramı bilimsel olarak ilk kez kullanan Avusturya-Amerikalı politik ekonomist Joseph Schumpeter’in fikirlerine dayanmaktadır (KarakaĢ, 2020: 2). Schumpeter iktisadi geliĢme teorisinde inovasyona önemli bir yer ayırmıĢ ve kavramı yeni bir ürün, hizmet, pazar veya üretim süreci olarak tanımlamıĢtır. Ġnovasyon, yeni Ģeyler yapma ya da zaten mevcut olan Ģeyleri yeni yollarla yapmaktır (Schumpeter, 1939: 84).
Drucker’a göre, inovasyon giriĢimciliğin kendine özgü aracıdır ve kaynaklara zenginlik katmak için yeni bir kapasiteye sahip eylemdir. Bu bağlamda inovasyon aslında kaynak oluĢturmaktadır (Drucker, 1985: 30). Thompson’a göre inovasyon, yeni fikirlerin, ürünlerin, iĢlemlerin veya hizmetlerin üretilmesi, kabul edilmesi ve uygulanmasıdır. Bu nedenle de inovasyon, uyum sağlama kapasitesini veya değiĢimi ifade etmektedir (1965: 2).
Oslo El Kitabı’nda inovasyon, “Bir inovasyon, birimin önceki ürünleri veya süreçleri ve potansiyel kullanıcılara sunulan (ürün) veya birim (süreç) tarafından kullanıma sunulan” olarak tanımlanmıĢtır Bir yeniliğin normatif olarak mevcut süreçlerden veya ürünlerden daha iyi olması için bir gereklilik yoktur. Bir yeniliğin yalnızca daha önce kullanımda olana kıyasla önemli bir değiĢiklik sağlaması gerekir (Arundela vd, 2019: 792). Bu nedenle yeni olan her Ģey inovasyon olarak değerlendirilmemelidir. Ġnovasyon, sosyal ve ekonomik katma değere dönüĢen ya da dönüĢtürülen yeniliklerden oluĢur (Uzkurt, 2010: 37).
Şekil 1: Ġnovasyon Süreci
Kaynak: (Leyden ve Link, 2014)
Özel sektör inovasyon sürecinin kalbi, yinelemeli iki aĢamalı bir yaratma süreci olarak düĢünülebilir. Bu noktada ġekil 1’e göre, özel sektör giriĢimcilerinin, bu ağların gelecekteki etkinliği hakkındaki öznel beklentilere dayalı olarak sosyal ağlar oluĢturdukları, takip etmek için bir inovasyonu seçtikleri ve ardından bu inovasyonu nasıl hayata geçireceklerini keĢfetmek için bir arama sürecini belirler.
Ġnovasyon kavramında yeni olarak tanımlanan ekonomik ve toplumsal değiĢimlerin faydaya dönüĢtürülmesi gereklidir. Bu bağlamda inovasyon aslına rekabet ve kâr üstünlüğünün sağlanması amacını ortaya koymaktadır (Ciritli ve Ġzci, 2016: 306). Ġnovasyonun ülke ekonomisi için sağlayacağı faydalar refahın artması, istihdamın artması, ekonomik büyüme hızını yükseltmek, büyümenin sürdürülebilir olması ve yaĢam kalitesinin artması olarak sıralanabilir. Ġnovasyonun bir firma için sağlayacağı faydalar ise, pazar payının artması, rekabet üstünlüğünü elde etmesi, iĢ performansının artması, firmanın verimliliğinin artması ve kâr oranının artmasıdır (Toraman vd., 2009: 103; Freeman ve Soete, 1997: 2-3).
Ġnovasyon yenilikçi fikirlerin birçok aktivite tamamlanarak pazara ürün olarak sunulmasına kadar devam eden bir süreçtir. Ġnovasyon fikir, konsept, prototip, üretim ve pazar sunma olmak üzere toplamda beĢ aĢamadan oluĢmaktadır. Bu aĢamalar Ģu Ģekildedir (ECORYS, 2013: 8): Ġnovasyon süreci yenilikçi fikirleri bulmakla baĢlar. Ġnovasyon süreci yenilikçi
Özünde Olan GiriĢimci Özellikler
Sosyal Ağın
OluĢturulması Ġnovasyonu Ġstenilen Arama
Pazar BaĢarısı veya BaĢarısızlığı
4
fikirler olmadan gerçekleĢmez. Yenilikçi fikirler bulunduktan sonra bu fikirler arasından bir tane kalana kadar eleme gerçekleĢtirilir. Bu aĢama sürecin bir sonuca ulaĢması açısından en önemli aĢamadır. Yenilikçi fikirler arasından doğru olanı seçmek amacıyla teknik ve mali fizibilite çalıĢmaları yapılır. Seçilen yenilikçi fikir, firmanın imkân ve yeteneklerine göre proje haline getirilir. Prototip aĢamasında ürünün iyi ve kötü yanları ortaya konulur. Bu aĢamada son olarak üretim planları detaylı bir Ģekilde hazırlanır. BeĢinci aĢama olan üretim, prototip ile aynı anlama gelmemektedir. Yenilikçi fikir baĢarılı prototipler üretmekle birlikte seri üretime teknik ve maliyet olarak uygun olmaması durumunda üretim gerçekleĢmez ve ürün pazara sunulamaz. Son aĢamada ise, ürünün pazara sunulabilmesi için strateji geliĢtirilmesi ve planı yapılmaktadır. Ġnovasyon sürecinin baĢarısı bu aĢamada ortaya çıkmaktadır. Bütçe de bu baĢarıda önemli bir faktördür. Ürünün müĢteriye doğru zamanda, doğru fiyatta ve doğru Ģekilde sunulması gerekir.
3. İNOVASYON YÖNETİMİ
Bir iĢletmenin temel görevlerinden biri ve iĢletme içi bir fonksiyon olması nedeniyle inovasyonun yönetilmesi gerekmektedir (Kılıç, 2016: 121). Ġnovasyon yönetimi, “iĢletmelerin iç ve dıĢ çevrelerindeki değiĢimlere uyum sağlayabilmek için düzensiz ve karmaĢık yapının yanı sıra yönetimsel faaliyetlerini harekete geçirerek inovasyonu bir süreç içinde kontrol altında gerçekleĢtirme faaliyetleri” olarak tanımlanır. Ġnovasyon kavramı tek baĢına bir süreci ifade ederken; inovasyon yönetimi ise inovasyonun uygulama boyutunun kontrol edilmesi ve yönetilmesini kapsar (aktaran Ecevit Satı ve IĢık, 2011: 541; Kalay vd., 2015: 68).
Firmaların teknolojiyi, insan iliĢkilerini ve iĢ süreçlerini inovasyonu destekleyecek ve teĢvik edecek Ģekilde yönetmesi olarak da tanımlanan inovasyon yönetimini (Ecevit Satı ve IĢık, 2011: 543) sağlayabilmek için iĢletmenin bazı becerilere sahip olması gerekir. Uzun vadeli bakıĢ açısı, stratejik ve organizasyonel beceri, iĢleme ve özümseme yeteneği, teknolojik ve ekonomik bilgileri toplama bu becerilerden birkaçını oluĢturur (Elçi, 2007: 164).
BaĢarılı bir inovasyon yönetiminin gerçekleĢmesinde birçok unsur etkilidir. Bu noktada öncelikle Ģirket yöneticilerine önemli görevler düĢmektedir. ġirket yöneticisi motive edici olmalı, farklı bakıĢ açıları ile sürece yaklaĢabilmeli, gerektiğinde risk alabilmeli, riskleri fırsata çevirebilmeli ve teknik kaynakları etkin yönetebilmelidir (Ecevit Satı ve IĢık, 2011: 543; Ünal ve Kılınç, 2016: 112-131). Bunların yanında Ģirket faaliyetlerinin kurum stratejisi ile bütünleĢmesinin sağlanması, sürekli öğrenme süreci ve kıyaslama teknikleri de inovasyon yönetiminin baĢarılı bir Ģekilde yönetilmesine etki eden unsurlardır (Elçi, 2007: 170-171).
Ġnovasyon Sürecinin Planlanması Ġnovasyon Sürecinin Örgütlenmesi Ġnovasyon Sürecinin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Ġnovasyon Sürecinin Kontrolü
5
Şekil 2: Örgütlerde Ġnovasyon Yönetim Süreci Kaynak: (Ünal ve Kılınç, 2016: 112).
Ġnovasyon yönetimi genel olarak ġekil 2’de belirtildiği gibi dört temel aĢamadan oluĢmaktadır. Geleneksel uygulamalardan farklı içeriklere sahip olan planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve kontrol inovasyon yönetim sürecinde kullanılan aĢamaları oluĢturmaktadır. Ġnovasyon yönetim sürecinde kullanılan model ne olursa olsun bu süreci sürekli gözden geçirmeli ve gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bu bağlamda inovasyon süreci döngüsel ve dinamik bir süreçtir. Yeni bir fikrin ticari bir ürün ya da hizmete dönüĢtürülmesi süreci olan inovasyonun risk içermesi ve öngörülebilir olmaması nedeniyle süreçte belirtilen aĢamalar her zaman sorunsuz bir Ģekilde iĢlemeyebilir (Ünal ve Kılınç, 2016: 112-131). Bu noktada inovasyon sürecini zorlaĢtıran unsurlar öne çıkmaktadır. Bu zorlaĢtırıcı unsurlar genel olarak teknoloji alanlarının çeĢitlenmesi ve karmaĢıklaĢması, ürün yaĢam döngülerinin kısalması, küreselleĢmenin artması, yüksek maliyet, ve rekabetin artması olarak sıralanabilir (Bayhan, 2011: 285).
4.KAMU SEKTÖRÜNDE İNOVASYON YÖNETİMİ
2005 yılında OECD tarafından hazırlanan Oslo Kılavuzu’nda inovasyonun kamu sektörü içinde önem taĢıdığını, ancak inovasyon süreçlerinin pazar odaklı olmayan kamu sektöründe nasıl uygulanacağına yönelik olarak çok fazla Ģey bilinmediği yer almaktadır (OECD, 2005: 20). Ayrıca 1998-2002 yılları arasında gerçekleĢtirilen PUBLIN Projesi’nde ise kamu kurumlarının da inovatif olması yönünde ifadeler yer almaktadır (Kosch ve Hauknes, 2005). Son yıllarda kamu yönetiminde yaĢanan değiĢimlerle inovasyon kamu sektöründe uygulanmaya baĢlanmıĢtır (ġengül, 2015: 144). Ġnovasyonun kamu sektöründe uygulanmasının zaman almasının en temel nedeni, inovasyonun değiĢim ve yenilik gerektirmesidir (Gökçe, 2015: 30). Kamu sektöründe inovasyonun kaynağı olarak 1980’li yıllarda ortaya çıkan Yeni Kamu Yönetimi anlayıĢı gösterilir. Özellikle 1980 sonrasında kamu sektöründe ortaya çıkan çeĢitli sorunların çözülmesinde inovasyon araç olarak kullanılmıĢtır (Maliye Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, 2009: 9-10).
Ġnovasyon temelde özel sektörle ilgili olmakla birlikte son yıllarda akademisyenler ve uygulayıcılar, kamu sektöründeki inovasyonlara giderek daha fazla ilgi duymaya baĢladı (De Vries vd., 2015). Avrupa ve Avustralya'daki kamu sektörü kuruluĢlarının büyük ölçekli, temsili anketleri yoluyla kamu sektörü inovasyonu ölçülmeye çalıĢıldı. Bu anketler, OECD’nin özel sektördeki inovasyonu ölçmeye yönelik Oslo Kılavuzu yönergelerinden esinlenmiĢtir (Arundela vd., 2019: 790).
Kamu sektöründe inovasyon genel olarak, kamu kurumlarının yönetimleri, sistemleri, insan kaynakları ve uygulamaları konusunda bir yenileĢim olarak tanımlanmaktadır (Gökçe, 2015: 30). 2013 Avrupa Komisyonu raporuna göre, kamu sektörü inovasyonu, yeni fikirler üretme ve bunları toplum için değer yaratmak üzere uygulama süreci olarak tanımlanabilir. Bu amaçla, kamu sektörü inovasyonu, yeni veya iyileĢtirilmiĢ süreç ve hizmetler ile ilgilidir. OECD, kamu sektörü inovasyonunu yönetim veya hizmetlerde iyileĢtirmeler, yani yeni veya önemli ölçüde iyileĢtirilmiĢ operasyonların veya ürünlerin uygulanması olarak tanımlar. Ġnovasyonlar yeni icatlar olmayabilir; ancak örgüte giriĢleri açısından yeni olmalıdır (KarakaĢ, 2020: 3). Yenilik öznel olduğu için bir inovasyonun uygulandığı kuruluĢ için yeni olması gerekiyor, yani bu yenilik baĢka bir yerde kullanılıyor olabilir (Daglio vd., 2015).
6
Kamu sektörü modern ekonomilerde önemli rol oynamaktadır. Kamu sektörü sadece önemli bir iĢveren değil, aynı zamanda bir hizmet sağlayıcısı ve kamu alımlarının kaynağını oluĢturmaktadır. Bu nedenle kamuda inovasyon özel sektördeki kadar önem arz etmektedir (Gökçe, 2015: 30). Kamu sektöründe inovasyona ihtiyaç duyulmasının nedenleri kısıtlı kaynaklarla geniĢ kitlelere hızlı, verimli ve etkin hizmet sunarak vatandaĢ memnuniyetinin elde edilmeye çalıĢılmasıdır (ġengül, 2015: 144). Kamu sektöründe inovasyonun kamu hizmetlerinin kalitesini iyileĢtirmenin yanı sıra toplumsal zorluklarla baĢa çıkmada devlet kurumlarının problem çözme kapasitesini artırmaya katkıda bulunabileceği düĢünülmektedir (De Vries vd., 2015). Kamu sektöründe inovasyon, Yeni Kamu Yönetimi, elektronik devlet, inovasyon kültürünün kamuda yaygınlaĢtırılması, inovasyon ile performans iyileĢtirilmesi, kamu alımlarında inovasyon (e-ihale vb.), idari düzenlemeleri basitleĢtirme, yönetimden yönetiĢime geçiĢle bağlantılıdır (De Vries vd., 2015; Thenint, 2010: 12-14).
Kamu sektöründe inovasyonun üç genel hedefi ve çıktısı belirlenmiĢtir. Bunlar (KarakaĢ, 2020: 3):
1.Kamu sektörü verimliliğini artırmaya odaklanan politika ve giriĢimler, 2.Hizmetleri iyileĢtirmeye dıĢarıdan odaklanan politika ve giriĢimler
3. VatandaĢlar ve iĢletmeler için sonuçlar ve diğer sektörlerde inovasyonu teĢvik etmeye odaklanan politika ve giriĢimler.
Genel olarak üç genel hedef ve çıktısı olan inovasyonun kamu sektöründe çeĢitli türlerinden bahsedilebilir. Koch ve Hauknes (2005: 8) bunları hizmet inovasyonu, süreç inovasyonu, idari inovasyon, sistem inovasyonu, kavramsal inovasyon, rasyonelliğin radikal değiĢimi olarak ele almıĢtır. Koch ve Haukles’in ele aldığı inovasyon türlerinin de içinde yer aldığı sınıflandırma genel olarak ise Ģu Ģekildedir (De Vries vd., 2015: 13-15; Thenint, 2010):
1.Süreç Ġnovasyonu: Ġç ve dıĢ süreçlerin kalite ve verimliliğinin iyileĢtirilmesi
-Ġdari Süreç Ġnovasyonu: Yeni organizasyon formlarının oluĢturulması, yeni yönetim yöntem ve tekniklerinin tanıtılması.
-Teknolojik Süreç Ġnovasyonu: Bir kuruluĢta kullanıcılara ve vatandaĢlara hizmet sunmak için tanıtılan yeni teknolojilerin oluĢturulması veya kullanılması.
2.Ürün veya Hizmet Ġnovasyonu: Yeni kamu hizmetlerinin veya ürünlerinin oluĢturulması. 3.YönetiĢim Ġnovasyonu: Belirli toplumsal sorunları ele almak için yeni biçimlerin ve süreçlerin geliĢtirilmesi.
4.Kavramsal Ġnovasyon: Belirli sorunların doğasını ve olası çözümlerini yeniden Ģekillendirmeye yardımcı olan yeni kavramların, referans çerçevelerinin veya yeni paradigmaların tanıtılması.
Süreç inovasyonun bir alt kümesini oluĢturan idari süreç inovasyonu, kamu sektöründe inovasyon konusunda en yaygın uygulanan inovasyon türünü oluĢturmaktadır. Literatürün de genellikle kamu yönetimindeki iki büyük reform hareketiyle -Yeni Kamu ĠĢletmeciliği ve e-devletle- yakından iliĢkili olan organizasyon içi süreç inovasyonlarına meyilli olduğu söylenebilir.
Kamu sektöründe uygulanan inovasyon anlayıĢı özel sektörde uygulandığı yöntem ve anlayıĢla uygulanamamaktadır. Bunun altında yatan nedenler ise kamu ve özel sektör arasındaki var olma amacı ve yapısal farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Kamu ve özel sektör arasındaki en temel fark amaçlarıdır. Özel sektörde inovasyon ile kar üretimini desteklemek için pazarda rekabet avantajı elde etmek amaçlanırken; bu konuda kamu sektöründe tek bir amaçtan bahsedilemez. Kamu sektöründe hedefler çok yönlüdür ve bunlar arasında bir denge
7
kurulması gerekmektedir (Daglio vd., 2015). Bu nedenler arasında inovasyonun soyut doğası da yer almaktadır. Özel sektörde uzmanlar öncelikle teknolojik yeniliklere ve malların üretimine odaklanılmaktadır. Kamu sektöründe ise bunların yanında teknolojik olmayan süreçleri ve hizmet endüstrisini de kapsayan bir anlayıĢ hâkimdir. Çoğu zaman kamu sektöründe özel sektöre kıyasla daha belirsiz olmak üzere birden fazla hedef vardır. Bunun yanında inovasyona ve değiĢime yönelik toplumun tutumu düĢünüldüğünde inovasyonu ve etkisini ölçmek özel sektördeki kadar kolay değildir. Risk alma ve politik sorunlar bir diğer neden olarak öne çıkmaktadır. Kamu sektöründe risk almak kritiktir. Özellikle sağlık, güvenlik gibi alanlarda yaĢanabilecek bir baĢarısızlık ciddi sorunlara neden olabilir. Bu nedenle bazı kamu sektörü faaliyetleri için inovasyon arzu edilmeyebilir. Bir diğer neden organizasyon ve yönetim yapısının özel ve kamu sektöründe farklı olmasıdır. Kamu sektöründe daha karmaĢık ve büyük örgüt yapısının olması karar vermede daha yavaĢ hareket edilmesine yol açmaktadır (Thenint, 2010: 5-7).
Geleneksel olarak, kamu sektörü özel sektöre göre daha az yenilikçi olarak algılanmakla birlikte durumun tam olarak böyle olmadığı söylenebilir. Ancak kamu sektöründe inovasyonun baĢarılı bir Ģekilde gerçekleĢmesi için bazı düzenleme ve destekler gereklidir. GiriĢimci bir sosyal ağ yaratma ve kullanma yeteneği, inovasyon sürecine dâhil olmak için teĢviklerin varlığı ve özel sektör rekabetçi piyasalardaki önemli güçleri örnek alan kurumsal düzenlemeler, bu değiĢiklikleri oluĢturmak ve sürdürmek için yeterli yasal düzenleme ve idari destek gerekli olan temel düzenleme ve destekler arasında yer almaktadır (UNECE, 2017: 11-14).
5. KAMU SEKTÖRÜNDE İNOVASYON YÖNETİMİNİN ÖNÜNDEKİ ZORLUKLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Ġnovasyonun özel ve kamu sektöründe uygulamada farklılık göstermesindeki temel nedenler bu sektörlerin var olma amacı ve yapısal farklılıklardır. Özel sektörde kâr elde etme amacını sağlamak için inovatif yöntemlerin baĢarılı bir Ģekilde uygulandığı görülmektedir. Ancak durum kamu sektöründe aynı Ģekilde olmamaktadır. Ġnovasyon yönetiminin kamu sektöründe uygulanmasında önemli zorlaĢtırıcı unsurlar mevcuttur.
Kamu sektöründe inovasyonu zorlaĢtırıcı unsurlara bakıldığında, bunların kamu sektörünün yapısal ve çevresel faktörlerinden kaynaklandığı görülmektedir. Yapısal faktörleri liderlik, yönetim, örgütsel yapı, kültür oluĢturmaktadır. Çevresel faktörler ise kamu sektöründe rekabetin düĢük olması, düzenleyici kurumların tutumu, örgütsel çeĢitliliğin yetersiz olmasıdır (Kasımoğlu ve Akkaya: 2012: 40).
ġekil 3’te yer aldığı gibi kamu sektöründe inovasyon yönetiminde ortaya çıkan zorluklar genel olarak Ģunlardır (Leyden, 2017: 10-11):
-Rekabet eksikliği: Pazarda değeri olan yenilikler hızla büyütülür ve artık pazar tarafından daha düĢük sayılan mal ve hizmetlerin yerini alır; aynı Ģekilde piyasa tarafından değer görmeyen yenilikler de hızla ortadan kaldırılır. Kamu sektöründe ise bu tür bir rekabetin olmadığı daha istikrarlı bir ortam vardır.
-Açıklık ihtiyacı: Değerli olan inovasyonları üreten özel sektörün giriĢimcilik faaliyeti, baĢkalarının neyi kaçırdığını farketmeye bağlıdır. Nitekim, giriĢimciyi yenilik yapmaya motive eden, giriĢimci getirileri yaratan da tam da budur. Ancak bu tür bir yetenek genellikle gizlilik içinde hareket etmeye bağlıdır. Demokratik kurumlar genellikle vatandaĢlara olan güveni sürdürmek için yeterli düzeyde açıklığa ihtiyaç duyar ve bu durum gizliliği baĢarılması zor bir unsur haline getirir.
-Kısıtlı eylem yeteneği: Schumpeter'in vurguladığı gibi fırsat karĢısında hareket etme yeteneği ve istekliliği giriĢimcinin ayırt edici bir özelliğidir. Ancak demokratik hesap verebilirlik
8
genellikle bu tür bir özerkliğin kamu sektöründe kısıtlanmasına neden olabilir. Kamu sektöründe eylem, çoğu kez baĢkalarının (üstler veya diğer hükümet kolları) önceden bilgilendirilmesini ve eyleme açık onay vermesini gerektirir. Bu durumda onaylanmıĢ eylemlerin önceden belirlenmiĢ prosedürleri takip etmesi sağlanır. Sonuç olarak kamu sektöründe inovasyonun gerçekleĢmesi zorlaĢır.
-BaĢarısızlığa tahammülsüzlük: Özel sektör giriĢimcileri, belirsizlik risklerini ve buna bağlı baĢarısızlık ihtimalini üstlenirler, çünkü ancak bu tür bir eylemle arzu ettikleri baĢarıya ve kârı elde edebilirler. Buna karĢılık, kamu sektöründe, olası bir baĢarısızlığa bu Ģekilde maruz kalmak sorumsuzca görülür. Kamu sektöründekiler genellikle riskten kaçınma ve baĢarısızlığa tahammülsüz eğilimindedir.
-Talebi algılama zorluğu: Özel sektörde giriĢimciler, geliĢtirdikleri yeniliğin değerli olup olmadığını piyasa süreci aracılığıyla hızlı bir Ģekilde öğrenirler. Kârlar yeniliğin değerli olduğunu gösterir ve giriĢimciyi yenilikçi mal veya hizmet sunumunu artırmaya teĢvik eder. Ancak bu piyasa mekanizması genel olarak kamu sektöründe mevcut değildir.
-Kurumsal büyüklük sorunu: Pek çok kamu sektörü kuruluĢu, özellikle ulusal düzeydekiler, oldukça büyüktür (askeri kuruluĢlar, sağlık hizmetleri ve eğitim sistemleri). Kurumsal boyutla birlikte inovasyonda kurumsal yönetim ve motivasyonda da zorluklar ortaya çıkar. Sonuç olarak, özel sektördeki büyük firmalar gibi, büyük kamu sektörü kuruluĢlarında inovasyona karĢı duran doğal güçler vardır.
Zorluklar Çözümler Rekabet Eksikliği Açıklık Ġhtiyacı Hareket için Kısıtlı Yetenek BaĢarısızlığa Tahammülsüzlük Talebi Algılama Zorluğu Kurumsal Boyut Sorunu
Rekabetçi Piyasa Güçlerini Taklit Eden Kurumsal Bir Yapı OluĢturun: -Eski Altyapıyı Kaldırabilme Yeteneği
-Geri Bildirim Döngüleri
-Ġnovasyonları Son Kullanıcılar Ġçin BilgilendirilmiĢ Seçenekler Olarak Çerçeveleyin
Kamu Sektörü GiriĢimci Eylemi için TeĢvikler Yaratın Sosyal Ağ OluĢumu ve Kullanma
9
Şekil 3 : Ġnovatif Bir Kamu Sektörü Ortamı Yaratmak Kaynak: (Leyden, 2017)
Ġnovasyonun ortaya çıkmasını zorlaĢtıran faktörler bu Ģekilde olmakla birlikte bunlara yönelik çeĢitli düzenlemeler yapılarak inovasyon kamu sektöründe baĢarılı bir Ģekilde uygulanabilir. Leyden, bu zorluklara ġekil 3’te görüldüğü üzere çözüm önerileri geliĢtirmiĢtir. Bununla yanında inovasyonu kamu sektöründe baĢarılı bir Ģekilde uygulayan ülkeler incelendiğinde, açık ve katılımcı kurum kültürüne sahip olma, kurumların insan kaynakları ve bütçe açısından bağımsızlık düzeylerinin yüksek olması, kurumun inovasyona verdiği önem ve bunlara ayrılan fonlar, esnekleĢtirilmiĢ ve basit mevzuat yapıları öne çıkmaktadır (Ak, 2013: 30). Kamu sektöründe bu Ģekilde baĢarılı inovasyon yönetimine sahip ülkelerdeki uygulama ve sistemler inovasyonu uygulamak ya da mevcut uygulamaların baĢarısını artırmak isteyen ülkeler için örnek alınabilir.
Borins (2006: 19) ise inovasyonun önündeki engelleri aĢmak için çözüm olarak Ģunları önermiĢtir:
Ġnovasyonun avantajlarını göstererek ikna etme
Süreçten etkilenen paydaĢlar ile uzlaĢma sağlanarak, zarar görenlerin zararını gidermek
Mevcut mali ve beĢeri kaynaklara ek kaynaklar bulmak
Politik destek sağlamak
Açık bir vizyon belirlemek ve sonuca odaklanmak
Engel olan mevzuatların değiĢmesini sağlamak
Ġnovasyon programlarına katılanlara tanınma imkânı vererek onları teĢvik etmek
6. SONUÇ
Son yıllarda kamu sektöründe yeni veya iyileĢtirilmiĢ süreç ve hizmet sağlanması amacıyla inovasyon yönetimi uygulamalarının ve buna yönelik çalıĢmaların artığı gözlemlenmektedir. Bir iĢveren olmasının yanında hizmet sağlayıcısı olması nedeniyle kamu sektöründe inovasyonun uygulanması özel sektör kadar önem arz etmektedir. Kamu sektöründe inovasyon var olma amacı ve yapısal farklılıklar nedeniyle özel sektördeki gibi uygulanamamaktadır. Bu nedenle kamu sektörü inovasyonu kendi yapısal özelliklerine ve amaçlarına göre uygulamaya baĢlamıĢ ve inovasyon türlerini oluĢturmuĢtur. Süreç inovasyonu (idari süreç inovasyonu, teknolojik süreç inovasyonu), ürün veya hizmet inovasyonu, yönetiĢim inovasyonu, kavramsal inovasyon kamu sektöründe uygulanan inovasyon türleri arasında yer almaktadır. Süreç inovasyonunun altında yer alan idari süreç inovasyonu, kamu sektörü reform hareketleri olan Yeni Kamu ĠĢletmeciliği anlayıĢı ve e-devlet uygulamalarından dolayı en yaygın olarak baĢvurulan inovasyon türünü oluĢturur.
Kamu sektörünün özel sektör kadar inovasyonda baĢarı sağlaması için gerçekleĢtirmesi gereken düzenleme ve destekler bulunmaktadır. GiriĢimci bir sosyal ağ yaratma ve kullanma yeteneği, inovasyon sürecine dâhil olmak için teĢviklerin varlığı ve özel sektör rekabetçi piyasalardaki önemli güçleri örnek alan kurumsal düzenlemeler, bu değiĢiklikleri oluĢturmak ve sürdürmek için yeterli yasal düzenleme ve idari destek gerekli olan temel düzenleme ve destekler arasında yer almaktadır. Bunun yanında kamu sektörü inovasyonu uygulama noktasında rekabet eksikliği, açıklık ihtiyacı, hareket için kısıtlı yetenek, baĢarısızlığa tahammülsüzlük, talebi algılama zorluğu, kurumsal boyut sorunu baĢta olmak üzere
10
karĢılaĢtığı birçok zorlaĢtırıcı unsurla karĢı karĢıya kalmaktadır. ZorlaĢtırıcı unsurların ortadan kaldırılması için birçok çözüm önerisine yer verilmiĢtir. Bu unsurlara yönelik çeĢitli düzenlemeler yapılarak kamu sektöründe inovasyon yönetiminin baĢarılı olması sağlanabilir. Bu bağlamda kamu sektöründe baĢarılı inovasyon yönetimine sahip ülkelerdeki uygulamalar ve sistemin özelliği kamu sektöründe inovasyonu uygulamak ya da mevcut uygulamaların baĢarısını artırmak isteyen ülkeler için örnek teĢkil edebilir.
KAYNAKÇA
AK, Akın. (2013). OECD Perspektifinden: Kamu Hizmetlerinin ĠyileĢtirilmesinde Ġnovasyon.
İdarecinin Sesi Dergisi, Eylül, Ekim, Kasım Aralık, s. 27-30.
ARUNDELA, Anthony, BLOCH, Carter and FERGUSON, Barry (2019). Advancing Innovation in the Public Sector: Aligning Innovation Measurement with Policy Goals.
Research Policy, 48, p. 789–798.
BAYHAN, Behice Deniz (2004), Teknoloji ve İnovasyon Yönetimi. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Kozan Ofset, Ankara, ISBN 975-395-766-1.
BORINS, Sandford (2006). The Challenge of Innovating in Government. Second Edition, IBM Center for The Business of Government.
CĠRĠTLĠ, Ġsmail ve ĠZCĠ, Ferit (2016). Kamu Yönetiminde GiriĢimcilik ve Ġnovasyon. Kahraman Çatı (Ed.), Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi (s.299-337), Nobel Akademik Yayıncılık: Ankara.
DAGLIO, Marco, GERSON Daniel and KITCHEN Hannah (2015). Building Organisational Capacity for Public Sector Innovation. Innovating the Public Sector: from Ideas to Impact, OECD Conference.
DE VRIES, Hanna., BEKKERS, Victor and TUMMERS, Lars (2015). Innovation in the Public Sector: A Systematic Review and Future Research Agenda. SSRN Electronic Journal, p. 2-40.
DRUCKER, Peter Ferdinand (1985). Innovation and Entrepreneurship. Perfect Bound Harper Collins Publishers: New York.
ECEVĠT SATI, Zümrüt ve IġIK, Özlem (2011) .Ġnovasyon ve Stratejik Yönetim Sinerjisi: Stratejik Ġnovasyon. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), s. 538-559. EKONOMĠ BAKANLIĞI ĠHRACAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ [ECORYS] (2013). Kümeler
İçin İnovasyon ve AR-GE Yönetimi Klavuzu. http://www.smenetworking.gov.tr (E.T.
15.09.2019).
ELÇĠ, ġirin (2007). İnovasyon: Kalkınmanın ve Rekabetin Anahtarı. Technopolis Group: Ankara.
FREEMAN, Chris. and SOETE, Luc (1997). The Economics of Industrial Innovation. 3rd Edition, The MIT Press: London.
GÖKÇE GÜRAVġAR, Sinem. (2015). Kamuda Ġnovasyon ve Türkiye’deki Uygulamaları.
Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(1), s.28-37.
KALAY, Faruk, TUNCER, Can Ozan, KIZILDERE, Celal ve KALAY ARSLAN, Hacer (2015). Stratejik Ġnovasyon Yönetimi Uygulamalarının Firma Ġnovasyon Performansı Üzerindeki Etkileri. Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, Cilt: X, Sayı: II, s.68-77.
11
KARAKAġ, Cemal (2020). Briefing-Public Sector Innovation Concepts, Trends And Best
Practices. European Parliament, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/
BRIE/2020/651954/EPRS_BRI(2020)651954_EN.pdf (E.T. 21.12.2020).
KASIMOĞLU, Murat ve AKKAYA, Feridun (2012). Kamu Kurumlarında İnovasyon:
İstanbul İl Özel İdaresi. Kültür Sanat Basımevi: Ġstanbul.
KILIÇ, Serkan (2016). İnovasyon ve İnovasyon Yönetimi. 2. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınevi. KOCH, Paul and HAUKNES, Johan (2005). Innovation in the Public Sector: On Innovation
in the Public Sector Today and Beyond. Publin Report No: D20, NIFU STEP Studies in
Innovation, Research and Education, Oslo.
LEYDEN, Dennis Patrick (2017). Innovation in the Public Sector. United Nation(Ed.),
Innovation in the Public Sector: Contry Experiences and Policy Recommendations (p.1-18).
LEYDEN, Dennis Patrick ve ALBERT. N. Link (2014). Public Sector Entrepreneurship: US
Technology And İnnovation Policy. New York: Oxford University Press.
MALĠYE BAKANLIĞI STRATEJĠ GELĠġTĠRME BAġKANLIĞI (2009). Kamuda
İnovasyon Projesi [Kamln] Kamuda İnovasyon ve İnovasyon Yönetimi Nihai Rapor.
Technopolis Group.
ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT [OECD] (2005). Oslo Manual: Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data. 3 rd Edition, OECD Publishing: Paris.
SCHUMPETER, Joseph Alois (1939). Business Cycles: A Theoretical, Historical and
Statistical Analysis of Capitalist Proces. McGraw Hill: Newyork.
ġENGÜL, Ramazan (2015). Örgütsel DeğiĢim Faktörü Olarak Ġnovasyon ve Kamu Yönetimi.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10 (2), s.141-151.
THOMPSON, Victor Alexander (1965). Bureaucracy and Innovation. Administrative Science
Quarterly, Vol: 10, p.1-20.
TORAMAN, Cengiz, ABDĠOĞLU, Hasan ve ĠġGÜDEN, Burcu (2009). ĠĢletmelerde Ġnovasyon Sürecinde Entelektüel Sermaye ve Yönetim Muhasebesi Kapsamında Değerlendirilmesi. Afyon Karatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, C. X, S. I, s.91-120.
THENINT, Hugo (2010). Mini Study 10 – Innovation in the Public Sector. INNO GRIPS (Global Review of Innovation Intelligence and Policy Studies), Brussels.
TÜRK DĠL KURUMU [TDK] (2019), http://www.tdk.gov.tr (E.T. 28.09.2019).
UZKURT, Cevahir (2010). İnovasyon Yönetimi: İnovasyon Nedir, Nasıl Yapılır ve Nasıl
Pazarlanır?. Ankara Sanayi Odası Yayın Organı, Temmuz-Ağustos 2010, s.37-51.
UNITED NATIONS ECONOMIC COMMISSION FOR EUROPE [UNECE] (2017).
Innovation in the Public Sector. New York,
https://unece.org/fileadmin/DAM/ceci/publications/Innovation_in_the_Public_Sector/Public_ Sector_Innovation_for_web.pdf (E.T. 20.12.2020).
ÜNAL, Aslıhan ve KILINÇ, Ġzzet. (2016). Ġnovasyon Yönetimi., Kahraman Çatı (Ed.),
