Bir psikolojik yapı olarak "tutum"
ve madde geliştirme süreci
Yrd. Doç. Dr. Ömer Kutlu
Tutum Nedir?
• Tutum, deneyim ve yaşantıyla örgütlenir ve öğrenme sonucudur (Tavşancıl,2010).
• Tezbaşaran’ a (1996) göre tutum belirli bir nesneye, kuruma ya da bireye karşı öğrenilmiş, olumlu ya da olumsuz tepki verme eğilimidir.
• Thurstone tutumu tanımlarken psikolojik bir objeden ve söz konusu
objeye yöneltilen olumlu ya da olumsuz tüm duyguların bir
derecelendirilmesinden bahseder.
Tutumun Öğeleri
• Tutumun üç öğesi olduğu kabul edilir. Bunlar bilişsel öğe, duyuşsal öğe ve davranışsal öğedir (Kağıtçıbaşı, 1979):
• Tutumun Bilişsel Öğesi: Tutum objesi hakkında bireylerin sahip oldukları bilgiler.
• Tutumun Duyuşsal Öğesi: Bireyin tutum objesi ile ilgili olumlu ya da olumsuz eğilimidir.
• Tutumun Davranışsal Öğesi: Bireyin söz konusu tutum objesi ile ilgili davranış eğilimidir.
(Tavşancıl, 2010)
Tutumun Özellikleri
• Tutumun Şiddeti: Tutumun derecesidir. Bireylerde en zor değişen tutumlar şiddeti fazla olan tutumlardır.
• Tutumun Karmaşıklığı: Tutumun karmaşıklığı aslında tutum öğelerinin karmaşıklığını ifade eder. öğeleri karmaşık olan bir tutumun karmaşık, öğeleri yalın olan bir tutumun ise yalın olduğu sonucuna varılabilir.
• Tutumun Merkezîliği: Tutumlar birbirleriyle de ilişki içinde olabilirler. A durumuna yönelik tutum bireyin B ve C objelerine yönelik tutumlarıyla ilişkili olması durumu olarak ifade edilebilir.
• Öğeler Arası Tutarlık: Tutumun öğeleri arasında tutarlılık vardır. Herhangi bir öğeye yönelik olumlu olumlu bilişsel ve duyuşsal öğeye sahip bireyin davranışsal öğesinin olumlu olması beklenir.
• Tutumlar Arası Tutarlık: Tutumlar arası tutarlığın temel varsayımı olan tutumların birbiriyle ilişkili olduğu ve bu ilişki örüntüsü içindeki tutumlardan birine sahip bireyin o örüntüdeki diğer tutumlara da sahip olmasıdır.
(Kağıtçıbaşı, 1979)
Tutumların Ölçülmesi
• Tutumlar hakkında bilgi toplamaya yarayacak yaklaşımlar üç kategoride toplanmaktadır (Baysal, 1981):
1) Birey davranışlarının gözlemine dayalı yöntemler 2) Bireyin fizyolojik tepkilerine dayalı yöntemler
3) Bireylerin madde ya da sıfatlara verdikleri tepkilere dayalı
yöntemler(ölçekleme teknikleri)
1. Birey davranışlarının gözlemine dayalı yöntemler
• Tutumların davranışların temel alınarak ölçülmesi ölçekleme tekniklerinin güvenirliklerinin düşük olmasına tepki olarak doğmuştur.
• Bu yöntemde önemli olan unsurlar bireyin herhangi bir ölçmeye konu olduğunun farkında olmaması( farkında olursa beklenen davranışı gösterme eğiliminde olabilir) ve araştırmacı ile deneğin işbirliği içine girmemesidir (Tavşancıl, 2010).
• Yapılan kısıtlı araştırmalar, tutum ölçeği ile elde edilen sonuçlarla davranışlardan yapılan tutum kestirimleri arasında oldukça düşük bir korelasyon olduğunu göstermektedir.
2) Bireyin fizyolojik tepkilerine dayalı yöntemler
• Tutum ölçülmesinde sıklıkla konu edinilen fizyolojik tepkiler gözlerin kısılması, göz bebeği büyümesi/küçülmesi, kalp ritmi hızlanması/azalması, solunum sıklığı gibidir (Arul, 1977).
• “Tutumu ölçmenin bireyin kontrolü altında olmayan-sözel olmayan- bir yolunun bulunması kesinlikle yararlı olacaktır. Fakat bilinen herhangi bir fizyolojik tepkinin bu amaca hizmet edeceği kuşkuludur.” (Fishbein ve Ajzen, 1975)
3. Bir Grup Sıfat veya Maddeye Verilen Tepkilere Dayanan Yöntemler (Ölçekleme Teknikleri)
• Ölçekleme teknikleri bir bireyin belli tutum konularına ilişkin tepkilerinin belli kurallara göre sayısal değerlendirilmesine dayanır (Baysal, 1981).
• Ölçekleme teknikleri kapsamında maddelere verilen tepkilere dayalı olarak başvurulan çeşitli tutum ölçekleri:
• Thurstone Tutum Ölçekleri
• Likert Tipi Tutum Ölçekleri
• Guttman Tutum Ölçekleri
KAYNAKLAR
Arul, M. J. (1977). Mesaurement of attitudes. http://
115.111.81.83:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/1288 /WP
%201977_158.pdf?sequence=y adresinden 28 OCAK 2018 tarihinde alınmıştır.
Baysal, A.C. (1981). Sosyal ve örgütsel psikolojide tutumlar. İstanbul: Yalçın Ofset Matbaası.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1979).İnsan ve insanlar: Sosyal psikolojiye giriş. İstanbul: Cem Ofset Tavşancıl, E. (2010). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
Tezbaşaran, A.A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Ankara: Psikologlar Derneği Yayınlar
