KARAKTER VE
DEĞERLER EĞİTİMİ
FİLOLOJİ GRUBU 5. HAFTA 1I. DERS
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR AHLAK, ERDEM, ETİK, DİN, NORM, AHLAK EĞİTİMİ
• DÜNYA GÖRÜŞÜ
• Dünya görüşü bir milletin başka milletlerden farklı olan hayat felsefesidir.
• Bir milletin fertleri ortak kültür dolayısıyla tutum , zihniyet ve davranış bakımından çeşitli ortak özellikler gösterirler.
• Sosyal ve ruhî olaylar karşısında fertlerin bu ortak tutum ve davranışları o milletin dünya görüşünü meydana getirir.
• Bunun için her millettin değerleri ve değer yargıları farklıdır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• DÜNYA GÖRÜŞÜ
• Askerlik, kahramanlık, aşk, namus, temizlik, ahlak, ölüm,
eğlence vs. gibi hayat hadiseleri ve kavramları her millette değişik davranışlarla karşılanır.
• Örneğin askerlik Türk Kültüründe önemli bir yere sahipken , Avrupa Kültüründe çokta önemsenen bir alanda değildir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• GELENEK VE GÖRENEK
• Bunlar bir milletin yazılı olmayan kanunlarıdır.
• Yazılı kanunların çoğu gelenek ve göreneklere göre düzenlenmiştir.
• İnsanın toplum içerisindeki davranışlarını düzenler. İnsanlar bu düzeni asırlar boyunca gelenek ve göreneklerle
sağlamışlardır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• GELENEK VE GÖRENEK
• Örneğin; yazılı bir yasa olmadığı halde ‘’kız isteme’’ bir gelenektir yasal bir zorunluluğu yoktur fakat toplumumuzda kabul görülmüştür.
• Aslında kişinin bütün hal ve hareketlerinin yazılı kanunlarla tanzim etmek mümkün değildir. Çünkü yasalar genellikle hakları ve cezaları tayin etmektedir.
• Örneğin : özür dilemek, selamlaşmak, saygı göstermek, davetlere katılmak, konuşmak, tartışmak yazmak vs.. Bu davranışlarda nasıl bir usulün gerektiğini kanunlar değil gelenek ve görenekler tayin eder.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Norm
Normlar, toplumda standartlaşmış davranış şekilleri olarak bireyin davranışlarının diğer insanlar tarafından tasvip edilip-edilmeyeceğini
ortaya koyarlar (Caplow, 1971, s.22).
Değerler ise, genellemelerdir ve özel durumları hesaba katmazlar.
Normlar, değerler olarak adlandırılan genel toplumsal kuralların, özel durumlara uygulanmasıyla ortaya çıkarlar.
Bireyler için davranış reçeteleri ve yasakları içerirler.
Başka bir deyişle normlar, belirli toplumsal rollere ilişkin beklentiler ve gerekliliklerdir (Ergil, 1994, s.19).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• Norm, bir toplumda yaptırım gücüne sahip, emredici, zorlayıcı kurallardır.
• Değerler, normlara kaynaklık eder.
• Örneğin, değerler, hırsızlığın yanlış ve yapılmaması gereken bir iş olduğunu belirtirken; normlar,
hırsızlığı yasaklar ve hırsızlık yapanı cezalandırır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• Konuya, bir de, dinler açısından bakalım:
• İlahi dinlerin ortaya koyduğu ahlak kuralları, büyük ölçüde birbirine benzer.
• Dinler, insanları ahlaklı olmaya çağırır.
• Dinlere göre toplumların çöküş sebebi, huzursuzluğun ve fenalıkların kaynağı, ahlaksızlıktır.
• Dinlerin ve hukukun, özgürlükleri kısıtladığı doğru değildir. Hukukun ve dinin, kurallar koyduğu doğrudur; ancak bu kurallar bireylerin düzen, adalet ve huzur içinde yaşamasını hedeflerler.
• Hukuk ve din, insanlara, sorumluluk bilinci içinde özgürce yaşama alanı/
imkanı tanırlar.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Ahlak, insanın “insan” olarak yaşayabilme çabasının bir ifadesidir.
Düşünen, akıl eden, duygulanan, inanan, gülümseyebilen ve ağlayabilen, yüksek değerler uğruna kendini feda edebilen
insanoğlunun bir arada mutlu olabilme serüvenidir.
Bu serüvende “ahlak” insanın ‘yaratılış’ına dönüşünün, en üstün varlık olabilme şerefinin olmazsa olmaz şartıdır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• DİN
• Bir değer ünitesi olarak ahlâkın din ile de yakın bir ilişkisi vardır.
• Çünkü bütün değerler gibi ahlâkın da önemli bir kaynağı dindir.
• Dinler doğrudan ahlâki değer yargıları vaazetmişlerdir.
• Gerçi dinin bütünü ahlâki değer yargılarından ibaret değildir, ama etkin ahlâki ilkelerin önemli bir kısmı din kökenlidir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• DİN
• Din, toplumun sahip olduğu değerlerden insanlığa faydalı olanları devam ettirerek bunlara yeni değerler ilave eder.
• Bu değerlerle bireyin davranışlarını, düşüncelerini olgunlaştırmaya çalışır.
• Sevgi, saygı, yardımseverlik, misafire ikram, yetimi kollamak, akrabaya ve komşuya iyi davranmak gibi değerlerin
benimsenmesinde dinin önemli etkisi vardır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• DİN
• Din insana güzel ahlaklı olmayı emreder.
• Birçok toplum tarafından benimsenen ve evrensel bir nitelik kazanan genel ahlak kuralları, aynı zamanda dinin de
uyulmasını istediği davranışlardır.
• Örneğin; merhametli, dürüst, güvenilir, yardımsever, saygılı, samimi, iyi niyetli olmak, kötülükten uzak durmak...
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Tutum
Tutum, bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde
oluşturan eğilimdir.
Tutum, sosyal objelere karşı devamlı, olumlu ve olumsuz
değerlendirmelerini, haz ve heyecanlarını, pozitif ya da negatif davranışlarını ifade eder.
Tanımlardan da anlaşılacağı üzere, tutumlar her ne kadar bireye ait özellikler olsa da, doğrudan gözlemlenemezler.
Bireyin gözlemlenebilen davranışlarına dolaylı olarak yansırlar.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Antikçağ’dan itibaren filozoflara baktığımızda ahlak, genel olarak bir amaca dayandırılmaktadır.
Bu amaçta en nihayetinde mutluluktur.
Mutluluk insanın bu dünyada ulaşması gereken bir erektir.
Bu ahlak anlayışına Eudaimonist karakterli ahlak anlayışı denilmektedir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• İlkçağ filozoflarından Epikür, “Hayatta, komşunun haber almasından korkacağın/
utanacağın hiçbir şeyi yapma!” demiş; kendince, ahlaklı davranışın ölçütünü belirlemiştir.
• Aristo, insanın aşırılıklardan kaçınarak, orta kararda (orta ayarda) davranmasının iyi olduğunu dile getirmiştir.
• Buna göre, örneğin, “cimrilik ve savurganlık kötü, cömertlik iyidir.”
• Aristo’ya göre sadece bilgili olmak kişiyi, erdemli (iyi insan) yapmaya yetmez; erdem, doğru bilgiye dayanarak doğru davranmaktır.
• Ona göre eğitimin amacı, bilgili ve aynı zamanda iyi insan yetiştirmek olmalıdır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
• Farabi’nin, “Erdemli Şehir” adlı bir hayali vardı. Ona göre devlet ve aile, bireyleri eğiterek, “iyi insanlar” yapabilirse bu iyi insanlar iyi mahalleyi, iyi mahalleler iyi şehri, iyi şehirler… iyi dünyayı oluşturacaktır.
• Farabi’ye göre daha iyi bir dünya mümkündür ve bunun yolu, eğitimdir; değerler ve ahlak eğitimidir.
• Filozof Kant, menfaat veya haz elde etmek amacıyla yapılan davranışların, ahlaki olmadığını belirtir.
• Kant’a göre ahlaki (erdemli) davranış, hiçbir çıkar ve haz gözetmeksizin, bir insanlık görevi olarak, kurala uygun davranıştır. Kant, menfaat ve haz gözeterek yapılan
davranışın, ahlaki olmadığını savunur.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Okullar tek başına bir insanı ahlaklı veya ahlaksız kılma iddiasında olamaz.
Çocuğun içine doğduğu ailesi, çevresi, arkadaş grupları, kitle iletişim kaynakları ve diğer birçok faktör bu konuda etkili
olabilir.
Ahlaki duyarlılığa sahip bir toplum olmak ya da olmamak konusunda okullarımızda verilmiş ve verilmekte olan ahlak
eğitiminin önemli bir etkisi olabilir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Eğitim bilimcilerin birçoğu görüş birliğine vardığı şey hiçbir şey bilmeden dünyaya gelen insanoğlu, ahlakı da diğer her şey gibi
sonradan öğrenir.
Toplum bilimciler ise çocukların davranış kalıplarını
çocukluktan itibaren yaşadığı toplumun değerleri ve yaşantı örnekleriyle edindiğinden söz ederler.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
AHLAK EĞİTİMİ İLE İLGİLİ ÖĞRENME KURAMLARI
Toplumsal
Hoffman’ın Disiplin Yöntemleri
Zihinsel
Kohlberg ve Ahlak Eğitimi
• Ahlak eğitimi
• Ahlak eğitimine çocuklukta başlanması, çocuğun kişiliğinin oluşması, değer yargılarını kazanması ve kişiliğinin oluşması bakımından önem arz
eder.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
AHLAK EĞİTİMİNİN AMACI
❖Kohlberg’e göre ahlak eğitiminin amacı; ahlakta üst evrelere ulaşmayı sağlamaktır.
❖Kohlberg, ahlak eğitiminin, okulların ders programlarında çocukların da etkin bir şekilde katılacağı tartışmalarla
verilmesi gerektiğini savunur.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
AHLAK EĞİTİMİNİN AMACI
❖Kohlberg’in kuramının ahlâk eğitimine ilişkin boyutları iki çerçevede toplanabilir:
✓I. Okulda ahlâki konular içeren tartışmalar yapılmasını sağlamak, bu sayede çocukların kendi ahlâki yargı
değerlerinden üst değerlerle tanışarak kendilerini geliştirmelerine fırsat vermek,
✓II. Okul yapısını, çocukların karar alma ve yürütme sürecine katılabilecekleri şekilde demokratikleştirmek.
İngiliz eğitimci Wilson, Kohlberg’in aksine ahlak
eğitiminin ders programlarından bağımsız olarak, ayrı bir program içerisinde incelenmesi gerektiği görüşündedir.
Gerekçesi, diğer ders programları ile ilintili olarak verilen ahlak eğitiminin, verimli olamayacağı düşüncesidir.
Wilson, ahlaki sorunların çözümlerinin kişiden kişiye değişmeyeceğini; her sorunun olağan bir çözümünün olduğunu savunarak, objektif ahlak anlayışını temsil etmektedir
AHLAK EĞİTİMİ İLE İLGİLİ ÖĞRENME KURAMLARI
Wilson, ahlaki eğitimin amacının, çocukların
hayatlarında meydana gelebilecek ahlaki sorunlar karşısında çözüm ve karar mekanizması
oluşturmalarını sağlamak olduğunu söyler.
Karar verme mekanizmasını içselleştiremeyen çocuk, yetişkin bir birey olduğunda, meydana gelen
sorunlar karşısında bir otoriteye sığınma ihtiyacı hissedecektir.
AHLAK EĞİTİMİ İLE İLGİLİ ÖĞRENME KURAMLARI
AHLAK EĞİTİMİNE BAŞLAMA ZAMANI
Bertrand Russell:
‘Ahlak eğitimine başlama zamanı doğum anıdır.’
Kant:
‘Ahlak eğitimi küçük yaşlardan itibaren verilmelidir.’
J.J.Rousseau:
‘Ahlak eğitimi muhakeme çağından önce
verilmemelidir.’
• Çocuklar belirli bir yaşa gelene kadar özellikle birçok şeyi model alarak öğrenirler.
• Bu nedenle anne-baba- öğretmenler çocukları yetiştirirken sergiledikleri davranışlara dikkat etmelidirler.
Okul ve ev ortamında çocuğa ahlaki değerlerin
kazandırılması
• İyi örnek davranışlar sergilemeli
• Sevgiye dayalı bir eğitim metodu ile ahlaki değerlerin benimsenmesi kolaylaştırılmalı
• Çocuklara değerli olduğunu sevgiyle hissettirilmeli
• Öğrencilerin ve çocukların size karşı pencerelerini açması sağlanmalı
• Ahlaki değerler yasaklar zinciri olarak sunulmamalıdır. Aksi takdirde çocuğun ahlaki değerlere karşı tepki duymasına sebep olacaktır.
AHLAK EĞİTİMİ: ANNE, BABA VE
ÖĞRETMENLER;
• Çocuğa makul ve mantıklı izahlarla ahlaki değerlerin günlük hayattaki önemi açıklanmalı
• Çocukların iyi arkadaşlar edinmesi sağlanmalı
• Olumsuz arkadaş gurubu çocuğun ahlaki gelişiminin önündeki en büyük engellerden birisidir.
• Çocuğu kendi halinde bırakılması, yaptığı yanlışlar düzeltilmezse, ikaz edilmezse çocuk bunun normal bir davranış olduğunu düşünür.
• Ahlaki değerleri çekilmez kılmamalı
• Yaptığı basit hatalardan dolayı çocuğa her seferinde uzun uzun nasihat etmemeli
AHLAKİ DEĞER EĞİTİMİ
• Çocuğa abartılı cezalar verip kısıtlamalar yapılmamalı
• Bu davranış;
• Zamanla çocuğun bunalmasına
• Ahlaki değerlere karşı lakayt davranmasına sebep olur.
• Çocuğunuzun hatalarına karşı hoşgörülü olmalı
• Asla aşağılayıcı bir tavır içine girmemeli
• Çocuğun iyi eğilimlerinin ortaya çıkması için sergilediği olumlu davranışları pekiştirilmeli
AHLAK EĞİTİMİ
• Doğru amaçlarla, doğru şekilde, başkalarına zarar vermeyecek şekilde, etik ve ahlaki kurallara riayet ederek, bilinçli olarak kullanmaları gerekir.
• Sözgelimi yaptığı bir hatayı açık yüreklilikle öğretmeniyle paylaşan çocuğa bu
dürüstlüğünden dolayı tebrik edilirse her seferinde bu yolu tercih edecektir.
ÇOCUKLAR KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARINA
KARŞI BİLİNÇLENDİRİLMELİ
Ahlak bir toplumdaki insanların bir arada mutlu ve huzurlu olabilmesi için iyi-doğru-güzel ve kötü-yanlış-çirkin şeklinde bir tasnifle davranışları
kurallara bağlayan bir alandır.
Bu kurallar bir mihenktir. Davranışlar bu mihenge göre, ahlakın sunduğu ölçülere göre değerlendirilir.
Ölçünün olmadığı yerde ise düzenden, mutluluktan, huzurdan söz edilemez.
Bir toplum kendi fertlerine bu yüzden ahlaki kuralları kazandırmak benimsetmek zorundadır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Her toplumda geçerli olan bazı evrensel ahlaki değerlerden söz edilebileceği gibi, her toplumun kendine has ahlak
kurallarını oluşturup benimseyebileceği de bilinmekte ve kolaylıkla gözlemlenmektedir.
Bu farklılıkların oluşmasında etkili olan unsurlardan biri de benimsenen ahlak görüşünün ne ile temellendirildiğidir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Yapılan temellendirmeler din ile ve din dışı olmak üzere iki gruba ayrılabilir.
Din ile yapılan temellendirmede ahlak kurallarının koyucusu mutlak bir varlık olan Tanrı’dır.
Tanrı’nın koymuş olduğu ahlak kuralları mutlaktır, evrenseldir, değişmez ilkeleri içerir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Din ile temellendirilmeyen ahlak anlayışı ise son dönem laiklik anlayışı çerçevesinde oluşturulmuş, dini inanışlardan soyutlanmış, kuralların
koyucusunun insan olduğu bir ahlak anlayışıdır.
İnsana dayanan başka bir deyişle insanın aklına, duygusuna ya da sezgisine dayanan ahlak anlayışı ile ortaya konulan ahlak kuralları ise zamana ve
duruma göre değişken kurallardır.
İster laik ya da humanist, ister toplumsal ya da sosyal ahlak densin hepsinin dayandığı ortak nokta insanın kendi koyduğu ahlak kurallarına
kendisinin uymasının beklenmesidir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Cumhuriyetin kuruluş yıllarında Atatürk’ün eğitim hakkındaki görüşleri etkili olmuş ve uygulanmıştır.
Onun din eğitimi ve ahlak eğitimi konularındaki sözleri, kendisinin milli, toplumsal ahlakı esas almakla beraber milli ahlakı destekler mahiyette
vicdani bir din eğitiminden yana olduğunu göstermektedir.
Ayrıca Atatürk bu eğitimin farklı yerlerde ehil olmayan insanlarca değil okullarda, iyi bir din eğitimi almış alanına hâkim öğretmenler tarafından
verilmesini istemiş ve buna yönelik uygulamalar yapmıştır.
AHLAK EĞİTİMİ VE ATATÜRK
Atatürk’e göre, din eğitimi ancak milli değerlerle desteklenir ve hurafelerden arındırılarak yapılırsa toplumun fertlerinin ahlaklı
olmasına katkı sağlayabilir.
“Bizde ruhbanlık yoktur. Hepimiz eşitiz ve dinimizin ahkâmını eşit olarak öğrenmeye mecburuz. Herkes dinini, diyanetini, imanını
öğrenmek için bir yere muhtaçtır, orası da mekteptir.”
Mustafa Kemal Atatürk, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, haz.
Nimet Unan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1959, s. 90.
