KARAKTER VE
DEĞERLER EĞİTİMİ
FİLOLOJİ GRUBU 5. HAFTA I. DERS
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR AHLAK, ERDEM, ETİK, DİN, NORM,
Karakter, Kişilik, Mizaç, Dokuz Tip Mizaç Modeli
Ahlak, Erdem, Etik, Din, Norm
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Değerleri tanımlarken, birbiriyle örtüşen
anlamlara sahip, çoğunlukla halk arasında bilinen etik, ahlak, temel ilkeler ve erdemler gibi çok sayıda terim kullanılır (Zegwaard ve Campbell,
2011: 3).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Şüphesiz değerle ilişkisi kurulabilecek ve hatta
dokunmadan geçilemeyecek konulardan birisi ahlâktır.
Çünkü ahlâk, değer, din ve eylem bileşkesinde yer alan bir olgudur.
Yani ahlâk salt bir değer veya soyutlanmış bir eylem olmamakla birlikte bir ayağı değerlerde, diğer ayağı
eylemdedir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Bir başka deyişle değerlerin sosyal hayatla ilişkisinin kurulduğu en önemli alan şüphesiz ahlaktır.
Ahlak, hem kural, hem eylem alanlarında kendini gösterir.
Değerlerin şekillenişleri toplumsal şartlara göre gerçekleştiğinden, değer veya değer giydirilmiş eylem
olan ahlak ancak toplumsal yansımaları itibariyle değişkenlik arz eder.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Değerler ve ahlak, sosyal psikolojinin temel konularındandır.
Psikologlara göre ahlak, gelişme ve olgunlaşma sürecinde, öğrenme ile kazanılır.
Değerler kişinin, kendisi ve çevresiyle barışık ve uyumlu yaşamasına yardımcı olur, bireyleri mutlu eder; koruyucu ruh sağlığı açısından gereklidir.
Değerleri sarsılan bir toplumun fertlerinde, karakter sorunları görülür; buna bağlı olarak, ruhsal bozukluklar artış gösterir.
Hayvanların davranışlarını, içgüdüleri ve bedensel ihtiyaçları (yeme, içme, uyku, cinsellik) yönlendirir.
İnsan ise sadece bedensel ihtiyaçlarına, içdürtülerine göre davranmaz; insan, davranışta bulunurken, değerleri, ahlak ve hukuk kurallarını da dikkate alır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
İnsanların büyük kısmının paylaştığı gerçek davranış standartları olan değerler ile insan davranışlarının ve
insanlar arasındaki ilişkilerin belirleyicisi olan ahlak, insanın bu yolculuğunda ona rehberlik eder
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Ahlak
Ahlak, Arapça "hulk" veya "huluk" kelimesinin çoğulu olup Türkçede tekil olarak kullanılır.
Kelime anlamı ile tabiat, huy, karakter, hal ve hareket tarzı gibi manalara gelen ahlak, insanda yerleşmiş olan bir karakter yapısına işaret etmekte ve bireylerin iradî hareketleriyle ilgilenen bir alandır.
Zamana, toplum ve kültürlere göre değişiklik gösteren davranış yöntemlerine karşılık ahlak, zorunlu ve değişmeyen davranış
kurallarına işaret etmektedir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
İslam kaynaklarında “hulk” ile ahlak aynı manaya kullanılmıştır.
“Hulk” genelde yaratılış anlamına gelen “halk” kelimesi ile birlikte bir bütün olarak insanı tavsif etmek için kullanılır.
“Hulk” insanın içsel/psikolojik özelliklerine, halk ise insanın dış/fizyolojik görünüşüne aittir.
Türk Dil Kurumu Büyük Sözlük’te (TDK, 2011) ise ahlak “bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve
kuralları” olarak tanımlanmaktadır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Ahlak kavramına dair tanımlamalar üç ana grupta toplanabilir.
Birinci grup ahlak kavramının insanın davranışları, yaşam tarzı ve bu davranışlara dair içsel süreçleri ifade eden karakter veya huy ile benzer
anlamlarda tanımlanmasıdır.
İkinci gruptakiler ahlakı; insanın davranışlarını uydurduğu veya onun davranışlarını denetleyen dışsal ilkeler, ölçüler veya toplumsal normlar
gibi kavramların içinde bulunduğu bir anlam çerçevesine gönderme yaparak tanımlamışlardır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Üçüncü gruptaki tanımlamalar ise ahlakı; ilk iki tanımda belirtilen bireysel ve toplumsal boyutlar üzerine betimleme
veya iyileştirme/geliştirme amacıyla yürütülen hem teorik hem de pratik boyutlu bir ilim veya sanat olarak ele almıştır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Ahlak üzerine yapılan tanımlamaların çoğunda bahsedilen bu üç farklı boyuttan birisine odaklanılmakta; bu ise ahlak
kavramının anlaşılmasında kafa karışıklığına neden olabilmektedir.
Bu odaklanmalardan belki de en köklü ve yaygın olanı ahlakı karakter ve huy ile eş anlamlı tutan tanımlamadır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Aristoteles’ten ilham alarak ahlakı “nefiste yerleşen bir huy”
olarak tanımlayan İbn Miskeveyh ve onu takip eden pek çok Müslüman ahlakçının yaklaşımı bu yöndedir.
Ahlak, karakter ve huyu bir tutan bu tanımlama doğru olarak kabul edilse de ahlak kavramının yüklenmiş olduğu zengin
anlamlardan sadece bir yönü ifade ettiğini belirtmek durumundayız.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
İnsanın karakter yapısı ve yapıp etmelerine bakan yönüyle ele ahlak: “Ahlak, nefsin düşünüp taşınmadan kendi fiillerini
ortaya koymasını sağlayan durumdur.
Bu durum iki şekilde oluşur birincisi çabuk öfkelenme, korkma durumu gibi mizaçtan kaynaklanan tabii ahlaktır;
ikincisi ise başlangıçta düşünüp taşınma ile olurken gittikçe bir alışkanlık halini alır” (İbn Miskeveyh).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
“Ahlak, ruhta köklü bir şekilde yerleşip kendisinden fiil ve davranışların düşünmeden, zorlamaya ihtiyaç duymadan, kolaylıkla meydana geldiği heyet–i rasiha/güçlü bir haldir”
(Gazali, 2000: 120).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Terim olarak ise, Ahlâk’ı, çeşitli bakış açılarından ele almak ve tanımlamak mümkündür.
“Ahlâk, insanın kendisi dahil, varlıkla ve insanlarla ilişkilerinde nasıl davranması ya da davranmaması gerektiğini gösteren değer yargıları
bütünüdür.”
“Ahlâk, bir toplumda genel olarak uyulması beklenilen kurallar ve yapılması gereken görevlerin tümüdür.”
“Ahlâk, bir toplumdaki iyi ya da kötü sayılan davranışlar manzumesidir.”
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Kullandığımız ahlak terimlerini ve ahlaki yargılarımızın statüsünü analiz eden etik, ahlaki tutumlarımızın ardında
yatan yargılarımızı ele alır.
Dolayısıyla yanlış-doğru, iyi-kötü, erdem ve kusur ile günlük hayatımızda yaptığımız her türlü değerlendirme ve yargılama
ahlak felsefesinin konusunu oluşturur (Nuttall, 2011: 15).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Terim olarak ahlak; "umumi bir hayat tarzını", "bir grup davranış kuralını" ve "davranış kuralları veya hayat tarzları üzerinde yapılan fikri bir araştırmayı" ifade etmek üzere üç farklı şekilde
kullanılır (Kılıç, 1992, s.1–2).
Türkçede ahlak, insanın başka varlıklarla belirli normlara göre gerçekleşen ilişkiler toplamını, insanın söz konusu ilişkileriyle bu
varlıklara yönelen eylemlerini düzenleyip anlamlandıran norm, ilke, kural ve değerler bütününü ifade eder (Cevizci, 2002, s.3).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Ahlaki değerler, insanın hem doğru ve erdemli davranışta bulunma yeteneğini geliştirir, hem de
dengeli ve sağlıklı bir kişilik kazanmasını sağlar.
Kişinin, günlük hayatta ortaya koyduğu her türlü fikir, düşünce, söz, fiil, eylem ve hareketlerinin arkasında
ahlaki değerler gizlidir.
Bir kişinin gerçekte nasıl bir ahlaki kişilik ve karaktere sahip olduğu, onun davranışlarına bakılarak anlaşılır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• Ahlaki Değerler
• Etik olmayan ahlaki değerler genellikle yazılı olmayan kuralları içerirler.
• Ahlaki değerler; dinsel öğeler ve toplum hayatının getirdiği tarihsel tecrübelerden oluşmuştur.
• Ahlaki değerlere önem verilerek uygulanırsa toplum ve bireyler mutlu olur.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE
İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Ahlaki değerler
Etik ve ahlaki değerlere insanoğlu nedense sıklıkla uyum göstermez.
Peki insanoğlunu buna iten nedir?
• Aşırı hırs
• Kıskançlık
• Bilgisizlik
• Makam ve mevkilerin insanda hissettirdiği sınırsız güç duygusu vb…
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE
İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Toplumca kabul edilen ahlaki değer ve beklentilere uygun rol ve davranış kalıplarını bireyin
benimsemesinde toplumsal değerlerin ve normların önemli katkıları vardır.
Kültürün bir unsuru olarak toplumsal yapıya işlerlik kazandıran normlar, aynı zamanda yarattığı beklentiler
açısından bireylerin davranışlarının yönünü belirlemektedir (Krech II, 1983, s.123).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Erol Güngör gibi bazı düşünürler ahlakı “değer giydirilmiş eylem”
olarak tanımlamaktadırlar.
Bu tanım ahlakı sıradan eylemden ve felsefi bir yargıdan ayırır.
Şüphesiz ahlak eylemselliğinin yanında yargılaşmış değerlerdir.
Yani bir şeyin iyi ya da kötü oluşuna dair bir hüküm taşımaktadır.
Ancak bu yargı değerlere dayalı olsa bile herhangi bir yargı değil, Güngör’ün de belirttiği gibi (1998: 27) “insan eylemleriyle bağlantılı
olarak ortaya konulmuş” değer yargılarıdır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Hatta ahlaki yargı sırf nesne üstüne, onun iyi veya kötü oluşuna ait değil, insan davranışına ait bir yargıdır.
Meselâ “şu marka arabalar iyidir” bir değer yargısıdır, ama ahlâki değer yargısı değildir.
Fakat “yardımseverlik iyidir” bir değer yargısıdır
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Hatta ahlâk bütünüyle olmasa bile bir yönüyle normatif özellik göstermesi, yani bir şeyin, bir davranışın iyi veya kötü oluşuna
dair bir kural ihtiva etmesi nedeniyle, salt değerden farklı olarak bir şeyin olumsuzluğuna işaret eden yargıları da kapsar.
Meselâ “hırsızlık kötüdür” bir ahlâki değer yargısıdır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
"İnsanoğlu yaradılışta ahlaklıdır, onun ahlakını toplum bozar"
Theodor Fontane
Ahlâk
Ahlak; toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kurallarıdır.
Ahlaki değerler genellikle yazılı olmayan kuralları içerirler ve ahlak ile din birbirini tamamlayan kavramlardır.
Ahlak ilkelerinin şekillenmesinde din önemli bir yere sahiptir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Ahlak
• Ahlak, dini, kültürel ve toplumsal etkileşimleri sonucu bireylerin zihinlerinde yer etmiş iyiyi
kötüyü doğruyu yanlışı birbirinden ayırt etmeye yarayan değerler ve ilkeler bütünüdür.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE
İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Günümüzde bireyin gündelik yaşamında ikili ilişkilerinden tutun politika, eğitim, yargı, meslek odalarına kadar akla gelen
her alanda ve eylemde yaşanılan problemlerin temelinde kavramsal olarak etik ve ahlakın birbiri ile aynı kabul edilmesi,
karıştırılması ve bunun sonucunda ‘değerler adına değer harcalamalarında’ bulunulması yatar.
Oysa ‘insan’ dediğimiz canlı türü kendini bildiği andan itibaren kendine ve yaptığı her eyleme ‘değer’ verir, ona göre davranır,
düşünür ve yaşar.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE
İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Etik felsefenin bir alt dalıdır ve üzerine düşündüğü kavram ahlaktır.
Ahlak ise toplumlar tarafından, insanların birbirleriyle olan davranışlarını düzenlemek amacıyla geliştirilmiş olan normlar,
kurallar ve değerler bütününe karşılık gelir.
Etik ya da ahlak felsefesi/kuramı ise, söz konusu ahlak ve ahlaklılık olgusu üzerine felsefi bir düşünüm ya da sorgulama
alanıdır (Cevizci, 2013: 17).
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
İnsan düşüncesinin temeli olan ‘Değer’ in
belirlenmesinde, etik ile ahlâkı birbirinden ayıran Kuçuradi’ye göre (1936- …) bu kavramların felsefe
alanına kapatılarak felsefeye ait salt kuramsal bir yaklaşım ya da düşünce cambazlığı olmaması
sağlanmalıdır.
Etik; felsefenin alt dalıdır ve insanlar arasında “değer”
sorunları ile uğraşır.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE
İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
• Etik, bir meslek alanında, sorumluluk bilinci ile nelerin yapılabileceğini ve nelerin yapılamayacağını gösteren ilkelerdir.
• Etik, daha çok, mesleklerle, mesleki alanla ilgilidir; ahlaka göre dar bir alana ve anlama sahiptir; ahlak, daha geneldir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Etik, evrenseldir, bir “değer”in de evrensel olabilmesi için belli aşamalardan geçmiş olması gerekir.
Etiğin kavramsal tanımının tam ve doğru olarak yapılmadan kullanımı ciddi problemler doğurur.
Kuçuradi’ye göre Bir normun etik ve evrensel olabilmesi için kişilerin ya da toplumların sahip olduğu dünya
görüşünden, dinden, ideolojilerden bağımsız olması gerekir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Kişilerin belli bir alanda, belirli bir dönemde ve belirli bir koşullarda “neyin iyi, neyin kötü” olduğunu anlatan norm
sistemleridir.
Kuçuradi’ye göre evrensel olmayan bu norm sistemine
“AHLAK” denir ve asla etikle karıştırılmamalıdır.
Etik değerleri asla ahlaksal normlar ile karıştırmamak gerekir.
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Kuçuradi’ye göre Felsefi olarak “ahlak” adını verdiğimiz bu normlar evrensel değildir.
Geçerliliği de yoktur. “Dürüst”, “ahlaklı”, “iyi”… Kime göre, neye göre deniliyor, sorgulanmalıdır.
“Dürüst” bakkal örneğini ele alalım; “İki bakkal var. İkisi de terazilerini eksiltmiyor.
Biri; insanları kandırmamak; diğeri ise müşterilerini kaybetmemek için bunu yapıyor.
İkisi de “dürüst” müdür?”
KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ
İLE İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR
Özellikle yasalarda yer alan normlar bu açıdan baktığımızda etik değildir, dolayısıyla evrensel de değildir.
Yasalar “ahlaksal normlar”dır ve bütün insanların diğer
insanlara nasıl davranması, nasıl muamele görmesi gerektiğini anlatır.
