B U D İ N ' D E K İ T Ü R K I L I C A L A R I
Yazan : Arpad Radowszky Y. Mühendis
Türklerin Bııdin'de devam eden 150 yıllık hâkimiyetleri sırasında yapılmış mi-marî eserlerden, bugün yalnız ılıcalar kal-mıştır. Bu ılıca binaları halen iyi m u h a f a z a edilmiş bir d u r u m d a bulunmaktadırlar.
1 5 6 6 - 1578 e kadar Budin paşası olan Sokcllu Mehmet Paşaya, yaptırdığı ve bırak-tığı eserlerden dolayı Bildin halkı, müteşek-kirdirler.
Bugün R U D A S h a m a m ı diye anı-lan yeşil direkli ılıca, H o r o z Kapı ılıcası, bugün SZT. I M R E hamamı, eski ismi Veli beğ olan G S A Z S A R F Ü R D O h a m a -mı, Dabağhane ve Baruthane hamamları bu devirde inşa edilmişlerdir.
Resim : 1
D u n a ırmağı kenarında Gellert dağının eteğinde (Yeşil Direkli ılıcası). Bugünkü
adiyle R U D A S h a m a m ı
Resim : 2
(Yeşil Direkli) ılıcanın iç görünüşü
Birçok yabancı seyyahlar, bu arada Al-man Wratislaw (1591), İngiliz Brion (1673), Evliya Çelebi ( 1 6 6 0 - 69) da bu ılıcaların temizliğinden, sularının fayda ve şifasından, tafsilâtlı bir şekilde bahsetmişlerdir.
Y E Ş İ L D İ R E K L İ I L I C A : Bugünkü ismi R U D A Ş F Ü R D Ö , Gellert dağı eteğin-de D u n a ırmağı kenarındadır. Kare şeklin-deki binanın sıvasız duvarları üzerinşeklin-deki kubbesi, ılıcanın eskiliğini göstermektedir. İsmini yeşil bir sütundan alan bu ılıca, Bu-din'in en güzel T ü r k h a m a m ı d ı r . Eski harita ve vesikalardan bu h a m a m a , Yeşil Direkli isminin verildiği anlaşılmaktadır.
Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde, bu ılıcadan şu şekilde bahsedilmektedir : «Yeşil direkli ılıcası Debağ mahallesinde ve D u n a ırmağı kenarındadır. Kubbesi sekiz kemer üzerine oturtulmuştur. Kubbenin altındaki havuza beş basamakla inilmektedir. Bu su-retle herkes boyuna gere havuz içindeki suya girmektedir. Ortadaki büyük havuz sekiz köşeli olup kenarlarda birer küçük havuz da-ha vardır. Büyük da-havuzun kenarlarında 60 cm 2) kalın direkler, 10 metre kutrundaki kubbeyi taşımaktadırlar. Işık kubbedeki yıl-dız şeklinde pencerelerden girmektedir.
Bina-n:ıı dört köşesinde kemerlerin altlarında sta-laktitler, iç süsleri teşkil etmektedir. Ilıcanın yapılmasına 1556 da başlanmış, 1570 de Sokcllu binayı bitirmiştir. Sonradan binada birçok değişiklikler yapılmış ise de, bu ılıca Macaristan'daki T ü r k eserlerinin en g ü z e l k -rinden biridir.
T A B A K H A N E ILICASI : Debağ m a -hallesindeki deri tımarcıları ve fakirlerin be-dava yıkanmaları için inşa edilmiştir. Bu-günkü ismi İ M R E F Ü R D Ö ' d t ı r . Geliert dağ; eteğinde ve eski Debağ mahallesindedir. Ilıcaya sonraları birçok ilâveler yapılmıştır. Bugün yalnız T ü r k havuzu kullanılmakta-dır. 1.50 metre kalınlığındaki duvarlar üze-rine 10 metre kutrunda bir kubbesi vardır. Bu ılıca için Evliya Çelebi şöyle yazmakta-d'r : «Kurşunla örtülmüş güze! bir kubbesi vardır, suyu kükürt kokmaktadır. Bu ılıca-nın suyundan kuyumcular çok faydalanmak-tadır. bu su ile altın ve gümüşleri parlatmak-tadırlar.» Evliya bu sözlerine şunu da ilâve e t m e k t e d i r : «Parmağımdaki Seyyah-ı-âlem Evliya yazılı gümüş yüzükle banyoya gir-dim. Çıktığımda yüzüğün saf altın rengini aldığını gördüm» diyor ve suyun lezzetini ek-şili buğday çorbasına benzetmektedir. Resim : 3
(Yeşil Direkli) ılıcanın iç süslerinden stalaktitler
Resini: 4
(Tabakhane ılıcası) Bugünkü ismi İmre hamamı. Bugün yalnız Türklerden kalan kısmı işletilmektedir.
Resim : 5
(Horoz Kapı ılıcası) Bu ılıca Budin Paşası iken Sokollu Mustafa Paşa tarafından yaptı-rılmıştır. 1570. Bugünkü adı ( K İ R A L İ -
İm-parator hamamı) dır.
Resim : 7
(Velibeğ ılıcasının) plân ve kesiti
Horoz Kapı ılıcasında bir sfenks heykeli
Resim : 8
Resim : 10
Vaktiyle Barut değirmeni ılıcası. Bugün T ü r k h a m a m ı
Resim : 9
(Velibeğ) ılıcasındaki m e r m e r kitabe. Ilıca-nın Sokollu Mustafa Paşa tarafından inşa
ettirildiği yazılıdır.
Resim : 12
Velibeğ ılıcasının bulunduğu yerde 8 asır önceki kalenin resmi.
Resim : 11
Velibeğ ılıcasının yanında eski Barut değirmeni ve göl.
B a t ı A l m a n y a ' n ı n t a n ı n m ı ş A s a n s ö r F a b r i k a s ı
HILLENKOTTER & RONSİECK
A U F Z Ü G E - K R A N E - G E G R Ü N D E T 1 8 9 7
HIROLIFT
ASANSÖRLERİ
S a t ı ş a a r z e d i l m i ş t i r .
T e k n i k B U r o m u z v e M o n t a j e k i b i m i z e m r i n i z e a m a d e d i r .
Türkiye M ü m e s s i l i :
TÜMAS Koli. Ştİ.
G a l a t a - S e 1 â n i k P a s a j ı - No. 53 T e l : 44 61 46
mı
H O R O Z K A P I ILICASI : Budin kalesi duvarı yanındadır. Bugünkü ismini geçen yüzyıldaki kiracısının isminden K Ö N İ G olarak almıştır. K a r e şeklinde olan beden duvarları üzerindeki kubbesiyle yanındaki binalardan ayrılmaktadır. Kubbenin kutru 10 metredir. Diğerlerinde olduğu gibi kubbe altında 8 köşeli sıcak su havuzu vardır. Sı-cak su havuzun kenarındaki bir aslan hey-kelinden akmaktadır. Müslümanlıkta resim ve heykel memnu olduğu için, ılıcayı yapan Türk sanatkârları, muhtemelen bu heykeli buraya yakın olan eski Kıral Sarayı hara-belerinden getirip koymuşlardır. Evliya Çe-lebi suyun bu aslan heykeli ağzından aktığını yazmaktadır. H a m a m d a k i bir kitabede So-kollu'nun inşaatı 1566 da bitirdiğini yazmak-tadır.
V E L İ B E Ğ İ L I C A S I : Bugünkü ismi C S A Z S A R F Ü R D Ö imparator kaplıcasıdır. Veli beğ Sokollıı z a m a n ı n d a H a t v a n sanca-ğının beyi idi. Seyyahlar, Türk hâkimiyetinde iken bu ılıcanın güzelliğinden ve temizliğin-den çok bahsetmişlerdir. Etrafı binalarla kaplı olduğundan, 10 metre kutrundaki kubbe üzerinde açılmış büyük bir delikten hava ve ışık almaktadır. Ilıcanın içindeki bir kitabe, inşa tarihini bildirmektedir.
B A R U T H A N E I L I C A S I : T ü r k hâki-miyetinde b u r a d a 4 kuleli bir baruthanenin mevcut olduğu ve baruthanede çalışan işçile-rin yıkanmaları için bu h a m a m ı n inşa edil-diği bilinmektedir. Eski Budin halkı bu ha-mamı çok ziyaret edermiş. K a r e şeklinde be-den duvarları üzerine oturtulmuş kubbenin kutru 10 m . dir. Hulâsa olarak, şunu söyleye-biliriz ki, dünyaca tanınmış Budapeşte kap-lıcalarının temelini Türkler kurmuşlardır.
ARK. 88
Jtyd Smmm
'Ocağa k a d a r
hesap a ç a n l a r d a n
250,000
L i r e
AKBANK
Vadeli her 100 Vadesiz her 200 Liraya bir kura Numarası
