ÜNİTE. Nitel Araştırma Teknikleri II ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ II İÇİNDEKİLER HEDEFLER. Doç. Dr. Elif Gökçearslan Çifci

İÇİ NDEKİLE R • Görüşmeler Sırasında Yaşanan Olası Sorunlar

• Uzaktan Yapılan Görüşmeler

• Telefon Görüşmesi

• Çevrimiçi Tartışma Grupları

• Çevrimiçi Topluluklar

• Blog, Web Kamerası, Çevrimiçi Yazılı Sohbet ve Anlık Mesajlaşma, Mobil Araçlar

• Sosyal Medya, Nitel ve Nicel Piyasa Araştırmaları

HEDE FL ER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Görüşme sırasında yaşanan olası sorunların farkına varabilecek,

• Uzaktan yapılan görüşmelerden telefon görüşmesi, çevrimiçi tartışma grupları, çevrimiçi topluluklar, blog, web kamerası, çevrimiçi yazılı sohbet ve anlık mesajlaşma, mobil araçlar ve sosyal medya hakkında bilgi sahibi

ÜNİTE

ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ II

Doç. Dr. Elif Gökçearslan

Çifci

Görüşme esnasında görüşmecinin yapmaması gereken

durumlar vardır.

GİRİŞ

Bir önceki bölümde (bölüm 6) görüşme teknikleri, görüşme formu hazırlama, görüşmenin yapılandırılması hakkında bilgi sahibi olmuştunuz. Bu bölüme görüşme esnasında yaşanan olası sorunlar ile giriş yapılacaktır. Veri toplamaya başlamadan önce bu sorunların farkına varmanız araştırmanızın veri toplama sürecini

rahatlatacaktır.

GÖRÜŞME SIRASINDA YAŞANAN OLASI SORUNLAR

Görüşmede geçerli ve tam veri toplayabilmek için sürecin incelenmesi gerekmektedir. Süreç, katılımcının soruları ve cevap alternatiflerini anlaması, istenilen bilgiye ulaşılması ve kişinin gerekli gayreti gösterebilmesi için

güdülenmesini içermektedir. Görüşmeci ayrıca olumlu hava yaratabilmeli, soruları özenle sormalı, uygun tepki elde etmeli, tepkileri kaydetmeli ve yanlılıktan kaçınma davranışı sergilemelidir. Görüşme için dostça bir ortam yaratılmalıdır. Görüşme başlangıcındaki ses tonu katılımcının işbirliğine girme kararını etkileyebilir.

Görüşmeci kendini/sorunlu kurumu tanıtmalı ve ilgili çeken bir biçimde genel araştırma konsunu katılımcıya vermelidir.

Görüşme tekniğinin kullanımı sırasında çeşitli sorunlarla karşılaşılabilir.

Görüşme yapılan grubun etnik, sosyal, kültürel farklılıkları göz önünde

bulundurulmalıdır. Bu noktada kullanılan dil, vücut dili, din gibi çeşitli özellikler önem arzetmektedir. Keats (2000) bazı kültürlerde “bir erkeğe bayan görüşmeci gönderme”, “konuşurken kişinin direk gözüne bakma”, ”dolaylı cevaplar yerine direk cevaplar verme” gibi eylemlerin kabul edilemez olduğunu ifade etmiştir. Bu nedenle görüşme yapılacak kişi veya grubun özellikleri önceden araştırılmalıdır.

Görüşmecinin yapması gereken durumlar aşağıda sergilenmiştir (Gray, 2004):

 Kendi cevabınızı, anlayışınızı veya onun cevaplarını yargıladığınızı işaret eden davranışlarda bulunmayın.

 Katılımcının söylediklerinize tamamen katılacağı türde soru yöneltmeyin.

 Son sorulan soru hakkında düşünülürken acele ile diğer soruya geçmeyin.

 Verilen cevabı değiştirerek yanıt vermeyin.

 Acele etmeyin fakat, can sıkıcı bir sessizliğe de izin vermeyin.

 Cevabı tercih ettiğiniz biçimde verilmesi için çabalamayın.

 Katılımcı durum hakkında düşünürken durumlar hakkında varsayımda bulunmayın.

 Görüşmede bir önce verilen cevapları unutmayın.

 Katılımcı kızgın, tedirgin veya görüşmeyi bitirmek ister durumda ise görüşmeyi devam ettirmeyin.

 Katılımcıyı sorguya çekmeyin.

Görüşme esnasında katılımcılarla kurulacak olan iletişim önemlidir.

Katılımcıyı rahatlatmanız gerekebilir. Bu noktada aktif dinleme, sabır, esneklik gibi kullanılabilecek stratejiler vardır (Baş ve Akturan, 2008).

 Aktif Dinleme: Dinleyin ve kaynağın ifade etmek istediği manayı anladığınızdan emin olmak için söyleneni başka şekilde tekrar ifade edin.

 Sabır: Önemli konulara değinmek için sohbeti yönlendirirken katılımcının serbestçe konuşmasına müsaade edin.

 Esneklik: Konudan ufak sapmalara açık olun. Fazla katılık görüşmenin kilitlenmesine neden olabilir. Eğer konudan uzaklaşıldığını hissederseniz karşı tarafa hissettirmeden konuya dönüş yapmaya çalışın bu mümkün değilse kısa bir ara verebilirsiniz.

Özellikle grup görüşmesi yapılıyorsa dikkat edilmesi gereken hususlar vardır.

Grup dinamikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Aşağıdaki tabloda (Tablo 1) bir sonraki bölümde ayrıntılı biçimde yer verilecek olan odak grup görüşmesinde olası sorunlar ve çözüm önerilerine yer verilmiştir.

Tablo 1: Odak Grup Görüşmesinde Yaşanabilecek Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Sorun Çözüm

 Bazı katılımcıların görüşmeye katkısı çok az olabilir ya da katılımcılar kendilerine söz verilmesini bekleyebilirler.

 Tartışmanın ve herkesin katılımının ne denli önemli olduğu vurgulanmalıdır.

katılımcılar olabilir. teşekkür edilmeli ve diğer katılımcıların da dinlenmesi gerektiği belirtilmelidir.

 Çekingen (pasif) katılımcılar olabilir.

 Herkesin, temsil ettiği grubun fikirlerini ortaya koyması için katılımının önemli olduğu vurgulanmalıdır. Fikrini açıklama konusunda ürkek davrananlara karşı duyarlı olunmalıdır.

 Katılımcılar, tartışmaların kaydedilmesinden rahatsızlık duyulabilirler.

 Katılımcılara, raporlarda isimlerin kesinlikle yer almayacağı, sadece görüşlerinin

belirtileceği söylenmelidir.

 Katılımcılar, görüşme sırasında ayrılmak durumunda kalabilirler.

 Görüşmeyi kesintiye uğratmadan katılımcının çıkmasına izin verilmelidir.

 Oturuma davet edilen katılımcılar dışında seyirci olarak girmek isteyenler olabilir.

 Seyirci olarak girmek isteyenlere süreç açıklanmalı ve bir yer gösterilmelidir. (Bu yer, görüşme masası dışında bir yer olmalıdır.).

 Bir soru ile ilgili olarak sadece birkaç kişi görüş bildirebilir.

 Görüş bildirmeyenlere, bu sessizliklerinin anlamı sorulmalıdır. (Sessizliğin katılma mı yoksa katılmama mı anlamına geldiği sorulmalıdır.)

 Sıkılan ya da uykusu gelen katılımcılar olabilir.

 Kısa bir ara verilebilir. Çok uzadı ise sonlandırılabilir. Bir şeyler ikram edilebilir.

Şaka, espri yapılabilir, fıkra anlatılabilir.

Kaynak: Çokluk, Ö., Yılmaz, K., & Oğuz, E. (2011)

UZAKTAN YAPILAN GÖRÜŞMELER

Teknolojinin gelişimi ile daha önceleri kağıt kalem ile yüz yüze gerçekleştirilen görüşmelerin yerini yeni iletişim ve kayıt ortamları almıştır.

Görüşmede elde edilecek bilgi telefon, bilgisayar, multimedya ve ses kaydı ile olabildiği gibi fax, e- posta ve web siteleri vasıtasıyla da elde

edilebilmektedir. Bazı durumlarda gruplara ya da kişilere ulaşmanın çeşitli zorlukları vardır. Bu durumda elektronik görüşmeler yoluyla ulaşılması hedeflenen popülasyonun tamamına yakınına ulaşma imkânına sahip olabilirsiniz. Sanal görüşme

adıyla da adlandırılan bu görüşmede görüşme kayıtları eş zamanlı veya farklı zamanlı olarak kayıt altına alınabilmektedir. Yüz yüze görüşme esnasında karşılıklı mimik, ses tonu, yakınlık gibi öğelerin bulunmaması sanal görüşmenin sınırlılıkları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu görüşmeler metin tabanlı olabildiği gibi (sohbet, e-mail, blog vb.) video konferans biçiminde görüntü ve sesin birlikte aktarıldığı biçimde de olabilir^.

Uzaktan yapılan görüşmelerde kullanılan yeni teknolojiler ile aynı zamanda kayıt maliyetleri de çeşitli araçlarla neredeyse ücretsiz hâle gelmiştir.

Örneğin, telefon görüşmesi sırasında karşılaşılan fatura giderleri e-posta

kullanımında sıfıra inmektedir. Ayrıca özelikle İnternet kaynaklarının kullanıldığı görüşme kayıtları direk görüşme metinlerini elde etmenizi ve metinlerin yazılması sırasında karşılaşılan zaman kaybını da önlemektedir. Ses kayıtlarını ve video konferans kayıtlarını da metine dönüştüren bilgisayar yazılımları veri toplamada oldukça işe yarar çözümler sunmaktadır.

Uzaktan yapılan görüşmelerde kullanılabilecek eş ve farklı zamanlı iletişim seçeneklerine Şekil 1’de yer verilmiştir.

Şekil 1: Yeni Teknolojiler ve Görüşme

Görüşmeleri kayıt altına alma nedenimiz aşağıda ifade edilmiştir (Bryman, 2004):

 Görüşme esnasında hafızamızın doğal sınırlarını zorlamamıza neden olur.

 İnsanların söyledikleri ile ilgili daha fazla inceleme yapma imkânı sağlar.

 Katılımcıların cevaplarının tekrarına izin verir.

 Görüşme kayıtlarını diğer araştrımacılarla paylaşma imkanı sunar.

Telefon Görüşmesi

Telefon görüşmesi coğrafi açıdan sınırları ortadan kaldırdığı gibi görüşme maliyetlerini de yüz yüze görüşmeye oranla azaltmakta olan uzaktan görüşme tekniklerinden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Telefon görüşmesi yüz yüze görüşmeye oranla çeşitli olanaklar sunması nedeniyle tercih

Eş Zamanlı (Canlı) Seçenekler

•Yüz yüze, birebir veya grup seçenekleri

•Web kamerası/video ile bilgisayar ya da mobil araçlar

•Bilgisayar ya da mobil araçlarla metin sohbet, anlık mesajlaşma veya kısa mesaj (sms) metin diyalogları

•Web araçlarını kullanarak ekran paylaşımı, telefon görüşmesi vb.

araçlar

Farklı Zamanlı Seçenekler

•Çevrimiçi tartışma forumları, bloglar (ağ günlükleri), proje tabanlı etkinlikler, mobil veya bilgisayarlarla erişilebilecek multimedya etkinlileri

•Uzun süre bir arada bulunun topluluklar (sosyal ağ, forum vb.)

•Sosyal medya

dinleme/gözlemleme veya sosyal medya kullanıcılarına ulaşma

edilen veri toplama araçlarındandır.

Telefon grupları iyi bir moderasyonla önemli ölçüde etkileşim sağlayabilir. Çeşitli kısıtlamalardan dolayı (görsel ve zaman) yüz yüze veya web kamerası oturumlarıyla aynı derecede sözlü olmayan iletişim unsurlarını sağlamazlar ancak ses tonu, ses perdesi, ve duraksamalar yoluyla birçok öğe iletilebilmektedir.

Telefon Oturumları-Avantajları:

 Teknik bakış açısıyla telefon oturumları, katılımcıların herhangi özel bir ekipmana ihtiyaç duymaması sebebiyle oluşturulması hızlı, kolay ve nispeten de düşük maliyetlidir (Katılımcılar internet erişiminin olmadığı, güvenilir olmadığı ya da çok pahalı olduğu yerler de dâhil olmak üzere çeşitli yerlerden katılım sağlayabilir).

 Telefon grupları genelde, katılımcılar birbirini tanıdığında (iş arkadaşları gibi) ya da konu hakkında ortak güçlü ilgileri olduğunda daha fazla etkileşim sağlar. Grup katılımcılarından önceden bazı bilgileri gözden geçirmelerini ve paylaşmalarını istemek verimli bir ortam oluşturulmasına yardım edebilir.

 İlginç biçimde birebir telefon görüşmeleri sırasında katılımcılar, sessiz kalmaktan ziyade boşluğu doldurma eğiliminde olduklarından ve

moderatörün dikkatleri üzerine çekmesi nedeniyle yüz yüze görüşmelerde olduğundan daha konuşkan olabilmektedir.

Telefon Oturumları-Dezavantajları:

 Gittikçe daha çok kişi cep telefonlarını sabit hatlar yerine tercih

etmektedir. Bu nedenle, telefon grupları bazen zayıf mobil bağlantılar düşük ses kalitesi ya da batarya ömrü nedeniyle sorunlar yaşamaktadır.

 Katılımcılar birbirlerinin yüzünü görmedikleri için daha fazla ya da az miktarda rahat hissedebilir.

Telefon görüşmesi öncesinde, görüşme esnasında ve görüşme sonrasında yapılması gerekenler listesi Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2: Görüşmenin Planlanması

Görüşme Öncesi Görüşme Esnanında Görüşme Sonrası

 Görüşme protokolü önceden test edilmeli

 Uygun görüşmeci tarzı belirlenmeli

 Toplanan verinin doğruluğunu kontrol etme

 Potansiyel katılımcılarla iletişim

 Katılımcıların rahat konuşmasını sağlama

 Analiz için verinin hazırlanması

 Ses-kayıt tekniklerinin belirlenmesi

 Farklı tip sorular oluşturma

 Veri analizi için yeterli zaman ayırma

 Veri analizi ihtiyaçlarını önceden belirleyerek ona göre veri toplama

 Potansiyel veriyi bozmadan

katılımcılara geri bildirim verme

 Görüşmelerin

zamanlamasının yapılması

 Görüşme

süresinin uzunluğunu göz önünde

bulundurma

 Görüşme öncesi kendini tanıtma

 Katılımcı/katılımcılara gizlilik bilgilendirilmesi yapma

 Gerekli yerleri belirleyerek not alma

 Sonuçların nasıl

paylaşılacağı hakkında bilgi verme

Kaynak: Burke ve Miller, (2001)

Çevrimiçi Tartışma Grupları

Forum ya da duyuru panolarını kullanan çevrimiçi tartışma grupları, çok yönlü olmaları ve zengin sonuçlar üretebilmeleri nedeniyle dünya genelinde popüler bir nitel araç olmaya devam etmektedir. Tartışma grubu katılımcıları genel olarak, bir ya da birden fazla uzman nitel

araştırmacı tarafından yönetilmektedir. Çevrimiçi bir deneyime katılmak isteyen katılımcı birkaç gün

ya da daha uzun bir süre zarfında günde bir ya da birden fazla kez tartışma grubuna katılmayı taahhüt eder. Katılımcılar farklı coğrafi bölgelerden gelebilir. Gruplarda genelde 15-20 katılımcı bulunur ancak optimal sayı duruma göre

değişebilmektedir. Tartışma grubu platformları daha çok metin temelli iken artık, web kamerası, ses/sesli mesaj yakalama araçları ile tartışmalara daha fazla yüz ifadesi ve vücut dilini katabilecek mobil girdi araçları sunmaktadır.

Çevrimiçi Gruplar - Avantajları:

 Uzman nitel araştırmacılar bu gruplardan oldukça fazla bilgi elde edebilir.

Çünkü, katılımcılar cevap vermek için düşünmeye zaman ayırabilmektedirler.

Eş zamanlı oturumların aksine, grup katılımcılarının her soruyu ya da faaliyeti kendi hızlarında tamamlama fırsatları vardır ve moderatörler tüm

katılımcıları anında takip edebilir.

 Katılımcılar, kendi evlerinin ya da işyerlerinin fiziki olarak güvenli ortamından katılabilmektedirler. Katılımcıların diğer kişilerle etkileşime girmeden önce ya da sonra moderatörle bireysel olarak düşüncelerini paylaşması daha kolaydır. Kimlikleri tam olarak gizli kalabilir.

 Gruplar yoğun iş gücü gerektirebilir ancak etkindir. Bir grup genelde, aynı katılımcı sayısını içeren eş zamanlı birkaç oturuma kıyasla daha nitelikli veri üretir.

 Gruplar projeden projeye kurulabildiği için yüksek miktarda yatırım yapılmasını ya da uzun vadeli taahhütler verilmesini gerektirmez.

Çevrimiçi Gruplar - Dezavantajları:

 Araştırmacılar umulan grup etkileşimi seviyesine ulaşamamaları

 Yanlış katılımcı toplama kaynak ya da yöntemlerinin kullanılması

nedeniyle grup etkileşiminde sorunlar yaşanmaktadır. Tartışma gruplarında (ve diğer nitel yöntemlerin çoğunda) genellikle hedef kitle özelliklerine tam olarak uyan insanları bulmak için nitel katılımcı bulma uzmanlarının

kullanılması gerekir.

 Grup üyelerinin faaliyetlere ve konuşmalara katılmak yerine kısa anketler doldurmaya alışkın olması hâlinde grup tartışmaları etkin biçimde

süremeyecektir.

 Bazen araştırmacılar, merak uyandıran ve gitgide gelişen bir nitel araştırma deneyimi yerine bir soru-cevap anketiymiş gibi bir tartışma oluşturmaya çalıştıklarında da hayal kırıklığına uğrarlar. Grupları kullanırken

"sen grubu kurarsın, onlar da kullanır" gibi bir bakış açısını benimsemek hiçbir zaman tutarlı değildir.

Başarı, etkileşimi aşağıdaki yollarla artırabilen uzman nitel araştırmacılarla gelecektir:

1) Katılımcılara birbirleriyle nasıl ilişki kuracakları konusunda yardımcı olarak,

2) Tartışma açıldığında tekrar tekrar odaklanarak,

3) Katılımcıların aktif kalmasını ve kendilerini değerli hissetmelerini sağlamak için çevrimiçi ve çevrimdışı iletişimleri kullanarak.

Başarılı tartışma panellerinden sonra genelde yorum, “Çok keyif aldım”,

‘’Fark, grupta harika bir moderatörün olmasında yatıyor." şeklinde olmaktadır.

Çevrimiçi Topluluklar

Piyasa Araştırmasına Yönelik Çevrimiçi Topluluklar (Market Research Online

Communities-MROCs), İş birliği Toplulukları, Birlikte Geliştirme Ağları ve Danışma

Panelleri zamanla seçilen hedefler arasında etkileşimde bulunmak, iş birliği yapmak ve nitel (bazen de niceliksel) araştırma yapmak için kullanılan araçlardır.

Bu yöntemler onlarca ya da yüzlerce müşteriyi, marka tutkununu, düşünce

liderini, "yaratıcı / yenilikçi" kişileri, erken benimseyenleri ya da çeşitli faaliyetlere katılmak üzere toplananları kapsayabilir. Genelde bu yöntemler, inovasyon ve yeni ürün geliştirme faaliyetleriyle sırasında kullanılır. Genellikle şirketler bu kaynakları temel alarak proje mantığında araştırmalar düzenlemektedir.

Çevrimiçi Topluluklar - Avantajları:

 Bu yöntemler, bir karar verme sürecinin tüm aşamalarını ya da yeni bir ürün kullanımının zaman içerisinde nasıl geliştiğini anlamak gibi boylamsal konular için çok yararlı olabilir.

 Katılımcılar önceden bulunduğu için araştırma hızlı bir şekilde

ilerleyebilir. Örneğin, bir topluluk, ağ ya da grup kurulduğunda ertesi gün 100 üyeye e-posta göndererek ve yanıt veren ilk 20 kişiyi alarak bir çevrimiçi grup başlatmak mümkündür.

Çevrimiçi Topluluklar - Dezavantajları:

 Çok sayıda insan temin ve teşvik edilmesi gerektiği için topluluklar zaman içerisinde büyük miktarda mali yük getirebilir.

 Girdileri analiz etmek ve gelişimi için çok fazla kişi bulmak gerekebilir.

Bloglar

Video günlükleri, çevrimiçi günlükler ve bloglarla (ağ günlükleri) kurulacak topluluk öğeleri nitel araştırmada kullanılabilir ya da yüz yüze yapılacak araştırmanın başlangıç aşaması olarak kullanılabilir.

Kullanıcılar deneyimlemeleri istenen

belirli faaliyetlere ilişkin olarak kronolojik sıralamada içerik paylaşabilecekleri

"blogları" kullanırlar. Genelde kullanıcılar fotoğraf, video, ses ve metinleri içeren detaylı ve düşünerek hazırlanmış girdiler sunmaları konusunda teşvik edilirler.

Video günlükleriyle birlikte, katılımcılar bilgisayarlarına bağlı bir kameraya, akıllı telefonlarındaki video kameraya ya da dijital bir video kameraya konuşur ve daha sonra çevrimiçi bir platformda yayımlanmak üzere kliplerini yüklerler. Katılımcılar, gerçek zamanda ne düşündüklerini ve ne yaptıklarını gösterebilirler. Bu

kendilerini daha rahat ifade etmektedir. Bazıları deneyimleri yazarak paylaşmak daha kolayken, diğerlerini videoyla paylaşmak daha kolaydır.

Her iki yöntem de davranışları, algılamaları ve duyguları öğrenmek açısından çok uygundur. Ancak, kullanıcı tarafından üretilen bu materyallerin analiz edilmesi ve yorumlanması çok zaman alabilir. Bu nedenle bazı sağlayıcılar, araştırmacıların topladıkları medyayı etiketlemelerini, düzenlemelerini, kısaltmalarını,

düzeltmelerini ya da arşivlemelerini kolaylaştırmak için platformlarına yeni özellikler eklemektedir.

Web Kamerası/Video Oturumları

Web Kamera/video konferans on yılı aşkın bir süredir kullanımdadır ancak nitel araştırmalarda çok fazla kullanılmamıştır. Katılımcıların ve istemcilerin, kişisel ve mesleki hayatlarında mobil video-konferansla tanışmış olmaları sebebiyle, web kamerası/video konferansının nitel araştırmalar için her zamankinden daha hızlı bir şekilde yayılması beklenmektedir.

Canlı grup oturumları sırasında çeşitli yerlerde bulunan katılımcılar ekranlarında moderatörü ve birbirlerini görerek etkileşim içinde olmak amacıyla bilgisayarlarıyla web kameralarını ya da akıllı telefonlarındaki video kameralarını ve uygulamalarını kullanır. Moderatör gerekli olduğunda tartışma materyallerini, internet sitelerini, beyaz tahta ve iş birliği araçlarını kullanabilir.

Araştrımacılar bilgisayardan ya da akıllı telefon uygulamasından eş zamanlı olarak oturumları gözlemleyebilir, birbirleriyle ve moderatörle özel olarak yazılı sohbet, anlık mesajlaşma ya da telefon aracılığıyla iletişim kurabilir ve oturum kayıtlarını daha sonra özel çevrimiçi arşivden izleyebilir.

Web Kamerası Oturumları – Avantajlar:

 Web kamerası oturumları yeni bebekleri olan anneler, sağlık şartları elverişli olmayan kişiler, yoğun çalışan profesyoneller gibi yüz yüze oturumlara üye yapılması zor olan hedef kitleler için oldukça elverişlidir.

 Çevrimiçi tartışma gruplarında olduğu gibi, web kamerası grupları da mükemmel bir denge sunmaktadır. Grup katılımcılarılarının sürece uyumu kendi ev veya işyerlerinin güvenli ortamı ile katılım sağladıkları ve yüz yüze oturumlarda olduğu gibi eş zamanlı etkileşim içinde oldukları için

artmaktadır.

 Araştırmacılar web kamerası oturumları sırasında katılımcılarla olan

yakınlığın yüz yüze oturumlardaki kadar ve bazen de daha iyi olabildiğini gördüklerinde olumlu anlamda şaşırmaktadır.

Web Kamerası Oturumları - Dezavatajları:

 Hedef grubunuzdaki herkes canlı videoda görünmekten hoşnut olmayabilir.

 Çevrimiçi tartışma gruplarında olduğu gibi grup web kamerası

katılımcılarının birbirleriyle eş zamanlı olarak etkileşimde olacakları taahüt edilemez. Moderatörlerin grup etkileşimlerini teşvik etmek için cazip yollar bulması gerekmektedir.

Çevrimiçi Yazılı Sohbet ve Anlık Mesajlaşma

İnternet ve “sohbet odaları” yeni çıktığında çevrimiçi yazılı sohbet oturumları yüz yüze veya telefon gruplarına alternatif olarak kullanılan çevrimiçi nitel araştırma araçlarının ilk türlerinden biriydi. Yazılı sohbet oturumları sırasında herhangi bir yerden bağlanan katılımcı yazışmalarının bir kopyası oluşturulabilmektedir.

Özellikle eş zamanlı nitel tartışmalar için tasarlanan yazılı sohbet

platformlarıyla, oturumlar grup modunda (yazdıkları anda katılımcılar birbirlerinin yanıtlarını görür) veya gizli modda (diğerlerinin yanıtlarını görmeden önce

katılımcıların yanıt vermesi gerekmektedir) yürütülebilir. Bireysel görüşmeler aynı zamanda birebir eş zamanlı olarak yürütülebilmektedir.

Kolaylık ve aciliyet yüksek öncelikli olduğunda yazılı sohbet grupları veya eş zamanlı görüşmeler değerlendirilmesi gereken iyi seçenekler olabilir. Teknik gereksinimler daha basittir. Katılımcılar için gerekli olan toplam süre genellikle 60 ila 90 dakika veya daha azdır. Katılımcılar yetenekli moderatörlerle iyi bir şekilde etkileşime geçebilir. Bu durumda bir katılımcının “baskın” olması zordur ve böyle olması durumunda ise yönetimi kolaydır. Ancak bazı araştırmacılar, görsel veya sesli ipuçlarının olmaması, diğerlerinin ne yazdığına odaklanma, kendi fikirlerini sunma çabası nedeniyle yüzyüze görüşme ve web kamerası oturumlarının yerini alamayacağını ifade etmektedir.

Bazı katılımcılar (özellikle sık sık yazanlar) düşüncelerini yazarak hızlı ve

daha rahat olanları alıştırmak veya grup etkileşimini canlandırmak için bazı araştırmacılar yazılı sohbet oturumlarına sesli konferans araçlarını eklemektedir.

Mobil Araçlar

Geniş bant ve kablosuz internete olan erişim yaygınlaştıkça ve mobil cihazların kullanımı tüm dünyada tırmandıkça (özellikle de internet tabanlı akıllı telefonlar ve tabletler) araştırmacılar mobil tabanlı araçları nitel araştırmalarda kullanma eğiliminde olacaktır. Mobil cihazlar, nitel araştırmalara yönelik olarak aşağıdaki biçimlerde kullanılabilir:

 Katılımcılar ve moderatörler, SMS, anında mesajlaşma veya e-posta ile hızlı mesajlaşmayı kullanabilirler. Bu mesajlar, soru cevap diyalogları, daha serbest akan konuşmalar, notlar, günlük girişleri, ekler ya da moderatörün talimatları şeklinde olabilir.

 Ayrıca, mobil cihazlar, ses, sesli mesaj, anlık mesaj ya da e-posta göndererek daha kapsamlı birebir diyaloglarda da kullanılabilir.

 Katılımcılar akıllı telefonları ve tabletlerle çeşitli uygulamaları gerçekleştirmek için mobil ağı kullanabilir.

 Katılımcılar aynı zamanda, bir çevrimiçi foruma ya da diğer merkezi bir yere bilgi girişi yapmak için mobil cihazlarını kullanabilir, daha sonra bireysel ya da grup olarak, daha fazla faaliyette bulunmak ya da konuşmada yer almak için ileri bir zamanda oturum açabilir. Katılımcılar için mobil cihazlarla fotoğraf çekmek, video klip yapmak,video kaydetmek ve e-posta göndermek daha kolaydır.

Bazı mobil tabanlı projeler, SMS ya da ses yakalama gibi bir ya da iki iletişim türünü kullanır. Bu, hedef katılımcıların internete rahatlıkla erişim sağlayamadığı ya da erişimi maddi anlamda karşılayamadığı ancak yalnızca temel özelliklere sahip olan telefonlarıyla mobil ağlara erişim sağlayabilecekleri durumlarda en iyi seçenek ya da tek seçenek olabilir.

Ses yakalama herhangi bir telefonla yapılabilir. Katılımcılara, bir alışveriş gezisi ya da diğer bir aktivite sırasında yaptıkları şeyleri nasıl paylaşacaklarını

gösteren talimatların yer aldığı küçük kartlar verilir. Konuşarak verdikleri yanıtları kaydetmelerinin istendiği özel bir telefon hattını düzenli olarak ararlar. Bu kayıtlar merkezi çevrimiçi bir yerde toplanır ve araştırmacılar ya da istemciler transkriptleri dinlemek ya da talep etmek için oturum açabilir.

SMS/mesajlaşma, çoğu kişinin yalnızca temel özellikleri olan telefonlarından ya da akıllı telefonlarından günlük yaşamlarında kullanması sebebiyle, nitel

araştırma için kabul edilen ilk yöntemler arasındaydı.

SMS kullanırken mesaj göndermenin genel olarak anlık olduğu hissedilse de SMS mesajlarının gerçek zamanlamasının, mobil taşıyıcılar arasında hareket etmelerine bağlı olarak değişebileceğinin farkında olmak önemlidir. Ayrıca, katılımcılar her zaman hızlı şekilde yanıtlayamayabilir ve yazılı mesajları takip edemeyebilir. Proje konularınızın ya da faaliyetlerinizin belirli bir sırada ya da daha kapsamlı şekilde tamamlanmasının zorunlu olduğu durumlarda ses, e-posta ya da çevrimiçi araçlar daha iyi olabilir.

Nitel araştırmacılar, çok amaçlı yeni platformların ve uygulamaların, katılımcıların deneyimlerini ve algılarını paylaşmak için nasıl kullanılabileceğini yoğun bir şekilde araştırmaktadır. Bununla ilgili son dönemde verilebilecek bazı örnekler şöyledir:

 Katılımcılarla tatil kutlamaları, spor ve eğlence etkinlikleri gibi zamana duyarlı deneyimleri paylaşmak

 Ofiste ve evde yoğun çalışanların yaşadığı "yaşamdan bir gün" ortamının, fotoğraf/videolarla ve mobil e-posta kullanarak izlenmesi ve çevrimiçi olarak paylaşılması

 Yoğun havaalanı terminallerinde sınırı geçerken reklamları görmeleri sebebiyle, iş seyahatlerine çıkanlarla mobil ses ve fotoğraflar aracılığıyla bağlantı kurulması

 Bir araba ya da üniversite seçmek gibi haftalarca ya da aylarca düşünülen büyük kararlarda atılan önemli adımların paylaşılması

 İş kadınlarının işe giderken giymekten hoşlandığı kıyafetler hakkında kısa video klipler çekmeleri için akıllı telefonlarını kullanmaları

Bazı araştırmacılar, "araştırma grubundaki herkes akıllı telefon ya da tablet kullanmadığı" için mobil tabanlı nitel metotları kullanmak konusunda tereddüt

kullanımı yüksektir ve artmaya da devam etmektedir. Söz konusu iletişim kanalları olduğunda kendinizi ortak paydayla sınırlandırmak yerine, katılımcılara,

araştırmanız sırasında nasıl iletişim kuracakları konusunda bazı seçenekler sunun.

Örneğin, bilgisayar ya da mobil cihaz veya sesli mesaj.

Mobil tabanlı bir araştırmayı ilk kez planladığınızda ve gerçekleştirdiğinizde, yapıp yapamadıklarınız konusunda herhangi bir varsayımda bulunmayın. Bilgisayar ve internetle iletişim kurmak son yirmi yıldır dünya çapında oldukça standart hâle gelmiştir.

Mac/Windows/Linux kullanıcıları birbiriyle farklı tarayıcılar üzerinden çok az sorun yaşayarak iletişim kurabilmektedir. Maalesef bu henüz mobil iletişimler için geçerli değildir. Mobil dünya, birbirinden çok farklı cihazlarla, planlarla, taşıyıcılarla ve henüz birbiriyle veya bilgisayar tarayıcılarıyla uyumlu hale gelmemiş tarayıcılarla doludur. Yeterlilikler ve maliyetler bir ülkeden diğerine göre çok değişik olabilir.

Zaman içerisinde standartlar ilerleyecektir, ancak o zamana kadar yöntemler konusunda açık fikirli olun ve mobil nitel deneyimi olan araştırmacılara ve teknisyenlere danışın.

Sosyal Medya

Daha önceki bölümlerde ele alınan birkaç nitel araştırma çözümü, sosyal medya araçlarının popülaritesinin oldukça etkisinde kalmıştır. Özellikle, bazı nitel araştırma araçları ve platformları bugün Facebook, Twitter ya da diğer popüler sosyal medyalara benzer arayüzler veya ortamlar oluşturmaktadır. Facebook, linkedin, blog, twitter, fanatik grupları, akran danışma forumları vb. sosyal

ortamlar temel nitel araştırmaya yatırım yapmadan önce kullanılan popüler bir ikincil araştırma kaynağı hâline gelmiştir. Araştırmacılar bu ağların sosyal medya trendlerin belirlenmesi ve tüketicilerin fikirlerini ifade etme şekillerinin anlaşılması için yararlı bir başlangıç noktası olduğunu düşünmektedir.

Sosyal medya geliştikçe, bu ortamlara yönelik metin analizi ve söylem çözümlemesi gibi çeşitli yöntemler artmaktadır. Nitel araştırmacılar genelde analiz ve yorum yeteneklerini bu girişimlere uygulamaktan fayda sağlamaktadır.

Sosyal medya aracılığıyla paylaşılan bilgi, katkıda bulunan kişilerin genelde çok etkin, ilgili olması ve bazı durumlarda da "etkileyen" olması sebebiyle çok zengin olabilir. Ancak sosyal medya içeriği, çok güçlü fikirleri olan insanlar tarafından çarpıtılabilir. Belirli sosyal medya kullanıcılarının sizin hedeflerinizi temsil edip etmediğinin belirlenmesi çok zor olabilir, çünkü sosyal medyada yüzlerce ve hatta milyonlarca katılımcı olabilir ve kullandıkları sosyal medyayla kurdukları iletişimin ötesinde kendileri hakkında çok az şey bilinir.

Aksine, temel nitel araştırma, araştırma hedeflerinize ulaşmak için daha az katılımcı gerektirir. Bazı nitel araştırmacılar, LinkedIn ya da insanlara mesleki ilgi alanlarıyla yanıt veren diğer sosyal medyalardan iş adamlarını toplayarak iyi sonuçlar elde etmektedir. Ancak, çoğu insanın Facebook ya da diğer sosyal medyaları kişisel alan olarak düşünmesi sebebiyle sosyal medyadan katılımcı toplamak konusunda dikkatli davranılması önerilmektedir. Aynı zamanda, Craigslist ya da "araştırma yaparak para kazan" siteleri gibi kaynaklardan insanların

doğruluğunu kanıtlamanın oldukça zor ya da imkânsız olduğunun da farkında olunmalıdır.

NİTEL VE NİCEL PİYASA ARAŞTIRMALARI

Araştırmaların çeşitli yollarla yapılabilmesi sebebiyle araştırmacılar, nitel ve nicel araştırmanın ne zaman ve nasıl kullanılacağı konusunda bazı değişikliklere gitmiştir. Önceden nitel ve nicel araştırma ayrı projelere ayrılmakta ayrı araştırma uzmanları tarafından yönetilmekte ve sırayla yapılmaktaydı (ilk önce nitel sonra nicel ya da araştırma hedeflerine bağlı olarak tam tersi). Nitel araştırma genelde küçük örneklemleri içeriyorken (tüm hedeflere istatistiksel olarak yansıtılabilir olmayan), nicel araştırma, istenen istatistiksel tahmin düzeyini yakalamak için daha büyük örneklemler kullanıyordu.

Ancak bugün, özellikle de çok fazla sosyal medya kullanıcısını içeren nitel analizler ya da birden fazla ülkeyi birlikte ele alan veya katılımcı sayısının çok büyük olduğu farklı zaman aralıklarını kapsayan nitel araştırmalar büyük ilgi toplamıştır. Nicel araştırmacılar, anket yoluyla yapılan araştırmaları daha ilgi çekici hale getirmek için nitel teknikleri ödünç almaya başlarken, nitel araştırmacılar da nicel teknikleri uygulamaktadır (çevrimiçi tartışmaları teşvik etmek için anlık oy verme araçlarını kullanmak gibi). Bugünkü çok amaçlı araştırma platformları, aynı projede nitel ve nicel yöntemleri her zamankinden daha kolay birleştirmektedir.

"Nicel büyük, nitel küçük demektir." şeklindeki eski kuralın nitel ve nicel

görülmektedir. Bu nedenle, araştırmacılar için ilk olarak aşağıdaki soruları net bir şekilde belirlenmesi her zamankinden daha önemli bir hâle gelmiştir:

Araştırmanın amacını karşılamak için nitel ve/veya nicel yöntem ve tekniklerden hangisi kullanılacaktır?

Sonuçlar nitel olarak mı yorumlanacak ve/veya nitel olarak mı analiz edilecektir?

Öz et

•Bu bölümde veri toplamaya başlamadan önce karşılaşılabilecek olası sorunlar hakkında bilgi verilmiştir. Görüşme esnasında katılımcılarla kurulacak olan iletişimin önemi ve kullanılabilecek stratejiler listelemiştir.

•Uzaktan yapılacak eş ve farklı zamanlı iletişim araçlarının avantaj ve dezavantajları ile kullanım alanları tartışılmıştır. Nitel araştırmada kullanılabilecek bu araçların çoğu yeni teknolojilerdir. Bu araçlardan telefon görüşmesi, çevrimiçi tartışma grupları, çevrimiçi topluluklar, blog, web kamerası, çevrimiçi yazılı sohbet (forum) ve anlık mesajlaşma (chat), mobil araçlar, sosyal medya, nitel ve nicel piyasa araştırmalarına yer verilmiştir.

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Görüşmede geçerli ve tam veri toplayabilmek için sürecin incelenmesi gerekmektedir. Süreç incelemesinde aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz?

a. Katılımcı soruları anlamalıdır.

b. İstenilen bilgiye ulaşılma durumu denetlemelidir.

c. Katılımcıların gerekli gayreti göstermesi sağlanmalıdır.

d. Araştırmacı kendini /sorumlu kurumu tanıtmamalıdır.

e. Katılımcılar güdülenmelidir.

2. Görüşme esnasında görüşme yapılan grubun/kişinin çeşitli özellikleri dikkate alınmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi bu özellikler arasında yer almaz?

a. Etnik özellikler b. Kullanılan dil c. Vücut dili d. Din

e. Kişinin bireysel özellikleri

3. Aşağıdakilerden hangisi görüşmecinin yapması uygun olmayan durumlardan biridir?

a. Çalışmanın bir an önce bitmesi için acele etmek.

b. Cevabın istenilen biçimde verilmesi için çabalamak.

c. Durum hakkında düşünürken varsayımda bulunmak.

d. Katılımcı kızgın, tedirgin veya görüşmeyi bitirmek isterken görüşmeyi devam ettirmek.

e. Katılımcıyı sorguya çekmek.

4.

I. Aktif dinleme II. Esneklik III. Sabır

Görüşme esnasında katılımcıları rahatlatmak için yukarıdaki stratejilerden hangisi ya da hangileri kullanılır?

a. Yalnız I b. Yalnız II c. I ve II d. I ve III e. I, II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi uzaktan görüşmede kullanılabilecek araçlar arasında yer almaz?

a. Blog b. E-posta

c. Web konferans d. Radyo

e. Sohbet (chat)

6. Aşağıdakilerden hangisi görüşmelerin kayıt altına alınması nedenlerinden biri değildir?

a. Görüşme verileri ile hafızanın zorlanması

b. İnsanların söyledikleri ile ilgili daha fazla inceleme yapma imkânı sağlaması c. Katılımcıların cevaplarının tekrarına izin vermesi

d. Görüşme kayıtlarını diğer araştırmacılarla paylaşma imkânı sunması e. Katılımcıların daha rahat hissetmelerini sağlaması

7. Aşağıdakilerden hangisi telefon görüşmesinin avantajlarından biri değildir?

a. Coğrafi sınırları ortadan kaldırır.

b. Görüşme maliyetlerini yüz yüze görüşmeye nazaran düşürür.

c. Özel bir araca ihtiyaç duyulmaz.

d. Sözlü olmayan iletişim unsurlarını barındırır.

e. Birebir telefon görüşmeleri sırasında katılımcılar, sessiz kalmaktan ziyade boşluğu doldurma eğilimindedirler.

8. Aşağıdakilerden hangisi görüşme öncesi yapılacaklar arasında yer almaz?

a. Görüşme öncesi kendini tanıtma

b. Katılımcı/katılımcılara gizlilik bilgilendirilmesi yapma c. Gerekli yerleri belirleyerek not alma

d. Sonuçların nasıl paylaşılacağı hakkında bilgi verme

e. Potansiyel veriyi bozmadan katılımcılara geri bildirim verme

9. Aşağıdakilerden hangisi çevrimiçi tartışma gruplarının avantajları arasında yer almaz?

a. Gruplar anket doldurmaya alışkın olabilir.

b. Uzman nitel araştırmacılar bu gruplardan oldukça fazla bilgi elde edebilir.

c. Katılımcılar, kendi evlerinin ya da işyerlerinin fiziki olarak güvenli ortamından katılabilmektedirler.

d. Gruplar yoğun iş gücü gerektirebilir ancak etkindir.

10. Kullanıcıların tecrübe etmeleri istenen belirli faaliyetlere ilişkin olarak

kronolojik sıralamada içerik paylaşabilecekleri “ağ günlüğü” olarak da adlandırılan araç aşağıdakilerden hangisidir?

a. Web kamerası b. Blog

c. Forum d. Sohbet (chat) e. Sosyal Ağ

Cevap Anahtarı:

1.D, 2.E, 3.A, 4.E, 5.D, 6.E, 7.D, 8.E, 9.A, 10.B

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR

Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel araştırma yöntemleri Nvivo ile Nitel veri analizi.

Seçkin Yayıncılık: Ankara.

Bryman, A. (2004). Social research methods. Oxford University Pres: New York Burke, L. A. Ve Miller, M. (2001). Phone interviewing as a means of data

collection:lessons learned and practical recommendations. Forum:

Qualitative Social Research, 2(2), 7.

Çokluk, Ö., Yılmaz, K., ve Oğuz, E. (2011). Nitel bir görüşme yöntemi: Odak grup görüşmesi. Kuramsal Eğitimbilim, 4(1), 95-107.

Gray, D. E. (2004). Doing research in the real world.Sage Yayınları: London

Keats, D. M. (2000). Interviewing: A practical guide for students and Professionals.

Buckingham: Open University Press.

Newqualitative (2012). New qualitative research methods & tools.

http://issuu.com/researchshare/docs/new-qualitative-research-methods- guide-2012?e=2864560/2674883 adresinden 20 Eylül 2013 tarihinde alınmıştır.