Balıkçılık Biyolojisi ve Popülasyon
Dinamiği
Prof. Dr. Dursun AVŞAR Çukurova Üniversitesi,
Su Ürünleri Fakültesi,
Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü,
Deniz Biyolojisi Ana Bilim Dalı
© Copyright 2016
Bu kitabın, basım, yayın ve satış hakları Akademisyen Kitabevi A.Ş.’ne ait- tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kağıt ve/veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Tablo, şekil ve grafikler izin alınmadan, ticari amaçlı kullanılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
GENEL DAĞITIM Akademisyen Kitabevi A.Ş.
Halk Sokak 5 / A Yenişehir / Ankara Tel: 0312 431 16 33 siparis@akademisyen.com
w w w . a k a d e m i s y e n . c o m
978-605-9354-26-4 ISBN
Kitap Adı
Balıkçılık Biyolojisi ve Popülasyon Dinamiği Yazar
Prof. Dr. Dursun AVŞAR Yayın Koordinatörü
Yasin DİLMEN Sayfa ve Kapak Tasarımı Akademisyen Dizgi Ünitesi
Yayıncı Sertifika No 47518 Baskı ve Cilt Vadi Matbaacılık
Bisac Code TEC049000 10.37609/akya.561DOI
iii SUNUŞ
Balıkçılık biyologları, 1900’lü yılların ortalarına kadar azımsanmayacak dü- zeyde taraftar bulan “Dünyadaki Balık Stoklarının Avlanmayla Tüketilemeyeceği”
İlkesi’ni 1960’lı yıllara kadar benimsemişler ve devam eden dönemde ise eldeki mevcut stoklardan “Sürekli En Yüksek Ürün” düzeyinde nasıl yararlanılabileceği görüşü etrafında kümelenme gayretine girmişlerdir. Her ne kadar sürekli en yüksek ürün ilkesi benimsenmiş olsa da, 2000’li yıllarda dahi bazı stokların tükenme nok- tasına kadar sömürüldüğü ve bugün için Dünyadaki önemli balıkçılık sahalarının aynı sorunla yüz yüze olduğu bilinmektedir. Ancak, sözü edilen soruna neden olan ülkelerin başında, balıkçılıkta ileri gitmiş olan ülkelerin geldiği de bir gerçektir.
Balıkçı ülkelerin etkin oldukları stokların kendi kendini yenileyememe sorunu, bu ülkelerin avcılıkta kullandıkları teknolojiyi bilimsel gerçeklere uygun kullana- mamalarından kaynaklanmaktadır. Bugün için su ürünü avcılığına yönelik, son de- rece gelişmiş alet ve ekipmanı kullanan ülkelerin başında, yine gelişmekte olan ya da sanayileşmiş ülkeler gelmektedir. Bu bağlamda ülkemiz, özellikle 1970’li yılların son yarısından itibaren giderek artan oranlarda ve özellikle Karadeniz’deki hamsi avcılığında ilgili teknolojiyi kullanmış; fazla değil, sadece 10 yıl gibi kısa bir süre zarfında bu stok birden çökme eğilimine girmiştir.
Türkiye, gerek kıyı verdiği denizler ve gerekse iç suları itibariyle azımsanmaya- cak bir su ürünü potansiyeline sahip olup; bu potansiyelin sürdürülebilir düzeyde ülke yararına sunulması hususunda geçmiş dönemlerde önemli uğraşılar verilmiş ve bu kitabın ilk ve ikinci baskıları da bu bağlamda çıkartılmıştı. Söz konusu bas- kılardan sonuncusunda bazı yazım hatalarının olduğu fark edilmiş ve bu baskıda elden geldiğince ilgili hatalar giderilmeye çalışılmış; değişik başlıklara yeni alt baş- lıklar eklenmek suretiyle ve hatta bazı konulara yeni eklerin yanı sıra her konunun sonuna problemler eklenerek daha kullanışlı, kapsamlı ve güncel hale getirilmeye çalışılmıştır.
Bu kitabın meslektaşlarıma ve tüm okuyuculara yararlı olmasını dilerim.
Sarıçam-ADANA
Prof. Dr. Dursun AVŞAR
v İçindekiler
1. Giriş ... 1
1.1. Denizel Ortamın Ekolojik Açıdan Sınıflandırılması ... 6
1.1.1. Balık Popülasyonlarının Habitatlarına Göre Sınıflandırılması ... 10
1.1.2. Su Ürünlerini Oluşturan Canlı Grupları ve Balıkların Bunlar Arasındaki Yer ... 11
1.2. Dünya Balıkçılık Sahaları ... 12
1.2.1. Tatlı Su Üretim Alanları ...12
1.3. Dünyanın Yıllık Balık Üretimi ... 15
1.3.1. Dünya Balık Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı ... 16
1.3.2. Deniz Balıkları Üretiminin Türlere Göre Dağılımı ... 19
1.3.3. Balık Üretimindeki Artışları Sınırlayıcı Faktörler ... 21
1.3.4. Dünya Balık Stoklarının Durumu ... 23
1.4. Akdeniz Sular Sistemi’nin Balıkçılık Sahaları ... 24
1.4.1. Akdeniz’in Hidrografik Özellikleri ve Balıkçılığa Etkisi ... 26
1.4.2. Akdeniz Sular Sisteminde Yıllık Balık Üretimi ... 27
1.4.2.1. Akdeniz Sular Sistemi Balık Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı ... 28
1.4.2.1.1. Türkiye’nin Yıllık Balık Üretimi ... 30
1.4.2.2. Akdeniz Sular Sistemi Balık Üretiminin Türlere Göre Dağılımı ... 33
1.4.2.3. Akdeniz Sular Sistemindeki Stokların Durumu ... 35
2. Birim Stok ... 39
2.1. Birim Stokun Özellikleri ... 39
2.1.1. Stok Ayırma Çalışmaları ... 41
2.1.1.1. Markalama veya İşaretleme Yöntemi ... 41
2.1.1.2. Balıkçılıkta Harcanan Gücün Dağılımı Yöntemi ... 41
2.1.1.3. Eko Sörvey Yöntemi ... 42
2.1.1.4. Parazit Çalışmaları Yöntemi ... 42
2.1.1.5. İmmünogenetik Yöntemler ... 43
2.1.1.6. Pul ya da Otolit Yapısı Çalışmaları ... 43
2.1.1.7. Morfometrik ve Meristik Yöntem ... 44
2.2. Stoklarda Denge Durumu ... 45
2.2.1. Avlanmayan Bir Stoktaki Denge Hali ... 46
vi İçindekiler
2.2.2. Avlanan Bir Stoktaki Denge Hali ... 47
2.3. Stoklarda Dengeyi Dolaylı Olarak Etkileyen Faktörler ... 47
2.3.1. Abiyotik Çevresel Faktörler ... 48
2.3.1.1. Suyun Yoğunluğu ve Basıncı ... 49
2.3.1.2. Tuzluluk ... 50
2.3.1.3. Sıcaklık ... 52
2.3.1.4. Besin Tuzları ... 56
2.3.1.5. Oksijen ... 59
2.3.1.6. Işık ... 61
2.3.1.7. Akıntı ve Rüzgar ... 64
2.3.1.8. Yağış ... 70
2.3.2. Biyotik Çevresel Faktörler ... 70
2.3.2.1. Yarış (Competition) ... 71
2.3.2.2. Düşmanlık ... 72
2.3.2.3. Hastalıklar ... 77
2.3.2.4. Göçler ... 77
2.4. Avlanan Stoklardaki Dalgalanmalar ... 79
2.4.1. Doğal Nedenlere Bağlı Olan Dalgalanmalar ... 79
2.4.2. İnsanoğlunun Neden Olduğu Dalgalanmalar ... 80
3. Stokların İzlenmesi ... 83
3.1. Örnek Toplama ... 83
3.2. Birim Av (CPUE) ... 86
4. Stoklarda Artış ... 91
4.1. Üreme ... 91
4.1.1. Eşey Ayırımı ... 92
4.1.2. Eşeysel Olgunluk Derecesi ... 94
4.1.3. Yumurta verimliliği (Fekondite) ... 97
4.1.3.1. Total Yumurtlayan Balıklarda Fekondite ... 105
4.1.3.2. Kısmi Yumurtlayan Balıklarda Fekondite ... 107
4.1.3.3. Fekondite-Boy, Ağırlık ve Yaş İlişkileri ... 110
4.1.4. Stoka Yeni Birey Katılımı (Recruitment) ... 112
4.1.4.1. Stok-Yeni Birey Katılımı İlişkisi ... 113
4.1.4.1.1. Beverton ve Holt’un Stok-Yeni Birey Katılımı Modeli ... 113
4.1.4.1.2. Ricker’in Stok-Yeni Birey Katılımı Modeli ... 114
4.1.4.2. Yeni Birey Katılımının Tahmini ... 116
vii
İçindekiler
4.2. Büyüme ... 124
4.2.1. Balıklarda Boy Ölçümleri ... 125
4.2.2. Örneklerin Korunması ... 128
4.2.3. Örneklerin Laboratuarda İşlenmesi ... 129
4.2.3.1. Kemikli Balıklarda Yaş Tayini ... 129
4.2.3.1.1. Yaş Tayininde Kullanılan İskelet Yapıları ... 130
4.2.3.1.1.1. Pullar; Örneklenmesi, Yapısı ve Saklanması ... 133
4.2.3.1.1.2. Otolitler; Örneklenmesi, Yapısı ve Saklanması ... 134
4.2.3.1.2. Yaş Tayininde Kullanılan Sert Dokuların Genel Değerlendirilmesi ... 138
4.2.3.1.3. Yaş Tayininde Kullanılan İndirek Yöntemler ... 142
4.2.3.1.3.1. Petersen Yöntemi ... 142
4.2.3.1.3.2. Markalama Yöntemi ... 143
4.2.3.2. Kıkırdaklı Balıklarda Yaş Tayini ... 144
4.2.4. Yaş, Boy ve Ağırlık Ölçümlerinin Değerlendirilmesi ... 145
4.2.4.1. Boy-Ağırlık İlişkisi ... 147
4.2.5. Balıklarda Boyca ve Ağırlıkça Büyüme Sabitleri ... 155
4.2.5.1. Boyca Büyüme Sabitlerinin Tahmin Edilmesi ... 160
4.2.5.1.1. Çizgisel Grafik Yöntemi (Ford-Walford Noktalama Yöntemi) ... 160
4.2.5.1.2. Gulland ve Holt Noktalama Yöntemi ... 162
4.2.5.1.3. Regresyon Tekniği ... 162
4.2.5.1.4. Boy-Frekans Dağılımı Yöntemi ... 164
4.2.6. Büyüme Sabitlerinin Karşılaştırılması (Munro'nun Fi Üssü Testi) ... 168
5. Stoklarda Azalış ... 173
5.1. Bir Balığın Hayat Süresi ve Balıkçılık ... 176
5.2. Toplam Ölümün Hesaplanması (=Z) ... 178
5.2.1. Birim Av Verisinden (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 178
5.2.2. Heinke Yöntemi ile (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 179
5.2.3. Yaşama Oranından (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 179
5.2.4. Yaş Kompozisyonundan (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 181
5.2.5. Boy Kompozisyonundan (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 185
5.2.6. Kümülatif Boy Kompozisyonundan (Z)’nin Tahmin Edilmesi (Jones ve Van Zalinge Yöntemi) ... 188
5.2.7. Ortalama Boydan (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 191
viii
5.2.8. Ortalama Yaştan (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 192
5.2.9. İlk Yakalanma Boyundan (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 194
5.2.10. Watherall ve Arkadaşlarının Geliştirdikleri Yönteme Göre (Z)’nin Tahmin Edilmesi ... 196
5.3. Toplam Ölüm Oranının Bileşenlerine Ayırılması ... 198
5.3.1. Doğal Ölümler (=M) ... 198
5.3.1.1. Ursin Yöntemi ile (M)’in Tahmin Edilmesi ... 199
5.3.1.2. Harcanan Güçten (M)’in Tahmin Edilmesi ... 199
5.3.1.3. Pauly Yöntemine Göre (M)’in Tahmin Edilmesi ... 201
5.3.1.4. İlk Eşeysel Olgunluk Yaşından (M)’in Tahmin Edilmesi (Rikhter ve Efanov Eşitliği) ... 201
5.3.1.5. Djabali ve ark., Yöntemine Göre (M)’in Tahmin Edilmesi ... 201
5.3.2. Balıkçılık Nedeniyle Olan Ölümler (=F) ... 202
5.3.2.1. Direk Sayma Yöntemi ile (F)’in Tahmin Edilmesi ... 203
5.3.2.2. Markalama Yöntemi ile (F)’in Tahmin Edilmesi ... 203
5.3.2.3. Taranan Alan Yöntemi ile (F)’in Tahmin Edilmesi ... 204
5.3.2.4. Ağ Seçiciliği ... 209
5.3.2.4.1. Trol Ağı Seçiciliği ... 210
5.3.2.4.2. Galzama Ağı Seçiciliği ... 216
6. Stok Büyüklüğünün Tahmini ... 225
6.1. Markalama ve Yeniden Yakalama Yöntemi... 226
6.2. Yumurta ve Larva Örneklemesi Yöntemi ... 227
6.3. Akustik Teknik ... 230
6.4. Alan Tarama ya da Su Süzme Yöntemi ... 233
6.4.1. Alt Alansız Biyokütle Tahmini ... 234
6.4.2. Alt Alanlara Ayrılmış Bölge için Biyokütle Tahmini ... 236
6.5. Gerçek (Mevcut) Popülasyon Analizi (VPA) ... 236
6.5.1. Tertip (Kohort) Analizi ... 238
6.5.1.1. Yaşa Dayanan Kohort Analizi ... 238
6.5.1.2. Boya Dayanan Kohort Analizi ... 239
7. Stok Durumunun Tahmini ... 245
7.1. Bir Balıkçılığın Genel Gelişmesi ... 246
7.1.1. Guppy Deneyi ... 247
7.2. Sürekli en Yüksek Ürün Tahmini ... 249
7.2.1. Beverton ve Holt’un Stoka Katılanlar Başına Düşen Ürün Modeli ... 249
7.2.2. Schaefer’in Artık Ürün (MSY) Modeli ... 252
İçindekiler
ix
8. Stokların Düzenlenmesi ... 254
8.1. Kohort’un Hayat Şeması ... 255
8.2. Balıkçılığın Ayarlanması ... 258
8.2.1. Artık Ürün Kuramı ... 259
8.2.2. Stok Düzenleme Çalışmaları ... 260
Kaynaklar ... 263
Ekler ... 269
Teknik Terimler İndeksi ... 271
Yazar İndeksi ... 279
Tür İndeksi ... 281
Coğrafik İndeksi ... 287
İçindekiler
xi Şekiller Listesi
Şekil 1. Denizel ortamın ekolojik açıdan sınıflandırılması ... 7
Şekil 2. FAO’nun su ürünleriyle ilgili istatistik alanları ... 13
Şekil 3. FAO’nun Akdeniz sular sistemindeki deniz üretim alanlarıyla ilgili istatistik alanları ... 25
Şekil 4. Denge durumundaki ile çevresel faktörler arasındaki etkileşimler ... 46
Şekil 5. Kuzey Antarktika kıyıları boyunca güz aylarında meydana gelen Antarktik Upwelling olayı ile besin tuzlarının öfotik alana taşınması sonucu üretimin artması ... 58
Şekil 6. Doğu Hint Okyanusu ve Avustralya’nın kuzey açıklarında mercan resiflerinden dolayı meydana gelen upwelling olayıyla besin tuzlarının öfotik alana taşınması sonucu üretimin artması ... 58
Şekil 7. Aydınlanma şiddetine bağlı olarak fitoplankton ve zooplanktonik organizmalar ve bunlarla beslenen küçük pelajik balıkların günlük vertikal hareketleri ... 62
Şekil 8. Upwelling tipleri ... 67
Şekil 9. Oksijenin minimum olduğu su tabakasının upwellig olayı ile kıyı boyunca yükselmesi ve bu olayın balık davranışlarına olan etkisi ... 68
Şekil 10. Tabana yakın su tabakasında oksijenin tüketilmesi ve bu tip sularda meydana gelen upwelling olayının balıkların dağılımına olan etkisi ... 69
Şekil 11. Sürü oluşturan balık stoklarında sürüdeki balık sayısı ile predatörü tarafından yenen balık sayısı arasındaki ilişki ... 75
Şekil 12. Bir balık stokunun dağılış alanında gerçekleştirebildiği olası göçler ... 78
Şekil 13. Alt örnekleme ... 85
Şekil 14. Yassı balıklardan yaldızlı pisi (Pleuronectes platessa)’nin eşey ayırımı .... 93
Şekil 15. Erkek kıkırdaklı balıkların eşeysel olgunluk safhaları ... 93
Şekil 16. Karadeniz Çaçasının ilk eşeysel olgunluk boyu ... 94
Şekil 17. Dişi kıkırdaklı balıkların eşeysel olgunluk safhaları ... 96
Şekil 18. Ringa (Clupea herangus)’da Fekondite-Boy ve Fekondite-Ağırlık ilişkileri ... 111
Şekil 19. BEVERTON ve HOLT (1957)’nin Stok-Yeni Birey Katılım İlişkisi ... 114
Şekil 20. RICKER (1975)’in Stok-Yeni Birey Katılım ilişkisi ... 115
Şekil 21. Balıklarda morfometrik ölçümler ... 126
Şekil 22. Boy ölçüm tahtası ... 128
xii Şekiller Listesi
Şekil 23. Değişik balıkların solungaç kapağı kemiği ve
yüzgeç ışınlarında yıllık büyüme zonlarının görünüşü ... 131
Şekil 24. Dorsal yüzgeç ışınından alınmış bir kesitte, yıllık büyüme zonlarının genişliklerini tahmin etmek amacıyla çizilmiş temsili bir şekil ... 132
Şekil 25. Balıklarda pul örneklenmesi ... 133
Şekil 26. Değişik balık pulunda yıllık büyüme zonlarının görünüşü ... 135
Şekil 27. Kemikli balıklarda otolitlerin bulunduğu labirentin görünüşü ... 136
Şekil 28. Pasifik mezgiti otolitindeki yıllık büyüme zonlarının normal otolit yüzeyi ve alınan kesitteki görünümü ... 137
Şekil 29. İlkbaharda yumurtlayan balıklardan örneklenmiş bir otolitin iki değişik yöntemle incelenmesi ... 139
Şekil 30. Aynı otolitin üç değişik noktasından alınmış enine kesitlerde büyüme zonlarının görünüşü ... 140
Şekil 31. Balığın büyümesi ile pulun büyümesi arasındaki oransal ilişki ... 142
Şekil 32. Güney Çin Denizi Nemipterus marginatus’larının orijinal total boy ve ağırlık değerlerinin dik koordinat sistemindeki görünüşü ... 151
Şekil 33. Güney Çin Denizi Nemipterus marginatus’larının total boy ve ağırlık değerlerinin doğrusal hale getirildikten sonra dik koordinat sistemindeki görünüşü ... 152
Şekil 34. Hızlı büyüyen balık türleri ile yavaş büyüme özelliği gösteren balık türlerinin büyümelerinin karşılaştırılması ... 157
Şekil 35. Balıklarda boyca büyüme eğrisi ... 158
Şekil 36. Balıklarda ağırlıkça büyüme eğrisi ... 159
Şekil 37. Çizgisel Grafik Yöntemi (Ford-Walford Noktalama Yöntemi) ile büyüme sabitlerinin tahmin edilmesi ... 161
Şekil 38. Gulland ve Holt Noktalama Yöntemi ile büyüme sabitlerinin tahmini ... 163
Şekil 39. Regresyon Tekniği Yöntemi ile büyüme sabitlerinin tahmin edilmesi ... 165
Şekil 40. Boy-Frekans Dağılımı Yöntemi ile von Bertalanffy büyüme sabitlerinin tahmin edilmesi ... 167
Şekil 41. Kohort dinamiğinin temel özellikleri ... 174
Şekil 42. Balıkçılık açısından bir balığın hayat süresi ... 176
Şekil 43. Kuzey Denizi mezgitinin 1974-80 yılları arasındaki ortalama yaş kompozisyonu kullanılarak lineerize edilmiş av eğrisi ... 182
Şekil 44. Upeneus vittatus’un 1cm’lik boy gruplarının yaş gruplarına çevrilmesi ... 186
xiii
Şekiller Listesi
Şekil 45. Filipinlerde, Manila Körfezi’nden avlanan Upeneus vittatus’larda
boy dağılımı kompozisyonu kullanılarak lineerize edilmiş av eğrisi .... 188
Şekil 46. Upeneus vittatus’larda boy dağılımı kompozisyonu kullanılarak kümülatifi hesaplanmış av eğrisi ... 190
Şekil 47. Trol ağı seçicilik eğrisi ... 194
Şekil 48. Seçicilik faktörüyle ilgili sayısal bağlantıları gösteren çizelge ... 195
Şekil 49. WATHERALL ve arkadaşlarının geliştirdikleri yöntemin işaretlenmesi ... 196
Şekil 50. WATHERALL ve arkadaşlarının geliştirdikleri yönteme göre (Z)’nin tahmin edilmesi. ... 197
Şekil 51. Tayland Körfezi’ndeki Selaroides leptolepis’in (q) ve (M)’ini tahmin etmek için harcanan güce (= f) karşılık toplam ölümlerin üssi katsayısı (Z)’nin işaretlenmesi. ... 200
Şekil 52. Yaşa çevrilmiş Av Eğrisi Analizi yöntemi ile seçicilik eğrisinin tahmin edilmesi ... 213
Şekil 53. Torba göz genişliği 40mm olan trol ile avlanan Nemipterus japonicus için ağ seçicilik eğrisi ... 216
Şekil 54. Victoria Gölü’nde bulunan Tilapia esculenta balığı için seçicilik eğrileri ... 220
Şekil 55. Seçicilikten kaynaklanan hata ... 221
Şekil 56. Bongo Net’in ayrıntılı görünüşü. En üstte tek ağın kısımları, ortada biri monte edilmiş olarak ve en altta operasyon sırasındaki görünüşü ... 228
Şekil 57. Hensen Net’in ayrıntılarının görünüşü ... 229
Şekil 58. Balıkların suda değişik konumda bulunmaları ve bunların bir ekosounder ya da sonar ile algılanması ... 231
Şekil 59. Balıkların sudaki konumlarının bir ekosounder tarafından algılanmasının basit bir görünüşü ... 232
Şekil 60. Balıkçılığın genel gelişme seyri ... 247
Şekil 61. Karadeniz çaçası için hazırlanmış Eşdeğer Ürün Çizelgesi ... 251
Şekil 62. Tablo 25’teki değerlerden yıllık av ile harcanan güç başına düşen av ve harcanan gücün değişme eğilimi ... 252
Şekil 63. Kohorttaki birey sayısının zamana göre değişimi ... 255
Şekil 64. Sucul popülasyonlarda gözlenebilen hayatta kalma eğrileri ... 255
Şekil 65. Kohort üyelerinde boyca büyümenin zamana göre değişimi ... 256
Şekil 66. Kohort üyelerinden herhangi birinde ağırlıkça büyümenin zamana göre değişimi ... 257
xiv Şekiller Listesi
Şekil 67. Kohort biyokütlesinde zamanla meydana gelen değişim ... 257 Şekil 68. Kohorttan elde edilecek ürünün zamana göre değişimi ... 258 Şekil 69. İdeal stoka katılım eğrisi ... 259
xv Tablolar Listesi
Tablo 1. Su ürünlerini oluşturan başlıca canlı grupları ... 11 Tablo 2. Dünya tatlı su üretim alanları ve bu alanlardan 2007-2012
yılları arasında gerçekleştirilen ürün miktarları ... 12 Tablo 3. Dünya denizel üretim alanları ve bu alanlardan
2007-2012 yılları arasında avlanan balık miktarları ... 14 Tablo 4. Dünyanın yıllık balık üretimi ... 15 Tablo 5. Deniz balıkları avcılığında 2007-2012 yılları arasında ilk sıralarda
yer alan ülkelerin 1000 ton olarak üretim miktarları ... 17 Tablo 6. Deniz balıkları üretiminde 2007-2012 dönemi itibariyle önemli
balık gruplarının milyon ton olarak yıllık av miktarları ... 20 Tablo 7. FAO’nun temel istatistik alanlarındaki denizel stokların
1970-2012 periyodu için değişim eğilimleri ve önem sıraları ... 24 Tablo 8. Akdeniz ülkelerinin 2006-2011 yılları arasındaki 1000 ton
olarak balık üretim miktarları ... 29 Tablo 9. Türkiye’nin gerçekleştirdiği yıllık balık üretimi ... 30 Tablo 10. Akdeniz ülkelerinin 2006-2011 yılları arasında 1000 ton
olarak avladıkları balık miktarlarının türlere göre dağılımı ... 34 Tablo 11. Türkiye, Bulgaristan, Romanya ve Rusya Federasyonu’nun
1961-2011 periyodunda Karadeniz ve Marmara’dan avladıkları
önemli balık türlerinin bin ton olarak yıllık ortalama av değerleri ... 37 Tablo 12. Kısmi yumurtlayan balıklarda 5 dereceli olgunluk skalası ... 95 Tablo 13. Güney Çin Denizi Nemipterus marginatus’larından ölçülen total
boy L(i) ve tartılan total ağırlık W(i) değerleri ... 150 Tablo 14. Lineerize edilmiş av eğrisinden (Z)’nin hesaplanması için
değişik yıllara ait yaş kompozisyonu verilerinin kullanılması ... 182 Tablo 15. Filipinlerde Manila Körfezi’nden avlanan Upeneus
vittatus’ların boy dağılımı kompozisyonu kullanılarak
lineerize edilmiş av eğrisi ... 187 Tablo 16. Filipinlerde, Manila Körfezi’nden avlanan Upeneus
vittatus’larda boy dağılımı kompozisyonu kullanılarak
kümülatifi hesaplanmış av eğrisi ... 189 Tablo 17. Değişik yıllarda avlanmış balıkların boy-frekans dağılımı ... 191 Tablo 18. Değişik yıllarda avlanmış balıkların yaş-frekans dağılımı ... 193 Tablo 19. WATHERALL ve arkadaşlarının geliştirdikleri yönteme göre
(Z)’nin tahmin edilmesine örnek ... 197
Tablo 20. Tayland Körfezi’ndeki Selaroides leptolepis’in (q) ve (M)’sini
tahmin etmede kullanılan veri seti ... 200 Tablo 21. Av eğrisinden yararlanarak seçicilik eğrisinin tahmin
edilmesini gösteren örnek ... 212 Tablo 22. Trol ağı torbasını seçiciliği olmayan ikinci bir torbayla çevirip
Nemipterus japonicus’un seçicilik eğrisinin tahmin edilmesi ... 215 Tablo 23. Victoria Gölü’ndeki Tilapia esculenta balığının avcılığında
kullanılan galzama ağının seçicilik eğrisinin tahmin edilmesi ... 218 Tablo 24. Seçiciliğin neden olduğu hatalı boy dağılımını kullanarak
gerçek boy dağılımının tahmin edilmesine örnek ... 221 Tablo 25. SCHAEFER’in Artık Ürün Modeli’nin uygulanabilmesi için
gerek duyulan yıllık av, bu av için harcanan güç ve harcanan
güç başına düşen avı gösteren değerler ... 253 xvi Tablolar Listesi
263
Kaynaklar
AKYÜZ, E. F., 1957: Observation on the Iskenderun red mullet (Mullus barbatus) and its environment. Proc. Gen. Counc. Med; 4: 305-326.
ALLEN, K.R., 1966: Some methods for the estimation of exploited populations. J.
Fish. Res. Board Can. 23: 1553-1574.
ALLEN, K.R., 1968: Simplification of a method of computing recruitment rates. J.
Fish. Res. Board Can. 25: 2701-2702.
AMBROSE JEARLD, J.R., 1983. Age determination. Fisheries Techniques (Eds:
Nielsen, L.A. and Johnson, D.L.). Southern Printing Company, Blacksburg- USA, 301-324.
ASLANOVA, N.E., 1954. The sprat of the Black Sea. Tr. Vses. Nauchno-Issled. Inst.
Morsk. Rybn. Khoz. Okeanogr., 28: 75-101.
AVŞAR, D., 1993: The biology and population dynamical parameters of the sprat (Sprattus sprattus phalericus RISSO) on the southern coast of the Black Sea.
Ph. D. Thesis. IMS-METU. P.K. 28, 33731 Erdemli -İÇEL. 240p.
AVŞAR, D., 1994: A stock differentiation study of the sprat (Sprattus sprattus phalericus RISSO) off the southern coast of the Black Sea. Fisheries Research, 19: 363-378.
AVŞAR, D., 1995: Application of Mahalanobis Distance Function for the morpho- metric separation of spotted flounder (Citharus linguatula LINNAEUS, 1758) stocks in the Gulf of Mersin. Israel Journal of Zoology, Vol. 41: 581-589.
AVŞAR, D., 1997: Türkiyenin Doğu Karadeniz kıyılarındaki kalkan balığı Scopthal- mus maximus (LINNAEUS, 1758) stokunun incelenmesi. Doğa-Tr. J. of Zool- ogy. 23: Ek Sayı 1, 207-213.
AVŞAR, D., BİNGEL, F.,1994: A preliminary study on the reproductive biology of the sprat (Sprattus sprattus phalericus RISSO) in the Black Sea coast of Turkey.
Doğa-Tr. J. of Zoology. 18. 77-85.
AVŞAR, D., BİNGEL, F., ÜNSAL, M., 1988a: Application of Mahalanobis Distance Function for the morphometric separation of scaldfish (Arnoglossus laterna WALBAUM) stocks in the Gulf of Mersin. TU J. Biol. (Genetics, Microbiol- ogie, Moleculer Biology, Cytology), Vol. 12, Num. 2: 86-92.
AVŞAR, D., BİNGEL, F., ÜNSAL, M., 1988b: Application of Mahalanobis Distance Function for the morphometric separation of silverbelly (Leiognathus klunz- ingeri STEINDACHNER) stocks in the Gulf of Mersin. Acta Adriatica, 29:
(1/2), 153-160.
AVŞAR, D., BİNGEL, F., ÜNSAL, M., 1990: Application of Mahalanobis Distance Function for the morphometric separation of lizardfish (Saurida undosquamis RICHARDSON) stocks in the Gulf of Mersin. METU Journal of Pure and Ap- plied Sciences, 20. No:3, 311-320.
264 Balıkçılık Biyolojisi ve Popülasyon Dinamiği
AVŞAR, D., ÇİÇEK, E., 2001: A new Lessepsian Immigrant for the Cilician Basin in eastern Mediterranean; Flying Fish (Exocoetidae: Parexocoetus mento (Valen- ciennes, 1846)). Oebalia, Vol. XXVI: 21-31.
BEN-TUVIA, A., 1966: Red Sea fishes recently found in the Mediterranean. Copeia:
2, 254-275.
BEN-TUVIA, A., 1977: New records of Red Sea immigrants in the eastern Mediter- ranean. Cybium 3’th Serie, 1: 95-102.
BEN-YAMI, M., GLASER, T., 1974: The invasion of Saurida undosquamis (RICH- ARDSON) into the Levant Basin-an example of biological effect of interoce- anic canals. Fishery Bulletin: Vol 72, No: 2. 359-373.
BERG, L.S., BOGDANOV, L.S., KOZHIN, N.I., RASS, T.S. (Eds.), 1949. Commer- cial Fishes of the USSR. Pshchepromizdat, 787p., (in Russian).
BEVERTON, R.J.H., HOLT, S.J., 1957: On the dynamics of exploited fish popula- tions. U.K. Min. Agric. Fish., Fish. Invest. (Ser. 2) 19: 533p.
BİNGEL, F., 1981: Erdemli-İçel bölgesi balıkçılığını geliştirme projesi kesin raporu.
ODTÜ-DBE, P.K. 28, 33731, Erdemli - İÇEL 154s.
BİNGEL, F., 1985: Balık Populasyonlarının incelenmesi İstanbul Üniv. Rektörlüğü Su Ürünleri Yüksek Okulu Sapanca Balık Üretme ve Islah Merkezi. Yay. No:10, 133s.
BİNGEL, F., AVŞAR, D., KIZILKAYA, E., 1984: Boy dağılımı frekans değerlarinden v. BERTALANFFY durağanlarının hesaplanması için bir mikrobilgisayar programı. Ege Denizi ve civarı Kıyı Sorunları Sempozyumu 28-29 Kasım 1984-İzmir. Sunulmuş Bildiri 13 + XIIs.
BURCZYNSKI, J., 1982: Introduction to the use of sonar systems for estimating fish biomass. FAO Fish. Tech. Pap., (191) Rev. 1: 89p.
CAUTIS, L., 1971. Le sprat (Sprattus sprattus L.) du littoral Roumain de la Mer Noire.
Bul. Inst. Roumain Rech. Mar., L-ere partie, 485-508.
CHILTON, D.E., BEAMISH, R.J., 1982: Age determination methods for fishes stud- ied by the groundfish program at the Pacific Biological Station. Canadian Spe- cial Publications of Fisheries and Aquatic Sciences. 60: 102p.
CHUGUNOVA, N.I., 1963: Age and Growth studies in fish. National Science Founda- tion. Washington D.C., USA, 133p.
CUSHING, D.H., 1968. Fisheries Biology. A Study of Population Dynamic. Univ.
Visconsin Press, Madison, 200p.
DEMİR, M., 1965: Balıkçılık biyolojisine giriş. İstanbul Üniversitesi Yayınları. Sayı 1229. Fen Fakültesi, No: 4. Şirketi Mürettibiye Basımevi, İstanbul. 107s.
DJABALI, F., MEHAILIA, A., KOUDIL, M., BRAHMI, B., 1993: Empirical equa- tions for the estimation of Natural mortality in Mediterranean teleosts. NAGA, The Iclarm Quarterly. Vol. 16, No 1, 35-37.
DOMASHENKO, G.P., YUREV, G.S., 1978. Argument in favour of the sprat fishery in the Black Sea. Tr. Vses. Nauchno--Issled. Inst. Morsk. Rybn. Khoz. Okeanogr., 128: 57-60.
265
Kaynaklar
DPT., 1995: Su ürünleri ve Su ürünleri Sanayi. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. Yay. No: DPT: 2411. ÖİK: 472, 66s.
EINARSSON, H., 1951: Racial analysis of Icelanding Herrings by means of the oto- liths. Cons. Perm. Int. Pour L’explor. Mer. Proce’s-verbaux, (128), 55-74.
FAO., 1992a: Marine fisheries and the law of the sea. A Decade of change. Special chap- ter revised of the satate of food and agriculture . FAO Fish. Circ., No: 853. 66p.
FAO., 1992b: Review of the state of world fishery resources. The marine Resources.
FAO Fisheries Circular No 710. Revision 8. Part I., 114p.
FAO., 1995: FAO Yearbook. Fishery Statistics. Catches and landings. FAO Fisheries series No: 44, Vol. 76. 687p.
FAO., 1998: FAO Yearbook. Fishery Statistics. Capture Production. FAO Fisheries series No: 54, FAO Statistics Series, No: 152. Vol. 86/1, 713p.
FORD, E., 1933: An account of the herring investigations conducted at plymouth dur- ing the years from 1924-1933. J. Mar. Biol. Assoc. U. K. 19: 305-384.
FREON, P., MISUND, O.A., 1999. Dynamics of Pelagic Fish Distribution and Be- haviour: Effects on Fisheries and Stock Assessment. Fishing News Books, A Division of Blackwell Science Ltd. U.K., 348p.
GFCM., 1991: GFCM Statistical Bulletin. No. 8., Nominal catches. 1977-1989. GFCM Stat. Bull. (8): 210p.
GFCM., 1993: GFCM Statistical Bulletin. No. 9., Nominal catches. 1979-1991. GFCM Stat. Bull. (9): 237p.
GOLANI, D., 1990: Environmentally-induced meristic changes in Lessepsian fish mi- grants, a comparision of source and colonizing populations. Bulletin de I’nstitut oceabographique, Monaco, no: special 7, 143-152.
GOLANI, D., BEN-TUVIA, A., 1989: Characterization of Lessepsian (Suez Canal) fish migrants. Environmental quality and ecosystem stability. Vol. IV-B, Envi- ronmental quality Iseeqs Publ. Eds.: F. Spanier, Y. Steinburger and M. Luris.
Jarusalem Israel. 235-243.
GÜCÜ, A.C., BİNGEL, F., AVŞAR, D., UYSAL, N., 1994: Distribution and occur- rence of Red Sea fish at the Turkish Mediterranean coast-northern Cilician ba- sin. Acta Adriatica. 34 (1/2): 103-113.
GÜCÜ, A.C., GÜRE, F., 1994: Akdeniz’in Türkiye sahilleri boyunca rastlanan zehirli deniz balıkları, zehirleme aygıtları ve zehirlenme durumunda tedavi yöntem- leri. Tr. J. of Zoology, 18: 25-35.
GULLAND, J.A., 1969: Manual of methods for fish stock assessment. Part I, Fish population analysis. FAO Manuals in Fish. Sci. 4: 154p.
GULLAND, J.A., 1971: The fish resources of the oceans. West Byfleet, Burrey, Fish- ing News (Books), Ltd. 255p.
HOLDEN, M.J., 1963: The populations of fish in dry season pools of the River Sokoto.
Fishery Pub. Colon. Off. London, (19): 58p.
266 Balıkçılık Biyolojisi ve Popülasyon Dinamiği
HOLDEN, M.J. , RAITT. D.F.S. (Eds.)., 1974: Manual of fisheries science. Part 2- Methods of recource investigation and their application. FAO Fish. Tech. Pap., (115). Rev. 1: 214p.
ILES, T.D. , JOHNSON, P.O., 1962: The correlation table analysis of a sprat (Clupea sprattus L.) year-class to separate two groups differing in growth characteris- tics. Extrait du journal du conseil international pour L’exploration de la mer.
Vol. 27, no 3, 287-303.
IVANOV, L., 1983: Population parameters and limiting methods of sprat (Sprattus sprat- tus L.) catches in the western Black Sea. Izv. Inst. Ribn. Resours., Varna, 20: 7-46.
IVANOV, L., BEVERTON, R.J.H., 1985: The fisheries resources of the Mediterra- nean. Part two: Black Sea. Etud. Rev. CGPM & Stud. Rev. CFCM. (60): 135p.
KIDEYŞ, A.E., 1993: Recent Dramatic Changes in the Black Sea Ecosystem: The Reason for the Sharp Decline in Turkish Fisheries. Journal of Marine Systems. (5): 171-181.
KIDEYŞ, A.E., 1994: Karadeniz’in Bozulan Ekosistemi ve Hamsi Balıkçılığına Et- kisi. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Dergisi. Seri B. Ek 16 -1: 993-1002.
KING, C.A.M., 1975: Introduction to physical and biological oceanography. E. Ar- nold. 372p.
KOSSWIG, C., 1953: Some aspects of fisheries in Turkey. Hidrobiyoloji Mecmuası.
1 (4): 145-153.
LAEVASTU, T., HELA, I., 1970: Fisheries Oceanography. New Ocean Environmental Services. Fishing News (books) Ltd. England. 238p.
LOPEZ VEIGA, E.C., 1979: Fitting von Bertalanffy growth curves in short-lived fish species. A new approach. Investigation Pesquera. Vol. 43 (1): 179-186.
MAIS, K.F., 1972: A subpopulation study of the Pacific Sardine. Calif. Fish. Game (58); 226-314.
MOREAU, J., BAMBINO,C., PAULY,D., 1986. Indices of overall growth perfor- mance of 100 Tilapia (Ciclidae) population. In: The First Asian Fish Forum.
(Eds: Maclean, J.L., Dizon, L.B., and Hosillos, L.V) Manila Philipinnes Asian Fish Soc. 201-206pp.
MUTLU, E., BİNGEL, F., GÜCÜ, A.C., MELNIKOV, V.V., NIERMANN, U., OSTR, N.A., ZAIKA, V.E., 1994: Distribution of the new invader Mnemiopsis sp. and the resident Aurelia aurita and pleubrachia pilesus populations in the Black Sea in the years 1991-1993. ICES J. Mar. Sci., 51: 407-421.
MUUS, B.J., DAHLSTROM, P., 1985: Meeresfische. BLV Verlagsgellschaft. 5’th edi- tion. Munchen. Germany. 244p.
NIKOLSKY, G.V., 1969: Theory of fish population dynamics as the biological back- ground for rational exploitation and management of fishery resources. Oliver and Boyd Ltd. Edinburg, 323p.
PARIN, V.N., 1970: Ichthyofauna of the epipelagic zone. Translated by M. Raveh from Russian. Ed. by. H. Mills. Printed in Jarussalem by Keter Press Binding Winer Bindery Ltd., Jarussalem, Israel. 206p.
267
Kaynaklar PARSONS, T.R., TAKAHASHI, M., and HARGRAVE, B., 1990: Biological Oceano-
graphic Processes. Third Edition. Pergamon Press. Great Britain. 330p.
PAULY, D., 1978: A discussion of the potential use in population dynamics of the interrelationship between natural mortality, growth parameters and mean en- vironmental temperature in 122 fish stocks. ICES CM. 1978/G: 28, Demersal Fish Comittee: 36p.
PAULY, D., 1979: Theory and management of tropical multispecies stocks. A review, with emphasis on the southeast Asian demersal fisheries ICLARM Studies and Reviews No 1, 35p.
PAULY, 1980: A selection of simple methods for the assessment of tropical fish stocks.
FAO Fish. Circ. No 729: 54p.
PAULY, D., 1983: Some simple methods for the assessment of tropical fish stocks.
FAO Fish. Tech. Pap., (234): 52p.
PAULY, D., MUNRO, J.L., 1984: Once more on the comparison of growth in fish and invertebrates. ICLARM Fishbyte, 2 (1): 21p.
REID, J.L., 1967: Oceanic environment of the genus Engraulis around the world. Cal.
Coop. Oc. Fish. Invest., Rpt. 11, 29-33.
RICKER, W.E., 1975: Computation and interpretation of Biological statistics of fish populations. Bull. Fish. Res. Board.Can. (191): 382p.
RIKHTER, W.A., EFANOV, V.N., 1976: On one of the approaches to estimation of natural mortality of fish populations. ICNAF Res. Doc., 76/VI/8: 12p.
RUSSELL, E.S., 1931: Some Theoretical Considerations on the «Overfishing» prob- lems. J. Cons. Expl. Mer., (6), 1-20.
SARIHAN, E., 1999. Balıkçılık Biyolojisi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No: C-65. 3. Baskı, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Adana 122s.
SCHAEFER, M.B., 1954: Some aspects of the dynamics of populations important to the management of the commercial marine fisheries. Bull. Inter-Am. Trop. Tuna Comm. 1 (2): 27-56.
SILLIMAN, R.P., GUTSEL, J.S., 1958: Experimental exploitation of fish populations.
U.S. Fish and Wildlife Service, Fish Bull. 133: 215-252.
SLASTANENKO, E., 1957: Karadeniz Havzası Balıkları (The fishes of the Black Sea Basin). Translated from the Russian by Altan, H. Et Balık Kurumu Umum Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 711s.
SOMERS, I.F., 1988: On a seasonally-oscillating growth function. Fishbyte. 6 (1):
8-11.
SOROKIN, YU. I., 1983: The Black Sea, In: Ketchum, B.H. (Ed.), Ecosystems of the world estuaries and enclosed seas. Elsevier, Amsterdam. 26: 253-291.
SPARRE, P., URSIN, E., VENEMA, S.C., 1989: Introduction to tropical fish stock assessment. Part I. Manual FAO Fisheries Technical Paper. No. 306. 1. Rome, FAO. 337p.
268 Balıkçılık Biyolojisi ve Popülasyon Dinamiği
SPARRE, P., VENEMA, S.C., 1992: Introduction to tropical fish stock assessment.
Part 1. Manual. FAO Fisheries Technical Paper No. 306. 1. Rev. 1. Rome, FAO.
376p.
STEVENS, J.D., 1975: Vertebral rings as a means of age determination in the blue shark (Prionace glauca L.), J. Mar. Biol. Ass. U.K. (55), 657-665pp.
STOYANOV, S.A., 1965. Dynamics of the resource of the pontic sprat (Sprattus sprat- tus suinus). Izv. Nauchnoizsled. Inst. Rib. Stop. Okeanogr., Varna, 6: 21-48.
THURMAN, H.V., WEBER, H.H., 1984: Marine Biology. Bell and Howell Company.
USA, 446p.
THUROW, F., 1982: Sustained Fish Supply- An introduction to fishery management.
Arch. Fish Wiss. (33); 1/2, 1-42.
URSIN, E., 1967: A Mathematical model of same aspects of fish growth, respiration and mortality. J. Fish. Res. Board Can., Bull. No 90: 141-147.
WALFORD, L.A., 1946: A new method of discribing the growth of animals. Biol.
Bull. 90: 141-147.
WEATHERLEY, A.H., 1972: Growth and ecology of fish populations. Academic Press. L., N.Y., 293p.
YELDAN, H., AVŞAR, D., 2000. A preliminary study on the reproduction of the Rab- bit-fish (Siganus rivulatus (FORSSKAL, 1775) in the North-eastern Mediter- ranean. Tr. J. of Zoology. 24: 173-182.
YILMAZ, A., BAŞTÜRK, Ö., SAYDAM, C., EDİGER, D., YILMAZ, K., HATİPOĞLU, E., 1992: Eutrophication in İskenderun Bay, north-eastern Medi- terranean. Science of the Total Environment, 705-717.
