Bölüm 2. Arz ve Talep Modelleri

ULUSLARARASI İKTİSAT

TEORİSİ

BÖLÜM 2

ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ ANALİZLERİ:

HATIRLATMALAR



Geçtiğimiz konularda uluslararası ticaret arz yönünden

incelenmişti. Fakat karşılaştırmalı üstünlükler teorisi

ülkelerarası fiyat farklılığına bağlıdır. Göreceli fiyatlar ise

arz ve talep faktörleri tarafından birlikte belirlenir.



Dış ticaret yapan ülkelerin talep koşullarına yer

verilmedikçe, analizlerin şu gibi yönlerini belirlemek

mümkün olmaz:



Dönüşüm eğrisi üzerinde dış ticaret denge noktası



Uluslararası denge fiyat oranı (dış ticaret hadleri)



Dış ticaret sonrası tüketim ve üretim noktaları

DIŞ TİCARET HADLERİ

(TERMS OF TRADE)



İhraç mallarının ithal malları ile



Ricardo’ya göre; ülkelerin yurtiçi üretim

maliyetleri oranı, uluslararası ticarette denge

ticaret hadlerinin sınırlarını belirler.



Ancak Ricardo modeline dayanarak dış ticaret

hadlerinin hangi noktada oluşacağını

belirleme

imkanı yoktur

. Çünkü bu arz yanında talep

koşullarına da bağlıdır.

I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN

(DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU



Türkiye ve ABD’yi ele alarak sabit verim

koşulları altında buğday ve kağıdın iç maliyet

oranlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım:



Türkiye, 1 buğday, ½ kağıt



ABD, 1 buğday, 2 kağıt



Bu iç maliyetler her iki ülke için karlı dış

ticaretin sınırlarını oluşturur.

I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN

(DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU

I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ

TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU



İki

ülkenin

iç

maliyet

doğruları arasında kalan alan

iki taraf

için de ticarette kârlı

alandır.



Dış ticaret hadleri, bir

ülkenin yurt içi maliyetlerine

ne kadar yaklaşırsa

diğer

ülkenin

dış ticaret kazançları

o derece artar.

İki taraf

için

kârlı

ticaret

alanı

I.A. KARŞILIKLI TALEP KANUNU

(Reciprocal demand law)



John Stuart Mill

bu model ile ilk defa dış ticarette

talep koşullarına yer vermiştir.



Dış ticarette denge fiyatları, iki ülkeli modelde

ülkelerden birinin, diğerinin malına olan talebinin

şiddetine

bağlıdır.



Bir ülkenin karşılıklı talebi

, kendi malından vereceği

bir birim için

diğerinin malından talep edeceği

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ

(Offer Curves)



Karşılıklı talep teorisi,

Alfred Marshall

tarafından geliştirilerek teklif

eğrileri adı verilen grafikle gösterilmiştir.



Ülkenin bir miktar ithal malı karşılığında önerdiği ihraç malı tutarına

teklif

adı verilir.



Teklif eğrisi

, ithal malı bir birim artırılırken, ülkenin kendi malından

önereceği miktarı gösteren eğriye denir.



Bir teklif aynı anda üç şeyi ifade eder:



İhraç miktarı



İthal miktarı



OT eğrisi üzerindeki fiyat

doğrularının giderek

dikleşmesi, ticaret hacmi

genişledikçe Türkiye’nin,

ancak

buğday fiyatının

kağıt cinsinden

yükselmesi

sonucu

ticareti kabul edeceğini

gösterir.



Çünkü artan ithal malı

miktarının ülkeye

sağladığı

marjinal fayda

azalmaktadır.

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ

(Offer Curves)

Türkiye’nin Varsayılan Teklif Eğrisinin Elde Edilişi

D (10k:5b) Buğday Kağıt A (10k:20b) B (10k:15b) C (10k:10b) T O

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ

(Offer Curves)

ABD’nin Varsayılan Teklif Eğrisinin Elde Edilişi



Türkiye’nin teklif

eğrisine benzer bir

şekilde elde edilen

ABD’nin teklif eğrisi

görülmektedir.

Grafik 3: ABD’nin Varsayılan Teklif Eğrisi

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ

(Offer Curves)

Denge Dış Ticaret Haddinin Oluşumu



OT:Türkiye’nin teklif

eğrisi

Buğday Kağıt

O

Grafik 4: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri

T

U 

OU:ABD’nin teklif eğrisi

P



OP: Türkiye ve ABD

arasında dengeyi

sağlayan ticaret haddidir.

Türkiye’nin iç fiyat oranı ABD’nin iç fiyat

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ

(Offer Curves)

Denge Dış Ticaret Haddinde İthalat ve İhracat Miktarları

Buğday Kağıt

O

Grafik 4.1: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri

T

U P

 Dengeyi sağlayan ticaret haddinde

OL : Türkiye’nin buğday ihracı MP : ABD’nin buğday ithali

OL=MP

LP : Türkiye’nin kağıt ithalatı OM : ABD’nin kağıt ihracı

LP=OM

L M

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ

(Offer Curves)

Denge Dış Ticaret Haddi DIŞINDA İthalat ve İhracat

Miktarları

Buğday Kağıt

O

Grafik 4.2: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri

T

U P

L V M

S 

OS, OP’den buğday lehine

daha yüksek bir ticaret

haddidir.

N

R

Y

OV: Türkiye’nin Buğday İhracı

OY: ABD’nin Buğday İthali

OV>OY

VY buğday arz fazlası

ON: Türkiye’nin Kağıt İthali

OR: ABD’nin Kağıt İhracı

ON>OR

I.C. TEKLİF EĞRİSİ MODELİNİN YARARLARI

(Offer Curves)



Arz ve talep koşullarını



Karşılaştırmalı üstünlük yapılarını



Ticaret dengesini sağlayan uluslararası fiyat

oranlarını



Uluslararası denge ihracat ve ithalat oranlarını



Her ülkenin dış ticaretten sağladığı toplam

I.D. TEKLİF EĞRİLERİNDE KAYMALAR

(Offer Curves)



Teklif eğrileri bir ülkedeki arz ve talep

koşullarının değişmesinden etkilenir. Bu

değişim birbirine zıt iki durum oluşturur.



Ticaret hadleri etkisi

Ticaret hacmi etkisi

I.D. TEKLİF EĞRİLERİNDE KAYMALAR

(Offer Curves)

Buğday Kağıt

O

Grafik 5: Talepte Kayma ve Teklif Eğrileri

T1

P1 S

 Dış ticaret hacmindeki genişleme

refah düzeyini olumlu etkilerken;

dış ticaret hadlerindeki bozulma ise refah düzeyini olumsuz etkiler.

N

R

T

P A

 Türkiye’de halkın zevk ve tercihleri ithal malı kağıt yönünde değişmiştir. Türkiye bir miktar kağıt karşılığında daha fazla buğday vermeyi kabul eder. Buğday fiyatları düşer. Teklif Eğrisi OT1 şeklinde sağa kayar.

I.E. ÖNEMSİZ OLMANIN ÖNEMİ

(Küçük Ülke Avantajı)

Tere Yağı Motor

O

Grafik 6: Önemsiz Olmanın Önemi

Lüksemburg

ABD P



Lüksemburg, malını ABD’nin

yüksek fiyatından ihraç eder

ve ithalatını ise ABD’nin

düşük fiyatlarından yapar.

Lüksemburg dünya

ticaretinde önemsiz bir ülke

olduğu için karşılıklı talebi

dünya fiyatlarını etkilemez.

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ

1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

(Consumer’s Indifference Curves)



Tüketici

kayıtsızlık

eğrileri, bir

tüketiciye aynı

faydayı sağlayan

çeşitli mal

bileşimlerini

gösterir.

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

i1

i2 i3

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ

1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

(Consumer’s Indifference Curves)

 Kayıtsızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça daha yüksek faydayı temsil eder.

i2>i1>i0

 Kayıtsızlık eğrisi üzerindeki bütün noktalar aynı fayda düzeyini belirtir.

T1=T2=T3

 _{Kayıtsızlık eğrileri birbirini kesmez.}

X malı Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri T1

T2

T3 i2

i1 i0

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ

1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

(Consumer’s Indifference Curves)

X malı Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri T1 T2 T3 i1 i2 i3 C B D A ΔX ΔY S1 S2 

Kayıtsızlık eğrisinin

eğimi marjinal

ikame oranını

(marginal rate of

substituon)

verir.

MİO= ΔY/ΔX

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ

1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

(Consumer’s Indifference Curves)

X malı Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri T1 T2 T3 i1 i2 i3 C B D A ΔX ΔY S1 S2 

Kayıtsızlık eğrileri

orijine

dış bükeydir.

Çünkü azalan

marjinal fayda kuralı

geçerlidir. S1

noktasından S2

noktasına hareket

edildikçe

marjinal

2. Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri

Buğday Kağıt

O

Grafik 8: Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri



Toplum sal kayıtsızlık

eğrilerinin

(k)

gibi

kağıt eksenine yakın

gösterilmesi tolumda

tercihlerin kağıt

yönünde olduğunu;

(b)

gibi gösterilmesi

ise buğday yönünde

olduğunu ifade eder.

k4 k3 k2 k1 b4 b3 b2 b1

III. EKONOMİDE GENEL DENGE

1. Kapalı Ekonomide Denge



Bir ülkenin üretim olanakları eğrisi AA şeklindedir.

(Eğimi marjinal dönüşüm oranını verir.)

Buğday Kağıt

O

Grafik 9: Kapalı Bir Ekonomide Denge M N D i2 i1 i0 F F A A



Kayıtsızlık eğrileri i0,i1i2 şeklindedir.

(Eğimi marjinal ikame oranını verir.)



Üretim olanakları eğrisi ile i1 kayıtsızlık eğrisine

teğet olarak çizilen FF doğrusunun

eğimi iç

fiyatları

ifade eder.

 _{Denge üretim olanakları eğrisi, kayıtsızlık eğrisi ve iç fiyat oranı eğrisinin birleştiği D noktasında oluşur.}

Tüketici dengesi

marjinal ikame oranı = iç fiyatlar

Üretici dengesi

marjinal dönüşüm oranı = iç fiyatlar



M noktası üretim kapasitesinin

dışındadır.



N noktası ise daha düşük bir toplusal

III. EKONOMİDE GENEL DENGE

2. Açık Ekonomide Denge

Buğday Kağıt O C D i2 i1 F F T T A Buğday Kağıt O D’ i2 i1 F F T T K TÜRKİYE ABD

 Kapalı ekonomi varsayımı altında denge noktası

Türkiye’de D, ABD’de ise D’ noktasıdır.

 Türkiye’nin dönüşüm eğrisi buğday yönünde ABD’nin

dönüşüm eğrisi kumaş yönünde göreceli uzundur. Çünkü buğday emek yoğun, kumaş sermaye yoğun bir maldır.



Türkiye’nin iç fiyat oranı FF doğrusu, ABD’nin iç

fiyat oranı F’F’ doğrusuna göre diktir. Çünkü

Türkiye’de buğday, ABD’de kumaş göreceli

olarak daha ucuzdur.



Ülkeler dış ticarete açıldığında iç fiyat oranları

eşitlenir ve dünya fiyatını gösteren TT ve T’T’

doğruları doğruları elde edilir ve birbirine

paraleldir.

Buğday Kağıt O C D i2 i1 F F T T A R L P S M Buğday Kağıt O I D’ i2 i1 F’ F’ T T K V _E N İthalat İhracat İhracat İthalat TÜRKİYE ABD



Türkiye için açık ekonomide denge

Tüketici Dengesi

C noktasında

Üretici Dengesi

A noktasında

 ABD için açık ekonomide denge

Tüketici Dengesi K noktasında Üretici Dengesi N noktasında

H

G

III. EKONOMİDE GENEL DENGE

2. Açık Ekonomide Denge

Buğday Kağıt Üretim OV OH Tüketim OE OG Buğday Kağıt Üretim OS OL Tüketim OP OR İhracat PS ----İthalat ---- LR

Türkiye’nin dış

ticaret kazancı

AMC

üçgenin

alanına eşittir.

ABD’nin dış

ticaret kazancı

KNI

Grafik 11: Tüketim ve Üretim Kazançları Tarım Sanayi O C1 D i1 i0 F F T T D’ K’ L’ S T’ T’ C2 i2

III. EKONOMİDE GENEL DENGE

1. Dış Ticaret Kazançları



Dış Ticaret Kazançları ikiye ayrılır :

1) Üretim Kazançları

i1’den i2’ye

2) Tüketim Kazançları

i0’den i1’e

 Kapalı ekonomide denge D noktası iken bir ülke

üretimde uzmanlaşma olmadan TT dünya fiyatından dış ticaret yaparsa, L’L kadar tarım ürünü ihraç eder ve KK’ kadar sanayi ürünü ithal eder. İ1 gibi daha yüksek bir refah düzeyine ulaşır. (Tüketim Kazancı)



Üretimde uzmanlaşmaya gidildiğinde ise üretici dengesi D’

noktasına, tüketici dengesi ise C2 gibi en yüksek düzeye ulaşır.

K

IV. TALEP FARKLILIKLARINA BAĞLI

DIŞ TİCARET



Talep koşullarının farklı, arz koşullarının aynı

olduğu bu durumda, üretim teknolojileri ve

faktör donatımları ve üretim maliyetleri iki

ülkede eşittir. Bu nedenle

üretim olanakları

eğrisi tek şekilde gösterilmiştir.

Gıda Kağıt

O

Grafik 12: Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret

D i2 i1 T T N N I2 I1 ABD Türkiye CABD CTR ETR EABD İthalat İhracat İhracat İthalat



Türkiye’de gıda, ABD’de kağıt talebi fazladır.

Bu durum

ülkelerin kayıtsızlık eğrilerinin yoğun olarak ihtiyaç

duydukları mala daha yakın çizilmesi ile gösterilmiştir.



Kapalı ekonomide denge noktaları Türkiye’de

IV. TALEP FARKLILIKLARINA BAĞLI

DIŞ TİCARET

Gıda Kağıt

O

Grafik 12: Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret

D i2 i1 T T N N I2 I1 ABD Türkiye CABD CTR ETR EABD İthalat İhracat İhracat İthalat



Türkiye’de kağıt, ABD’de ise gıda göreceli

olarak ucuzdur. Bu nedenle dış ticarete

açıldıktan sonra

ucuz olan mallarda

uzmanlaşmaya gidilir

ve uzmanlaşma D

noktasına kadar devam eder.



Türkiye yaptığı kağıt üretiminden bir

bölümünü TT ticaret hadlerinden ihraç

edip karşılığında gıda ithal eder. C

noktasında tüketim yapar.

Refah düzeyi

i1’den i2’ye yükselmiştir.

Soru Çözümü

Yukarıdaki şekil A ve B ülkeleri için üretim imkanları eğrilerini göstermektedir. Bu ülkeler arasında ticarete başlandığında aşağıdakilerden hangisi her iki ülke için de en karlıdır?

A) B den A ya buğday, A dan B ye kahve ihracatı B) A dan B ye buğday ve kahve ihracatı

C) İki ülke de dış ticaretten yarar elde edemez D) B den A ya buğday ve kahve ihracatı

E) A dan B ye buğday, B den A ya kahve ihracatı

Soru Çözümü

Aşağıdakilerden hangisi iki ülke ve iki maldan oluşan Teklif Eğrisi Modelinin geçerli olduğu dış ticaret koşullarında ticaret hadlerinde bir değişikliğe yol açar?

A) Ülkelerden birinde ithalat ve ihracat miktarlarının birbirine eşit olmaması B) Küçük ülke avantajının ortaya çıkması

C) Leontieff paradoksunun ortaya çıkması

D) Ülkelerden birinde halkın zevk ve tercihlerinin değişmesi

E) Toplam uluslararası ihracat arzı ile toplam uluslararası ithalat talebinin birbirine eşit olması