Yozgat yer adları üzerine bir inceleme

(1)

T.C.

NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

YOZGAT YER ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Murat DURNA

Danışman

Yrd. Doç. Dr. Sadi H. NAKİBOĞLU

Niğde Eylül, 2013

(2)

(3)

I

YEMİN METNİ

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Yozgat İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme” başlıklı bu çalışmamın, bilimsel ve akademik kurallar çerçevesinde tez yazım kılavuzuna uygun olarak tarafımdan yazıldığını, yaralandığım eserlerin tamamının kaynaklarda gösterildiğini ve çalışmamın içinde kullanıldıkları her yerde bunlara atıf yapıldığını belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 24.09.2013

Murat DURNA

(4)

II ÖNSÖZ

Murat DURNA

Yer adları bilimi önemi gittikçe artan günümüz bilim dallarındandır. Hangi milletten olursa olsun insanoğlu içerisinde yetişmiş olduğu kültürel pencereden dış dünyaya bakar ve o dünyayı anlamlandırmaya çalışır. O kültürel pencerede düşünür, yaşar ve hayal kurar. Her ne kadar günümüzün popüler kavramlarından olsa da evrensel kültürün karşısında milli kültür hala büyük bir güçle durmaktadır. Milletler bu kültürel pencereden yaşadıkları coğrafyaya bakarlar ve kendi dilleri ile yaşadıkları ve savaşarak vatan edindikleri bölgeleri, yaşam alanlarını ifade yoluna giderler.

İşte bin yıldır Anadolu’yu yurt edinen Türkler Anadolu’yu büyük bir oranda kendi dilleri ve öz kültürlerinin doğurmuş olduğu, duyuş ve düşünüş ile adlandırmışlardır.

Biz de bu çalışmamızda tarihi geçmişi çok eskilere dayanan Büyük Nefes, Alişar, Kerkenez gibi insanoğlunun çok eski tarihlerden itibaren yurt olarak benimsediği yerleri içerisine alan Yozgat ili ve ilçelerine ait yer adlarını inceledik.

Yer adları verilirken neler gözetilmiş, neler tercih edilmiş, hangi eğilimler ön plana çıkmış bunları tespit ettik. Ayrıca yer adlarında kullanılan sözcüklerin etimolojik ve gramatikal incelemelerini yaptık. Çalışmamızda incelemiş olduğumuz yer adlarından ilçe, kasaba, köy, mahalle adları 2011 Şubat ayı Yozgat Valiliği; cadde, sokak, bulvar adları ise aynı tarihli Yozgat Belediyesi kayıtlarından alınmıştır. Cadde, sokak ve bulvar adlarından bazıları çok fazla kullanıldığı için çalışmamızda onları tek ad olarak değerlendirdik.

Bu çalışmamızda yer adı kayıtlarının verilmesinde bana yardımcı olan Yozgat Belediyesi’ne, Yozgat Valiliği’ne şükranlarımı sunarım.

Çalışmam esnasında bilgi ve tecrübeleriyle bana yardımcı olan, ilgi ve yardımlarını esirgemeyen, kendisini yalnız dört yıllık lisans ve yüksek lisans öğrenimim de değil, bir ömür boyu örnek alacağım, kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr.

Sadi H. Nakiboğlu’na teşekkürü bir borç bilirim.

(5)

III ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ

YOZGAT YER ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME DURNA, Murat

Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı

Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Sadi H. NAKİBOĞLU EYLÜL 2013, 359 Sayfa

Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Yozgat’ın yerleşim adları üzerine yapılan bu çalışma; Kısaltmalar, Transkripsiyon, Giriş, I., II., III., IV. Bölüm, Sonuç , Öneriler, Kaynakça ve Özgeçmiş bölümlerinden oluşmaktadır.

Giriş bölümünde araştırmanın amacı, araştırmanın önemi ve araştırmanın sınırlılıkları ve araştırma yöntem ve teknikleri üzerinde durulmuştur. I. bölümde Yozgat ve ilçelerinin tarihleri hakkında kısa bir bilgilendirme ve adlarının anlamları ve ait oldukları kökenler üzerinde durulmuştur. II. bölümde Yozgat merkez ilçede bulunan mahalle, cadde, sokak ve bulvar adları ile Yozgat ve ilçelerine bağlı köy adlarına yer verilmiştir. Bu yer adları anlamlarına göre bu bölümde incelenmiştir. III.

Bölümde; sözlük kısmında yer alan yer adlarının etimolojik ve gramatikal değerlendirmesi yapışmıştır. IV. bölümde yerleşim adlarının tasnifi yapılarak yer adları anlam ve yapı bakımından ortak özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Sonuç bölümünde yaptığımız araştırma neticesinde elde etmiş olduğumuz sonuçlara değinilmiştir.

“Yozgat İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme” adlı bu çalışmamızın amacı;

Yozgat yöresinde tercih edilmiş olan yer adlarının özelliklerini ve barındırdığı güzellikleri ortaya çıkartarak yer adları bilimine katkı sağlamak, Anadolu’nun fethedilmesinden sonra geçmişten günümüze bölgenin Türkleştirme ve İslamlaştırma çalışmalarını gözlemlemektir.

Anahtar Kelimeler: Yer Adları, Yer Adları Bilimi, Yer Adlarının Anlam Özellikleri, Yer Adlarının Biçim Özellikleri.

(6)

IV ABSTRACT MASTER'S THESIS

A STUDY ON PLACE NAMES OF YOZGAT DURNA, Murat

Department of Turkish Language and Literature

thesis Advisor: Assistant Professor. Dr. Sadi H. NAKİBOĞLU SEPTEMBER 2013, 359 Page

This study, on settlement names of Yozgat Which is one of the oldest settlements in Anatolia, is consist of, abbreviations, transcription, Introduction , Section I., II., III.,IV. the result, Suggestions, bibliography and Biography sections.

In the introduction focused on the aim of the study, the importance of the study, limitations, ways and technics of the study. İn the first section: a brief information, about the dates and names of the counties to which they belong meanings and origins of Yozgat and its counties, is given.. İn the second Section : the names of district , streets and avenues and villages of Yozgat and its counties are mentioned. İn the third Section: the place names located in the dictionary etymological and grammatical assessment is made. İn the fourth section: the places names are classified according to common features in terms of meaning and structure.In the result it is mantioned about the results of the study we made.

The goal of this study, named " A Study on Place Names of Yozgat province

" is; to contribute “the place names science” , revealing the features and beauty of the names which preferred in Yozgat province . To observe the work of Turkification and the Islamization of the region from past to the present, after the conquest of Anatolia.

Keywords: Place Names, Science of Place Names, Properties of Place Names , Format Properties of Place Names.

(7)

V

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... II ÖZET ... III ABSTRACT ... IV

KISALTMALAR... 1

TRANSKRİPSİYON ... 2

GİRİŞ ... 3

A. Neden Yozgat Yer Adları?... 3

B. Araştırmanın Amacı... 3

C. Çalışmanın Önemi... 5

D. Yöntem ... 5

D.1. Araştırma Modeli ... 5

D.2. Veri Toplama Teknikleri ... 5

D.3. Verilerin Analizi ... 6

E. Araştırmamızın Çerçevesi... 6

F. Toponomi ( Yer Adları Bilimi )... 6

I. BÖLÜM ... 9

1.1. Yozgat İlinin Tarihçesi... 9

1.2.Yozgat ve Çapanoğulları... 10

1.3. Yozgat’ın Etnik Yapısı: ... 10

1.3.1.Yozgat ve Civarına Yerleşen Boy, Oymak ve Aşiretler ... 11

1.4. Yozgat ve İlçeleri... 17

1.4.1. Yozgat ... 17

1.4.2. Akdağmadeni... 19

1.4.3. Aydıncık (Eskiköy) :... 19

1.4.4. Boğazlıyan ... 20

1.4.5. Çandır... 21

1.4.6. Çayıralan ( Çayırşeyhi ) ... 22

1.4.7. Çekerek (Hacıköy)... 22

1.4.8. Kadışehri (Devecidağı)... 24

1.4.9. Saraykent ( Eski adı: Karamağara )... 25

1.4.10. Sarıkaya ... 25

1.4.11. Sorgun (Köhne-i Kebir) ... 26

1.4.12. Şefaatli ( Eski adı: Kızılkoca)... 28

1.4.13. Yenifakılı ... 29

1.4.14. Yerköy... 29

II. BÖLÜM ... 31

SÖZLÜK ... 31

2.1. Yozgat Merkez ve İlçeleri Köy Adları... 31

2.2.Yozgat Merkezde Yer Alan Mahalle, Cadde, Sokak, Meydan ve Bulvar Adları ... 166

III. BÖLÜM ... 285

YOZGAT İLİ YER ADLARININ ETİMOLOJİK VE GRAMATİKAL YÖNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ... 285

IV. BÖLÜM ... 287

YERLEŞİM ADLARININ TASNİFİ... 287

4.1. Etimolojik ve Gramatikal Yönden Yozgat Yer Adları ... 287

4.1.1. Tek Sözcükten Oluşan Yer Adları ... 287

(8)

VI

4.1.2. İki Sözcükten Oluşan Yer Adları... 300

4.1.3. Üç Sözcükten Oluşan Yer Adları... 315

4.1.4. Dört Sözcükten Oluşanlar: ... 320

4.1.5. Beş ve Daha Fazla Sözcükten Oluşanlar: ... 321

4.2. Tercih ve Eğilimlere Göre Yozgat Yer Adları: ... 322

4.2.1 Kişi Adları ile Adlandırılmış Yerleşim Yerleri ... 322

4.2.2. Çeşitli Meslek Adlarının Tercih Edilmiş Olduğu Yerleşim Adları : 325 4.2.3. İnsan Bedeni ile İlgili Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 326

4.2.5. Devlet Kurumlarının, Sosyal Tesislerin, Soysal Vasfı Bulunan Yerlerin, Vakıf Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:... 328

4.2.7. Yöre Halkının Yeme – İçme Kültürü İle İlgili Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 329

4.2.8. Halkın İnancını Yansıtan, Manevi ve Milli Anlamda Değer Yargılarını Gösteren Kavramların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 330

4.2.9. Tarihi Nitelikteki Yapıların veya Yapı ile İlgili Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 330

4.2.10. Kültürel ve Milli Anlamda Önemi Olan Kavramların Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 331

4.2.11. Çeşitli Renk Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:... 331

4.2.12. Bölgede Bulunan veya Maddi ve Sosyal Anlamda Önemi Bulunan Maden Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 332

4.2.13. Boy, Oymak, Aşiret ve Soy Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 333

4.2.14. Tabiat Olayları ile İlgili Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 334

4.2.15. Çiçek Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:... 334

4.2.16. Meyve Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 335

4.2.17. Ağaç ve Ağaç ile İlgili Yerleşim Yerleri Adları:... 335

4.2.18. Tarım Ürünlerin Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 336

4.2.19. Evcil veya Yabani Hayvan Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 337

4.2.20. Coğrafya ve Yörenin Coğrafi Özellikleri ile Alakalı Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 338

4.2.21. Çekimlenmiş Fiil ve Fiilimsilerle Adlandırılmış Yerleşim Yeri Adları: ... 341

4.2.22. Olumsuz Anlam İfade Eden Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 341

4.2.23. Güzel Anlam İfade Eden, İnsanların Hoşuna Giden Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 342

4.2.24. Su ve Su ile İlgili AdlarınTercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:.... 343

4.2.25. Türkiye’deki Kimi Şehir, Semt, Kasaba Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 344

4.2.26. Yabancı İllerin Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: .. 344

4.2.27. Soyut Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:... 344

4.2.28. Şekil, Biçim, En, Boy Bildiren Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 345

4.2.29. Mahalli Sözcüklerin Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:... 345

4.2.30. Yansıma Adların Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları:... 345

(9)

VII

4.2.31. Yöre Halkının Sosyal, Kültürel Hayatını Gösteren Adların Tercih

Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 345

4.2.32. Sayı Adlarının Tercih Edildiği Yerleşim Yeri Adları: ... 346

SONUÇ ... 347

ÖNERİ ... 352

KAYNAKÇA ... 353

İNTERNET SİTELERİ... 356

ÖZGEÇMİŞ... 359

(10)

1

KISALTMALAR

a. ad

a.g.e. adı geçen eser a.s. aleyhi selam anat. Anatomi Ansk. Ansiklopedi

Ar. Arapça

argo argo söz ask. askerlik b.i. birleşik isim.

bit. b. bitki bilimi

c. Cilt

C. cadde

coğ. coğrafya

den. Denizcilik din.b. din bilimi

doğ. Doğum

EAT Eski Anadolu Türkçesi Erme. Ermenice

esk. eskimiş

eT. Eski Türkçe

f. fiil

Far. Farsça

fel. felsefe

Fr. Fransızca

gnşl. Anlam genişlemesi gök b. gök bilimi

hay. b. hayvan bilimi hlk. halk ağzında

hz. Hazreti

i. ilçe

İbr. İbranice jeol. jeoloji

K. köy

kim. kimya

ksb. Kasaba

Lat. Latince

mdn. madencilik

mec. mecaz

moğ. Moğolca

ö. Ölüm

öz. a. özel ad

Rum. Rumca

s. sayfa

S. sokak

sf. sıfat

tar. tarih

tasvf. tasavvuf

Tr. Türkçe

yans. Yansıma

yay. Yayınları

yun. Yunanca

zf. Zarf

(11)

2

TRANSKRİPSİYON¹

1 http://www.isa-sari.com/osmanli-turkcesi-osmanlica-transkripsiyon-alfabesi/ (18.06.2013 - Saat:

20:00 ile 00:00 Arası).

(12)

3 GİRİŞ

Dil bilgisinin yeni bir kolu olan Yer Adları Bilimi (Toponomi) “…yer adlarını yapı, anlam ve köken bakımlarından açıklamaya çalışır. Bu çalışmalarda bütün yer adları, köy ve şehir gibi yerleşme yerlerinin ( yani eski tabirle meskûn yerlerin) adları, tabii yer adları (yani dağ, dere, tepe…adları) göz önünde tutulur.”²

Yozgat Orta Anadolu’da yer alan Çorum, Tokat, Amasya, Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir ve Kırıkkale illeri ile komşu olan bir ilimizdir. Yozgat bölgesinde

“Alişar, Kuşhisar, Kazankaya, Çengel Tepe ve Mercimek Tepe gibi Hitit yerleşme bölgelerinden başka, Büyük Nefes köyündeki Tavium harabeleri ve Küçük Nefes köyündeki Galat harabeleri ile Sarıkya, Sorgun, Çalatlı ve Azapbaşı’nda Roma yerleşme yerleri vardır.”³ II. Bölümde ayrıntılı olarak değineceğimiz gibi özellikle 16. yüzyıldan itibaren Oğuzların Bozok kolunun tercih ettiği ve yerleştiği coğrafyadır.

Biz çalışmamızda Yozgat’a bağlı ilçe, kasaba, köy ve Yozgat merkez ilçede bulunan mahalle, cadde, sokak, meydan ve bulvar adlarının etimolojik, gramatikal ve anlam yönü itibarı ile incelemesini ve değerlendirmesini yaptık.

Çalışmamızda Yozgat yöresinde tespit ettiğimiz 1036 yer adının ve 1036 yer adında geçen toplam 1834 sözcüğün etimolojik, gramatikal ve sözlük çalışmasını yaparak bu yer adlarının tasnifini gerçekleştirdik.

A. Neden Yozgat Yer Adları?

Yer adları çalışmalarının ülkemizde yeni bir çalışma alanı olması ve bunun sonuçlarından biri olarak Yozgat yer adlarına bu zamana kadar değinilmemiş olması.

B. Araştırmanın Amacı

Yozgat yöresinde tercih edilmiş olan yer adlarının özelliklerini ve barındırdığı güzellikleri ortaya çıkartarak yer adları bilimine katkı sağlamak, Anadolu’nun

2 Hasan Eren, Yer Adlarımızın Dili, TDK Yay., Ankara 2010, s.11.

3 Hakkı Acun, Tüm Yönleriyle Çapanoğulları ve Eserleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 2005, s.11.

(13)

4

fethedilmesinden sonra geçmişten günümüze bölgenin Türkleştirme ve İslamlaştırma çalışmalarını gözlemlemek temel amaçtır. Bu amaçla çalışma evreninde şu soruların cevaplarını bulmayı amaçladık.

Yozgat ve yöresi yer adlarında hangi kültürlerin ve hangi dillerin etkisi vardır?

Yozgat ve yöresinde kullanılan Türkçe yer adları Türkçenin gramer özelliklerini yansıtmakta mıdır?

Halk ağzı özellikleri Yozgat yer adlarında etkin midir?

Kültür ve edebiyatımızı etkileyen Farsça ve Arapçanın yer adlarımız üzerinde etkinlik derecesi nedir?

Bölgenin coğrafi özellikleri yer adlarımızı etkilemiş midir?

Anadolu’nun Türkleşmesi sürecine etkin olan Oğuz boylarının boy ve oymak adlarının Yozgat ve yöresindeki yer adlarında kullanılmış mıdır?

Türkler Anadolu’ya yerleşmeden önce Yozgat ve yöresi başka kültürlerin ve ırkların yaşadığı coğrafya idi. Bu kültürlerin etkisi yer adlarımızda devam etmiş midir?

Bölge insanın yaşam tarzının yer adlarına etkisi nedir?

Sosyal, siyasi ve kültürel olayların yer adları üzerinde bir etkisi var mıdır?

Herhangi bir bilim, sanat, spor dalında yakalanan başarılar ve bu başarılarda payı bulunanlar yer adları verilirken gözetilmiş midir?

(14)

5 C. Çalışmanın Önemi

Yozgat yöresi yer adlarının daha önce değinilmemiş bir alan olması yaptığımız çalışmanın değeri açısından önemli bir husus olmakla birlikte bu çalışma ile birlikte belki bizden sonra başka araştırmacıların da konuya eğilmeleri ve daha değerli çalışmalar için çalışmamızın öncü olması yaptığımız bu çalışmanın önemini göstermektedir.

D. Yöntem

Çalışmamızda Yozgat ve ilçelerine bağlı kasaba, köy adları ile Yozgat merkez ilçedeki mahalle, cadde, sokak, bulvar adları incelenmiştir. Yozgat yer adlarına dair bilgiler Yozgat Valiliği kayıtlarından ve Yozgat Belediyesi 2011 Şubat kayıtlarından alınmıştır.

D.1. Araştırma Modeli

Yaptığımız bu çalışmada tarama yöntemi kullanılmıştır. Yozgat ve yöresindeki yer adları öncelikle tespit edilerek bu yer adlarında kullanılan sözcüklerin anlamları tespit edilmiştir. Yer adları ile ilgili yapılmış kaynakçada belirtilen araştırmalar taranmıştır. Ayrıca Yozgat ve ilçeleri ile ilgili yapılmış olan araştırmalar incelenmiş ve birçok internet sitesinden istifade edilmiştir. Böylelikle Yozgat yer adlarının anlam, yapı ve köken açısından barındırmış olduğu özellikler ve güzellikler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

D.2. Veri Toplama Teknikleri

Yozgat yer adlarına dair veriler Yozgat Valiliği ve Yozgat Belediyesi kayıtlarından alınmıştır. Daha sonra bu yer adlarında geçen sözcükler tarama yöntemi ile farklı sözlüklerden ve kaynaklardan istifade edilerek etimolojik açıdan, anlam açısından ve gramatikal yönden analiz edilmiştir.

(15)

6 D.3. Verilerin Analizi

Çalışmamızda Yozgat yer adları öncelikle anlam yönü ile irdelenmiştir.

Çalışmamızın I. bölümünde Sözcüklerin anlam özellikleri verilirken aynı zamanda yer adlarının yapıları ve ait oldukları kökenleri de verilmiştir. II. bölümde bu yer adlarının hem gramatikal hem de etimolojik hususiyetlerinin gösterilmiş olduğu bir tasnif yapılmıştır. Çalışmanın III. bölümün de ise Yozgat ve yöresi yer adlarına hangi tercihler ve hangi eğilimler çerçevesinden bakılarak yer adlarının verildiğini gösterir bir tasnif yapılmıştır.

E. Araştırmamızın Çerçevesi

Yapmış olduğumuz çalışma Yozgat ve yöresinde günümüz itibarı ile yaşamakta olan yer adlarını içermektedir. 1968 yılından önce adları değiştirilen yerleşkelerin önceki adları çalışma alanı dışında tutulmuştur. Yozgat merkez ilçede bulunan mahalle, cadde, sokak, bulvar ve meydan adlarından aynen tekrar edilen toplam 142 adet yer adı yapmış olduğumuz sayım ve tasnif işleminin dışında bırakılmıştır.

F. Toponomi ( Yer Adları Bilimi )

Dil bilimin bir kolu olan toponomi terimini açıklamadan evvel ad, özel ad terimleri üzerinde durmak istiyoruz.

Ad a. : Bir kimseyi, bir şeyi anlatmaya, tanımlamaya, bildirmeye yarayan söz, isim, nam.⁴

Ad Bilim : Dil bilimin adlar, özellikle kişi adları üzerinde duran ve onları köken bilgisi, tarihsel gelişim, dil ve kültür sorunları açısından inceleyen bilim dalı.⁵

Özel Ad: Başka varlıklardan ayrı olarak tek bir varlığı ilgilendiren ad.⁶

4 Haz.: Şükrü Halûk Akalın …(ve başk.) ,Türkçe Sözlük, TDK Yay. Ankara 2011., s.23.

5 Akalın, a.g.e., s.37.

(16)

7

Özel Ad: “…tek bir kişiyi, belli bir canlı ya da cansız varlığı, bir düşünce ya da belli bir yeri anlatan adlar…”⁷

Özel Ad Bilimi: İnsan ve yer adlarının kökenini inceleyen sözlük bilimi kolu;

onomastik.⁸

Onomastik (Fr. onomastque) a.: Özel adları konu edinen bili; özel adlar bilimi.⁹

“Adbilimleri adıyla da anılan bu alan için daha çok, kısaca onomastique, onomastik ve namenkunde terimleri kullanılır.”¹⁰

Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere toponomi dil biliminin bir kolu olan ve özel adları inceleyen onomastik biliminin bir alt dalı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Toponim (Fr. toponyme) a. : Yer adı.¹¹

Toponomi dil. b. : Yer adlarını, yer adlarının kökenlerini, halen konuşulmakta olan dil ile ya da ortadan kalkmış dillerle bağlantılarını inceleyen dil bilim dalı; yer adı bilimi.¹²

Toponomi bilimi müstakil bir bilim dalı olarak XX. yüzyılın başlarında Fransa’da ortaya çıkmıştır. Toponominin çalışma alanına “…bütün yer adları, köy ve şehir gibi yerleşme yerlerinin (yani eski tabirle meskûn yerlerin ) adları, tabiî yer adları (yani dağ, dere, tepe…adları )…” girer. Toponominin tabiî yer adları ile ilgili olarak dere, ırmak, çay göl gibi yer adları üzerine çalışan koluna hydronymie; dağ, tepe bel, sırt

6 Yaşar Çağbayır, Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı, Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, İstanbul-2007, s.3737.

7 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil, Türk Dil Kurumu Yay. (V. Baskı), Ankara 2009, s.91.

8 Çağbayır, a.g.e., s.3737.

10 Aksan, a.g.e., s.91.

(17)

8

gibi yer adları üzerine çalışan koluna ise oronymie adı verilir. Toponomi ile uğraşan araştırmacılara ise toponomist (Fr. Toponymiste) adı verilir.¹³

Toponomi Fransa’da ortaya çıktıktan sonra Fransa’da birçok kimse bu alanda çalışmıştır: “...Houze, Quicherat, Cocheris, d’Arbois de Jubainville, Auguste Longnoon, Albert Dauzat …” gibi.¹⁴

Görüldüğü gibi toponomi çalışma alanı çok geniş olan bir bilim dalıdır.

Toponominin çalışma alanı içerisinde yerleşke adları ile birlikte dağ, ova, tepe, göl, öz, dere gibi birçok yerleşke dışında kalan yer adları da vardır. Bu geniş alanda biz bu çalışmamızda Yozgat ili ve yöresinde bulunan yerleşke adlarını konu edindik. Yer adları tabirinden kastımız; Yozgat ve yöresindeki yerleşke adlarıdır.

13 Eren, a.g.e., s.11.

14 Eren, a.g.e. s.11.

(18)

9 I. BÖLÜM

1.1. Yozgat İlinin Tarihçesi

Yozgat Orta Anadolu’da yer alan ve barındırdığı tarihi kalıntılar itibarıyla tarihi çok eskilere dayandırılan insanoğlunun tarihin ilk çağlarından itibaren yerleşke olarak benimsediği, ilgi duyduğu ve yurt tuttuğu yerlerdendir. Bu uzun geçmişi temellendiren tarihi kalıntılar ve o tarihi kalıntıların çekmiş olduğu araştırmalar Yozgat’ta halen devam etmektedir.

“Yozgat şehrinin kuruluşu 16. yüzyıl başlarına rastlar.” Bölge toprakları 16.

yüzyıla değin çeşitli milletlerin kontrolü altında kalmıştır. Bölge toprakları, Türkler hakim olmadan önce sırayla “…Hititler, Frigler, Kimmerler, Persler, Makedonya Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorlukları’nın hakimiyeti...” altında kalmıştır.¹⁵

1071 Malazgirt savaşı ile birlikte Anadolu’nun Türkleşmesi süreci de başlamıştır. Bu süreçte bölge toprakları “Anadolu Selçuklu Devleti’ne tâbi Kayseri Beyliği’nin 1127’den sonra da Danişmentliler Beyliği’nin sınırları içinde kalmış, 1175’ten sonra ise tamamen Anadolu Selçuklu Devleti’nin eline geçmiştir.” Kösedağ Savaşı ile Anadolu’nun büyük bir bölümünde bozulan istikrar Yozgat’ın yer aldığı coğrafyada da bozulmuş ve bugün Yozgat ilinin yer aldığı topraklar Moğolların kontrolüne girmiştir. Moğolların Anadolu’dan çekilmesi ile birlikte Anadolu’da beylikler dönemi diye adlandırılan dönem başlamış ve bu süreçte Yozgat yöresi önce Eretna Beyliği ve Kadı Burhanettin Devleti’nin kontrolüne geçmiştir. Yıldırım Beyazıt bu bölgeyi 1398 yılında Osmanlı sınırlarına katmış fakat 1402 Ankara Savaşı ile birlikte bölgeyi Timur kontrolüne almıştır. Kısa biz zaman Timur’un kontrolünde kalan topraklar Timur’un Anadolu’yu terk etmesinin ardından Dulkadirli Beyliği’nin eline geçmiş 1522 yılından itibaren ise Dulkadirli Beyliği’nin yıkılmasıyla bölge tekrar Osmanlı topraklarına katılmış ve Osmanlı İmparatorluğu yıkılana değin Osmanlı toprağı olarak kalmıştır.¹⁶

15 Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, Sevinç Matbaası, Ankara 1991, s.33.

16 Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.34.

(19)

10

Yozgat’ın şehir merkezi olarak bugün bulunduğu bölgede ne zamandan beri olduğuna dair bilgiler rivayetten öteye gitmemekle birlikte XIX yüzyıl sonuna kadar

“Bozok” adı ile Sivas eyaletine bağlı bir sancaktır. Bozok Sancağı; “XVII. yüzyılın ortalarında 1 has, 19 zeamet ve 731 tımarı olup, savaş zamanında Osmanlı ordusuna 1100 kişilik bir kuvvetle katılabilecek durumdadır.”¹⁷

Bugün Yozgat şehrinin bulunduğu bölge için XVI. Yüzyıl ile 20. yüzyıl arasında “Bozok” adı kullanılmıştır. “Cumhuriyet döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci Dönem Milletvekillerinden Süleyman Sırrı (İçöz)’nın 4 Kasım 1922 tarihli teklifi üzerine Bozok ismi kaldırılmış ve 1923 senesinden itibaren ilin adı Yozgat olmuştur.”

1.2.Yozgat ve Çapanoğulları

Yozgat il merkezinin bugün bulunmuş olduğu bölgede büyümesi ve gelişmesinde Çapanoğulları diye bilinen sülalenin büyük rolü vardır. Çapanoğulları sülalesinden Ahmet Paşa, Mustafa Bey, Süleyman Bey Bozok’un idareciliğini yapmışlardır. Çapanoğulları zamanında Bozok bölgesine birçok cami, medrese gibi yerler yapılmıştır. Böylelikle hem Çapanoğulları bölgenin idaresini ellerinde tutmuşlar hem de çevredeki halkın teveccühünü kazanarak yöre halkını bu bölgeye çekmişlerdir. Çapanoğullarından olan son yönetici Süleyman Beydir. Süleyman Bey’in 1813 tarihinde ölümü üzerine bölge yöneticileri İstanbul’dan tayin edilmiştir.¹⁸

1.3. Yozgat’ın Etnik Yapısı:

Bölge için kullanılan tabirden de hareketle bu coğrafyaya özellikle Oğuzların Bozok koluna mensup Boy, oymak ve aşiretler yerleşmişlerdir. Moğollarla birlikte Anadolu’ya gelen ve Bozok bölgesine yerleşen Kara Tatarların Timur tarafından bölgeden götürülmesiyle bölgeye Dulkadirli Türkmenleri yerleşmeye başlamışlardır.

Yani XV. Yüzyıldan itibaren bölgeye Dulkadirli Türkmenleri yerleşmişlerdir.¹⁹

(20)

11

Bölge halkının çoğu Türk’tür fakat XVII. yüzyıldan itibaren bölgeye Ermeniler, Yunanistan ve Ege Adaları’ndan Rumlar gelerek yerleşmişlerdir. Bozok Sancağı’nda 1557 tarihi kayıtlarına göre Hristiyan vergi nüfusu 497’dir. ²⁰

XVII. yüzyıl itibarı ile Bozok Sancağı’nın nahiyeleri şunlardır: Aliki Nahiyesi, Baltı Nahiyesi, Boğazlıyan Nahiyesi, Çubuk Nahiyesi, Emlak Nahiyesi, Gedük Nahiyesi, İli Su Nahiyesi, Kara Hisar-ı Behremşah Nahiyesi, Karadere Nahiyesi, Karataş Nahiyesi, Kanâk-ı Bâlâ Nahiyesi, Kanak-Zîr Nahiyesi, Sorkun Nahiyesi, Su Nahiyesi, Süleymanlı Nahiyesi. Bu nahiyelerin bulunduğu yerlerin bir kısmı bugün Yozgat ili sınırları dışında kalmıştır. ²¹

Bugünün idarisi yapısı dikkate alındığı zaman bu nahiyelerden Yozgat ili sınırları dahilinde olanlar şunlardır: Baltı Nahiyesi ( Bugünkü Yozgat ve çevresindeki köyleri içine alır.), Karadere Nahiyesi (Bugünkü Şefaatli ilçesi ile Yerköy ilçeleri arasındaki bölgeyi içine alır), Kanak-ı Zîr Nahiyesi ( Bugünkü Sarıkaya ilçesinin güney batısında bulunan Kanak Özü ve civarını içerisine alan bölgedir.), Kanak-ı Bâlâ Nahiyesi ( Sarıkaya ilçesinin kuzeyinden başlayıp Şefaatli ilçesi ulaşan Kanak özünü içerisine alan bölgedir.), Sorkun Nahiyesi (Bugünkü Sorgun ilçesini içerisine alan bölgedir.), Süleymaniye Nahiyesi (Bugünkü Yerköy ilçesine bağlı Salmanlı köyü ve civarını içerine alan nahiyedir.), Aliki Nahiyesi (Bugünkü Karamağra ilçesinden Sarıkaya’nın Hasbek köyüne kadar alan bölgeyi içine alan nahiyedir.), Akdağ Nahiyesi (Bugünkü Çayıralan ilçesini ve civarını içerisine alan bölgedir.), Boğazlıyan Nahiyesi ( Bugünkü Boğazlıyan ve civarını içerisine alır.).²²

1.3.1.Yozgat ve Civarına Yerleşen Boy, Oymak ve Aşiretler

Bölgeye Oğuzların Bayad, Salur, Bayındır, Beğdili, Avşar, Yıva, Eymür, Çepni, Çunkar, Döğer, Yüreğir, Kayı, İğdir, Varsak, Karkın boyları ile bu boylara bağlı grupların yanında Kıpçak ve Peçeneklere mensup gruplar da bölgeye yerleşmişlerdir. Bozok’a yerleşen oymaklar ve yerleştikleri yerler şu şekildedir:

21 http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=58&t=951 (07.10.2013 – Saat: 16:30).

22 http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=58&t=951 (07.10.2013 – Saat: 16:30).

(21)

12 1.3.1.1. Zâkirlü Kabilesi :

Sorkun nahiyesine yerleşmişlerdir. Yerleşmiş oldukları köy, mezra ve ekinlikler şuralardır: Ağça Asma m., Akbaş Özü m., Alın Pınarı m. Ökçe Pınar K., Karı Özü m., Kadıncak m., Obruklu m., Karabayır m., Kuz Viran m. Yund Alanı m., Kuz Viran m., Üç Kuyu (Kara Piri) m., Köpek Kaya Deresi m., İğde Pınarı m., Akbaş Özü m., Güz Alanı m., Öyük m., Karabayur m., Tobraklu m., Eylüklü Kışlağı m., Emin Sarayı m., Çamurlu m., Kozcağız m., Yellüce m., Yaycıoğlu Kışlası m., İncesu K..²³

1.3.1.2. Kızıl Kocalu Kabilesi:

Ağırlıklı olarak Baltı nahiyesine yerleşmişlerdir. Yerleşmiş oldukları köy, mezra ve ekinlikler şuralardır: aktaş m., Köprüce m., Timur Han Beğ Kışlası, Mihmadlu m., Panburçak m., Öyük K., Eşleğen m., Baş Kışla m., Elma Hacılu-yı Bâlâ m., Güzel Başı m., Sülü K., Koyun Ayaklu m., İnciğün m., Boğaz Kışla m.,Yassı Pınar m. Ala Kilise m., İn m., Karı Deresi m., Alp Özü m., Öyük m., İsmail Hacı m, İnce Su m., Dede Beğ Viranı m., Saray Pınarı m., İğdelü m., Gök İn m., Erkeklü m., Koca m., Burun Viran m., Delü baş Ali Beğlü m., Çerçi Ali m., Öyük Kışla m., Karkın m., Sarı Kışla m., Koyun Suyu m., Okcu m. ²⁴

1.3.1.3. Ağcalu Kabilesi:

Bu kabile ağırlıklı olarak Karadere Nahiyesine yerleşmiştir. Karadere Nahiyesi’nin yanında Kanak-ı Zîr ve Akdağ Nahiyelerinde de bu kabilenin yerleştiği yerler vardır. Bu kabile başlıca şu köy, mezra ve ekinliklere yerleşmiştir: Pir Beğlü m., Ürgüp Kayası m., Kışla m., Karaca Boğaz m., Tabanlu K., Göçkünlüğü-i Bâlâ K., Öyük K., Göregen K. (nezd-i Öyük Kışla), Küçüklü K., Pirköy K., Çarçurlu-i Bâlâ K., Aktaşlu m., Alaçorak m., Ağıl m., Firuğ Beğlü K., Sufi Çardağı m., Çok Ağıl m., Kuruca Kışla K., Göregen K., Sufi (nezd-i Öyük Kışla K.), Çarçurlu-i zir K., Ala

23 Yusuf Halaçoğlu, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), Togan Yay. İst. 2011, c.I, s.8, 29, 42, 138, 251, 346, 454 / c. II, 546, 777, 865, 966, / c.III, 972, 1137, 1158, 1335, C.IV, 1459, 1799, 1839, 1896,1897 / c.V, 2113, 2184, 2288, 2329, 2471.

24 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, 125, 126, 127, 129, 452 / c.II, 563, 626, 670, 897 / c.III, 982, 994, 1137 / c.IV, 1452,1456, 1457, 1594, 1643, 1795, 1796.

(22)

13

Çorak m., Kayaluca m.,Pir Beğlü K., Mermercik m., Köse Mustafa K., Yassı Ağıl m., Deli Hızır m., Kuruca Oba m., Ahmet Fakih m. (Apacı), Akça Taş m.(Kubad Beglü), Bazlamaç Pınarı m., Kuruca Kışla m., Aktaşlu m., Kırın m., Bal Yemez K., Kamışluca m., Mehmed Hacı K. (eşeklü), Taştimur m., Kaya Pınarı m., Kuruca Öz m., İli su m.(Zeyneddin Hacı Argı), Çardaklu m.(Ekinlik), Kara Kaya K., Ağça Ağıl m., Akça Ağıl m., Yassı Pınar m., Kuz Ağıl m., Kürük m., Göynük Kışla m., Bozkuş m., Öyük m., Hızır Beğ m., Göyücük m., Keklürük m., Hızır Beğ m., Göynücük m. (Künbecik), Beğ Viranı m. (nezd-i İğdecik), Hamzalu K., Nusretlü K., Öyük Mez, Üdüllü K., Belensiz K., Çanad Deresi K., Ak Burun (Dekser) K., Evliya Kışlası K., Çulluoğlu Kışlası m., Güni K.,Beş Pınar m.,İlan Öyüğü-i Küçük m.,Muhyiddin K.,İkiz Ağıl K.,Yalnız İn K., Birce Kuyu, Çanad Deresi m., Fakihlü m.,Yeni m., Evliya Kışlası m., Tur Alilü K.(Pusad), Zahireddin K., Koç Viranı m., Tuzlacık K., Öksüz Dere Ayağı m., Kerpiçcik K., Yenice Özü K., Şeyh Bahri m.,Han Özüm m.,Yenice m.,Gül Öyük Mez, Güllü m., Kızılca Kışla m.,İsa Fakih m., Beğ Argı m.,(Şahruh Beğ),Öküz İni m.,Çakal Kışlası m.,Pir Veli Kışlası m.(Tecirlü), Pir Kızı Viranı m. (Şahruh Beğ Argı), Galne m., Pehrenklü K.,Uzun Kuyu m.,Akarca m.,Kuzulu Kuyu m., Hızır Hacı Kışlası K., Gedik Oğlu K.,Su ova ( Gedik K), Çardağım., Karakaya K., Kuyucalı m., Çay Kışla K., Deve Ağnağı m., Tuğcu m.,Tutak Kaya m., Çal ağıl m., Kadı m., Güni Kışla K., Kuyucak m., Asanlu K., Kulak m. (Halaçoğlu K.), Kuruca m., Ağca m., Beğmiş K, Köşekerlü K., Kara Bayır K.(Pervazlık), Gerce K.,, Mermerlice m., Sıvara Çardağı m.²⁵

1.3.1.4. Çiçeklü Kabilesi :

Bu kabile Kanak-ı Bâlâ, Boğazlıyan, Sorkun nahiyelerine yerleşmiştir. Bu kabilenin yerleştiği başlıca yerlerler şunlardır: Bu kabile başlıca şu köy, mezra ve ekinliklere yerleşmiştir:Acı Pınar m., Acıca Göl (Sarı Mehmed Kışlası) m., Ağca Kışla, Ağca Viran m., Ağca Viran m., Ağça Kışla m., Akça Viran m., Ali Kethüda Kışlağı m., Boğaz Ağıl m. (Ağca Çardağı), Boyalu Viran m., Çakal Viran m., Çatal viran K., Çatal Viran m, Çatal Viranı m.,Çavuş Viranı m., Çil viran m., Çokum ağıl m., Darılu m.,Düğün Düpüğü m., Eriklü m., Güncülü K., Habib Kethüda Kışlağı m., Horaş m., Ilısu m., İğdecik m. İğdedüre m., İğdelüce K., İki Yüzlü K., Kaldırım m.,

25 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s. 29, 30, 32, 33, 151, 453 / c.II, s. 479, 492, 712, 896, 940 / c.III, s. 964, 966, 994, 995, 996, 1017, 1018, 1165, 1255 / c.IV, s. 1593, 1764, / c.V, s. 2124, 2268, 2474, 2478.

(23)

14

Kara Koç m., Kara Viran (Çomak Deresi) m., Kavcı Oğlu m., Kethüda Ağılı m., Kızılca Kışla m., Kilisecik m., Köprüce m., Kuyu Beril m., Kuz Kışla m., Küçük Ark m., Mescidlü K., Mescidlü m.(nezd-i İki Yüzlü), Pahrenklü m., Pir Beğlü m., Sarı Oğlan m., Sorkun m., Şehr m.(Tabi-i Kayseriye), Tarulu m., Taş Pınar m., Tatar Argı, Tatar Argı, Tatar Argı m., Timur m., Uzun İn m., Yağmur Baba Kılası, Yassı Pınar m., Yeğencik m., Yenicik m.²⁶

1.3.1.5. Mesudlu Kabilesi :

Avşar-ı Büyük m., Avşar-ı Küçük m., Bağdadlu Viranı m., Çatal Kışla m., Çokun m., Elmalu m., Emir Çardağı m., Güdül Kavak m., Pınar m., Sarı m.,²⁷

1.3.1.6. Akça Koyunlu Yörükleri:

Arıklu K.,Arıklu K., Bağ Öyüğü m., Bayadlu m., Kara Fakih K., Kebe Hüseyinlü K., Obru Bağ m., Obru Bağ Öyüğü m, Obru Bağ Öyüğü m. , Tavşanlı Öyüğü yaylak²⁸

1.3.1.7. Söklem Kabilesi:

Bu kabile Kanak-ı Bâlâ, Akdağ ve Kara Hisar-ı Behremşâh nahiyelerine yerleşmiştir. Yerleştikleri başlıca köy, mezra ve ekinlikler şunlardır: Ak Beğlü K.(Bağçecik), Alem beğ Kışlası m., Alem Kışlası m., Ali Demircilü Cemaati, Arpalık m., Aşçı Kışlası m., Ayrancı Oğlu m.(nezd-i Yağmur Kışlası), Bahçecik m., Bağçecik Yazır m., Bağırgan Öyüğü, Baraklu K., Beş Depe K., Beş Depe m., Birce pınar m.(Boyalık), Boyalık m., Çıkrıkçı m., Çok Kuyu m., Çokak Depesi m., Çukur Viran m.,, Değirmenci Kışlası m., Dilgü Nallıyan m., Halka Önü m.(Kuşaklu), İlis Kilisesi m., İnce Su m., İnciğüz Deresi m., Kanurlu m., Kara Seydi m. (nezd-i Kanak), Kara Yıva m.(Karaca Viran), Karaca Öyük m., Karaca Ziyaret Yaylağı, Karı Deresi m., Kazıklu Pir m., Koçak m. (Kanak), Koçi Beğ Kışlası m. (Beğ Kışlası), Köse Oğlu m., Köse Veled Mez (nezd-i Kara Tigin), Köselü m. (nezd-i Kanak), Köycüğüz m., Kuru Öyük m.(Eğri Öz), Kuşaklu Öyük m., Kuzcuğuz m., Mahya Sarayı K., Piri Beğ Kışlası m., Selam Kavağı K., Selam Kavağı m., Şehirlü Kethüda m., Tanışık Yaylağı,

26 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.218, 219, 453 / c.II, s. 543, 544, 545, 546 / c. V, 2105, 2146, 2148, 2286.

27 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.181 / C.II, s. 512 / c.IV, s.1653.

28 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.54, 74.

(24)

15

Uzunca m., Yağsın Öyüğü m., Yağsın Öyüğü m.(Beşdepe), Yahya Sarayı K., Yahya Sarayı m., Yahya Sarayı m. (nezd-i Kanak), Yaprak Başı m..²⁹

1.3.1.8. Bozulus Türkmenleri:

Sorkun nahiyesinde şu köy ve mezralara yerleşmişlerdir: Ali Gören K.

(Susuzca), Kalacık m., Kızılca Kışla m., Man m., Obubluk m..³⁰

1.3.1.9. Dulkadirli Türkmenleri:

Ağırlıklı olarak Sorkun olmak üzere Karadere nahiyesine yerleşmişlerdir.

Yerleşmiş oldukları köy, mezra ve ekinlikler şunlardır: Ağılı m., Arslantaş m., Halife Çardağu m., Kara Seydi m., Kızılca Kışla m., Kuz Kışla m., Öyük m. (Cemaat-i Söğütlü), Öyük m. (Taşlık), Recep Avcı m. (tabi-i Eğri Su), , Sarı Kaya m., Taru m..³¹ 1.3.1.10. Selmanlu Kabilesi:

Selmanlu kabilesi Baltı, Kanak-ı Zîr, Süleymanlu ve Boğazlıyan nahiyelerine yerleşmiştir. Yerleşmiş oldukları başlıca köy, mezra ve ekinlikler şunlardır: Akça ağıl m.., Aklat m., Baltı Ayağı K., Çadı Öyüğü m., Çatal Öyük m., Çokum m., Demircü Pınarı , Depesü Delük m., Döl Ağılı m., Eski Kışla m., Fakih Pınarı K., Göçeri Hacı Kışlağı m., Güllüce K., İbce K., Kala Beği m., Kalaluca K., Kalecik K., Kara Yakublu m. (ekinlik), Kaya m., Kaya pınar m., Kemal Fakihlü K., Kerpiçci m., Kışlak-ıv-i Ayandan m., Kurdini (Eyledik Köprüsü) m., Kurdini m., Öyük m., Resûllû m., Silken K., Yazı Kışla m.(Yazılu Taş).³²

29 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.54. / c.III, s.1385 / c.IV, s. 1880, 1938 / c.V, 2048, 2049, 2050, 2051, 2103.

30 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.112.

31 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.166, 240, 454,455 / c.II, s.488, 1456, 1825, 2007, 2051, 2144.

32 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.144, 194, 230, 245, 453 / c.II, s. 538, 584, 895 / c.III, 1148, 1250 / c.V, s.

2012, 2013, 2112, 2220, 2313.

(25)

16 1.3.1.11. Sekilü Kabilesi:

Sekilü Kabilesi Karadere ve Delüce Özü nahiyelerine yerleşmiştir.

Yerleştikleri başlıca köy ve mezralar şunlardır: Alın Pınarı m., Boyalu Viran K, Boz Depe m.,Boz Kışla K., Böğürenlü m., Sarı Kayadibi K..³³

1.3.1.12. Şam Bayadi Kabilesi:

Bu kabilenin dağılmış olduğu köy, mezra ve ekinlikler şu şekildedir: Acı Pınar m., Ağca Viran m. ,Akça Meşhed m., Akça Viran, Alâaddin Çayı m., Alâaddin m., Altun Digin m., Bayındır m., Beğlü m. (nezd-i Göçek), Çukuru m., Donuz Viranı m., Elvan Viranı m., Gümüş tigin m., Kala Viran m., Karaca Şehir m., Kızıl Öyüğü, Koğaluca , Akaya, Küçük Yüreğir m., Menteşe Ekinliği m. (nezd-i Gümüş tigin), Şeyh Hasan Ağılı m., Tazu Kalası m., Yassı Pınar m., Yassı Viran, Yüreğir m., Yozgat³⁴

1.3.1.13. Ulu Yörük Taifesi :

Sorkun, Kara Hirar-ı Behremşah, İli Su, Baltı, Kanak-ı Zîr, Aliki nahiyelerine yerleşmişlerdir. Yerleşmiş oldukları başlıca köy, mezra ve ekinlikler şunlardır: Aşçı Kışlası m., Budak Fakih Ekinliği m., Budak Kaya m., Burun Kışla, Dede Beğ Kışlası m., Dede Budak K. (Sarı Göni), Dedek K., Dökmed m., Gökçe Kıran m., Gökçe Kışla, Gökçe Kışla m., Gökveli m., Göynük Viranı, Göynük Viranı m., Kağaluca m., Kara Kınık m., Kara Seydi K., Karaca Kışlak K. Kayan Kavşad m., Kışlak, Köycüğüz m., Mazun Ağca Kışlağı, Mezid Hacılu m.(Kışlak ve Ekinlik), Sarılar m., Saru Hacı m., Söğüdlü m., Taygar Viranı K. (Ağçaköy), Todurga m., Yukarucak Taşı m.³⁵

1.3.1.14. Rum Yörükleri :

Sorkun nahiyesine yerleşmişlerdir. Yerleşmiş oldukları başlıca köy, mezra ve ekinlikler şunlardır: Ahi Hasan Kışlası, Dağarcık Kışlası m., Eğşimelü m., Fazıllar

33 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.240 / c.II, 540 / c.V, s.2185.

34 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.455 / c.II, s. 897 / c.III, s.1046, 1047, 1130, 1262, 1405 / c.V, s.2103, 2104.

35 Halaçoğlu, a.g.e., c.II, s.572, 573, 574 / c.III, 1204 / c.V, 2164, 2165.

(26)

17

Kışlası m., Gedük Viranı m., Gökçe Kışla , Hamza Fakih Kışlası, Peynir Yemez m.(nezd-i Yazılu Taş), Peyniryemez Kışlası, Pir Fakih m., Tat Oğlu m.³⁶

1.3.1.15. Kara Koyunlu Cemaati:

Akdağ nahiyesinde şu köy, mezra ve ekinliklere yerleşmişlerdir: Bozan K., İsa Beğlü K., İsmail Viranı K..³⁷

1.3.1.16. Çepni Kabilesi :

Akdağ nahiyesindeki şu köylere yerleşmişlerdir: Akviran K., Çepni K..³⁸

1.3.1.17. Karalu Kabilesi :

Kanak ve Kara Hisar-ı Behremşah nahiyelerindeki şu mezralara yerleşmişlerdir: İsa Beğlü Cemaati m., Kapdırga Viranı m., Kara Şeyh m., Uluca m.³⁹

1.4. Yozgat ve İlçeleri

1.4.1. Yozgat

Tarih kısmında da değindiğimiz gibi insanoğlu tarihin ilk çağlarından itibaren Yozgat ve civarına ilgi duymuş ve bu bölgeyi yerleşke olarak kullanmıştır. XX.

Yüzyıldan itibaren Yozgat adı ile adlandırılan bu bölge için kullanılan bu adın anlamı ve kökenine dair halk arasında türlü efsaneler ve fikirler dolaşmakla birlikte kabul gören efsane şu şekildedir:

Aşiret Ağası Ömer Cabbar Ağa’nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentilere göre Ömer Cabbar Ağa, bir yaz mevsiminde sürülerini yaylakta otlatırken karşısına Hızır Alayhiselam çıkıyor ve davar sahibi olan Ömer Cabbar Ağa’dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü davar sahibi misafirine ikramda kusur etmiyor ve gönül hoşluğu ile sütü veriyor. Hızır Alayhiselam sütü içtikten sonra Ömer Ağa’dan memnun kalıyor ve ona “Çobanoğlu! Yozuna yoz katılsın. Memleketinin adı Yoz-Kat olsun”

36 Halaçoğlu, a.g.e., c.V, s.2164, 2167.

37 Halaçoğlu, a.g.e., c.I, s.241.

38 Halaçoğlu, a.g.e., c.II, s.527, 528.

39 Halaçoğlu, a.g.e., c.III, s.1132.

(27)

18

diyor. Tabii bu sözü söylemesiyle kaybolması da bir oluyor. Temeli böyle atılan Yoz-Kat halk dilinde söylene söylene Yozgat oluyor.⁴⁰

Bilge Umar Türkiye’deki Tarihsel Yer Adları” isimli eserinde Yozgat adının anlamı ve kökeni ile ilgili ise şu bilgiyi verir: “Türkçe Yoz sözcüğü ile bağlantılı görünüşe bürünmüş olmasına rağmen, Türkçe’de anlamı bulunmayan bu adın aslı Ermenice Yoyj-Gat (Bol-süt; Gat’ın t’si to harfiyle) olsa gerek.”⁴¹

Yoz sf. : 1. Doğada olduğu gibi kalarak işlenmemiş olan. 2. mec. Kaba, adi, bayağı.

3. mec. Yozlaşmış, dejenere. 4. hlk. Kısır. 5. hlk. Davar sürüsü.⁴²

Yoz: 1. Kısır. 2. Kısır ve erkek davarlardan oluşan sürü. 3. Yazın kırda otlatılan davar. 4. Civcivlerini büyütüp bırakan tavuk. 4. Kart keklik. 5. Zayıf (hayvan için). 6.

Başıboş (hayvan için). 7. Besili. 8. Bir iki yaşında tay. 8. Bir, iki yaşların da manda, inek, öküz, eşek, at sürüsü. 9. Değeri düşük, niteliksiz, cinsi bozuk. 10. Meyvesiz ağaç. 11. İşlenmemiş verimsiz toprak. 12. Yabanıl. 13. Kaba (kimse). 14. Rahat, başıboş, özgür. 15. Tembel (kimse). 16. Keçi, koyun sürüsü. 17. Kısır, sütsüz davar, sığır. 18. Yaylada otlayan büyük baş hayvan, yoz malı. 19. Yoz; başıboş , serseri;

yaylada otlatılan büyükbaş hayvan; at sürüsü. 20. Besili büyükbaş hayvan.⁴³

Kanaatimizce “Yozgat” sözcüğü birleşik isimdir ve “Yoz” sözcüğü ile “kat-”

fiilinin birleşmesi ile oluşmuş. Cümle şeklinde bir birleşik sözcüktür.

Yer adındaki “yoz” sözcüğü bölgenin yaşam tarzı da dikkate alındığında

“koyun” anlamındadır. Coğrafi şartlarına göre bakıldığı zaman ise “kır” anlamı daha ağır basmaktadır.

40 Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s. 33.

41 Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1993, s.821.

42http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.52550d35a4d2c8 .15330278 ( 09.10.2013 – Saat: 10:40).

43http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas&kategori1=derlay&kelime1=yoz (09.10.2013 – Saat: 10:50).

(28)

19 1.4.2. Akdağmadeni

Akdağmadeni Yozgat’ın şehir merkezine 106 kilometre uzaklıkta olup Sivas ve Tokat illeri ile Yozgat’ın Saraykent, Sorgun, Çayıralan ve Boğazlıyan ilçeleri ile komşu olan ilçedir.⁴⁴

“Akdağmadeni, yerleşim yeri olarak XIX. Yüzyılın ortalarında ve idari yetkiye de haiz bir Simli Kurşun İşletmesi Müdürlüğü olarak kurulmuş ve Madenciler Nahiyesi olarak adlandırılmıştır.” Bu maden işletmesi sayesinde ilçenin gelişimi başlamıştır. Bu maden işletmesi ile “Gümüşhane, Trabzon, Arapgir ve Ahıska’dan”

işçilerin bu bölgeye yerleşmesi ile ilçenin nüfusu da artmıştır. Bu aileler arasında Ermeni ve Rum kökenli ailelerde bulunmaktadır. Bu Ermeni ve Rum aileler 1923- 1927 yılları arasında gerçekleşen nüfus mübadelesinde bölgeden ayrılmışlardır. Bu ailelerin bölgeden ayrılmaları bölgenin nüfusunun azalmasına neden olmuştur. Yine aynı yıllarda Yunanistan’a gönderilen Ermeni ve Rumların yerine Selanik’ten 266 hane Türk bu bölgeye yerleştirilmiştir. ⁴⁵

Bölgede açılan bu maden işletmesi ile birlikte Akdağmadeni ilçesinin bugünkü konumunun olduğu yerde 1839 yılında Bozok Sancağı’na bağlı Karahisar-ı Behremşah Nahiyesine bağlı bir bucak meydana gelmiştir.⁴⁶

İlçe adını yakınında bulunan Akdağlar’dan ve bahsedilen maden ocağından almaktadır.

1.4.3. Aydıncık (Eskiköy) :

Aydıncık ilçesi Çorum ve Amasya ili ile Yozgat’ın ilçelerinden Çekerek, Sorgun ve Yozgat merkez ile komşu Yozgat’ın kuzey doğusunda yer alan bir ilçedir.⁴⁷

Yozgat’ın Çekerek ilçesine bağlı bir ilçe konumunda iki 1990 yılında 3644 Sayılı Kanun ile ilçe olmuştur.⁴⁸

45 http://akdagmadeni.gov.tr/?page_id=47 (03.10.2013- Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).

46 Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.81

(29)

20

Aydıncık ilçesinin bilinen en eski adı “Eskiköy” dür. Ne zaman nahiye konuma geldiği bilinmeyen ilçede “1908 yılında Tokat vilayeti Başkomiseri Ahmet Dilaver Efendi, birinci sınıf nahiye müdürlüğüne tayin edilmiş..” ibaresinden hareketle ilçedeki nahiye teşkilatının geçmişini kısmen görmek mümkün olmaktadır.

Nahiyelik döneminde Aydıncık, “Mamure” adıyla adlandırılmıştır. 1919 yılına kadar Tokat’ın Zile ilçesine bağlı olan Aydıncık bu tarihten itibaren tekrar Yozgat’a bağlanmıştır. 1958 yılında Mamure ismi Aydıncık olarak değiştirilmiş, 1991 tarihinde ise Aydıncık ilçe olmuştur.⁴⁹

1.4.4. Boğazlıyan

“Boğazlıyan ilçesi, Yozgat il merkezine 92 kilometre, komşu il Kayseri’ye 61 kilometre uzaklıktadır. İlçe; doğuda Çayıralan, kuzeyde Sarıkaya ve merkez ilçe, batıda Yenifakılı, güneyde ise Kayseri ile komşudur.”⁵⁰

Boğazlıyan ilçesinin yerleşim yeri olarak tarihi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte ilçe merkezine yakın olan Bektaşlı kasabası, İğdeli, Çalapverdi ve Yoğunhisar köylerinde yapılan kazılardan çıkan kalıntılara göre Etiler ve Bizans İmparatorluğu zamanlarında da bölgede yerleşimin olduğu anlaşılmaktadır.⁵¹

İlçeye bağlı ve ilçe merkezine yakın olan Bektaşlı kasabası, İğdeli, Çalapverdi ve Yoğunhisar köylerindeki höyüklerden ve bir takım tarihi kalıntılar ilçenin çok eski zamanlardan beri yerleşke olarak kullanıldığına dair ipuçları vermekte ise de bu konuda kesin bilgiler mevcut değildir. Bozok bölgesinin büyük bir bölümüne olduğu gibi Boğazlıyan’a da Dulkadiroğulları Beyliği hükmetmiştir. Daha sonra bölge Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1807 itibarı ile Bozok Sancağı’nın bir ilçesi konumuna gelmiştir.⁵²

49 http://www.yozgataydincik.gov.tr/default_B0.aspx?content=186 (21.04.2013- Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).

52 Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.90-91.

(30)

21

Boğazlıyan’da ilk belediye teşkilatı 1879 tarihinde kurulmuştur.⁵³

Boğazlıyan adının kökeni arasında halk arasında dolaşan rivayet şu şekildedir:

“…Boğazlıyan’ın yerinin kurulduğu dönemde bir bataklık halinde sazlıklarla kaplı olduğu, bu nedenle buraya girmek isteyenlerin birçoklarının boğulduğu o sebeple bölgeye Boğazlıyan dendiği…”⁵⁴ Kanaatimizce bu kelime Yozgat İl Yıllığında ve ilçe ile ilgili verilen internet sitesinde de yer alan şekilde başkaca bir anlam taşımaktadır. Kelime rivayettekinin aksine ve günümüz algısının dışında bir anlam taşımaktadır. Bölgede

“Boğazına sarılmak” şeklinde kullanılan deyim iki farklı anlamda karşımıza çıkmaktadır. Birincisi bir öfke durumunda hırçınlıkla karşıdaki kişiye fiili bir saldırı da bulunmak; ikincisi ise özlenilen, beklenilen bir kişiyi görünce yapılan hareketi karşılayan içinde özlem duygusunu barındıran “Boğaza sarılmak” tır. İlçenin adındaki anlam kanaatimizce içerisinde, özlem, sevgi barındıran olumlu bir anlam ifade eden

“boğazlamak”tır.

1.4.5. Çandır

Çandır Yozgat’ın yeni ilçelerinden biridir. “…1990 yılında 3644 Sayılı Kanun ile kurulmuş bir ilçedir. Çandır, güneyinde yer almaktadır. …doğuda Çayıralan ilçesi, batıda Boğazlıyan ilçesi, Güneyde Kayseri, kuzeyde Sarıkaya ilçesi ile komşudur. ” ⁵⁵

İlçenin çok eski tarihlerine ilişkin kesin bilgiler olmamakla birlikte Bozok bölgesine hükmeden devletlerin Çandır’da da varlığından söz edilebilir.

Çandır Anadolu’nun Türklerce fethi ile birlikte de hem Selçuluklular hem Dulkadiroğulları hem de Osmanlı döneminde yerleşim yeri olarak kullanılmaya devam edilmiştir.

Çandır’ın tarihinde Dulkadirli beyi Alaüddevle Bey’in oğlu Şahruh Bey’in özel bir yeri vardır. İlçedeki en eski tarihi eserlerden birisi olan Şah Sultan Hatun Türbesi Şahruh Bey tarafından eşi adına yaptırılmıştır. Şahruh Bey aynı zamanda Alaüddevle Bey’in Bozok bölgesi valisidir. 1530 yıllarına ait Osmanlı kayıtlarına göre; Çandır mezrasının bir kısmı Tecirli kabilesinin

53 http://www.bogazliyan.bel.tr/bogazliyan.asp?id=29 (03.10.2013- Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).

54 http://www.bogazliyan.bel.tr/bogazliyan.asp?id=29 (03.10.2013- Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).

(31)

22

ekinliği olup vergi geliri sancak beyi hassı; asıl önemli bir kısmı Şam-bayadı kabilesine ait olup vergi geliri Şahruh Bey zaviyesi ve camiinin vakfına atti.

Çandır XV. yüzyıl başlarında Çelebi Mehmet döneminde Dulkadiroğullarının Osmanlı’ya bağlılığını bildirmesiyle Osmanlı toprağı sayılmışsa da XVI.

yüzyılda Yavuz Sultan Selim döneminde tam anlamıyla Osmanlı toprağı olmuştur. Çandır’da 1558 yılında 18 Türk, 81 Hristiyan; 1576 yılında ise 40 Türk, 129 Hristiyan vergi nüfusu bulunmaktaydı.⁵⁶

Çandır adının kökeni ve anlamı konusunda muhtelif görüşler ve rivayetler bulunmaktadır. Bunlardan birincisi; Oğuzların Üç-Ok koluna mensup Çavındır adından geldiği; İkincisi, “candır” kelimesinden geldiği; üçüncüsü ise Türklerin bölgeye ilk geldiklerinde bir beğeni sözü olarak ve bölgede kalmayı, yerleşmeyi ifade eden “Can dur”

tabirinden Çandır adının ortaya çıktığıdır. ⁵⁷

1.4.6. Çayıralan ( Çayırşeyhi )

Çayıralan il merkezine 135 kilometre uzaklıktadır. İlçe; doğudan Sivas ilinin Gemerek ilçesi, güneyde Kayseri ilinin Sarıoğlan ve Felahiye ilçeleri, batıdan Yozgat ilinin Çandır ilçesi, kuzeyden aynı ilin Akdağmadeni ve Sarıkaya ilçeleri ile çevrilidir.⁵⁸

İlçenin tarihine ilişkin kesin bilgiler olamamakla birlikte ilçenin bugün bulunduğu topraklar üzerinde Bozok Sancağı döneminde Akdağ Nahiyesi bulunmaktadır. Bu nahiyenin bir bucağı durumunda karşımıza çıkan ve adı Çayırşeyhi bucağı olan bucak merkezi 1948 yılında ilçe olmuştur.⁵⁹

1.4.7. Çekerek (Hacıköy)

“Çekerek ilçesi, il merkezine 90 kilometre uzaklıktadır. İlçe; doğudan Yozgat ilinin Kadışehri ve Saraykent ilçeleri, batıdan Yozgat ilinin Aydıncık ve Sorgun ilçeleri, kuzeyden Tokat ilinin Zile ilçesi, güneyden Yozgat ilinin Sorgun ilçesi ile çevrilidir.”⁶⁰

56 Ümit İlaslan, Yozgat-Çandır Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2006, s. 5-6.

57 Ümit İlaslan, Yozgat-Çandır Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük), s. 5-6.

(32)

23

Çekerek ilçesi yakınlarında bulunan ve Anadolu’daki ilk yerleşim yerlerinden olduğu bilinen Alişar, Alacahöyük ve Hattuşaş’tan dolayı ilçenin bulunmuş olduğu topraklar Hititler ve Friglerin hakimiyeti altında kalmıştır. Bölgedeki Galat hakimiyetini ise yörede bulunan mezar kalıntıları ve bu kalıntılardan çıkarılan araç- gereçler ortaya koymaktadır. Çekerek bölgesi uzunca bir süre Roma hakimiyetinde kalmakla birlikte Türklerin Anadolu’ya yerleşmeleri ile Çekerek’in de bulunduğu topraklar Türklerin eline geçmiştir. İlçe civarında yer alan “Özükavak, Kurtağılı, Hamzalı, İshaklı, Acecihöyük, Kayalar, Bazlambaç, Çandır, Arpaç gibi köyler…”

Türkmenlerin yerleşmiş olduğu ilk yerlerdir.⁶¹

Bugün ilçe merkezinin bulunduğu topraklar üzerinde var olan ve bilinen en eski köy “Yörük Hacılı Köy”dür. Bu cihetle Çekerek’in eski adı hususunda bu adı kullanmak mümkündür. Yörük Hacılı köyünün ilk kurucuları ise Halep Türkmenleridir. İlçe zamanla “Hacıköyü” olarak adlandırılmıştır. Hacıköy adı ile bir Cumhuriyetin ilk dönemlerinde Tokat’ın Zile ilçesine ve daha sonra Yozgat’ın Kadışehri ilçesine bağlı bucak merkezi konumunda olan Hacıköy 1928 yılında aynı konumu ile Yozgat’ın Sorgun ilçesine bağlanmıştır. Hacıköy’ün adı 1944 yılında Çekerek olarak değiştirilmiş ve Yozgat’a bağlı bir ilçe olmuştur.⁶²

Çekerek isminin ne anlama geldiği ve kökeni konusunda Bilge Umar şunları söylemektedir: “ Çekerek adının sonunda, İran dillerinin ve Ermenicenin -cik anlamındaki küçültme takısını görüyoruz (karş. Pertek, Hisarcık). Ancak adın Çeker bölümünün Ermenicede bir anlamını saptayamadım. Çayın ilkçağdaki adı, Helen ağzında, Skylax idi (Strabon, 12 III 15). Çekerek adının bundan veya bunun Anadolu aslından gelmesi olasıdır;

tam tersine Çekerek’in ya da onun eski biçiminin Helen ağzına Skylax (Helen dilinde: “Köpek eniği”) diye uydurulmuş bulunması da olasıdır.”⁶³

Bizim kanaatimize göre ise kelimenin kökeni “çek-” fiilidir ve bu fiil “–erek”

zarf fiil ekini almıştır.

Yerleşim yeri adını Yeşilırmak’ın bir kolu olan Çekerek çayından almıştır.

61 Bekir Koç, Kültür ve Tarihiyle Çekerek, Devran Matbaacılık Yay., Ankara 2003, s.13 ile 20. Arası Özetlenmiştir.).

62 Koç, a.g.e., s.13 ile 20. Arası Özetlenmiştir.

63 Umar, a.g.e., s.187.

(33)

24 1.4.8. Kadışehri (Devecidağı)

Yozgat’ın yeni ilçelerindendir. Yozgat’ın kuzey doğusunda yer alan Kadışehri Tokat ve Sivas illeri ile ve Yozgat’ın Çekerek, Saraykent ve Akdağmadeni ilçeleri ile komşudur.⁶⁴

İlçenin tarihi hakkında net bilgiler mevcut değildir. İlçenin eski adı Devecidağ olup 1921 yılında Tokat’a bağlıdır. 1922 yılında Çekerek (Hacıköy)’te asayişin bozulması sebebi ile Devecidağ’ındaki ilçe teşkilatı Çekerek’e taşınmış ve Devecidağ bucak merkezi olmuştur. Çekerek’teki karışıklığın bitmesi ile 1926 yılında ilçe teşkilatı tekrar Devecidağı’na taşınmıştır. Sonraki yıllarda ise ilçeden teşkilat kaldırılarak Yozgat’ın Sorgun ilçesine daha sonra ise Çekerek’e bağlı bucak merkezi yapılmıştır.⁶⁵

Devecidağı’nın adı ve bucak merkezi olma durumu ise “…30 Mayıs 1926 tarih ve 877 sayılı Teşkilatı Mülkiye Kanunu ile …” değiştirilmiştir. Bu tarih ve yasa ile hem ilçe olmuş hem de adı değiştirilerek Kadışehri yapılmıştır.⁶⁶

Kadışehri “…1990 yılında 30644 sayılı kanun ile kurulmuş ilçedir.”⁶⁷

İlçede bulunan höyüklerden hareketle ilçenin tarihi derinliğinden söz etmek mümkün olmakla birlikte henüz bu höyüklerde yeterli çalışmaların olmaması ilçenin yerleşke olarak tarihini karanlık bırakmaktadır. İlçedeki bu höyükler 1995 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca koruma altına alınmıştır.⁶⁸

65http://www.kadisehri.bel.tr/index.php?md=showpage&pID=12&navi=subMenu2&link=subMenuIte m5 (04.10.2013- Saat: 23:30).

66 http://tr.wikipedia.org/wiki/Kad%C4%B1%C5%9Fehri (04.09.2013-Saat: 23:50).

68http://www.kadisehri.bel.tr/index.php?md=showpage&pID=12&navi=subMenu2&link=subMenuIte m5 (04.10.2013- Saat: 23:40).

(34)

25 1.4.9. Saraykent ( Eski adı: Karamağara )

Saraykent Yozgat yeni ilçelerindendir. İlçe; “…Yozgat il merkezine 71 kilometredir. ...doğuda Akdağmadeni ilçesi, batıda Sorgun ilçesi, güneyde Akdağmadeni ilçesi, kuzeyde Kadışehri ilçesi, ile komşudur.”⁶⁹

Saraykent’in eski adı “Karamağara”dır. İlçe; “1972 yılına kadar bucak iken bu tarihte çıkan bir kanun ile kasaba olmuştur. Karamağra’nın ismi 17.02.1975 tarih ve 79461 Sayılı Kanun’la Saraykent olarak değiştirilmiş 20 Mayıs 1990 tarih ve 3644 Sayılı Kanun’la ilçe olarak Yozgat iline bağlanmıştır.” İlçede bulunan ve Romalılardan kaldığı bilinen han ve hamam kalıntılarından hareketle ilçenin çok eski bir yerleşke olduğu söylenebilir. Lakin ilçenin tarihi hakkında yeterli bilgi yoktur.⁷⁰

1.4.10. Sarıkaya

“Sarıkaya ilçesi, Yozgat il merkezine 80 kilometre uzaklıktadır. İlçe; doğuda Yozgat ilinin Akdağmadeni, Çayıralan ve Çandır ilçeleri; batıda Boğazlıyan; kuzeyde Sorgun ve Akdağmadeni ilçeleri ile çevrilidir.”⁷¹

Sarıkaya ilçesi özellikle kaplıcaları ile tanınmaktadır. Bölgede Roma döneminden kalma yapılara özellikle kaplıcaların olduğu bölgede rastlanması bu bölgenin yerleşim yeri olarak tarihinin eskiliğini göstermesi açısından önemlidir.

Sarıkaya ilçesi de tüm Bozok bölgesi gibi Yavuz Sultan Selim zamanında kesin olarak Osmanlı hakimiyeti altına girmiştir.⁷²

İlçenin Roma dönemindeki adı Opel’dir. “Opel” şehrinin 7000 haneli bir şehir olduğu sanılmaktadır.⁷³

Bugün ilçenin bulunduğu topraklarda Türkmen köyleri de olmakla birlikte ilçenin asıl nüfusunun 93 Harbi’nden sonra bölgeye yerleşen Kars Muhacirleri 1024-

70 http://www.saraykent.gov.tr/default_b0.aspx?content=186 (23.04.2013- Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).

73 http://www.sarikaya.gov.tr/default_B0.aspx?content=199 (05.10.2013 - Saat: 21:30).