1.4. Yozgat ve İlçeleri
1.4.10. Sarıkaya
“Sarıkaya ilçesi, Yozgat il merkezine 80 kilometre uzaklıktadır. İlçe; doğuda Yozgat ilinin Akdağmadeni, Çayıralan ve Çandır ilçeleri; batıda Boğazlıyan; kuzeyde Sorgun ve Akdağmadeni ilçeleri ile çevrilidir.”71
Sarıkaya ilçesi özellikle kaplıcaları ile tanınmaktadır. Bölgede Roma döneminden kalma yapılara özellikle kaplıcaların olduğu bölgede rastlanması bu bölgenin yerleşim yeri olarak tarihinin eskiliğini göstermesi açısından önemlidir. Sarıkaya ilçesi de tüm Bozok bölgesi gibi Yavuz Sultan Selim zamanında kesin olarak Osmanlı hakimiyeti altına girmiştir.72
İlçenin Roma dönemindeki adı Opel’dir. “Opel” şehrinin 7000 haneli bir şehir olduğu sanılmaktadır.73
Bugün ilçenin bulunduğu topraklarda Türkmen köyleri de olmakla birlikte ilçenin asıl nüfusunun 93 Harbi’nden sonra bölgeye yerleşen Kars Muhacirleri
69
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.108
70
http://www.saraykent.gov.tr/default_b0.aspx?content=186 (23.04.2013- Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).
71
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.111
72
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.111
73
26
1026 yıllarında Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya’dan gelen göçmenlerin yanı sıra 1951 yılında Bulgaristan’dan göçen göçmenler yaşamaktadır. 74
“Sarıkaya ilçesi; 1935 yılına kadar Boğazlıyan’a bağlı bir köy durumunda iken 1935 yılında dönemin valisi Bekir Sami Baran tarafından bucak merkezi haline getirilmiştir.” İlçe merkezinin bugün bulunmuş olduğu yerde o zamanlar Terzili Hamam veya Hamam diye bilinen köy vardır. Şehir merkezi o köylün üzerine kurulmuştur. Bundan dolayı Sarıkaya’nın eski adı için Terzili Hamam ya da Hamam adını kullanabiliriz.75
1.4.11. Sorgun (Köhne-i Kebir)
“Sorgun ilçesi, Yozgat il merkezine 33 kilometre uzaklıktadır. İlçe doğuda Saraykent ve Akdağmadeni ilçeleri, batıda Yozgat merkez ilçesi, güneyde Sarıkaya ilçesi ve kuzeyde Çekerek, Aydıncık ilçeleri ile Çorum iline bağlı Alaca ilçeleri ile komşudur.”76
Sorgun’un yerleşke olarak Hititlere değin uzanan bir geçmişi vardır. İlçe yakınlarında bulunan Kerkenez Harabeleri, Alişar Höyük bu ilçenin yerleşke olarak tarihinin derinliğini de göstermektedir. Bizans döneminde bu ilçenin adı Pitriya’dır.77
Zikredilen Kerkenez Harabeleri ilçeye 12 kilometre mesafede olup Medler ya da Friglere ait olduğu konusunda ihtilaf vardır. Bu antik şehir milattan önce 600 yıllarında kurulmuştur. Antik şehir Pteria’nın burası olduğu sanılmaktadır.78
İlçedeki Alişar Höyük’ün sırları tamamen açığa çıkmamış olmamakla birlikte tarihi Ankuwa şehrinin burası olma ihtimali üzerinde durulmaktadır. Çadır Höyük’te Hitit, Frig, Roma ve Bizans dönemine ait kalıntılar bulunmuştur. Bu tarihi yerleşkelerin yanında Kuşaklı Höyük, Hapis Boğazı gibi tarihi yerleşkelerin de varlığı Sorgun ilçesinin tarihte de ilgi gören yerlerden olduğunu gösterir.79
74
http://www.sarikaya.gov.tr/default_B0.aspx?content=199 (05.10.2013 - Saat: 21:30).
75
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.112
76
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.116.
77
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.117.
78
Durali Doğan, Sorgun Güldestesi, Sılam Yay., Sorgun 2011, s. 8.
79
27
Sorgun adı Bozok Sancağına bağlı bir nahiye olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nahiye bugünkü Sorgun’un yerleşim alanını içine almaktadır. 80 Sorgun ilçesinin bugün var olduğu ilçe merkezinin yerindeki yerleşkenin adı Cumhuriyet öncesinde Köhne-i Kebir’ken 1928 yılında adının Arapça olmasından dolayı değiştirilmiş ve ilçeye Sorgun adı verilmiştir.81
Sorgun adı ile ilgili halk arasında dolaşan bir takım rivayetler de vardır: “…1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Selçukluların bir kolu Ganibaba, Halilbaba, Babaali ve Bedirbaba adlarındaki komutanlar bu bölgeyi işgal etmişlerdir. Bu bölgeyi işgal eden Bedirbaba kuvvetlerinin arkasından gelen komutan: “-Bedir sen konacağın yeri bilmiyorsun; geldin de Cenevizlerin pisliğine mi kondun?” der. Rivayete göre Sorgun ismi de böylece konmuş olur.”82
Sorgun adı Anadolu’ya yerleşen Yörükân Taifesinden bir cemaatin adıdır. Bu cemaat Bozok, Kastomônî Sancakları ve Hüdâvendigâr Sancağı’na yerleşmiştir.83 Bu cemaat “Sorguncuklu” adı ile de karşımıza çıkar ve Oğuzların Salur boyuna mensupturlar.84
Sorgun adının nereden geldiği ve anlamı konusunda Durali Doğan “Sorgun Güldestesi” isimli eserinde şu bilgileri verir: “ Sorgun, Anadolu’da yaygın olarak bulunan söğüt ağacının bir türüne verilen bir isimdir. Kazanın isminin sulak yerleri seven bu bitkinin bölgede bol yetişmesinden almış olmasını kabul etmek daha doğrudur. Zira 16. yüzyılın başlarına ait Osmanlı kaynaklarında, Bozok bölgesinde (Kırşehir de dahil) dokuz ayrı yere Sorgun ve Sorguncuk adı verildiği görülmektedir.”85
Kanaatimizce de rivayetlerde olduğu gibi “Sorgun” adının “sormak” ve “konmak” fiilleri alakası yoktur. Bir ağaç türünün adıdır.
80
Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Numara:21, Ankara 2006, s.454. (Bu kitap 05.10.2013 tarihinde ve saat: 22:30’da www.devletarsivleri.gov.tr adresinden indirilmiştir.)
81
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.117.
82
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s.116.
83
Cevdet Türkay, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İşaret Yay., 3. Baskı, İstanbul 2012, s.580.
84
Halaçoğlu, a.g.e, Cilt:5, s.2013.
85
28 1.4.12. Şefaatli ( Eski adı: Kızılkoca)
“Şefaatli ilçesi, Yozgat il merkezine 60 kilometre uzaklıktadır.” İlçe doğuda
Yozgat merkez ve Boğazlıyan ilçeleri; batıda Yerköy ilçesi ve Kırşehir ili; kuzeyde Yozgat merkez ilçe; güneyde Yenifakılı, Nevşehir ili ile komşudur.86
İlçenin bir yerleşke olarak tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yalnız “… Yozgat Çapanoğlu Camii’ne ait Hicri 1174 tarihli Vakfiyede Yozgat’ın Bozok Sancağı’nın Kızılkoca ilçesine bağlı bir köy durumunda olduğundan söz edilmektedir.” Bu bilgiden hareketle ilçenin Hicrî 1174 (Miladi 1760) tarihinde yani XVIII yüzyılda bugünkü Yozgat’ın yerleşmiş olduğu bölgeden daha çok nüfusa sahip bir yerleşke olduğunu söyleyebiliriz. Çapanoğulları ile büyüyen ve gelişen Yozgat’ın bir bucağı durumuna gelen Kızılkoca 1945 yılına kadar bucak olarak kalmıştır. Daha sonra Yerköy ilçesine bağlanan Kızılkoca 01.06.1954 tarihinde Yerköy’den ayrılarak 6321 Sayılı Kanun ile İlçe yapımlı ve ilçe merkezi de Şefaatli kasabası olmuştur. Kızılkoca adı da bu şekilde değişmiştir. 87
Ertuğrul Kapusuzoğlu “Şefaatli” isimli kitabında ilçenin adını verilişi ile ilgili şu iki efsaneden bahseder: “İlçenin adı “Şefaat” kelimesine dayanmaktadır. Şafaat, -Hz. Peygamber tarafından takdir edilip sevilmek- anlamına gelir. Efsaneye göre bölgemize, şefaat edilmiş bir büyüğün yaşadığından dolayı, Şefaat edilenlerin yaşadığı yer anlamına gelen “Şefaatli” denmiştir.” 88
Yazarın bahsettiği ikinci rivayet ise şöyledir:
“Selçuklu Türkleri, adım adım Anadolu’yu Türkleştirirken, beyaz atlı bir Türk akıncısı, şafak vakti beyaz atı ile Şefaatlı’ya bakan hakim tepelerde görünür ve uzun süre vadiyi gözlermiş. Herkes onu görmeye alışmış. Bağa, bostana, tarlaya giderken uzaktan görünür ve sanki yöre insanlarını koruması altına alırmış. Şafak atlı akıncının görülmesi ile birlikte, etraftan eşkiyalar ayağını kesmiş. Çünkü, masumlara zarar veren eşkıya takımı, çok geçmeden, şafak atlı akıncı tarafından cezalandırılırmış. Efsaneye göre, Şafak Atlı’nın şafak vakti görünmesi, onun görüldüğü yer anlamındaki isim - Şefaatli- köyümüze o yıllarda verilmiştir.”89
86
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s. 121.
87
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s. 121-122.
88
Ertuğrul Kapusuzoğlu, Şefaatli (Tarih-Kültür-Folklor), Kayhan Matbaacılık , Ankara 1997, s. 57-58.
89
29 1.4.13. Yenifakılı
Yozgat’ın yeni ilçelerindendir. “…Yozgat il merkezine 134 kilometre uzaklıktadır… İlçe; doğuda Boğazlıyan ilçesi, batıda ve güneyde Nevşehir ili Kozaklı ilçesi, kuzeyde Şefaatli ve Boğazlıyan ilçeleri ile komşudur.”90
Yenifakılı’nın bilinen ilk ismi Karafakihli’dir. İlçenin bugün yerleştiği yer XVI. Yüzyılda Karafakihlü adı ile bir köy olarak karşımıza çıkar. Bu yüzyılda Karafakihlü Bozok Sancağı’nın Karadere nahiyesine bağlı köy adıdır. Bu köye Oğuzların Bayındır boyuna bağlı Akça Koyunlu Yörükleri’nden Akça Koyunlu Cemaati yerleşmiştir.91
Cumhuriyet öncesinde önce Nevşehir’in Gülşehri sonra Nevşehir’in Avanos ilçelerine bağlı kalan Karafakihlü, 23.12.1929 Tarih ve 3776 Sayılı Kanun ile Yozgat’ın Boğazlıyan ilçesine bağlanmıştır. Bu değişim esnasında köyün ismi Karafakılı şeklinde geçerken 1936 yılında köyün adı Fakılı olarak değiştirilmiştir. Fakılı köyü 17.02.1949 Tarih ve 22265 Sayılı Kanun ile bucak olmuş, 22.02.1951 Tarih ve 24182 Sayılı Kanun ile Fakılı’ya belediye teşkilatı kurulmuştur. 1961 yılında ise Fakılı adı Yenifakılı olarak değiştirilmiştir.92
Yenifakılı 1990 yılına kadar Boğazlıyan ilçesine bağlı bir kasaba hüviyetinde kalmış 09.05.1990 Tarih ve 3644 Sayılı Kanun ile de ilçe olmuştur.93
1.4.14. Yerköy
“Yozgat il merkezine 40 kilometre uzaklıktadır. İlçe; doğuda Yozgat merkez ve Şefaatli ilçesi, kuzeyde Çorum ili, batıda Kırıkkale ve Kırşehir ili, güneyde Kırşehir ili Çiçekdağı ilçesi ile komşudur.”94
90
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s. 125.
91
Halaçoğlu, a.g.e., c.1, s.74.
92
http://www.yenifakili.gov.tr/default_B0.aspx?content=186 (28.04.2013 - Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).
93
http://www.yenifakili.gov.tr/default_B0.aspx?content=186 (28.04.2013 - Saat: 20:00 ile 00:00 Arası).
94
30
Yerköy 1925 yılına kadar Kızılkoca (Şefaatli)’ya bağlı bir köy olarak karşımıza çıkan bir yerleşkedir. Bu köyün adı “Höyük” olarak karşımıza çıkmaktadır.95 Bugün Yerköy ilçesinde bulunan Höyük Mahallesi de bunun bir delilidir.96
1925 yılına kadar küçük bir köyden ibaret olan bu yerleşke içerisinden tren yolunun geçmesi ile hızla büyümüş ve 1935 yılında bucak 1945 yılında ise ilçe olmuştur.97
95
Sezen, a.g.e, s.528.
96
Yozgat Valiliği, Yozgat 1991 İl Yıllığı, s. 129.
97
31 II. BÖLÜM
SÖZLÜK