Belediyelerde stratejik planlamanın uygulanışında karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerileri

İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

BELEDİYELERDE STRATEJİK PLANLAMANIN

UYGULANIŞINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

SİYASET BİLİMİ VE EKONOMİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Semih BAŞARAN

Tez Danışmanı

Dr. Öğretim Üyesi Atilla AYDIN

İSTANBUL – 2020

TEZ TANITIM FORMU ÖRNEĞİ

YAZAR ADI SOYADI : Semih BAŞARAN TEZİN DİLİ : Türkçe

TEZİN ADI : Belediyelerde Stratejik Planlamanın Uygulanışında Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri

ENSTİTÜ : İstanbul Rumeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ANABİLİM DALI : Siyaset Bilimi ve Ekonomi

TEZİN TÜRÜ : Yüksek Lisans TEZİN TARİHİ :

SAYFA SAYISI : 104

TEZ DANIŞMANLARI : 1. Dr. Öğretim Üyesi Atilla Aydın

DİZİN TERİMLERİ : Stratejik Yönetim, Stratejik Planlama, Belediyeler, Belediyelerde Stratejik Planlama.

TÜRKÇE ÖZET : Bu tez çalışmasında, belediyelerde stratejik planlamanın uygulanması sırasında ortaya çıkan güçlükler incelenerek çözümler aranmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, literatür taraması yapılmış; stratejik yönetim, stratejik plan ve belediye ile ilgili kavramlar açıklanmıştır. Araştırmanın son kısmında, Sayıştay raporlarında bazı belediyelerin stratejik planları analiz edilmiş ve yorumlar ile sonuçlara ulaşılmak istenmiştir.

DAĞITIM LİSTESİ : 1. İstanbul Rumeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne 2. YÖK Ulusal Tez Merkezine

İmza

Semih BAŞARAN

İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

BELEDİYELERDE STRATEJİK PLANLAMANIN

UYGULANIŞINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

SİYASET BİLİMİ VE EKONOMİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Semih BAŞARAN

Tez Danışmanı

Dr. Öğretim Üyesi Atilla AYDIN

İSTANBUL – 2020

BEYAN

T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Tez/Proje Yazım kılavuzu yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu Tez/Proje içindeki tüm veri, bilgi ve dokümanların doğru ve tam olduğunu, akademik etik ve ahlak kurallarına uygun bir şekilde elde edildiğini belirtirim. Lisansüstü Tez/Proje Yazım çalışmasında kullandığım verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı ve çalışmanın özgün olduğunu bildiririm.

Aynı zamanda bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve yararlandığım bütün kaynakları atıf yaparak belirttiğimi ve bu Lisansüstü Tez/Proje Yazım sırasında patent ve telif haklarının ihlal edici bir davranışımın olmadığını belirtir; aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim.

SEMİH BAŞARAN

20.07.2020

T.C

İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ

LİSANÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Semih BAŞARAN’ nin “Belediyelerde Stratejik Planlamanın Uygulanışında Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri ” adlı tez çalışması, jürimiz tarafından Siyaset Bilimi ve Ekonomi Anabilim Dalı, Siyaset Bilimi ve Ekonomi YÜKSEK LİSANS tezi olarak kabul edilmiştir.

Başkan

Doç. Dr. Erdal ŞEN Üye

İstanbul Aydın Üniversitesi

Üye

Dr. Öğr. Üyesi Ali İhsan ÖZEROĞLU Üye

İstanbul Rumeli Üniversitesi

Üye Dr. Öğr. Üyesi Atilla AYDIN

Danışman

İstanbul Rumeli Üniversitesi

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

ONAY

.... / .... / 2020

I ÖZET

Günümüz dünyasında bilimden teknolojiye, siyasetten ekonomiye, özel teşebbüs yönetimlerinden kamu yönetimine kadar; bireylerin, devletlerin ve kurumların yapılarında uzun vadeli değişikliklere yol açacak sürekli ve süratli bir gelişim ve değişim yaşanmaktadır. Örgütler de bu değişikliklerin yarattığı belirsiz durumu tahmin ederek devamlılık sağlamak amacındadırlar. Yine bu değişimler ile ortaya çıkan yeni kamu yönetimi anlayışı da kamu kurumlarında ortaya çıkabilecek olumsuzluklara karşı önlem almak amacıyla stratejik planlama tekniğini gündeme getirmiştir. Kamu kurumlarını yenilikçi ve etkin bir hale getirebilmek amacıyla birtakım yasal düzenlemeler zorunlu kılınmıştır. Bu bağlamda, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu kurumlarında stratejik planlama tekniğinin yasal alt yapısı oluşturulmuştur.

Özel sektör kaynaklı bir yaklaşım olarak ortaya çıkan stratejik planlama tekniği, günün şartlarına ve değişimlere ayak uydurabilmeleri adına, belediye yönetimlerince gerçekleştirilmesi zorunlu hale gelmiştir. Ekonomik açıdan kurumların kaynaklarının kıt olması ve siyasi açıdan da halkın katılım isteklerinin artmasıyla hesap verilebilirlik ve kaliteli hizmet hususundaki eksiklikler, belediyelerde stratejik planlama tekniğinin öneminin arttırmaktadır.

Bu çalışma kapsamında, birinci bölümde; stratejik yönetim ve stratejik planlama kavramları aşamaları ile birlikte ele alınmaktadır. İkinci bölümde; Türkiye’de belediyeler ve büyükşehir belediyelerinin yapısı ve yasal dayanakları ele alınmaktadır.

Üçüncü olarak belediyelerde stratejik planlamanın hukuki boyutları ve tarihçesi anlatılmaktadır. Son bölümde ise Sayıştay raporları ve faaliyet raporları çerçevesinde belediyelerde stratejik plan çalışmaları esnasında karşılaşılan muhtemel sorunlar örnek belediyeler ile yer almaktadır ve bu sorunlara çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Stratejik Yönetim, Stratejik Planlama, Belediyeler, Belediyelerde Stratejik Planlama.

II SUMMARY

There is happening continual and rapid development and change from science to technology, from politics to economy, from private enterprise to public administration in the modern world, which can cause long term alteration, The organizations's purpose is to estimate uncertain situation which is caused these change. Also, the new public administration with this change, come into question strategic planning technique in order to take precaution against to negativity . However,some regulations have become compelsory to make public agency innovative and effective . İn this context, Strategic planning technic of public administrations is established legal infrastructure thanks to Law No. 5018 on Public Financial Management and Control.

The strategic planning tecnic which is welded private sector have become compelsory to adapt current situation and changing. With the increase of public demanding and scare resources and also with lack of accountability and quality service make strategic planning teknic important for the municipality.

At this scope of study, at first chapter, the reasearcher examine strategic managment and strategic planning together. At second chapter, researcher examines municipalities, metropolitan municipalities and legal arrangments in Turkey. At third chapter,researcher gives information about history and legal situation of strategic planning teknic. At the final chapter, there is sample cases in municipalities in the course of strategic planning teknic and also solution offers about this issue Within the framework of audit report and activity report.

Key Words: Strategic Managment, Strategic Planning, Municipalities, Strategic Planning In Municipalities.

III İÇİNDEKİLER

ÖZET ... I SUMMARY ... II İÇİNDEKİLER ... III KISALTMALAR ... V TABLOLAR LİSTESİ... VI ŞEKİLLER LİSTESİ... VII

GİRİŞ ... 1

BELEDİYELERDE STRATEJİK PLANLAMANIN UYGULANIŞINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ... 3

1.STRATEJİ, PLANLAMA VE STRATEJİK PLANLAMA KAVRAMLARINA GENEL BİR BAKIŞ... 3

1.1.Strateji Kavramı ... 3

1.1.1.Stratejinin Diğer Kavramlarla İlişkisi... 5

1.1.1.1. Strateji ve Politika ... 5

1.1.1.2. Strateji ve taktik... 5

1.1.1.3. Strateji ve program ... 6

1.1.1.4. Strateji ve yöntem ... 6

1.1.1.5. Strateji ve plan ... 7

1.2. Planlama Kavramı ... 7

1.2.1. Planlamanın Tanımı ... 7

1.2.2. Planlamanın Önemi ... 8

1.3.Stratejik Yönetim ve Planlama Kavramı ... 9

1.3.1. Stratejik Yönetim ... 9

1.3.1.1.Stratejik Yönetimin Özellikleri ... 11

1.3.1.2.Stratejik Yönetimin Faydaları ... 12

1.3.2.Stratejik Planlama ... 13

1.3.2.1.Stratejik Planlamanın Özellikleri ... 15

1.3.2.2. Stratejik Planlamanın Yararları ... 16

1.3.3.Stratejik Planlama Süreci ... 19

1.3.3.1. Hazırlık aşamaları ... 20

1.3.3.2.Durum analizi ... 24

1.3.3.3.Geleceğin tasarlanması ... 29

1.3.3.4. Stratejik amaç ve hedeflerin belirlenmesi ... 35

1.3.3.5.Performans göstergeleri ... 36

1.3.3.6. Maliyetlendirme ... 37

1.3.3.7. İzleme ve değerlendirme ... 38

2.BELEDİYELERDE STRATEJİK PLANLAMA ... 40

2.1.Türkiye’de Belediyeler ... 40

2.1.1. Türkiye’de Belediyelerin Kuruluşu ve Yasal Çerçeve ... 40

2.1.2.Belediyelerin Yapısı ve Organları ... 42

2.1.2.1. Belediye meclisi ... 42

2.1.2.2.Belediye encümeni ... 44

2.1.2.3.Belediye başkanı... 45

2.1.3. Belediyelerin Görev ve Sorumlulukları ... 47

IV

2.2. Belediyelerde Stratejik Planlama... 53

2.2.1.Belediyelerde Stratejik Planlamanın Tarihi Gelişimi ... 53

2.2.2.Türkiye’de Belediyelerde Stratejik Planın Yasal Dayanakları ... 57

2.2.2.1. 5393 Sayılı Belediye Kanunu ... 57

2.2.2.2. 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ... 59

2.2.2.3. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ... 60

3.BELEDİYELERDE STRATEJİK PLANLAMANIN ÖNEMİ, UYGULANIŞINDA YAŞANAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ... 64

3.1.Stratejik Planlamanın Belediyeler İçin Önemi ... 64

3.2.Stratejik Planlamanın Belediyelere Sağladığı Katkılar ... 66

3.3.Stratejik Planlamanın Belediyelerde Uygulanmasında Karşılaşılabilecek Güçlükler ... 69

3.4.Stratejik Planlamanın Belediyelerde Başarılı Olabilmesi İçin Öneriler ... 74

SONUÇ... 77

KAYNAKÇA ... 98

ÖZGEÇMİŞ ...105

V

KISALTMALAR

AB : AVRUPA BİRLİĞİ

AEP : ACİL EYLEM PLANI

DPT : DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI

GZFT : GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLER, FIRSATLAR, TEHDİTLER İBB : İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

KAYA : KAMU YÖNETİMİ ARAŞTIRMA PROJESİ

KMYKK : KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU

MEHTAP : MERKEZİ HÜKÜMET TEŞKİLATI ARAŞTIRMA PROJESİ

ODTÜ : ORTADOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

RG : RESMİ GAZETE

PFPSAL-1 : PROGRAM AMAÇLI MALİ VE KAMU SEKTÖRÜ UYUM KREDİ ANLAŞMASI

SGB : STRATEJİ GELİŞTİRME BİRİMİ

SWOT : STRENGTHS, WEAKNESSES, OPPORTUNİTİES, THREATS

TEPAV : TÜRKİYE EKONOMİ POLİTİKALARI ARAŞTIRMA VAKFI TODAİE : TÜRKİYE VE ORTADOĞU AMME İDARESİ ENSTİTÜSÜ

YKY : YENİ KAMU YÖNETİMİ

S : SAYFA

VI

TABLOLAR LİSTESİ

SAYFA TABLO-1: Stratejik Yönetim ve Planlama Süreci 18-19 TABLO-2: Bayrampaşa Belediyesi SWOT (GZFT) Analizi 26 TABLO-3: Yerel İdarelerde Stratejik Plan Karşılaştırılması 63 TABLO-4: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Performans Denetim R. 76 TABLO-5: Edirne Belediyesi Performans Denetim Raporu 79 TABLO 6: Bartın Belediyesi Performans Denetim Raporu-Stratejik Hedefler 83

VII

ŞEKİLLER LİSTESİ

SAYFA

ŞEKİL-1: SWOT(GZFT) Analizi 25

ŞEKİL-2: Geleceğe Bakış 27

ŞEKİL-3: Vizyonun Temel Dayanakları 30

1 GİRİŞ

Son zamanlarda, tüm dünyada değişim ve gelişimin hızı artmakta, modern bilgi ve iletişim anlayışının getirdiği küreselleşmenin de etkisiyle, dünyanın herhangi bir yerinde yaşanan bir gelişme kısa süre içerisinde bütün dünyayı etkileyebilir hale gelebilmektedir. Bu sebeple değişim ve gelişimleri takip ederek etkileyeceği durumları tahmin etmek büyük önem arz etmektedir. Bu değişim ve gelişimler birey, devlet ve şirket faktörlerini etkileyerek iyi yönetme ve takipçi olabilmesi reflekslerini geliştirmiştir. Dolayısıyla bu ortamda yönetim alanında yeni yaklaşımlar birbirini izlemektedir. Toplam kalite yönetimi, yönetişim, stratejik yönetim ve postmodern yönetim bunlardan bazılarıdır. Küreselleşme, yeni yönetim yaklaşımlarının dünya üzerinde yayılmasına ve uygulama alanlarının artmasına neden olmaktadır. Bu ortamda bu yaklaşımları uygulamayan örgütler için aleyhine rekabet ortamından söz edilebilir. Toplum içerisinde süreli olarak bir değişim ihtiyacı duyulması dolayısı ile de yeni yönetim anlayışlarının da ilerleyen zamanlarda oraya çıkabileceği tahmin edilmektedir.

Değişime karşı koyulamayacağı fikrini ilk olarak benimseyenler özel sektör kuruluşlarıdır. Değişimler ve gelişmeler sebebiyle örgütlerin dengeleri bozulma noktasına gelmekte ve geleceğe bakışları da olumsuz etkilenmeye başlamaktadır.

Dönüşüme uğrayan iş dünyası ile de rekabet piyasasında var olma çabası artmıştır.

Dolayısıyla bu durum, örgütleri stratejiler belirlemek, planlı faaliyetler yapmak ve etkin uygulamak zorunda bırakmıştır. Bu hususta stratejik yönetim ön plana çıkmıştır.

Stratejik yönetim, bir örgütün varlık nedeni, ulaşmak istediği nokta ve bu noktaya nasıl ulaşacağına dair fikirler sunmaktadır. Örgütlere doğru hamleler yapabilme yeteneği kazandırır. Stratejik yönetimin ilk aşamasını oluşturan stratejik planlama ise örgüt hakkında analizler yapma imkanı sunmaktadır. Küreselleşme sonucunda rekabetin artmasıyla yöneticilerin hızlı karar alma, değişen koşullara çabuk adapte olma, rekabette avantajlı duruma gelme gibi zorunluluklardan dolayı stratejik planlamanın önemi her geçen gün artmaktadır.

Küresel çapta ortaya çıkan siyasi ve sosyal-kültürel değişim ve dönüşümler, birçok devletin siyasi ve bürokratik olarak yeniden yapılanma sürecine girmesine neden olmuştur. Ortaya çıkan yeni kamu yönetimi anlayışını önceki yöntemlerden ayıran temel farklar; katılımcılık, şeffaflık, hesap verebilirlik, etkinlik ve etkililik olarak

2

sayılmaktadır. Yaşanan ekonomik krizlerin artması ve dünya ekonomisinin sarsılması ile yeni kamu yönetimi anlayışı ile çareler aranmaya başlanmıştır. Özel sektör kuruluşlarından da hareketle katılımcı, şeffaf, etkin kamu kurumları oluşturulmak adına kamu yönetimi içerisinde stratejik planlama yer bulmaya başlamıştır.

Türkiye’de yeni kamu yönetimi anlayışına yönelik olarak kamuda reform çalışmaları 1980’li yıllarda başlamıştır. DPT’nin katkıları ile plancı yönetime geçilmeye çalışılmıştır. 2000’li yılların başlarına kadar daha çok ulusal, bölgesel ve iller bazında planlar yapılmıştır. Daha sonraları 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi Kontrol Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu’nun altyapısının oluşturulması ile stratejik planlamanın da yasal dayanakları ortaya çıkmıştır. 2006 yılından itibaren nüfusu 50.000’ i geçen belediyelerde stratejik plan hazırlanması şart koşulmuştur. Stratejik planlama ile belediyelerin, stratejik planlarını hazırlayarak gelecek dönemlerdeki kuruluş bütçelerini yine bu planda tahmin edilen kuruluş misyonu, vizyon, amaç ve hedeflerine uyumlu olacak şekilde performans programlarına bağlı kalarak oluşturmaları gerekmektedir.

Bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde strateji, stratejik yönetim ve stratejik planlama açıklanarak kavramsal çerçeve oluşturulacaktır. İkinci bölüm kendi içerisinde iki alt başlığı barındırmaktadır. Öncelikle Türkiye’de belediyeler yasal dayanakları ve yapıları ile ortaya koyulacaktır. Daha sonra ise Türkiye’de belediyelerde stratejik planın tarihsel gelişimi ve kanuni alt yapısı irdelenecektir. Son bölümde ise belediyelerde stratejik planlamanın nasıl uygulandığı, ne tür zorluklar ile karşılaşıldığı, ne gibi çözüm yolları üretilebileceği örnek belediyeler üzerinden ve Sayıştay raporları da göz önünde bulundurularak tespit edilmeye çalışılacaktır.

3

BELEDİYELERDE STRATEJİK PLANLAMANIN UYGULANIŞINDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

1.STRATEJİ, PLANLAMA VE STRATEJİK PLANLAMA KAVRAMLARINA GENEL BİR BAKIŞ

1.1.Strateji Kavramı

Strateji; Latince yol, çizgi, nehir yatağı anlamına gelen “stratum” kelimesinden türeyerek literatüre girmiş, esas itibari ile de askeri kökenlere dayanan bir kavramdır.

İlk kez 20. Yüzyılda askeri bir terim olarak kullanılmaya başlanan strateji kavramı, zaman içerisinde işletme ve yönetim bilimi alanında da uygulanmaya başlanarak bir disiplin halini almıştır¹. Stratejinin bilimsel bir disiplin olarak gelişmesinde askeri alanda kullanılmasının önemi büyüktür. Askeri bir kavram olarak strateji, savaş esnasında orduların yapacakları hareketlerin ve düzenlenecek operasyonların yönetilmesi ve tasarlanması sanatıdır. Burada planlama, yönetme ve istenilen sonucun elde edilmesi stratejinin temelini ortaya çıkarmaktadır. Savaşta sonuç alma, var olma ya da yok olma şeklinde olur. Stratejik kazanç çok önemli bir sonuç olabilirken, kayıp ise tam bir felaket olabilir².

Strateji, bir kişi ya da örgütün hedeflerine ulaşabilmek için oluşturduğu politika, taktik ve faaliyetler bütünüdür. Bir başka deyişle “Nasıl?” sorusuna verilen cevap stratejidir. Yani, kişi ve örgütlerin belirlenen hedefe hangi yoldan varacağını gösterir³.

Özeroğlu’na göre, strateji, düşünsel yoğunluk anlamına gelmektedir.

Anadolu’da yer alan deyimlerden yola çıkarak “enine boyuna düşünmek” ya da “kılı kırk yararcasına düşünmek” de denebilir. Bu bağlamda strateji, bir konuyu tüm

1Ahmet Narinoğlu, Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama ve Uygulama, 1. Basım, Mat Matbaacılık, İstanbul, 2007,s.113., ve Mehmet Akif Özer, 21. Yüzyılda Yönetim ve Yöneticiler, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul, 2008,s.482.

2 Erol Eren, Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, Genişletilmiş 7. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2005, s. 1.

3 Hulusi Şentürk, Belediyelerde Stratejik Planlama, İlke Yayıncılık, Ankara, 2005, s. 18.

4

ayrıntıları ile düşünmek, alternatif planlar hazırlamaktır. Bu durumda stratejik plan da,

“tüm ayrıntıları ile düşünülmüş plan” anlamına gelmektedir⁴.

Strateji, planlama geleceği olan kararlar bütünüdür. Gelecekte planlanan gelişmeler hedefiyle bugün alınan kararların kalitesini arttırma isteğidir. Strateji, örgütün iç kaynakları ve yetenekleri ile dış çevrenin fırsat ve tehditleri arasında uyum sağlayacak organizasyonlar bütünüdür. Örgütün hangi işi nasıl yaptığını, ne tür bir faaliyet yürüttüğünü, amaç ve sorumluluklarının tümünü ve gerekli yöntemlerinin yer aldığı kararları içermektedir⁵.

Askeri alanda ortaya çıkıp daha sonraları işletme ve yönetim bilimi alanlarına geçen strateji kavramı, sosyal hayatta da yer bulmaktadır. Kişisel gelişim alanında da oldukça fazla kullanılan bir kavramdır. Stratejinin tanımı ile birlikte özellikleri de ön plana çıkmaktadır. Strateji kavramının özelliklerini topluca şöyle sıralayabiliriz:

yenilikçi, dinamik, uyumlu, yönlendirici, öngörücü, katılımcı, pragmatik, öncelikli⁶.

Kamu sektörü açısından bakıldığında strateji, kurumun mevcut kapasitesi ve dış çevre tahminlerini içinde barındıran, kurumun hedef ve önceliklerinin belirlemeye ve bu hedefleri başarma amacı güden planların oluşturulması ve bunların hayata geçirilmesini içerir. Strateji, kurumun uzun ve kısa vadede hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşma aşamasında kurumun hem kendi, hem de çevresi ile arasındaki ilişkiyi analiz ederek, üst yöneticiler tarafından plan ve programın hazırlanması ve kaynakların uygun kullanılması süreçleri olarak açıklanabilir⁷.

4 Ali İ. Özeroğlu, Yerel Yönetimlerde Stratejik Plan ve Uygulama Örnekli Performans Esaslı Bütçe,Kesit Yayınları, Istanbul,2014,s.61..

5 Neşe Songür (2011), Kamu Yönetiminde Stratejik Planlama, 1. Basım, TODAİE Yayın No:

359, ISBN: 978-975-8918-41-6,Ankara,2011,s.6.

6 Erkan Ayan, “Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Anlayışı: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, SBE, İşletme Anabilim Dalı, Isparta, 2010, s. 8.

7 Hüseyin H. Çevik, Türkiye’de Kamu Yönetimi Sorunları, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2004, s.239.

5 1.1.1.Stratejinin Diğer Kavramlarla İlişkisi

1.1.1.1. Strateji ve Politika

Politika kavramı işletme biliminde, yöneticilere karar alma sürecinde yardım eden ilkeler dizisi olarak açıklanmaktadır. Ayrıca politika, “günümüzde ve gelecekteki kararlara yön verebilmek amacıyla alternatifler arasından seçilen yol” veya “bazı durumlarda örgütün her üyesinin diğer üyeler tarafından önceden belirlenen şekilde davranmasını temel alan ortak bir görev” olarak da tanımlanabilir⁸.

Politika ile ilgili tanımlamadan da yola çıkarak strateji ile arasında benzerlikler görülebilir. Politikalar, kurumların uymak istedikleri prensipleri belirtirken; strateji, uymak istedikleri prensipleri yerine getirmede kullanılacak araçları öne sürer⁹. Bu durumda strateji bir düşünme aşamasıdır ve temel amaç önceden hazırlanmaktır.

Yani hedeflenen bir eylem için tasarlama yapılır. Strateji bir niyet ifadesidir ve bir şeyin öyle olması istenir. Niyet amaçlı bir eylem için bilinçli hazırlık aşamasıdır. Ortaya konulan plan ise bir oyun, manevra plan özelliğidir¹⁰.

1.1.1.2. Strateji ve taktik

Strateji, tüm örgütün uyması gereken kararları içerisinde barındırırken; taktik ise daha dar anlamda örgütün departman ve fonksiyonları için geçerli olan kararları muhteva etmektedir. Bu sebeple üst düzey yöneticiler daha geniş kapsamlı stratejik kararlar alırken orta ve alt düzey yöneticiler daha sınırlı bir alanda karar almaktadır.

Strateji örgütün tümünü ilgilendiren bir işbirliği sonucu geliştirilecek yöntemlerle uzun dönemde rekabet avantajını lehe çevirmeyi amaçlamaktadır. Taktik ise belirli birimlerde başarı sağlanabilmesi için eldeki kaynakların doğru kullanımı üzerinde

8Necati Taşkıran, İşletme Stratejileri ve Politikaları, 3.Baskı, 9 Eylül Üniversitesi Yayın Birimi, İzmir, 2003,s.8.

9Ömer, Dinçer, Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, Beta Yayınları, İstanbul, 2004,s.27-29.

10 Gündüz Pamuk ve Haluk Erkut, Stratejik Yönetim ve Senaryo Tekniği, İrfan Yayımcılık, İstanbul, 1997, s.19- 21.

6

yoğunlaşmaktadır. Bu iki kavramı birleştiren operasyon ise alınan kararlar doğrultusunda uygulama programları geliştirmeyi amaçlamaktadır¹¹.

Carl von Clausewitz, strateji ve taktik ilişkisini açıklarken; “taktik askeri unsurları muharebeler için, strateji ise muharebeleri nihai savaş için kullanabilme sanatı”

ifadesini kullanmıştır. Stratejik yönelişi belirlenmeyen bir ordunun küçük muharebelerde başarılar kazanması nihai kaderinin buna göre tayin edilmesini güçleştirmektedir. Dolayısıyla stratejik yönelişi belirlenmiş olsa dahi taktik altyapısının kurulamaması başarısızlığı beraberinde getirebilir¹².

1.1.1.3. Strateji ve program

Program; yer, zaman ve kişiler belirtilerek faaliyetlerin kimler tarafından ve ne şekilde uygulanacağını ifade etmektedir. Alt kademeler ve uygulamalar ile alakalıdır.

Programların esnekleri az olup kısa süreli ve kesin özelliklere sahiptirler. Bu sebeple programlar daha çok belirlilik durumlarını içermektedir¹³.

Strateji, örgütlerde oluşması muhtemel olan tüm olay ve hareketlerin uzun vadede öngörülmesi ve bunların örgütün amaçları doğrultusunda değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koyar. Programlar bir defalığına kullanılan planlarından oluşmaları itibari ile politika ve stratejilerden farklılık göstermektedirler¹⁴.

1.1.1.4. Strateji ve yöntem

Yönetsel süreç içerisinde yapılan her iş ve işlem için kullanılan bir yöntem bulunmaktadır. Bu kapsamda stratejik planlama yapılırken birtakım niceliksel ve

11 Türkay Gözlükaya, “ Yerel Yönetimler ve Stratejik Planlama: Modeller ve Uygulama Örnekleri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli,2007,s.9.

12Hakan Turan “ Belediyelerde Stratejik Planlama” , Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla, 2011, s.10.

13 Erol Eren, “Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası”, Genişletilmiş 7. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul,2005,s.22-23.

14 Gözlükaya, a.g.e., s. 10.

7

niteliksel yöntemlerden faydalanılır. Politika uygulamaları da bazı yöntemlerin bileşiminden meydana gelir. Yöntem, stratejiye göre daha standart edilebilir bir özelliğe sahiptir. Uygulamalarda kullanılmak amacıyla standart yöntemler oluşturulabilir. Böylece yöntem çeşitli sorunların çözümünde kullanılan tekniklerden oluşmaktadır¹⁵.

1.1.1.5. Strateji ve plan

Planlama, öngörülen bir gelecek üzerine tasarlanır ve statik ortamlarda ortaya çıkması beklenen sonuçlar ile ilgilidir. Strateji ise dinamik bir kavramdır. Belirsizlik ve değişikliklerin bulunduğu ortamda organizasyonların planlanan hedeflerine ulaşabilmesi için kendilerini konumlandırması gerekmektedir. Değişikliklerin ne zaman ve ne şekilde ortaya çıkacağı bilinmediğinden stratejiler belirli zaman dilimine göre oluşturulamazlar. Belirli bir zaman dilimi için oluşturulamadığı ve kesin bir sonuç belirtmediği için strateji bir sanat olarak kabul edilir. Organizasyonlar da bu stratejileri belirleyerek planlama yapmaktadırlar¹⁶.

1.2. Planlama Kavramı

1.2.1. Planlamanın Tanımı

Planlama, yazı dilinde ve günlük konuşmalarda sıkça bir şekilde kullanılan bir kavramdır. Podol tarafından yapılan tanıma göre planlama; ne yapılması gerektiğini, ne şekilde yapılacağını, ne zaman harekete geçileceğini ve kimin sorumluluğunda olacağını belirlemek ve saptamaktır¹⁷.

Özdemir’e göre planlama, insanlara ve örgütlere nereye gittiklerini görme olanağı sağlayan, gitmek istedikleri yere nasıl, hangi yollarla, hangi yolları izleyerek

15 Gözlükaya, a.g.e., s. 10.

16Hakan Bütüner, Stratejik Planlama Sistematiği, V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, http://www.ceterisparibus.net. ,2005,s.511.

17Richard Podol, Sevk ve İdarenin Esasları, TODAİE Yayınları, Ankara,1962,11.

8

ve ne kadar sürede gideceklerini gösteren bir sistemdir. Montaigne’ in deyişiyle de “ Gideceği limanı bilmeyene hiçbir limandan fayda gelmez”¹⁸.

Kamu Yönetimi Sözlüğü’nde “önceden saptanmış hedef ya da hedeflere, yine önceden saptanmış sürede ulaşmak için izlenecek yön ve yöntemleri belirleme eylemi” olarak ifade edilen planlama ne yapılacağının bilinmesi anlamına gelir ve her yöneticinin yapması gereken görevlerin başında gelir¹⁹. En üst düzey yöneticiden alt birimlerdeki yöneticilere kadar örgütün işleyişinde yer alan her yönetici belli bir ölçüde planlama yapmak durumundadır²⁰.

1.2.2. Planlamanın Önemi

Planlama, akılcı yönetim biçiminin temelini oluşturur. Yöneticiler bu yöntemi kullanarak ne yapacaklarını ve neler yapmak istediklerini önceden düşünme fırsatı bulurlar. Planlı çalışma sayesinde isabetli karar almak için düşünme ve alternatif çözüm yolları geliştirme imkanı bulunur. Planlama geleceği şimdiden görme, diğer bir deyişle bir hareketi uygulama aşamasından önce kararlaştırmaktır. Örgütlerin yönetilebilmesi için önce amaçların saptanması, izlenecek politikaların geliştirilmesi ve yürütme planının şekillendirilmesi mecburidir. Örgütlerin çalışmalarında başarı yakalayabilmeleri planların iyi ve tutarlı olmalarına bağlıdır²¹.

Planlama, zamanın israf edilmesini ve yapılan gereksiz işleri azalmaktadır.

Yönlendirme ve izleme yapar, değerlendirmelerde bulunur. Planlama ile örgütlerin hedefleri belirlendiğinden dolayı çalışmalar esnasında hedeflere ulaşılabilirlik analizleri yapmak mümkündür. Analiz yapmak, yapılanları sorgulamak, yerine

18 Bülent Özdemir, Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlamanın Türk Kamu Yönetiminde Uygulanabilirliği, Hacettepe Üniversitesi, SBE, Ankara,1991,s.21. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

19 Ömer Bozkurt, Seriye Sezen ve Turgay Ergun “Kamu Yönetimi Sözlüğü”, TODAİE Yayını, Ankara, 1998,206.

20 Turgay Ergun, Kamu Yönetimi Kuram/Siyasa/Uygulama, TODAİE Yayını, Ankara,2004,s.65.

21Nuri Tortop, M. Akif Özer, Hüseyin Yayman, Burhan Aykaç, Eyüp G. İsbir, Yönetim Bilimi, Yargı Yayınevi, Ankara, 2005,s.43.

9

getirilmeyen şeyleri tespit ederek gereğinin yapılmasını sağlamak amaçlara ulaşma hususunda önemlidir²².

Planlama, örgütlerin geleceği için bir vizyon sahibi olmalarını sağlamaktadır.

Hedeflerini belirleyen örgütlerin ve kişilerin başarı sağlayacakları konusunda genel bir kanı bulunmaktadır. Planlaması yapılmış olan örgütlerde ne zaman, nerede, hangi faaliyetin yürütüleceği ve kimin sorumlu olacağının belirtilmesi örgüt içerisindeki düzeni sağlamaktadır. Yetki ve sorumluluklar sebebiyle ortaya çıkabilecek örgüt içerisindeki çatışmayı ortadan kaldırır ve kaosu önler²³.

1.3.Stratejik Yönetim ve Planlama Kavramı

1.3.1. Stratejik Yönetim

Stratejik yönetim, 1980’lerden itibaren yönetim bilimi içerisinde, 1990’dan itibaren ise kamu kurumları içerisinde kullanılmaya başlayan bir yönetim tekniğidir²⁴. Stratejik yönetim, özel sektör, kamu sektörü ve üçüncü sektörde etkinlik gösteren tüm kuruluşlarda geleceğe yönelik amaç ve hedeflerin belirlenmesi ve bunlara ulaşılması esnasında yapılması gerekenlerin geliştirilmesine olanak sağlayan bir yönetim tekniği olarak ifade edilir²⁵.

Çukurçayır ve Eroğlu’ na göre stratejik yönetim, etkin stratejiler geliştirilerek uygulama ve sonuçların değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine ilişkin kararlar ve faaliyetlerin tümüdür. Örgütlerin iç ve dış çevrelerini değerlendirmeye imkan sağlayan

22 Ali İhsan Özeroğlu, Yerel Yönetimlerde Stratejik Plan ve Uygulama Örnekli Performans Esaslı Bütçe” , Kesit Yayınevi, İstanbul,2014,s.70.

23 Gözlükaya, a.g.e., s. 14.

24 Özeroğlu, a.g.e., s. 65.

25 Coşkun Can Aktan, “Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlama” , ÇEİS Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası Yayını, Cilt:22, Sayı:4,2008,s.5.

10

bir yönetim tekniğidir ve organizasyonların geleceklerinin yönetilmesidir²⁶. Topcu ve Haraç’a göre stratejik yönetim, bir kuruluşun başarılı olmak için çevresinde oluşan değişimleri dikkate alarak, kuruluşların amaçlarına uygun planlanan stratejilerin, kurum içerisinde bazı önlemler alınarak uygulanması ve kontrol edilmesidir²⁷.

Stratejik yönetim, uygun stratejilerin seçilmesi, çevre ve örgüt analizlerinin yapılması, uygulanması ve sonuçlanmasına dair gerekli olan tüm süreçleri kapsamaktadır. Stratejiler, örgütlerin temel taşı olarak kabul görmektedir. Stratejileri bulunmayan örgütler hedef ve amaçlarını ortaya koyamazlar, kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanamazlar. İşletme pasif kalabilir ve bir süre sonra faaliyetlerini durdurması gerekebilir. Gerçekçi olmak, işletmenin devamını sağlamak ve gelişme göstermek sadece stratejik yönetim anlayışına ile sağlanmaktadır. Karar alma noktalarında örgütlerin doğası gereği üst düzey yöneticiler yer almaktadır.

Yöneticilerin vizyonlarının geniş olması ve stratejik düşünceye sahip olmaları işletmelerin geleceği açısından önem arz etmektedir²⁸.

Çevresel değişimlerin hızla artması, işletmelerin büyümesi ve çok bölümlü bir sahip olmaları ile birlikte stratejik yönetim işletmeler için önemli bir kavram haline gelmiştir. Faaliyet alanlarının ölçümleri ve rekabet yapısının incelenmesi stratejik yönetim açısından gerekli özelliklerdir. Pazarın çekiciliğinin ölçülmesi, işletmelerin kaynaklarının belirlenmesi ve doğru kullanımı, işletmeye en uygun stratejilerin belirlenmesi ve hayata geçirilmesi, işletme içerisindeki her bölüm ile bütünleşme sağlanarak stratejilerin uygulanması ve çıktıların değerlendirilmesi ile işletmelerin uzun dönemde sağladığı başarı ortaya çıkmaktadır. Stratejik yönetim, rekabet ortamında üstünlük sağlayabilmenin en önemli aracı olarak görülmektedir.

İşletmelerin yeniden yapılanmaları hususunda alınan kararlar ve yürütülen çalışmalar daha radikal bir hale gelmektedir. Ayrıca stratejik yönetim, yönetim bilgi sistemleri ve

26Mehmet Akif Çukurçayır, H. Tuğba, Eroğlu, “Klasik Yönetim Anlayışından Stratejik Yönetime:

Strateji Geliştirmede SWOT Analizi”, Küresel Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomi, Der: M. A.

Çukurçayır, Çizgi Kitabevi, Konya, 2003,s.232.

27Dilek Topcu ve Serpil Haraç, “ Türkiye’de Stratejik Planlama Deneyiminin Bir Görüntüsü: Büyükşehir Belediyeleri” Makalesi, Belediyelerin Geleceği ve Yeni Yaklaşımlar, Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, İstanbul,2017,s.96.

28 Özeroğlu, a.g.e., s.65.

11

insan kaynakları yönetimi başta olmak üzere diğer bölümlerle de yakın ilişki içerisindedir²⁹.

1.3.1.1.Stratejik Yönetimin Özellikleri

Parlak ve Sobacı’ya göre genel yönetimin sahip olduğu bazı özellikleri kapsamakla birlikte, stratejik yönetimin has bazı özellikleri vardır³⁰:

1. Stratejik yönetim üst yönetimin tasarrufunda bulunur, işletmenin geleceğini ilgilendirir ve ona yön verir.

2. Geleceğe etkili ve uzun vadedeki amaçlar ile ilgilidir. Belirlenen zaman dilimi içerisinde neler olacağı ve istenilen sonuçlara ulaşabilmek için neler yapılacağı ortaya konulur.

3. Kuruluşu, birbiriyle etkileşim ve bağımlılık içerisinde bulunan bir bütün olarak ele alır. İşletmenin bütününe veya bölümlere yönelik bir karar alındığında diğer parçalarında da etkileneceğini savunur. Çevre ile ile işletme arasındaki etkileşimi yakından takip eder dolayısıyla çevre odaklıdır.

4. Bağımsız birimler ve hiyerarşik kademeler arasındaki koordineli çalışmanın sağlanmasına yardımcı olur. Stratejilerin hedefler göstermesi sebebiyle, farklı birimler ve kademeler arasında amaçlar oluşturur ve stratejilerin farklılaşmasını engeller.

5. Alt kademelerdeki yöneticilere yol gösterir. Stratejik yönetim ile belirlenen amaçlar, kararlar ve faaliyetler en üstten en alt kademeye kadar kurumdaki herkesin hareket etmesi gereken noktaları ifade eder.

6. İşletme kaynaklarının verimli bir biçimde dağıtılmasını sağlar. İşletmenin amaç ve hedeflerinin gerçekleşebilmesi için gerekli olan kaynakları ortaya koyar ve dağıtılmasını öngörür. Kaynakların israf edilmesini engeller, öncelikli ve daha verimli olacak alanlara aktarılmasını sağlar. Etkili ve verimli olabilme zorunluluğu bulunmaktadır.

29Ömer Dinçer, “Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası”, 7. Baskı, Beta Basım, İstanbul, 2004, s.62-63.

30Bekir Parlak ve Zahid Sobacı, Kamu Yönetimi, 1. Baskı, Aktüel Yayınları Alfa Akademi, Bursa,2005, s.292-293.

12

7. Karar verme aşamasında kullandığı kaynak ve veriler, işletmenin etkinliği ve verimliliği için önemli olduğundan oldukça fazladır. İşletme kendisine, çevresine ve bölümlerine ait verileri mecburi kılmaktadır.

8. Stratejik yönetim işletmenin hedef ve amaçları ile toplumun çıkarları arasında bir bütünlük kurmaktadır. İşletmenin çıkarları uğruna toplumun çıkarlarını göz ardı etmez. Bu sayede işletme ile çevresi arasında denge kurarak sosyal sorumluluk bilincini devam ettirir.

9. Öngörülmeyen sebeplerin yanında bilinmeyenleri de araştırır. Ekip çalışmasını zorunlu kılar ve girişimci mantığa sahip bir çözümle sanatıdır.

1.3.1.2.Stratejik Yönetimin Faydaları

Stratejik yönetimin önemi gün geçtikçe daha da fazla anlaşılmaktadır. Sürekli değişmekte olan ve risk unsurları içeren bir çevrede kuruma belirli bir bakış açısı ve yönlendirme sağlamaktadır. Kurum ve kuruluşların başarısızlıklarının stratejinin olmayışı, yanlışlığı veya yanlış yürütülmesinden kaynaklandığı ifade edilmektedir.

Çünkü belirsizliklerin ve yoğun rekabet koşullarının hakim olduğu bir çevrede kuruma uygun stratejilerin etkin kullanılmadığı takdirde başarısızlık olağan bir hale gelebilir³¹.

Stratejik yönetim özelinde olaylara bakıldığında, çevresel etmenlerin her kurum veya örgüt için değişkenlik gösterdiği görülmektedir. Yani, her kurum yada örgütün başarısında etkili olan etmenlerin farklı olduğu gözlemlenmektedir. Bu sayede yöneticiler, faaliyet gösterdiği sektör ve kuruluşlarının başarısı için çevresel etmenlerin neler olduğunu ortaya çıkararak, bu etmenlerin fırsat ve tehditlerini saptayabilir, uzun vadede kendisini ve örgütünü başarıya ulaştıracak bir stratejik plan ortaya koyabilir. Bu kavrama stratejik açıdan önem arz eden konu ve etmenleri tespit etme, anlama ve onlara odaklanma yararı adı verilmektedir. Böylece stratejik yönetim kurum için önemli olan konu ve sorunları odağı haline getirmiş olur ve stratejik düşünmeyi sağlayarak problemlerin çözülmesini sağlar. Bununla birlikte stratejik

31 Tuğba Muslu, “ Belediyelerde Stratejik Planlama ve Ümraniye Belediyesi Örneği”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul,2014,s.27-28. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

13

yönetim örgütün iyi bir bilgi deposu olmasına yardım eder. Bu da bazı alternatifler arasında en verimlisinin tercih edilmesini sağlar ve kurumu başarıya götürür³².

Stratejik yönetim, kurumun geleceğe yönelik çabalarıdır. Geleceğe ne şekilde bakıldığı vizyon ile ifade edilirken geleceğe yönelik çabalar ise misyon kavramı ile somutlaştırılmaktadır. Kurumların dış çevreden gelecek fırsat ve tehditleri bilmesi kadar kendi güçlü ve zayıf yönlerine de hakim olması gerekmektedir. Stratejik yönetimin amacı, işletmenin gelecekteki performansının arttırılarak verimliliğinin yükseltilmesi ve kalitenin beklenen seviyeye çekilmesidir. Ayrıca işletmenin dış ve iç çevresini değerlendirmeye olanak sağlayan bir yönetim tekniğidir. Ekip çalışmasını temel alarak işletmenin belirlediği hedeflere doğru yol alması üzerinde durulur.

Stratejik yönetimin etkili kullanımı ile sağlanacak bazı yararlar şunlardır³³:

 “İşletmelere çevre ile birlikte uyum içinde etkinlikte bulunma,

 Kurum içi veya dışından gelen taleplere karşılık sağlayabilme,

 Kurumun geleceği hakkında öngörüler sunma,

 Etkinliklerini değerlendirmek için yardımcı olma,

 Kurumu ortak bir amaç ve hedefe yöneltme,

 Yönetim kalitesini ve etkinliğini arttırma imkanı sunmaktadır.”

1.3.2.Stratejik Planlama

Stratejik planlama, ilk defa 1960’lı yıllarda özel sektör tarafından ele alınmış, 1980’li yıllardan sonra ise kamu kurumları tarafından kullanılmaya başlanmıştır.

Stratejik planlamaya dair ilk eserlerden biri, 1962 yılında Alfred Chandler tarafından

“Structure and Strategy” adı ile ortaya koyulmuştur. Chandler, kitabında bir işletmenin strateji kurgusu ile örgüt yapısı arasındaki bağı incelemiştir. Kavram hakkında ortaya konulan bir diğer eser ise 1965 yılında yayımlanan I. Ansoff’un “Corporate Strategy”

isimli eseridir³⁴.

32 Yavuz Özberk, “ Belediyelerde Stratejik Planlama Süreci” , Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul,2007, s.13, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

33 Muslu, a.g.e., s. 29.

34 Muslu, a.g.e., s.35.

14

Stratejik planlama kavramının ortak bir tanımı olmamakla beraber farklı tanımlar ortaya konmuştur. Poister ve Streib’e göre, “ Kurumun uzun dönemde performansını ortaya çıkaran yönetsel karar ve faaliyetlerin tümünü kapsayan oldukça geniş bir kavramdır” ; “ Örgütün bütün bölümlerinde ileri ve bütüncül bir stratejik düşünce, vizyon meydana getirme aracıdır” ; “ Stratejik planlama kavramı, stratejik yönetimin temel taşıdır” , gibi tanımlar stratejik planlamayı açıklamaya yönelik tanımlar olarak ortaya konmuştur³⁵.

Güler vd. (2017;138) ‘e göre stratejik planlama, esas olarak yönetici, lider ve planlamacılara stratejik olarak düşünme ve hareket etmeleri için düzenlenen araçlar, işlemler ve kavramlar grubudur. Bir kurumun ne olduğuna, neyi, niçin yaptığına dair ana karar ve faaliyetleri üreten bir disiplindir. Gözlükaya’ya göre stratejik planlama, bir işletmenin gelecekte kendini nasıl görmek istediğini aklında canlandırdıktan sonra bu amaç ve hedeflere ulaşabilmek için gerekli olan karar ve uygulamaları geliştirmesi ve bunlara yön verme işlemidir³⁶.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından hazırlanan “Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu” nda stratejik planlama şu şekilde ifade edilmiştir ³⁷:

“ Stratejik planlama, kuruluşun bulunduğu nokta ile ulaşmayı arzu ettiği durum arasındaki yolu tarif eder. Kuruluşun amaçlarını, hedeflerini ve bunlara ulaşmayı mümkün kılacak yöntemleri belirlemesini gerektirir. Uzun vadeli ve geleceğe dönük bir bakış açısı taşır. Kuruluş bütçesinin stratejik planda ortaya konulan amaç ve hedefleri ifade edecek şekilde hazırlanmasına, kaynak tahsisinin önceliklere dayandırılmasına ve hesap verme sorumluluğuna rehberlik eder.”

35 F. Neval, Genç , “Türk Kamu Yönetiminde Stratejik Planlama”, Adnan Menderes Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi,2007,s.2.

36 Gözlükaya, a.g.e., s. 26.

37 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu (2006), Erişim Tarihi: 30.04.2019 http://www.yapi.hacettepe.edu.tr/dosyalar/stratejik_planlama_klavuzu.pdf

15 1.3.2.1.Stratejik Planlamanın Özellikleri

Stratejik planlama, şimdilerde ister özel sektör ister kamu sektörü olsun bütün sektörler açısından çok önemli bir yönetim aracı olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple, stratejik planlama kavramının doğru şekilde anlaşılması şarttır. Stratejik planlamanın temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir³⁸:

1. Stratejik planlama, bir işletmenin yönetim kurulundaki yöneticiler ya da en üst kademede bulunan kişilerce oluşturulmuş bir planlama olarak düşünülmemelidir. Çünkü stratejik planlama, örgütün her kademesinde düşünme kalitesinin arttırılması ve iş açısından mükemmelliğe erişebilmek için bağlayıcı özelliği bulunan bir planlamadır.

2. Stratejik planlama kurallara değil, göreve (misyona) dayanan bir planlama olarak gösterilmektedir. Amaç, örgütün var olma sebebini göz önünde bulundurarak alınacak kararları planlamaktır. Öngörülemeyen olaylar karşısında ne şekilde hareket edileceği, nasıl bir tavır alınacağı planlanmaktadır. Kurallar ise bilinen durumlar karşısında ne yapılması gerektiğini ortaya koyar ve genellikle kurallar üzerinde pek değişiklik yapılmaz.

Stratejik planlamada yöneticilerin bakış açılarına göre organizasyon geleceği planlanır ve değişkenlik gösterebileceği göz önünde bulundurulur.

3. Stratejik planlamada kararlar, uzun dönemde oluşturulur. Daha temel ve geleceğe yönelik katkılar sağlayabilecek kararlardan oluşmaktadır. Stratejik planlama kısa vadeli kararları içeren operasyonel kararlar ile karıştırılmamalıdır. Çünkü operasyonel kararlar, stratejik plan kararlarının günübirlik uygulamalarını içermektedir. Bu sebeple örgütler, stratejik planları olmazsa operasyonel planlamadaki genel geçer kararlara mahkum olabilir.

Hatta yaşanan sorunlar organizasyonların stratejilerine göre çözülmezse başka sorunların ortaya çıkması muhtemeldir.

4. Stratejik planlama, gelişim göstererek devam etmektedir. İşletmenin gelecekte beklenmeyen bir durum karşılaşması halinde nasıl bir hal alacağını tespit etmeye çalışır. İşletmenin içerisinde bulunduğu durumu göz önünde bulundurarak “ gelecekte nerede olmalıyız?” sorusuna cevap aramaktadır. Bu sebeple stratejik planlamanın, uzun vadeli planlamadan farkı geleceğin her an

38 Özberk, a.g.e., s.15-16.

16

değişebileceği ve öngörüldüğü gibi kalmayacağı beklentisidir. Uzun süreli planlamada ortaya çıkan çevresel etmenler planlara uygun hale getirilmeye çalışılır. Çünkü önceden gelecek için karar verilmiş, öngörülmeyen sonuçlar göz önünde bulundurulmamıştır. Fakat stratejik planlamada gelecek öngörülmekle birlikte bazı alternatif yollar da dikkate alınır. Dolayısıyla meydana gelen değişikliklere göre stratejiler belirlenmektedir. Stratejik planlar değişim gösteren çevre koşullarına uyum sağlamaya, onları kendi amaç ve hedefleri üzerinde yönlendirmeye uğraşmaktadır.

5. Stratejik planlamalar, kesinlik ifade etmezler. Stratejiler değişebilir fakat amaçlar değişmez, kurum için asıl olan başarıyı yakalama arzusudur. Aslında uzun vadeli planlamada değişim sağlanamadığı için planlar zaman içerisinde amaçsız kalıp hükmünü yitirmektedir. Örneğin, gelecek beş yıl içerisinde enflasyonun %10’dan %5’e düşeceği planlanmıştır fakat enflasyonda bu düşüşün yaşanmadığı durumda uzun süreli planlama başarısız kabul edilecektir. Halbuki stratejik planlama her durumu göz önünde bulundurduğundan dolayı yoluna devam edecektir. Dolayısıyla, stratejik planlama değişen koşullar ile çeşitli alternatif yollar üretemeyip geleceği yakalayamazsa başarısız olacaktır.

6. Stratejik planlar, idarenin karar verme aracı olarak değerlendirilmelidir ve yöneticilerin sorumluluktan kurtulma amacıyla kullandıkları bir araç olmamalıdır. Yöneticilerin yetenekleri, karar verme kabiliyetleri ve tecrübeleri yönetimin önemli bir fonksiyonunu oluşturmaktadır. Stratejik planlar da işte bu yetenekleri geliştiren yönetim tekniği olmalıdır. Stratejik planlar, kararları verirken dikkate alınması gereken konulara dikkatleri toplamak için ortaya çıkmıştır. Bu yüzden stratejik planlar birer amaç değildir. Amaca giden doğrultuda araç olarak görülmektedir.

1.3.2.2. Stratejik Planlamanın Yararları

Stratejik planlama kurumlara değişken, kriz ortamlarında öngörülemeyen durumlar ile karşılaşıldığında ne yapmaları gerektiğini, ne yönde eğilimler belirlemeleri hususunda yardımcı olan bir yönetim tekniğidir. Organizasyonun büyümesi, sürekli ve güçlü olması amacına uygun hareket edilir. Stratejik planlama

17

ile örgütler, kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanabilir, geleceğe ve krizlere daha iyi hazırlanabilir, halkın hizmetlerinden doyumunu arttırabilir³⁹.

Bryson‘a göre stratejik planlamanın faydalı şöyledir⁴⁰:

▪ Stratejik düşünce ve davranışı arttırmak: Stratejik planlamanın en belirgin yararı, örgütlerde stratejik düşünce ve davranışı arttırmasıdır. Böylece örgütsel önceliklerin oluşturulmasını ve örgütün gelecekteki idaresinin açıklanmasını, örgütsel öğrenme için dikkat sağlanmasını, diğer aktörlerin ilgileri ve örgütlerin iç ve dış çevreleri hakkında bilgilerin toplanmasını sağlamaktadır.

▪ Kurumsal gelişmiş kararlar almak: Stratejik planlama örgütlerin gelişmiş karar almasına yardım olmaktadır. Örgüt için önemli konular üzerinde yoğunlaşır ve yöneticilere bu konular hakkında karar vermeleri sırasında yardımcı olur.

Stratejik plan, örgütlerin formüle edilmesine ve stratejik amaç ve hedeflerle iletişimine, gelecek sonuçlara göre bugünün kararlarının alınmasına, karar alma kapsamında tutarlı ve savunulabilir teknikler geliştirilmesine yardımcı olmaktadır. Stratejik planlama, örgütün kontrolünde bulunan alanlarda değerlendirmeler yapmak için yardımcı olmaktadır.

▪ Çalışanların sorumluluk ve performanslarını arttırmak: Stratejik planlama, çalışanların örgüte karşı olan sorumluluklarını arttırmaktadır. Bu sayede örgütler, iç ve dış baskılardan dolayı oluşan talepleri de zekice cevaplar ve örgütsel konuların izahı bağlamında cesaretlendirilmiş olurlar.

▪ Çalışanların gelişimine katkıda bulunmak: Stratejik planlama, örgüt çalışanlarına gelişimleri konusunda doğrudan yarar sağlamaktadır. Bu şekilde

39 Gözlükaya, a.g.e.,s. 30-31.

40 John Bryson, “Strategic Planning for Public and Nonprofit Organizations: A Guide to Strengthening and Sustaining Organizational Achievement”, Jossey-Bass Publishers, San Francisco,1995,s.7.

18

karar alıcı mekanizmalar görevlerini daha iyi yerine getirmiş olurlar ve takım çalışması kurum çalışanları arasında daha güçlüdür⁴¹.

Stratejik planlamanın kamu idareleri üzerindeki katkılarına bakıldığında, krizde olan kamu idarelerinin hukuksal, yapısal ve idari düzeydeki problemlerini aşmada stratejik planlama dahilinde bulunan “stratejik düşünme ve stratejik davranma”

kavramlarının önemli faydalar sağladığı görülmektedir. Bu katkılar şu şekilde sıralanabilir⁴²:

1. Stratejik plan, program-bütçe ilişkisinin güçlendirilmesi konusunda yardımcı olacaktır.

2. Kamu sektöründe etkili bir yönetim ve harcama sisteminin kurulmasında öncü rol oynayacaktır.

3. Kurumların belirli hedeflere yönelik olmayan kısa vadeli işler yerine orta vadeli ve daha somut işlere yönelmelerini sağlayacaktır.

4. Kurumun geleceği konusunda, vizyon değerlendirmesi ile sürekli gelişme, kendini yenileme, hizmet kalitesinde artış, çeşitlilik ve tam etkinliğin sağlanması görüşü hakim olacaktır.

5. Performans göstergelerinin oluşturulması gerekli olduğundan kuruluşlar her türlü plan ve uygulamalarını etkinlik, yerindelik, katılımcılık, şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkeleri dahilinde şekillendirmesi sağlanacaktır.

6. Süreçler ile bütünleşeceğinden denetim izleme daha da kolaylaşacaktır.

7. Kurum çalışanlarına sistematik veri toplama ve alınan sonuçların analizine dair alışkanlık kazandıracaktır.

8. Kurumlarda yönetime katılım (yönetişim) daha da artacaktır.

41 Bryson, 1995;7’ den aktaran Gözlükaya a.g.e., s. 31.

42 Haraç, a.g.e., s.30-31.

19

9. Kurumlar, bütçelerini stratejik planlarına ve koyulan hedefe uygun bir şekilde hazırlamak zorundadırlar. Bunun tabii sonucu olarak da bütçe sürecinde stratejik planlara aykırı olan işler teklif edilmeyecektir.

1.3.3.Stratejik Planlama Süreci

Stratejik planlama çalışmaları, uzun ve çaba gerektiren zorlu bir süreçtir. Bu sürece ilişkin aşamaların olduğu veya olması gerektiği konusunda literatürde ortak bir yöntem olmamakla beraber yapılan açıklamalar göz önünde bulundurulduğunda farklılığın içerikten değil sınıflandırma ve adlandırmadan kaynaklandığı anlaşılmaktadır⁴³.

Stratejik planlama süreci aşamaları, tez konusundan da hareketle, DPT tarafından hazırlanan “ Kamu İdareleri için Stratejik Planlama Kılavuzu” nda aşağıdaki gibi yer almakta olup konuların devamında detaylandırılacaktır:

TABLO 1: Stratejik Yönetim ve Planlama Süreci⁴⁴

 Planın sahiplenilmesi

 Planlama sürecinin organizasyonu

 İhtiyaçların tespiti

 Zaman planı

 Hazırlık programı

STRATEJİK PLAN HAZIRLIK SÜRECİ

Planlama sürecinin planlanması

 Kurumsal tarihçe

 Uygulanmakta olan stratejik planın değerlendirilmesi

 Mevzuat analizi

 Üst politika belgeleri analizi

 Faaliyet alanları ile ürün ve hizmetlerin belirlenmesi

 Paydaş analizi

 Kuruluş içi analiz

 PESTLE analizi

DURUM ANALİZİ Neredeyiz?

43 Muslu, a.g.e., s. 35.

44 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu(2018), http://www.5m.com.tr/wpcontent/uploads/2015/07/Kamu_Idareleri_Icin_Stratejik_Planlama_Kilavuzu_2 ._Surum.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2019).

20

 GZFT analizi

 Misyon

 Vizyon

 Temel değerler

GELECEĞE BAKIŞ

Nereye ulaşmak istiyoruz?

 Amaçlar

 Hedefler

 Performans göstergeleri

 Stratejiler

STRATEJİ GELİŞTİRME

 Faaliyetler

 Sorumlular

EYLEM PLANLARI

Gitmek istediğimiz yere nasıl ulaşabiliriz?

 Performans hedefleri

 Performans göstergeleri

 Faaliyetler

 Projeler

 Maliyetlendirme

 Bütçeleme

PERFORMANS PROGRAMI

 Stratejik plan izleme raporu

 Stratejik plan değerlendirme raporu

 Stratejik plan gerçekleşme raporu

 Faaliyet raporu

 İç denetim

İZLEME VE DEĞERLENDİRME

Başarımızı nasıl takip eder ve değerlendiririz?

1.3.3.1. Hazırlık aşamaları

Stratejik planlama süreci, farklı görevlere ve yeteneklere sahip birçok çalışanı bir araya getiren, örgüt genelinde sahiplenmeyi gerektiren, zaman alan zorlu bir süreçtir. Stratejik planlama çalışmalarının başarısı, genel olarak planlama öncesinde hazırlıkların yeteri seviyede yapılmasına bağlıdır. Stratejik planlama süreci hazırlığı beş aşamada sağlanır⁴⁵:

• “Planlama çalışmalarının sahiplenilmesinin sağlanması

• Organizasyonun oluşturulması

• İhtiyaçların tespit edilmesi

45 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu (2006), http://www.yapi.hacettepe.edu.tr/dosyalar/stratejik_planlama_klavuzu.pdf (Erişim Tarihi: 30.04.2019).

21

• İş planının oluşturulması

• Hazırlık programının yapılması”

a- Planın Sahiplenilmesi

Stratejik planlamanın başarısı ancak kuruluşun tüm çalışanlarının planı sahiplenmesi ile mümkündür. Stratejik planlama kuruluş içinde belirli bir birimin ya da grubun işi olarak görülmemelidir. Plan yapmak ve kuruluşu bu plan doğrultusunda yönetmek kuruluş yönetiminin ana işlevlerindendir. Bu nedenle, üst yönetimin desteği ve yönlendirmesi, stratejik planlamanın vazgeçilmez koşuludur. Üst yönetim, stratejik plan yaklaşımını benimsediğini kuruluş çalışanları ile paylaşmalı ve kurumsal sahiplenmeyi sağlamalıdır⁴⁶.

b- Planlama Sürecinin Organizasyonu

“Stratejik planlama katılımcı bir planlama yaklaşımıdır. Kuruluş içinde en üst yöneticiden başlayarak her kademede çalışanların katılımını gerektirir. Stratejik planlama sürecinde temel aktörlerin ve üstlenecekleri işlevlerin belirlenmesi gereklidir. Stratejik planlama sürecine dahil olması gereken birim, kişi ya da gruplar aşağıda yer almaktadır”⁴⁷:

Koordinatör Birim: “Koordinatör birimin görevi stratejik planı hazırlamak değil, plan çalışmalarını koordine etmektir. Stratejik planlama çalışmalarında;

toplantıların organizasyonu, kuruluş içi ve dışı iletişimin sağlanması ve belge yönetimi gibi destek hizmetleri koordinatör birim tarafından sağlanır. Strateji Geliştirme Birimi bulunan kuruluşlarda koordinatörlük işlevi bu birim tarafından yerine getirilir”.

Kuruluşun Üst Yöneticisi: “Kuruluşun üst yöneticisi kuruluşta stratejik planlama çalışmalarının başladığını bir iç genelge ile duyurur. Üst yöneticiler, idarelerinin stratejik planlarının hazırlanması ve uygulanmasından Bakana; mahalli idarelerde ise meclislerine karşı sorumludur. Kuruluşun üst yöneticisi stratejik plan çalışmalarını her aşamada desteklemeli, ihtiyaç duyulduğu hallerde stratejik planlama

46 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu (2006), http://www.yapi.hacettepe.edu.tr/dosyalar/stratejik_planlama_klavuzu.pdf (Erişim Tarihi:

30.04.2019).

47 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu (2006), http://www.yapi.hacettepe.edu.tr/dosyalar/stratejik_planlama_klavuzu.pdf (Erişim Tarihi:

30.04.2019).

22

ekibinin çalışmalarına yön vermelidir. Kuruluşun misyon, vizyon ve ilkelerinin belirlenmesi çalışmalarına katılmalıdır. Üst yönetici stratejik planlama ekibinin başkanlığını da yürütebilir”.

Stratejik Planlama Ekibi: “Stratejik planlama ekibinin başkanı üst yönetici tarafından üst düzey yöneticiler arasından seçilir. Ekip başkanı, ekibin oluşturulması, çalışmaların planlanması, ekip içi görevlendirmelerin yapılması, ekip üyelerinin motivasyonu ile ekip ve yönetim arasında eşgüdümün sağlanması görevlerini yerine getirir”.

“Stratejik planlamanın bütün aşamalarında önemli rol üstlenecek olan planlama ekibinin amaca uygun bir yapıda kurulması, çalışmaların başarısı için kritik öneme sahiptir. Stratejik planlama ekibi oluşturulurken üyelerin bireysel özelliklerinin yanı sıra oluşacak grubun niteliği de göz önünde bulundurulmalıdır”.

“Bir stratejik planlama ekibi üyesi; grubun oluşturacağı değer ve ilkeleri benimseyebilme, grupla uyumlu çalışabilme niteliklerine sahip olmalıdır, görev yaptığı birimi temsil edebilmelidir, stratejik planlama çalışmalarına yeterli zamanı ayırabilmelidir, çalışmalara katkıda bulunacak bilgi ve birikime sahip olmalıdır, çalışmalara gönüllü olarak katılmalıdır. Stratejik planlama ekibinde; kuruluşun ana hizmet birimleri yeterince temsil edilmelidir, farklı kademelerdeki yöneticiler bulunmalıdır, farklı uzmanlık alanlarına sahip kişiler yer almalıdır, çalışma süresince üyeler değiştirilmemelidir”.

“Stratejik planlama ekibi üye sayısının, birlikte karar üretmeyi imkansız hale getirecek kadar çok olmaması, farklı fikir ve birimlerin temsiline izin vermeyecek kadar da az olmaması gereklidir. Üye sayısı kuruluştan kuruluşa farklılık gösterebilmekle birlikte, genellikle 8-16 arasındadır”.

c- İhtiyaçların Tespiti

Kuruluşta aşağıdaki konularda oluşabilecek ihtiyaçlar stratejik planlama hazırlık programı çalışmaları dahilinde stratejik planlama ekibi tarafından tespit edilmelidir⁴⁸:

48 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu (2006), http://www.yapi.hacettepe.edu.tr/dosyalar/stratejik_planlama_klavuzu.pdf (Erişim Tarihi:

30.04.2019).

23

Eğitim ihtiyacı: “Gerek stratejik planlama ekibinin gerekse stratejik planlama çalışmalarına katkı verecek diğer çalışanların stratejik planlama konusundaki eğitim ihtiyacı tespit edilmelidir. Eğitimin kapsamı, niteliği, süresi ve katılacak kişiler belirlenmelidir”.

Danışmanlık ihtiyacı: “Stratejik planlama sürecine rehberlik etmek üzere kuruluş dışı danışmanlık hizmetine ihtiyaç olup olmadığına karar verilmelidir. İhtiyaç var ise, alınacak danışmanlık hizmeti, yöntem ve süreç danışmanlığı ve eğitimle kısıtlı tutulmalıdır. Kuruluş dışı danışmanlar planın içeriğine müdahale etmemeli, sadece istenen sonuçların elde edilebilmesi için yol göstermelidir”.

Veri ihtiyacı: “Stratejik planlama sürecinde mevcut durumun tespiti, kullanıcıların/vatandaşların beklenti ve memnuniyetlerinin belirlenmesi, gelişmelerin ölçülmesi, performansın değerlendirmesi gibi amaçlara hizmet edecek verilere ihtiyaç duyulur. Planlama sürecinde ortaya çıkabilecek veri ihtiyacı mümkün olduğunca hazırlık safhasında belirlenmeli, verilerin kim tarafından, hangi sürede ve hangi maliyetle elde edilebileceği değerlendirilmelidir”.

Mali kaynak ihtiyacı: “Eğitim, danışmanlık ve veri temininin yanı sıra oluşabilecek diğer ihtiyaçlar için mali kaynak ayrılması gerekir. İhtiyaç duyulacak kaynaklar hazırlık safhasında ortaya konulmalı ve bütçelendirilmelidir. Burada sözü edilen kaynaklar, kuruluşun stratejik planında yer alan amaç ve hedefleri gerçekleştirmesi için ihtiyaç duyulacak kaynaklar değil, stratejik planın yapılabilmesi için gerekli harcamalardır”.

d - Zaman Planı

“Stratejik planlama zaman alıcı bir süreçtir. Planın öngörülen zamanda tamamlanabilmesi için aşamalar belirlenmeli, bu aşamaların hangi tarihlerde sonuçlandırılabileceği hazırlık çalışmaları dahilinde ortaya konulmalıdır”⁴⁹.

e - Hazırlık Programı

Yukarıda açıklanan konular dikkate alınarak stratejik planlama ekibince oluşturulan hazırlık programında aşağıdaki hususlar yer alır: eğitim ihtiyacı, eğitim ve

49 DPT- Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu (2006), http://www.yapi.hacettepe.edu.tr/dosyalar/stratejik_planlama_klavuzu.pdf (Erişim Tarihi:

30.04.2019).