2.2. Belediyelerde Stratejik Planlama
2.2.1. Belediyelerde Stratejik Planlamanın Tarihi Gelişimi
Değişen dünya ve uluslararası rekabet koşulları bağlamında işletmelerin yanı sıra kamu kurumlarını da yeni yönetim modelleri arayışına sürüklemiştir. Özellikle II. Dünya Savaşı’nın ardından kamu yönetiminin temel görevlerine eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi yeni alanlar da dahil olmuştur. Sosyal devlet anlayışına istinaden kamu kurumlarının üstlendiği görevlerin artışı, bütçe açığı sorununu da beraberinde getirmiştir. Bütçe açığının artması da vatandaşlar arasında kamunun yeterli çalışmadığı algısına yol açmıştır. Kamu yöneticilerinin kayırmacılık, yolsuzluk ve keyfi yöntemlerinin olduğu algısı da kamu hizmetlerindeki verimsizliğin sebebi olarak gösterilmiş ve güven açığına neden olmuştur. Vatandaşlarda kamu hizmetlerinin kendilerinden toplanmakta olan vergiler ile finanse edildiği algısının oluşması, eğitim seviyesinde yükseliş olması ve bilgiye kolay erişilmesi beklentileri arttıran unsurlar arasında gösterilmektedir. Bilgi teknolojilerinde ortaya çıkan gelişmeler, özel sektör kuruluşlarında olduğu kadar kamu kurumlarından da değişim ihtiyacını ortaya çıkaran en önemli sebeplerden biridir. Birçok hizmetin elektronik ortamda vatandaşlara sunulmuş olması kamu hizmetlerindeki mekânsal bağlılığı azaltmış ve daha kısa sürede hizmet sunulması imkanı tanımıştır. Kamu yönetiminde ortaya çıkan değişim
117 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, Erişim Tarihi: 16.05.2019 , https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5216.pdf
54
arayışlarının bir diğer nedeni de halkın ve sivil toplum kuruluşlarının alınan kararlara daha fazla katılma isteğinden kaynaklanmaktadır118.
Yeni kamu yönetimi anlayışı bağlamında 1980’li yıllar öncesinde, Türk kamu yönetimi reformuna dair en kapsamlı ve sistemli olarak ilk çalışma Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi (MEHTAP) kabul edilmektedir. Bu proje 1962-1963 yılları arasında DPT ve TODAİE işbirliği ile yürütülmüştür. Bu proje, merkezi hükümetin görev dağılımını tespit etmek ve bu dağılımın kamusal hizmet sunumunda en etkin yolu oluşturması hususunda teklif ve tavsiyelerde bulunmak amacıyla hazırlanmıştır119.
Türkiye’de kamu yönetimi reformları çerçevesinde ikinci ve en kapsamlı proje Kamu Yönetimi Araştırma (KAYA) projesidir. 1988 yılında Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlıklarının temelini oluşturması amacıyla DPT tarafından TODAİE’den kamu yönetim sistemini geliştirmek ve düzenlemek amacıyla yeni bir çalışma yapılması istenmiştir. KAYA raporu, yönetimde yeniden yapılanmayı zorunlu hale getiren değişkenler olarak; hizmetlerin değişmekte olan şartlara uyumlu hale getirilmesi, yeni teknolojilerin kamu yönetim sistemine katılması ve teknolojinin kullanımından kaynaklanan sorunlar, yönetim ve halk arasındaki ilişkide yaşanan değişimler, devletin üstlenmesi gereken idari görev ve sorumluluklar hususunda yönetim felsefesinde meydana gelen değişimler gösterilmektedir120.
Türkiye’de stratejik planlama özel sektörde kamu sektörüne kıyasla daha eski olmasıyla beraber, Türkiye’nin uluslararası ilişkileri ile kamu sektöründe gündeme gelmiştir. 12 Temmuz 2001 tarihinde Dünya Bankası ile imzalanan 1. Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredi Anlaşması( PFPSAL-1) İle Türkiye’nin gelecek
118 Haraç, a.g.e., s. ,65.
119Volkan Erkan, Kamu Kuruluşlarında Stratejik Planlama Türkiye Uygulaması ve Kuruluşlarda Başarıyı Etkileyen Faktörler, DPT Yayın No: 2759, Ankara, 2008, s.61-62.
120Dilek Topcu ve Serpil Haraç, Türkiye’de Stratejik Planlama Deneyiminin Bir Görüntüsü:
Büyükşehir Belediyeleri Makalesi, Belediyelerin Geleceği ve Yeni Yaklaşımlar, Marmara Belediyeler
55
dönem için mali sektör ve kamu sektöründe uygulayacağı politikalara ait taahhütlere yer verilmiştir.
Bu anlaşma ile;
–
“Makro-ekonomik çerçevedeki reformlar,”–
“Bankacılık reformları” ve–
“Kamu sektörü reformu” olmak üzere üç konuda taahhütlere girilmiştir.Taahhüt edilen üçüncü madde ile kamu reformu kapsamında “Kamu Harcama Yönetimi: Bütçe Reformu” öngörülmekteydi ve bunun bir ayağını da kamu kurumlarında politika oluşturabilme kapasitesinin yükseltilmesi ve bu bağlamda “ stratejik planlamanın uygulamaya konulması oluşturmaktaydı121.
Türkiye’de stratejik planlama ilk kez Uzun Vadeli ve VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı(2001-2005) ile gündem olmuş daha sonra diğer gelişmeler ile devam etmiştir. AB (Avrupa Birliği) Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı ve Uzun Vadeli Strateji ve VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, kamu yönetiminde stratejik planlama, toplam kalite yönetimi, mali kontrol ve performans denetimini mecburi hale getirmiştir. Bu bağlamda kamu yönetiminde modern yönetim teknikleri ve stratejik planlama şu şekilde açıklanmıştır122:
“Kamu yönetiminin yeniden yapılandırılmasında verimlilik, etkinlik ve tutumluluğun dolayısıyla da performansın arttırılması; kamu kurum ve kuruluşlarında görev ve teşkilat yapıları arasında uyum sağlanması, gerekli sayı ve nitelikte personel istihdamı, personelin bilimsel ve teknolojik gelişmeler ışığında eğitimlerinin sağlanması, çalışanların performansını etkin bir şekilde ölçen bir sisteme kavuşturulması, yetki devri ve esneklikle beraber hesap verme sorumluluğunun ve yönetsel saydamlığın güçlendirilmesi; kamu yöneticilerinin ve çalışanlarının politika ve strateji oluşturma kapasitesinin geliştirilmesi ve kamu hizmetlerinin sunumunda kalite
121Sait Aşgın, Ülkemizde ‘Stratejik Planlama’ Kavramının Gelişimi, Türk İdare Dergisi. Y.78, Sayı 451 : 8-20, Haziran 2006, s.8-9.
122 Yavuz Özberk, “ Belediyelerde Stratejik Planlama Süreci” , Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul,2007, s.41, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
56
anlayışının ve bu amaca yönelik yönetsel yöntemlerin yerleştirilmesi temel ilkeler olacaktır123”.
Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı’nın “Bakanlıklar ve Kamu Kuruluşlarında Stratejik Planlamaya Geçiş” başlığında kamu kurumlarında stratejik planlamaya şu şekilde yer verilmiştir: “Aşırı merkezi yapı içinde çalışan ve sık sık siyasi müdahalelere konu olan kamu kuruluşları, genel olarak politika üretme kapasitesinden yoksun hale gelmişlerdir. Kuruluş düzeyinde stratejik planların hazırlanması sonucunda kuruluşlar varlık nedenlerini (misyon), ulusal plan ve stratejiler çerçevesinde netleştirecek, politika ve önceliklerini ortaya koyabilecek, performans göstergeleri geliştirmek suretiyle başarılarını ölçebileceklerdir. Katılımcı bir anlayışla hazırlanacak olan bu planlarda dış (vatandaşlar) ve iç (çalışanlar) müşteri memnuniyeti esas alınacak, planlama sürecine ilgili tüm taraflar dahil edilecektir. Kuruluş stratejik planlarının hazırlanması sonrasında kuruluş bütçeleri bu planlara dayalı olarak oluşturulacaktır. Bir çok gelişmiş ülkede uygulanan bu yapının ülkemize uyarlanması pilot uygulamalar yapılarak sağlanacaktır124.”
58. Hükümet tarafından 3 Ocak 2003 tarihinde kamuoyuna açıklanan Acil Eylem Planı(AEP)’nın Kamu Yönetimi Reformu bölümüne göre; kuruluş düzeyinde stratejik plan uygulamalarına geçilecektir. DPT’nin sorumluluğunda olmak üzere tüm kamu kurum ve kuruluşlarında işbirliği yapılarak bazı mevzuat değişiklikleri ile bir yıllık pilot uygulama ardından planın süreklilik kazanması istenmiştir125. Kamu Yönetimi Reformu kapsamında Temmuz 2003 tarihli 2004 Yılı Programı ve Mali Yılı Bütçesi Makro Çerçeve Yüksek Planlama Kurulu kararı ile sekiz kamu kurumunda uygulama başlatılmıştır ve 2006 yılında sonuçlanmıştır. Pilot stratejik plan uygulamalarının yapıldığı kamu kurumları şunlardır; Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu, Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü, Kara Yolları Genel Müdürlüğü,
123 Özberk, a.g.e., s.,41.
124 Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı ile Programın Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar, 2003/5930 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 24.07.2003 Tarih. 25178 Sayılı RG, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/07/20030724m1.htm,
125 Sait Aşgın, Ülkemizde ‘Stratejik Planlama’ Kavramının Gelişimi, Türk İdare Dergisi. Y.78, Sayı 451 : 8-20, Haziran 2006, s.10.
57
Hacettepe Üniversitesi, Denizli İl Özel İdaresi, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Kayseri Büyükşehir Belediyesi126.