Sonuçlar, Yaşanan Güçlükler, Çözüm Önerileri

Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması

Ulusal Toplantı 8 Aralık 2006

Ankara

Sonuçlar, Yaşanan Güçlükler, Çözüm Önerileri

Prof.Dr. Sabahat Tezcan Hacettepe Üniversitesi

Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü

ÖNEMLİ SONUÇLAR

{

Anne ölümleri riski:

z Kırsal alanlarda kentlere göre yaklaşık 3 kat daha fazla

z Kuzeydoğu Anadolu’da İstanbul’a göre yaklaşık 11 kat daha fazla

{

Yaşam boyu ölüm riski

z Kent:2391 Kır: 869

z İstanbul: 4876 K.Doğu Anadolu:439

ÖNEMLİ SONUÇLAR

{

Anne ölüm riski yaşla artıyor.

{

20-24 yaşlara göre 35 yaşın

üzerinde rölatif risk yaklaşık 5-14 kat fazla.

{

Gebelik-doğum-lohusalık dönemi

ölümlerinde tesadüfi nedenler

ÖNEMLİ SONUÇLAR

{

Anne ölümlerinin %79’u doğrudan nedenlerden kaynaklı

{Kanamalar %25

{Preeklampsi/ Eklampsi %18

{Enfeksiyonlar %5

{İntihar %3

ÖNEMLİ SONUÇLAR

ÖLÜM YERİ:

{

2.Basamak Sağlık Kuruluşu %32

{

3.Basamak Sağlık Kuruluşu %28

{

Ev %21

{

Yol %10

{

Kaza yeri %8

ÖNEMLİ SONUÇLAR

{

Anne Ölümlerinde Risk Faktörleri:

z Anne yaşı (<18-35>) %28

z Parite 4+ %24

z Kronik Hastalık %18

{

Birden fazla risk faktörü:

z Türkiye %38

z Karadeniz-K.Doğu ve O.Doğu %50-74

ÖNEMLİ SONUÇLAR

{

Anne ölümlerinde standart bakım yetersizliğine ilişkin faktörler:

z Hanehalkı-toplumsal faktörler %36

z Sağlık görevlileri ile ilgili faktörler %14

z Sağlık hizmetlerinde donanım yetersizliği %2

ULUSAL ANNE ÖLÜMLERİ ÇALIŞMASI SIRASINDA YAŞANAN GÜÇLÜKLER

z UAÖÇ İl Ekipleri

z Sağlık Bakanlığı Merkez ve İl Teşkilatları

z İçişleri Bakanlığı Merkez ve İl Teşkilatları

UAÖÇ İl Ekipleri: Sağlık Görevlileri

{ İl ekiplerinde yer alan sağlık personelinin ve ilçe koordinatörlerinin sık değişmesi

{ Sağlık personelinin bazılarının idari görevlerinin de bulunması

{ İl ve ilçe düzeyinde çok sayıda sağlık projesinin yürütülmesi

UAÖÇ İl Ekipleri: Sağlık Görevlileri

{ UAÖÇ’de çalışan sağlık personelinin döner sermaye geliri alamadıkları için tam zamanlı çalışmaları problem olmuştur.

{ Yoğun iş yükü hasta dosyası inceleme ve sözel otopsi faaliyetlerinin zaman zaman gecikmesine yol açmıştır.

{ İstenilen zamanda araç temini yapılamadığı için bazan gecikmeler yaşanmıştır.

UAÖÇ İl Ekipleri: Sağlık Görevlileri

{ İl proje araştırmacısının sağlık sistemi dışından bir kişi olması işleri yoğun olan sağlık personeli ile iletişiminde sorunlara neden olmuştur.

UAÖÇ İl Ekipleri: Birincil Kaynaklar

{ 16,139 birincil kaynak: köy muhtarları, mahalle muhtarları ve belediye mezarlık görevlileri

{ Köy muhtarları kendilerinden talep edilen bir iş için ilk kez eğitime alındıklarını

belirtmişlerdir.

{ Muhtarlar ve özelllikle küçük yerleşimlerin belediye görevlilerinin çoğu kendilerine

yasa ile verilen ölüm kaydı ve bildirimi görevinden habersizdirler.

UAÖÇ İl Ekipleri: Birincil Kaynaklar

{ Bir çok yerleşim yerinde defin kayıtlarının tutulmadığı görülmüştür:

{ “dirinin kaydı yok, ölümün nasıl olsun”

{ “ölmüş gitmiş kayda ne gerek var”

{ “işim başımdan aşkın bir de ölüyle mi uğraşayım”

{ “para vermezseniz bu iş yapılmaz”

{ “sağlık ocağının görevi”

{ “personel yok”

UAÖÇ İl Ekipleri: Birincil Kaynaklar

{ Kapsam eksiklikleri:

z Gece definleri

z Kaçak definler

z Definlerin bahçelere yapılması

z Defin transfer ruhsatı alınarak definlerin mahalle mezarlıklarında yapılması

z Bazı yakın köy muhtarlıklarının mahalle muhtarlıklarına dönüştürülmesi ancak halen eski mezarlıkların kullanılması

UAÖÇ İl Ekipleri: Birincil Kaynaklar

{ Kayıt tutma alışkanlığı yok, oluşması için:

Mezarlık defin listelerinin yerleşim yerinde defin olmasa bile proje ekiplerine teslim edilmesi istenmiştir.

{ Ancak muhtarlar defin olmayan aylar için form doldurmak ve bildirim yapmak

konusunda isteksiz davranmışlardır.

UAÖÇ İl Ekipleri: Birincil Kaynaklar

{ Birincil kaynaklar İçişleri Bakanlığı’na bağlı iken defin kayıtlarını talep eden il proje ekipleri Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak çalışmaktadır. Birincil kaynaklar farklı bir bakanlığın personeline bilgi sağlamak

konusunda bazan isteksiz davranmışlardır.

UAÖÇ İl Ekipleri

{ İl ziyaretlerinde ve il proje ekibi eğitim toplantılarında Sağlık Bakanlığı merkez teşkilatından yetkililerin merkez proje

ekibinin yanında olmaması bu çalışmanın sadece Hacettepe Üniversitesi’nin çalışması olarak algılanmasına yol açmıştır.

UAÖÇ İl Ekipleri

{

Projenin Avrupa Birliği finansmanı ile gerçekleştirilmesi nedeniyle

çalışma bütçesinden bazı İl Sağlık Müdürlüklerinin proje masrafları

dışında kaynak aktarımı beklentileri

olmuştur.

Sağlık Bakanlığı Merkez ve İl Teşkilatları

{ Sağlık Bakanlığı il teşkilatları anne ölüm verilerini aylık olarak AÇSAP’a 2003 yılından itibaren

aktarmaya başlamışlardır.

{ 2003 yılında: 181

{ 2004 yılında: 166

{ 2005 yılında: 229

{ Haziran 2005-Mayıs 2006: 235

{ Ocak 2006-Eylül 2006: 211 anne ölümü

Bildirimler Türkiye gerçeğini tam olarak

S.B. Anne Ölümleri Bildirim Sistemi

Sağlık Bakanlığı Anne Ölümleri Bildirim Sistemi

{

Sistem sağlık kurumlarında

meydana gelen anne ölümlerini kapsamakta, evde gerçekleşen

ölümler sistem dışında kalmaktadır.

{

Sistem daha çok kadın-doğum

servisleri ile çalışmakta olup, diğer

servisler ile bağlantısı daha azdır.

Sağlık Bakanlığı Anne Ölümleri Bildirim Sistemi

{

Bildirim sisteminin diğer ölüm bildirim sistemleri –belediye defin ruhsatları

ve MERNİS- ile organik bir bağlantısı yoktur.

{ Anne ölümleri incelenirken soruşturmacı bir yaklaşımdan çok ölüm nedenlerini ve risk faktörlerini ortaya çıkartacak bir

Sağlık Hizmetlerine İlişkin Genel Çözüm Önerileri

{ Fiziki Koşullar

{ Tanı-tedavi için Gerekli Araç Gereç Donanımı

{ Doğurgan Çağ Kadınların ve Gebelerin İzlenmesi

z Doğru tanı, doğru endikasyon, doğru müdahale ve zamanında tedavi

{ Gebeliği Önleyici Modern Yöntemlerin Kullanımının Sağlanması

Sağlık Bakanlığı- Eğitim

{ Toplumun Genel Sağlık ve Üreme Sağlığı Konularında Eğitimi

{ Hedef Gruplar:

{ 15-49 yaş kadınlar ve eşleri

{ Adölesanlar

{ Toplu çalışılan yerlerdeki kadın ve erkekler

{ Diğer gruplar

Sağlık Personelinin Eğitimi

{ Sağlık Görevlilerinin (Hekim, Hemşire, Diğer Sağlık Personeli) Eğitimi ve Denetimi

{ Mezuniyet Öncesi Eğitim

{ Tıp Fakülteleri, Sağlık Bilimleri Fakülteleri

{ Hizmet-içi Sürekli Eğitim, Denetim ve Geribildirim

{ Birinci, İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Kurumları

Öneriler

{ Diğer Kamu Kurumları İlgililerinin Bilgilendirilmesi ve İşbirliği:

{ İçişleri Bakanlığı ve Yetkilileri

{ Vali ve Kaymakamlar

{ Belediyeler

{ Muhtarlar

{ Yasa, Yönetmelik,Bilgilendirme, Eğitim, Geribildirim

Anne Ölümleri: Öneriler

{ Doğum öncesi bakım hizmetlerinin geliştirilmesi/yaygınlaştırılması

{ Acil obstetrik bakım hizmetlerinin varlığı ve herkese ulaşımının mümkün olması

{ Anne sağlığına ilişkin sorunların farkında olunmasında yaşanan gecikmenin

önlenmesi

Öneriler

{ Genel olarak toplumun anne ölümleri ve nedenleri konusunda farkındalık düzeyinin yükseltilmesi için çaba gösterilmelidir.

{ Sağlık merkezine ulaşımdaki gecikmeler önlenmelidir.

{ Merkeze uzak yerlerin sağlık personeli için cazibesinin arttırılması gerekmektedir.

{ Sağlık hizmetlerinin iklim ve coğrafi

Öneriler

{ Sağlık kurumlarında ölüm nedenlerini

incelemek üzere izleme ve değerlendirme komitesi kurulmalıdır.

{ Kanser konusunda daha fazla uzmanlaşma, risk faktörleri ve erken tanı alanlarında

çalışmaların yapılması gerekmektedir.

Öneriler

{ Evde ölümleri de kapsamak için doğurgan çağ ve gebe izleme sisteminin iyileştirilmesi ve geliştirilmesi

{ Kadın-doğum servisleri dışında diğer klinik servislerin de izlenmesi

{ Anne Ölümleri bildirim sisteminin diğer

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{ Ölümün raporlanması ve ölüm nedenlerinin belirtilmesi aynı süreçte ele alınmayabilir.

{ Ölümün raporlanması tıp doktoru tarafından yapılmalıdır.

{ Ölüm raporu cinsiyet, yaş ve ölüm nedenlerini içermelidir.

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{ Ölüme götüren olayların ve koşulların kısa bir tarihçesini almak önemlidir.

{ Sağlık kurumu hasta dosyalarının incelenmesi

{ Sözel otopsi

{ Sözel otopsi:

{ İlçe Sağlık Grup Başkanlıkları’nın görevi olabilir.

Sağlık personeli olmayan bir kişi doldurabilir.

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{ Sağlık kurumlarında ölüm nedenlerinin

Uluslararası Hastalık Sınıflaması Versiyon 10’a (ICD-10) göre yazılması

gerekmektedir.

{ Ölüm nedenlerinin alt başlıklarının kodlama işleminin merkezi olarak belirlenen kodlara göre yapılması gerekmektedir.

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{ Sağlık Bakanlığı, ölümler ve tıbbi nedenlerine ilişkin verinin toplanmasını kendisi için öncelikli bir politika olarak belirlemelidir.

{ Politika üretenler için ölüm nedenlerine ilişkin bilgilerin özel bir öneme sahip olduğu unutulmamalıdır.

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{

Sağlık Bakanlığı, ölüm raporunun belirlenecek olan kurallara göre hazırlanmasını,hasta muayene

etmekte olduğu gibi bir performans

kriteri haline getirmelidir.

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{

Tam-doğru-sürekli veri toplamak da sağlık görevlilerinin performans

değerlendirilmesinde bir kriter

haline dönüştürülmelidir.

Ölümün Raporlanmasına İlişkin Öneriler

{

Ölümün raporlanmasına ilişkin olarak UAÖÇ uzmanlarının da katıldığı bir çalışma grubunun

gerçekleştirdiği çalışmalar gelecek için cesaret vermektedir.

{ Ölüm Raporu

{ Tıp doktorlarının eğitimleri için yapılan çalışmalar

İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü: MERNİS Uygulaması

{ MERNİS için İlçe Nüfus Müdürlüklerinin aktif konuma geçmesi:

{ İlçe nüfus müdürlükleri ölüm

bildirimlerini analiz ederek, sonuçları eksik bildiren/hiç bildirim yapmayan yerler ve kurumlarla paylaşarak

bildirimleri artırmaya çalışmalıdır.

Aile Kütüğü Sistemi

{ MERNİS’de uygulanan aile kütüğü sistemi ölüm verisinin analizini zorlaştırmaktadır.

{ Nüfus kayıtları genellikle kişilerin yaşadığı yere göre değil, aile kayıtlarının bulunduğu yere göre düzenlenir.

{ Daimi ikametgaha göre tutulan nüfus kayıt sistemine geçiş yapılması gerekmektedir.

z 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile 2007 yılından itibaren ikametgaha dayalı nüfus

kayıdı tutulmasına karar verilmiştir.

Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Personelinin Eğitimi

{ Nüfus kayıt sisteminden gelen bilginin hayati olayların izlenmesi amacıyla

kullanılması gerekmektedir:

{ NVİGM personelinin demografik veri

analizi ve yorumu konularında hizmet içi eğitime alınmaları gerekmektedir.

{ Ölüm bildirimi ile ilgili sorumluluğun muhtarlardan alınıp sağlık sisteminin

sorumluluğuna verilmesi gerekmektedir.

Belediyeler: Defin Ruhsatları

{ Sadece belediyesi olan yerlerde sağlık

kurumları tarafından doldurulan üç parçalı formlar

{ Bir parçası İl Sağlık Müdürlükleri tarafından TÜİK’e gönderilmektedir.

{ MERNİS sistemi ile bağlantısı kopuktur.

İŞBİRLİĞİ

{

Genelde hayati olayların bildirimi, özelde anne ölümlerinin

saptanması, bildirimi ve önlenmesi konularında sektörler ve

kurumlararası işbirliği gereklidir.

SEKTÖRLER VE KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ

{ Sağlık Bakanlığı

{ İçişleri Bakanlığı

{ Belediyeler

{ Mülki İdare Amirleri

{ Üniversiteler

{ Milli Eğitim Bakanlığı

{ Milli Savunma Bakanlığı

{ TÜİK

{ Sivil Toplum Kuruluşları

Teşekkürler...

Sağlıklı Anneler ve Mutlu Bebekler

Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması

Ulusal Toplantı 8 Aralık 2006

Ankara

Sonuçlar, Yaşanan Güçlükler, Çözüm Önerileri

Prof.Dr. Sabahat Tezcan Hacettepe Üniversitesi

Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü