Asemptomatik Türk Çocuklar›nda ‹drarla Kalsiyum At›l›m› ve ‹dyopatik Hiperkalsiüri S›kl›¤› (*)

(1)

Asemptomatik Türk Çocuklar›nda ‹drarla Kalsiyum At›l›m› ve ‹dyopatik Hiperkalsiüri S›kl›¤› (*)

Bedir AKYOL (**), Aysel KIYAK (***), Arzu AKÇAY (****), Teoman AKÇAY (**), Nur CANPOLAT (**), P›nar TURHAN (*****), Gönül AYDO⁄AN (******)

ÖZET

Son y›llarda idyopatik hiperkalsiüri çocukluk ça¤› üriner sistem problemleri aras›nda giderek önem kazanmaktad›r. Üri- ner tafl insidans›n›n yüksek oldu¤u ülkemizde ise hiperkalsiüri ile ilgili epidemiyolojik ve etyopatogeneze yönelik çal›flmalar yeterli de¤ildir. Biz, SSK Bak›rköy Do¤umevi Kad›n ve Çocuk Hastanesi E¤itim Hastanesi’ne baflvuraran asemptomatik ço- cuklar› tarayarak hiperkasiürili çocuklar› tespit etmek ve hastanemiz bölgesinde yaflayan çocuklarda ortalama idrar Kal- siyum/kreatinin oran›n› ve hiperkalsiüri s›kl›¤›n› saptamay›

amaçlad›k. Çal›flmam›zda hiperkalsiüriye efllik edebilen he- matüri ve üriner infeksiyon da araflt›r›ld›. Hiperkalsiürinin yaflla iliflkisini saptamak için yafllar› 2-14 aras›nda de¤iflen 90’› erkek, 84’ü k›z olmak üzere toplam 174 çocuk incelendi.

Çal›flmaya al›nan tüm çocuklar›n idrar kalsiyum/idrar kreatinine oran› ortalama 0.150±0.045 olarak bulundu. Bu çocuk- lar›n 7’sinde hiperkalsiüri tespit edildi¤inden s›kl›k % 4.02 olarak saptand›. K›z ve erkek çocuklar›n de¤erleri aras›nda anlaml› bir fark görülmedi. Yafl gruplar›n›n ortalama Uca/Ucr oranlar› aras›nda anlaml› bir fark bulunamad›. Hiperkalsiüri saptanan çocuklarda üriner infeksiyon, hematüri ve ailerinde üriner tafl s›kl›¤› aç›s›ndan anlaml› bir fark bulundu. Çal›flmalarda elde etti¤imiz veriler ülkemizde hiperkalsiüriye daha fazla önem vermemiz gerekti¤ini vurgulamaktad›r.

Anahtar kelimeler: Hiperkalsiüri, ürolithiasis, üriner sistem enfeksiyonu, idrar kalsiyum kreatinin oran›

SUMMARY

Excretion of Calcium with Urine and Prevalance of Idiopatic Hypercalciuria in Asymptomatic Turkish Children In the recent years, idiopatic hypercalciuria has gained importance in the problems of childhood urinary system. In our country where urinary stone incidence is high the epi- demiologic studies concerning hypercalciuria and etiopatho- genetic studies are not enough. By examining asemptomatic children coming to the SSK Bak›rköy Do¤umevi Kad›n ve Çocuk Hastanesi E¤itim Hastanesi, we aimed to find incidence of hypercalciuria and average urine calcium/creatinin rate of the children living around our hospital and to find the children with hypercalciuria. In our study, we also searched urinary infection and hematuria which may come out to hypercalciuria. In order to find to the relationship of hypercalciuria with age, we examined 174 children (90 boys, 84 girls) in the age of 2-14. We found the rate of urine Ca/Crof all children in the study as 0.150±0.045 in avarage. As we found hypercalciuria in 7 of those children, the incidence was found as 4.02 %. We couldn’t find a considerable difference between boys and girls. We coulnd’t find a considerable difference between the average Uca/Ucr rates of age groups. In the children who had hypercalciuria a considerable differ- ance was found regarding to urinary infection, hematuria and incidence of urolithiasis of the children’s families. The results we received at the end of our study shows that we must give more importance to hypercalciuria in our country.

Key words: Hypercalciuria, urolithiasis, urinary tract infection, urine calcium creatinin rate

28-30 Mart 2001 tarihinde yap›lan 9. SSK Bak›rköy Pediatri Günleri’nde poster bildirisi olarak sunulmufltur.*; SSK Bak›rköy Do¤umevi Çocuk ve Kad›n Hastal›klar› E¤itim Hastanesi, Uz. Dr.**; Pediatrik Nefroloji Uzman›, Klinik fief Yard›mc›s›***; Asist. Dr.****; Pediatrik Nefroloji Uzman›*****; Pediatrik Hematoloji Uzman›, Klinik fiefi******

Son y›llarda idyopatik hiperkalsiüri, çocukluk ça¤›nda üriner sistem problemleri aras›nda giderek önem kazanmaktad›r. ‹drarla 24 saatte 4 mg/kg’›n üzerinde kalsiyum itrah edilmesi hiperkalsiüri olarak tan›mlan›r ^(1,2).

‹drar kalsiyum/kreatinin oran›n›n 0.21’in üzerinde olmas› ile hiperkalsiüri tan›s› konmaktad›r. Çocuklar›n asemptomatik hiperkalsiüri prevalans›, çeflitli çal›flma-

larda % 2.9-6.2 aras›nda bildirilmifltir (9,10,13,14). Üriner tafl s›kl›¤›n›n yüksek oldu¤u ülkemizde ise hi- perkalsiüri ile ilgili epidemiyolojik ve etyopatogeneze yönelik çal›flmalar yeterli de¤ildir ^(9,14). Biz bu çal›flmada, hastanemiz bölgesinde yaflayan çocuklarda ortalama idrar kalsiyum/kreatinin oran›n› ve hiperkalsiüri

KL‹N‹K ARAfiTIRMA Pediatri

Göztepe T›p Dergisi 17: 7-10, 2002

7 ISSN 1300-526X

(2)

s›kl›¤›n› saptamay› amaçlad›k. Çal›flmada, hiperkalsi- üriye efllik edebilen hematüri ve üriner infeksiyon da araflt›r›ld›.

MATERYAL ve METOD

Yapt›¤›m›z çal›flmada, ‹stanbul ‹li Bak›rköy ilçesinde, çocuk- luk ça¤›nda asemptomatik hiperkalsiüri s›kl›¤›n› ve etyolojik faktörleri saptamak için yafllar› 2-14 (ortalama 7.84±3.26) aras›nda de¤iflen 174 çocuk incelendi. Çal›flmaya al›nan çocuklar hastanemiz poliklini¤ine baflvuran sa¤l›kl› çocuklar- dan rastgele örnekleme yöntemi ile seçildi. Çal›flmada incele- nen çocuklar›n 90’› (% 51.7) erkek, 84’ü (% 48.3) k›z çocu¤u idi.

‹drar kalsiyumunun idrar kreatinine oran›n›n (Uca/Ucr) diur- nal varyasyonunu tespit etmek için yap›lan çal›flmalarda, ya- p›lan ikinci idrar›n 24 saati temsil eden en iyi örnek oldu¤u gösterilmifltir^(1,3-6). Ayr›ca, yap›lan baz› çal›flmalarda da, farkl›

günlerde al›nan idrarlar ayn› saatte al›nsalar dahi günden güne farkl›l›klar oldu¤u bildirilmifltir. Bu yüzden, çocuklar›n aile- leri ile konuflularak sabah ilk idrar›n tuvalete, ikinci idrarlar›

taraf›m›zca verilen temiz kaplara yap›larak bize getirmelerini istedik. Çocuklardan 3 gün üstüste bu flekilde idrar topland›.

Örnekler bekletilmeden biyokimya laboratuvar›na ulaflt›r›ld›.

‹drarda kreatinin konsantrasyonunu saptamak için Jaffe metodu kullan›ld›. Prensip: Kreatinin alkali ortamda pikrik asit ile reaksiyona girerek portakal sar›s› renginde kreatinin pikrattan ibaret bir kompleks oluflturur. Oluflan rengin fliddetinden madde miktar›na geçilir. Shimatzu marka spektrometre ile 520 nanometre dalga boyunda bu maddenin ›fl›k absorbsiyonu ölçüldü. ‹drarda kalsiyum konsantrasyonu ise ayn› spektrofo- tometrede ölçüldü. Burada, O-Cresolphtalein metodu kullan›ld›. Cresolphtalein, ortamdaki kalsiyum ile reaksiyona girerek, renkli bir kompleks oluflturur. Rengin fliddetiyle kalsiyum konsantrasyonu do¤ru orant›l›d›r bu kompleksin absor- bans› 570 nanometrede okunur (Ignasi Iglesias, bajos. Ba- dalona SPAIN).

‹drar kalsiyum/kreatin oran› 3 gün üstüste hesapland›. Ç›kan 3 de¤erin aritmetik ortalamas› al›nd›. 3 günlük idrar kalsiyum/kreatinin oran› 0.21’in üzerinde olan çocuklar hiperkalsi- üri olarak kabul edildi ^(1,18). Bu çocuklar için anket formu düzenlenerek aile bireylerinde böbrek tafl›, böbrek hastal›¤›

öyküsü araflt›r›ld›. Ayr›ca, çocuklara yönelik olarak kanl› idrar yapma, bel ve kar›n a¤r›s›, idrar yaparken yanma, s›k idrar yapma, gece ve gündüz idrar kaç›rma flikayetleri, fazla s›v› iç- me al›flkanl›klar› sorguland›.

Çal›flmaya al›nan tüm çocuklar›n idrar mikroskopilerine ba- k›ld›. Mikroskopta 40’l›k büyütmede her alanda 5 ve 5’in üzerinde eritrosit olmas› hematüri olarak de¤erlendirildi. ‹nce- lenen çocuklar›n daha önce idrar yolu infeksiyonu geçirip ge- çirmedikleri soruldu. Ayr›ca, idrar mikroskopilerinde anlaml›

lökositürisi olan hastalrdan idrar kültürü al›nd›; kültürlerinde 100.000’in üzerinde bakteri üremesi saptananlar idrar yolu infeksiyonu olarak kabul edildi. Çal›flmada saptanan de¤erlerin ortalama, standart sapma, standart hatalar› hesapland›. Ortala- malar aras› fark›n istatistiksel önem kontrolu yap›ld›. Istatistik hesaplamalar› Ki-kare yöntemine göre yap›ld›.

BULGULAR

Çal›flmam›zda, yafllar› 2-14 aras›nda olan 90’› erkek, 84’ü k›z olmak üzere toplam 174 çocu¤un idrar› taran- d›. Çal›flmaya al›nan tüm çocuklar›n idrar kalsiyumunun idrar kreatinine oran› ortalama 0.150±0.045 olarak bulundu. Bu çocuklar›n 7’sinde hiperkalsiüri tespit edildi¤inden, s›kl›k % 4.02 olarak saptand›.

Hiperkalsiüri s›kl›¤›n›n cinsiyet ile iliflkisi : Erkek- lerin ortalama UCa/UCr de¤erleri 0.149±0.047 olarak tespit edildi. Erkek ve k›z çocuklar›n›n ortalama UCa /UCr de¤erleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunamad› (p>0.05). Çal›flmaya al›nan hastalar- dan hiperkalsiüri pozitif tespit edilen 7 olgunun dördü erkek, üçü k›z idi. Hiperkalsiüri tespit edilen ve edilmeyen olgularda cinsiyet aç›s›ndan anlaml› fark bulunamad› (p>0.05).

Kalsiyum eksresyonu ile yafl aras›ndaki iliflki : Tablo 1’de, olgular›n yafl gruplar›na göre da¤›l›m›, her yafl grubunun ortalama UCa/UCr de¤eri ve her yafl grubundaki hiperkalsiürili hasta say›s› gösterilmektedir. Olgu- lar›n yafl gruplar› ile kalsiyum eksresyonu yönünden anlaml› bir fark bulunamad› (p>0.05).

Hiperkalsiüri ile ailede tafl öyküsü aras›ndaki iliflki : Hiperkalsiüri tespit edilen 7 hastan›n 4’ünde (% 57) ailede tafl öyküsü tespit edildi. Her iki grup aras›nda istatitiksel olarak anlaml› fark vard› (p<0.01).

Hiperkalsiüri ile üriner infeksiyon aras›ndaki iliflki : Hiperkalsiüri tespit edilen 7 hastan›n 2’sinde (% 28) üriner infeksiyon tespit edildi. Hiperkalsiüri tespit edilmeyen 167 olgunun ise 18’inde (% 10.5) üriner infeksiyon vard›. Her iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark tespit edildi (p<0.01).

Hiperkalsiüri ile hematüri aras›ndaki iliflki : Hiper- kalsiüri tespit edilen 7 hastan›n 4’ünde (% 51.7) hematüri tespit edildi. Hiperkalsiüri tespit edilmeyen 167 hastan›n ise 8’inde (% 4.8) hematüri vard›. Her iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark vard› (p<0.01).

TARTIfiMA

Hiperkalsiüri normokalsemik veya hiperkalsemik du- rumlarla birlikte olabilir. Ancak, en s›k normokalsemik olarak görülmektedir. Çocukluk ça¤›nda immobilizas-

8

(3)

kabul ettik.

Klinikte hiperkalsiürinin absorbtif ve renal subtiplerinin ayr›lmas›, tedavi yaklafl›m›n›n farkl› olmas› aç›s›ndan çok önemlidir. Pak ve ark., bu ay›r›m› yapabilmek için oral kalsiyum yükleme testini gelifltirmifllerdir ^(20,21). Absorbtif tip hiperkalsiüri olgular›nda açl›¤› takiben al›nan idrar örne¤inde Uca/Ucr’n›n önemli derecede düflük oldu¤u, renal tipte ise bu oran›n açl›k ve beslen- me ile etkilenmedi¤i gösterilmifltir ^(4,15,18). Hiperkalsi- üri saptanan çocuk say›s› az oldu¤undan ve çal›flman›n amac› Türk çocuklar›nda idrarda kalsiyum at›l›m›n›n miktar›n› tespit etmek oldu¤undan bu çal›flmada sadece s›kl›¤› tespit edildi, iki tipin ay›r›m› yap›lmad›.

Çal›flma popülasyonunun yafl› önemli olabilir. ‹sveç’te yap›lan çal›flmada, yafl ile üriner kalsiyum ekskresyonu aras›nda negatif bir korelasyon saptanm›flt›r. Yani, yafl küçüldükçe Uca/Ucr artm›fl bulunmufltur ⁽²²⁾. Kalsiyum at›l›m›n› yaflla de¤iflmedi¤ini gösteren yay›nlar da var- d›r. Ghazali ve ark.’n›n yapt›¤› çal›flmada üriner kalsiyum ekskresyonunun yaflla de¤iflmedi¤i bulunmufltur

(2). Biz de çal›flmam›zda farkl› yafl grubundaki çocuk- lar›n Uca/Ucr oranlar› aras›nda anlaml› bir fark bula- mad›k.

Ghazali, Stapleton, Barot’un yapt›klar› çal›flmalarda cinsiyetle Uca/Ucr oran› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunamam›flt›r ^(2,18,23). Moore’nin yapt›-

¤› çal›flmada ise erkek çocuklarda Uca/Ucr oran›n›n daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r. Çin’de yap›lan bir çal›flmada da k›zlarda bu oran daha yüksek bulunmufltur ⁽²⁴⁾.

‹diyopatik hiperkalsiürili çocuklar›n ailelerinde üriner tafl s›kl›¤› ve di¤er aile bireylerinde hiperkalsiüri görül- me s›kl›¤› artm›flt›r. Baz› çal›flmalarda hiperkalsiürinin genetik geçifli incelendi¤i zaman, otozomal dominant forma uygunluk gösterdi¤i belirtilmifltir ^(12-14). Bizim çal›flmam›zda hiperkalsiürili çocuklar›n aile üyelerinde, hiperkalsiürisi olmayan çocuklar›n aile bireylerindekine göre daha yüksek oranda tafl öyküsü saptad›k.

Hiperkalsiüri hematüri ile birlikte görülebilir. 1995 y›- l›nda Brezilya’da yap›lan bir çal›flmada, idiopatik hiper- kalsiüri saptanan çocuklarda hematürinin tabloya efllik etti¤i görülmüfltür ⁽²⁵⁾. ‹talya ve ABD’de ayn› konuda yap›lan çal›flmalarda, bu çal›flmay› destekleyen bulgular saptanm›flt›r ^(7,26). Bizim yapt›¤›m›z çal›flmada da he- matüriye hiperkalsiürinin önemli ölçüde efllik etti¤ini saptad›k.

yon, uzun süreli ve yüksek doz steroid tedavisi, diüretik tedavisi, distal renal tubuler asidoz en s›k karfl›lafl›lan normokalsemik hiperkalsiüri nedenleridir. Hiperkalse- mik hiperkalsiüri ise daha nadir karfl›lafl›lan bir durum olup, en çok D vitamini entoksikasyonu, hiperparatiro- idi, malignansiler ve fazla kalsiyum glukonat al›nmas›- n› takiben ortaya ç›kar. Ayr›ca, hiperkalsiüri çeflitli renal tubuler bozukluklara efllik edebilmektedir. Bahsetti-

¤imiz haz›rlay›c› nedenlerden herhangi biri olmaks›z›n geliflen normokalsemik hiperkalsiüri, “idiopatik hiper- kalsiüri” olarak tan›mlanmaktad›r (1,2,15-17).

Çocuklarda asemptomatik idiopatik hiperkalsiüri ilk de- fa Moore taraf›ndan tan›mlanm›flt›r. Asemptomatik hiperkalsiüri s›kl›¤›n›n % 2.9-6.2 aras›nda bu-lundu¤u- nu gösteren çal›flmalar vard›r. Stapleton ve ark.’n›n yapt›klar› çal›flmada bu oran % 4.2 olarak bulunmufltur

(12). Ülkemizde yap›lan baz› çal›flmalarda ise hiper- kalsiüri s›kl›¤› Ankara’da % 4.2 ⁽¹⁵⁾, Erzurum’da % 5.88 olarak tespit edilmifltir ⁽¹¹⁾, Erzurum’daki bu yük- sek oran›n Do¤u Anadolu Bölgesi’ndeki sular›n yüksek kalsiyum içeri¤i ile ilgili olabilece¤i düflünülmüfltür.

Çal›flmaya ald›¤›m›z tüm çocuklar›n ortalama UCa/UCr de¤eri 0.150±0.045 olarak bulundu. Bu oran, Gha- zali’nin yapm›fl oldu¤u çal›flma ile uygunluk göster- mektedir. Bu de¤erler, ‹sveç’te yap›lan çal›flmadaki de-

¤erlerden daha düflük, Moore ve Stapleton’un yapt›¤›

çal›flmadaki de¤erlerden daha yüksek gözükmektedir

(6,12,13,18). Çal›flma boyunca idrar örnekleri al›nmadan önce çocuklara herhangi bir diyet k›s›tlamas› uygula- mad›k. Bu konuda yap›lan çal›flmalarda kalsiyumlu g›dalar k›s›tland›ktan sonra bak›lan UCa/UCr oran›n›n serbest diyet alt›nda elde edilen de¤erlerle aras›nda anlaml› ölçüde fark bulunmad›¤›, ancak oral kalsiyum yüklemesinden sonra UCa/UCr de¤erinde önemli ar- t›fllar oldu¤unu gösteren çal›flmalar vard›r ^(5,19). Biz ça- l›flmam›zda kalsiyum yükleme testi uygulayamad›¤›- m›zdan, elde etti¤imiz de¤erleri çocuklar›n ald›klar›

serbest kalsiyumlu diyetten etkilenmedi¤i fleklinde

Tablo 1. Yafl gruplar›n›n ortalama U_Ca/U_Crde¤erleri.

Yafl

2-5 6-89-11 12-14 Toplam

Hasta Say›s›

44 6135 34 174

Ortalama U_Ca/U_Croran›

0.156±0.046 0.149±0.046 0.159±0.039 0.130±0.041 0.150±0.045

Hiperkalsiürili Hasta Say›s›

23 2-

7

B. Akyol ve ark., Asemptomatik Türk Çocuklar›nda ‹drarla Kalsiyum At›l›m› ve ‹dyopatik Hiperkalsiüri S›kl›¤›

9

(4)

Hiperkalsiürili çocuklarda üriner sistemde meydana ge- len mikrokristal formasyonlar›, üriner sistem epitel hüc- relerine hasar vererek bu çocuklarda tekrarlayan üriner sistem infeksiyonlar›na neden olabilir. Nitekim 1999 y›l›nda Venezuella’da yap›lan bir çal›flmada, hiperkal- siüri ile tekrarlayan üriner sistem infeksiyonlar› aras›n- daki iliflkiye bak›lm›fl; hiperkalsiürisi olan çocuklarda yüksek oranda tekrarlayan üriner sistem infeksiyonu saptanm›flt›r ⁽²⁷⁾. Bizim çal›flmam›zda da hiperkalsiüri olan çocuklarda bu çal›flma ile uyumlu olarak üriner sistem infeksiyon s›kl›¤›n› artm›fl olarak bulduk.

Çocukluk ça¤›nda idiopatik hiperkalsiürinin tedavisi halen tart›flmal›d›r. Genel tedavi prensiplerinin bafl›nda idrarda kalsiyumun eriyebilirli¤ini sa¤layabilmek için yeterli miktarda s›v› al›m› gelmektedir ^(4,13,14). Ayr›ca, her ne kadar tiyazid grubu diüretiklerin çocukluk ça¤›n- da uzun süre kullan›lmas›na ait yeterli bilgiler olmasa da en çok tavsiye edilen ilaçlar bunlard›r. Pek çok arafl- t›rmac›ya göre, fliddetli dizüri, tekrarlayan gross hema- türi, çocu¤un normal aktivitesini k›s›tlayacak kadar s›k idrara ç›kma, tekrarlayan üriner sistem infeksiyonu, ürolitiyasis varl›¤› gibi durumlar d›fl›nda ilaç tavsiye edilmemektedir. Hastalar›n ço¤unda fazla s›v› al›m› ve yaln›zca sodyumdan k›s›tl› diyet idiopatik hiperkalsi- üriyi düzeltmede yeterli olacakt›r (4,11,17,23).

Çal›flmam›zda elde etti¤imiz veriler ülkemizde hiper- kalsiüriye daha fazla önem vermemiz gerekti¤ini vurgulamaktad›r.

KAYNAKLAR

1. John R: Burke. What is the appropiate work up for a child with hypercalciuria?. Ped Nephrol 9(6):684, 1995.

2. Ghazallis S, Barrat TM: Urinary excretion of calcium and mag- nesium in children. Arch Dis Child 49:97-101

3. Coe FI, Favus MJ: Disorders of stone formations. In: Brenner Rector FC. The Kidney (3rd ed ) Vol 2 Philadelphia: WB Saunders, pp 1402-42, 1986.

4. Hymes LC, Warrshaw BL: Idiopatic hypercalciuria. Renal and absortive subtypes in children Am J Dis Child 138:176-80, 1984.

5. Stableton FB, Roy S, Noe HN, Jerkins G: Hypercalciuria in children with hematuria. N Eng J Med 310:1345-48, 1984.

6. Sargent JD, Stukel TA, Kresel RZ: Normal values for random urinary calcium to creatinin ratios in infancy. J Ped 123:393-97, 1993.

7. Stableton FB: Hematuria associated with hypercalciuria and hype- ruricosuria: a practical approach Ped Nephrol 8:756-761, 1994.

8. Lopez MM, Castillo FL, Chavez JB: Hypercalciuria and recur- rent urinary tract infection in Venezuella children. Ped Nephrol 13(5):433-7, 1999.

9. Selimo¤lu MA, Alp H, Bitlisli H, Orbak Z: Urinary calcium excretion of children living in the east region of Turkey. Turk J Ped 40(3):399-404, 1998.

10. Coe FL, Parks JH, Moore ES: Familial idiopathic hypercalciuria. N Eng J Med 300:337-40, 1979.

11. Buyan N, Saatçi Ü, Bakkalo¤lu MA: Familial idiopthic hypercalciuria. The Turk J Ped 30:145-51, 1988.

12. Cervera A, Corral MJ, Campdera FJG, et al: Idiopathic hypercalciuria in children. Classification, clinical manifestations and out- come. Acta Pediatr Scand 76:271-8, 1987.

13. Moore ES, Coe FL, McMann BJ: Idiopathic hypercalciuria in children: prevalance and metabolic characteristics. J Ped 92:906-10, 1978.

14. Buyan N, Saatçi Ü, Bakkalo¤lu MA: Okul Çocuklar›nda asemptomatik hiperkalsiüri. Epidemiyoloji ve patogenez. Çocuk Sa¤l›¤› ve hastal›klar› Dergisi 32:43-50, 1989.

15. Remzi D, Bakkalo¤lu MA, Erkan ‹: Pediatric Urolithiasis. Turk J Pediatr 26:43-8, 1984.

16. John R: Burke. What is the appropiate work up for a child with hypercalciuria?. Ped Nephrol 9(6):684, 1995.

17. Moore ES, Langman CB: Hypercalciuria in clinical peadiatrics.

A review. Clin Ped 23:135-7, 1984.

18. Stableton FB. Neo HN, Jerkins J: Urinary excretion of calcium following an oral calcium loading yest in healty children. Pediatr 69:597-7, 1982.

19. Bulusu L, Hodgkinson A, Nordin BEC: Urinary excretion of calcium and creatinin in relation to age and boy weight in normal subject and patients with renal calculus. Clin Science 38:601-12, 1970.

20. Pac CYC, Kaplan R, Bone H, et al: Idiopathic Hypercalciuria in children: Pathophysiologic consideratin of renal and absorptive subtypes. J Pediatr 110:238-42, 1987.

21. Pac CYC, Britton F, Petrson R: Ambulatory eveluation of nephrolithiasis classification, clinical presentatin and diagnostic crite- ria. Am J Med 69:19-24, 1980.

22. Esbjörner E, Jones IL: Urinary calcium excretion in Swedish children. Acta Pediatr 84:156-9, 1995.

23. Kher KK: Urinary stone disease. In: Kher KK, Makker SP (eds) Clin Ped Nephrol. Mc Graw- Hill Inc Healt profession Division pp 699-719, 1992.

24. Wong GW, Lam CW, Kwok MY: Urinary calcium excretion in Chinese adolescents. J Paediatr Child Healt 34(3):226-8, 1998.

25. Heloisa C, Toporovski J, Schor N: Urinary inhibitors of crystal- lization in hypercalciuric children with hematuria and nephrolithiasis.

Pediatr Nephrol 10:435-437, 1996.

26. Andrea V, Trasa M: Acquired hyperoksaluria hematuria in children. Ped Nephrol 6:356-357, 1992.

27. Lopez MM, Castillo FL, Chavez JB: Hypercalciuria and recur- rent urinary tracy infection in Venezuelan children. Pediatr Nephrol 13(5):433-7, 1999.

10