Öğretim İlke ve Yöntemleri

(1)

Gürcü ERDAMAR KOÇ İsa KORKMAZ

Mahinur KARATAŞ COŞKUN Mediha SARI

Naim ÜNVER Şükran TOK Türkay N. TOK Editör:

Ahmet DOĞANAY

13. Baskı

Öğretim İlke ve

Yöntemleri

(2)

Editör: Prof. Dr. Ahmet DOĞANAY ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

ISBN 978-605-318-807-0 DOI 10.14527/9786053188070 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.'ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır.

Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

13. Baskı: Mart 2021, Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür Dizgi-Grafik Tasarım: Müge Çetin

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA

Tel: (0312) 394 55 91 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 49180

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

(3)

ÖN SÖZ

Öğretmenler öğrencilerine zenginleştirilmiş öğrenme yaşantıları sunarak, onlara öğrenmeyi öğrenme yolunda kılavuzluk ederler. Bu kılavuzluk görevlerini etkili yapabilmeleri için, öğretmen adaylarına da öğretmeyi öğrenme sürecinde iyi kılavuzluk edilmesi gerekir. Büyük ölçüde bir beceriler bütünü olan öğretmen- lik mesleğinin sağlam bir bilgi temeli ve duyuşsal ögelerle de beslenmesi gerekir.

Elinizdeki bu kitap, öğretmeyi öğrenmeye çalışan öğretmen adayları ve öğretme becerilerini geliştirmek isteyen öğretmenlere sağlam bir bilgi temeline dayalı öğ- retim becerileri geliştirme yolunda kılavuzluk etmeyi amaçlamaktadır.

Anlamlı ve kalıcı öğrenmeyi gerçekleştirmeyi amaçlayan etkili öğretimle ilgili bilgi ve buna bağlı olarak beceri temeli sürekli değişmektedir. Bununla birlikte, etkili öğretimin genel yapısı ya da boyutları aslında çok fazla değişmemekte, değişim daha çok yaklaşım, yöntem ve teknikler bazında olmaktadır. Öğretimin planlan- ması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geribildirim bu değişmeyen ana boyutları oluşturmaktadır. Bu nedenle öğretmeyi öğrenme becerilerini geliştirmeyi amaçla- yan bir kitabın bu ana boyutlar çerçevesinde oluşturulması gerekmektedir.

Bu kitabın temelini, daha önce editörlüğünü sevgili Emin KARİP’le birlikte yaptığımız, aynı yayın evinin basımı olan “Öğretimde Planlama ve Değerlendir- me” kitabı oluşturmaktadır. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından öğretmen eğitimi programlarındaki değişim çerçevesinde, daha önce adı “Öğretimde Plan- lama ve Değerlendirme” olan dersin, “Öğretim İlke ve Yöntemleri” ve Ölçme ve Değerlendirme” olarak iki ayrı ders şeklinde ayrılması uygun görülmüştür. Bu nedenle, kitabın yeni basımında iki ayrı kitap olarak basılmasının daha uygun ola- cağı düşünülmüştür.

Bu bağlamda kitabın öğretimde planlama ve uygulama ile ilgili olan kısmı,

“Öğretim İlke ve Yöntemleri” adıyla yeniden basıma hazırlanırken, içeriğinde de önemli bazı değişiklikler yapılmıştır. Eskiden var olan bölümlerin bir kısmı yeniden yerlerini korurken, bazı bölümlere yeni eklemeler yapılarak yeniden dü- zenlenmiş ve adlandırılmıştır. İçeriğin öğretim için düzenlenmesi ve üst düzey düşünme becerilerinin öğretimi ile ilgili iki yeni bölüm eklenmiştir.

Kitap bu şekliyle, her biri alanlarında uzman değerli yazarlarca yazılmış do- kuz bölüm olarak organize edilmiştir. Her bölüm, alanla ilgili en son gelişmeler taranarak, olabildiğince açık ve anlaşılır bir dille anlatılmaya çalışılmıştır. Her bö- lümün başında ve gerekli yerlerde düşünme zamanı adı altında yansıtıcı düşünme etkinliklerine yer verilmiştir. Ayrıca her bölümün sonunda değerlendirme soru- ları yer almaktadır.

Birinci bölüm eğitim programının kavramsal yapısı, tasarımı ve geliştirilme sürecine odaklanmıştır. Eğitim programının hem açık (formel) hem de örtük bo- yutları açıklanmış, öğretim ve ders programlarıyla ilişkisi tartışılmıştır. Daha sonra program geliştirme kavramı çerçevesinde, program geliştirmeye kaynaklık eden faktörler ve program geliştirme yaklaşımları ele alınmıştır. Bölümün sonunda ise program tasarımı modelleri sınıflanarak, her biri kısaca açıklanmıştır. Böylece bu

(4)

iv Öğretim İlke ve Yöntemleri

bölümde, eğitim programını oluşturan genel ögeler, bu ögelerin tasarımı ve geliş- tirilme süreci hakkında genel bir bilgi temeli oluşturma amaçlanmıştır.

İkinci bölümün odak noktasını eğitim amaçları oluşturmaktadır. Öncelikle eğitim amaçlarının hiyerarşik yapısı örneklendirilerek açıklanmış ve eğitim amaç- larının sınıflandırılmasında kullanılan farklı yaklaşımlar üzerinde durulmuştur.

Eğitim amaçlarının sınıflandırılmasında en sık kullanılan yaklaşım olan Bloom ve arkadaşlarının yaklaşımı yanında, farklı sınıflandırma sistemleri de sunulmuştur.

Daha sonra öğretim amaçlarının yazılmasında kullanılan farklı yöntemler tanıtıl- mış ve her sınıflama sistemine uygun örnek amaçlar (kazanımlar) belirtilmiştir.

Bölüm sonunda, öğretim amaçlarına uygun içeriğin seçiminde uyulması gereken genel ilkeler tartışılmış ve bir amaç-içerik matriksi örneği sunulmuştur. Böylece bu bölümde, etkili öğretim için amaçların (kazanımların) geleneksel olarak kul- lanılan hedef, hedef davranış modelinden farklı yaklaşımlar da içerecek şekilde ifade edilmesi yollarının tanıtımı amaçlanmıştır.

İçeriğin öğretim için düzenlenmesi üçüncü bölümün ana temasını oluştur- maktadır. Öğretmenler genellikle öğretim programı ve ders kitaplarında sunulan içeriği olduğu gibi öğrencilere aktarmayı yeğlemektedirler. İçerik öğrencilere ak- tarılacak bir bilgi yığını değil, öğretim amaçlarının kazanımı için gerekli bir araç ve kaynaktır. Bu anlayışla bu bölümde, içeriğin temel öğeleri (olgu, kavram, ilke ve işlemler) davranış düzeyleriyle eşleştirilerek, öğretim amaçlarına uygun içerik düzenlemenin ilkeleri ve koşulları sunulmuştur. Bölüm sonunda ayrıca, anlatılan içerik düzenleme yaklaşımı somut bir örnekle zenginleştirilmiştir.

Etkili öğretim için işe koşulması gereken temel strateji, yöntem ve teknikler bölüm dört ve beşin odak noktasını oluşturmuştur. Öncelikle öğrenme ve öğret- me kuramlarından süzülerek oluşturulmuş öğrenme ve öğretimin genel ilkeleri tartışılmıştır. Daha sonra öğretme ve öğrenme stratejileri tanımlanmış ve sınıflan- dırılarak örneklendirilmiştir. Tüm dünyada eğitim uygulamalarını etkilemiş olan ve Bloom tarafından geliştirilen okulda öğrenme modeline (tam öğrenme) de bu bölümde kısaca yer verilmiştir. Bölüm beşte ise daha çok öğrencilerinin öğrenme sürecine aktif katılımını sağlamayı amaçlayan, öğretmen adaylarının yararlanabi- leceği öğrenme yöntem ve teknikleri üzerinde durulmuştur.

Altıncı bölüm öğretimde çağdaş yaklaşımlara ayrılmıştır. Genelde bilim ve bilgi anlayışındaki değişimlere paralel olarak öğrenme-öğretme yaklaşımlarında da yeni uygulamalar gündeme gelmiştir. Özellikle bilişsel psikoloji araştırmaları, öğrenmede öğrenene odaklanılmasını ve onun bilgiyi anlamlandırma süreci ile ilgili yeni bilgilerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bilgilerin bir kısmı öğre- nenin algılama ve anlam oluşturma sürecini ele alırken, bir kısmı da öğrenenlerin öğretimi etkileyebilecek özelliklerinin belirlenmesine yönelmiştir. Bu bağlamda bu bölümde, oluşturmacı (yapıcı) yaklaşımın öğretim uygulamaları, proje tabanlı ve problem temelli öğrenme yaklaşımları, öğrenme stilleri ve çoklu zekâ uygula- maları ve beyin uyumlu öğrenme gibi yaklaşımlar kısaca tartışılarak, öğretimde nasıl kullanılabilecekleri açıklanmıştır.

(5)

v Ön Söz Beynin bilgi işleme araçlarını oluşturan üst düzey düşünme becerilerine ayrı- ca bir bölüm ayrılmıştır. Böylelikle öğretmenlerin, ezberin ötesinde öğrencilerinin bilgiden anlam oluşturma ve onu gerçek yaşam durumlarında etkili kullanabilme- leri için onlara yardımcı olabilecekleri pratik bilgiler sunulmuştur. Bu bağlamda, bilgi üretme süreci olarak araştırma-inceleme yoluyla öğrenme, eleştirel okuma ve düşünme, yaratıcı düşünme süreçlerinin konu alanları öğretimiyle bütünleştiril- mesinin yolları gösterilmiştir.

Sekizinci bölümün konusunu, etkili öğretimin gerçekleştirilmesinde öğretim araç ve materyallerinin kullanımı oluşturmaktadır. Öğretimde yardımcı olarak kullanılması gereken hem geleneksel hem de modern öğretim araçları tanıtılarak, etkili kullanımı konusunda öğretmen adaylarına öneriler sunulmuştur. Bölüm sonunda, çoklu zekâ uygulamalarında kullanılabilecek bazı örnek öğretim materyal- leri de sunulmuştur.

Son bölümde, öğretmenlerin öğretimi planlama aşamasında hazırlamak zo- runda oldukları ünitelendirilmiş yıllık plan ve günlük ders planları tanıtılmış ve farklı derslerden örneklerle sunulmuştur. Ayrıca günlük ders planının uygulama- ya konulmasıyla ilgili temel işlemler de bu bölümde açıklanmıştır. Günlük ders planı oluşturmanın en kritik noktası olan öğretim etkinliklerinin hazırlanmasında nelere dikkat edilmesi gerektiği üzerinde de ayrıca durulmuştur. Planlama öğret- menlerin öğretim öncesi yaptıkları bir çalışmadır. Ancak iyi bir planlama yapa- bilmek için, eğitim programını ve işlevlerini tanımak, öğrenme, öğretme strateji, yöntem ve tekniklerini incelemiş olmak gereklidir. Bu nedenle planlamayla ilgili bölüm en sona bırakılmıştır.

Bu kitaba, düşünce aşamasından elinizdeki duruma gelinceye kadar, birçok kişinin katkı ve yardımları olmuştur. Öncelikle yoğun çalışmaları arasında zaman ayırarak, titizlikle bölümlerini yazan ve daha sonra geliştiren yazar arkadaş- larıma teşekkürü bir borç bilirim. Kitabın temelini oluşturan “Öğretimde Plan- lama ve Değerlendirme” kitabının fikrini ortaya atan ve planlama ve uygulama kısmının editörlüğünü bana öneren değerli arkadaşım Prof. Dr. Emin KARİP başta olmak üzere, sevgili yazar arkadaşlarım Prof. Dr. İsa KORKMAZ, Doç. Dr.

Mediha SARI, Doç. Dr. Mahinur Karataş COŞKUN, Prof. Dr. Şükran TOK, Doç.

Dr. Türkay TOK, Yrd. Doç. Dr. Naim ÜNVER ve Doç. Dr. Gürcü Erdamar Koç’a sonsuz teşekkürler. Yazdığımız bölümleri okuyarak, çok değerli geri bildirimler sunan sevgili arkadaşlarım Doç. Dr. Mediha SARI ve Dr. Mükerrem Taş’a; proje temelli öğretim konusundaki katkılarından dolayı sevgili Yrd. Doç. Dr. Mehmet KARAKUŞ’a; kitabın düşünce aşamasından basıma kadar geçen süreçte her türlü destek ve yardımı sağlayan Sayın Servet SARIKAYA ve Gürsel AVCI nezninde tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkürler. Ayrıca, yazdığım bölümün karala- malarını bilgisayarda yazan ve bana her zaman desteğini esirgemeyen sevgili eşim Öğr. Gör. Şengül DOĞANAY’a da en içten teşekkürler.

Bu kitapta sunulan öğretimi planlama ve uygulama ile ilgili bilgilerin, öğ- rencilerinin farklı gereksinimlerini ve stillerini dikkate alarak, onların öğrenme süreçlerinde etkin rol oynamaları temelinde öğrenme-öğretme süreci oluşturmayı amaçlayan öğretmen ve öğretmen adaylarına katkı sağlayacağı umulmaktadır.

(6)

vi Öğretim İlke ve Yöntemleri

ÖĞRETİM ELEMANI VE ÖĞRENCİLER İÇİN KULLANIM KILAVUZU

Bu kitap, hizmet öncesi öğretmen eğitim programlarında yer alan “Öğretim İlke ve Yöntemleri” dersinde kaynak kitap olarak kullanılma amacıyla yazılmıştır.

Ancak, kısa süreli ya da meslek olarak öğretme işini seçmiş kişilerin öğretim becerilerini geliştirme amacıyla da elbette kullanılabilir.

Kitabın ilk basımından bu yana kitap hakkında, hem üniversitelerde bu dersi okutan öğretim elemanlarından hem de çeşitli kademelerde çalışan öğretmenler- den geribildirimler geldi. Bu geribildirimlerin büyük bir kısmı, kitabın oldukça kapsamlı ve güzel organize edilmiş olmasına karşın, “Öğretim İlke ve Yöntemleri”

dersinde öğrencilere biraz ağır geldiği ve derste tüm konuların ele alınmasının mümkün olmadığı, kitabın daha çok lisansüstü düzeydeki öğrencilere uygun ol- duğu yolundaydı. Bu eleştiriler doğrultusunda kitabı yeniden düzenleyerek bazı bölümleri kısaltmak ve 14 haftalık bir derste işlenebilecek bir duruma getirmek elbette olası. Fakat bunun yerine, kitapların bir derste olduğu gibi, bölüm bölüm, satır satır kullanılması yerine, bir yardımcı kaynak olarak kullanılmasının daha yararlı olacağı düşüncesinden hareketle, kitabı kısaltma fikrinden vazgeçtim. Bu- nun yerine kitabı dersinde kullanan öğretim elemanı ve öğrencilerle, kitabın etkin kullanımıyla ilgili bazı önerilerimi paylaşmak istedim. Kitabın etkin kullanımıyla ilgili önerilerin kaynağını öğretim elemanlarından gelen geribildirimler ve kişisel deneyimlerim oluşturmaktadır. Bu önerilerin birçoğunu öğretim elemanı ve öğ- rencilerin uyguladığını tahmin ediyorum. Yine de anımsatmanın yararlı olabile- ceğini düşünüyorum.

Öğretim Elemanlarına

Öğretim İlke ve Yöntemleri dersi öğretmen eğitimi programlarında haftada üç saat olarak yer almaktadır. Bir dersin planlanmasında, bu ders için yazılmış bir kitaptaki konuların olduğu gibi hesaba katılması yerine, öğrencilerin, konu alanı- nın ve mesleğin gerektirdiği temel niteliklerin belirlenerek, dersin amacı ya da öğ- renme çıktısı olarak saptanması gerekir. Ders için yazılmış kitaplardan çok, sapta- nan bu amaçların uygun içeriğin, öğrenme-öğretme etkinlikleri ve değerlendirme etkinliklerinin belirlenmesinde temele alınması gerekir. Bu nedenle, 14 haftalık bir yarıyıldan oluşan ve haftada üç saat okutulan bir derste, bu kitapta yer alan tüm konuların ayrıntılı olarak yer alması mümkün olmayabilir. Dersin öğrenim izlencesinde (syllabus) belirlenen amaçlar doğrultusunda, hangi konuların daha ayrıntılı, hangilerinin daha az yer alacağı belirlenebilir. Kitaptaki bazı üniteler öğ- retmen eğitimi programlarında yer alan diğer bazı derslerin içeriğiyle de örtüşe- bilmektedir. Bu nedenle öğretim elemanları kendi bölümlerindeki eğitim progra- mını genel olarak inceleyerek, başka derslerin kapsamında kazandırılan amaçları ve işlenen konuları da göz önünde bulundurup bir planlamaya gidebilirler.

Kitabın bölümlerinin içeriği oluşturulurken, bu alandaki alanyazında günümüze kadar biriken bilgi birikiminin yansıtılmasına özen gösterilmiştir. Örneğin, amaçla- rın seçimi ve ifade edilmesiyle ilgili ikinci bölümde, hem amaç kategorilerinin belir-

(7)

vii Ön Söz lenmesinde hem de amaçların ifade edilmesinde çok farklı yöntemler sunulmuştur.

Öğretmenler uygulamada bu yöntemlerin hepsini aynı anda elbette kullanamayacak- lardır. Ancak, amaçların yazımında ya da uygun kategorilerin seçiminde kitapta farklı seçeneklerin sunulmuş olması, hem bu konuyu öğreten hem de öğrenen açısından bir zenginlik oluşturacaktır. Öğretim elemanı amaç yazım yöntemlerinden kendince daha uygun olanı seçerek, onun üzerinde daha ayrıntılı durabilir. Diğer bir öğretim elemanı ya da öğretmen ise bir başka yöntemi kendine daha uygun bulabilir. Yine kitabın be- şinci ve altıncı bölümlerinde yer alan yöntem, teknik ve çağdaş yaklaşımlar içinden de, dersin verildiği bölümün gereksinimleri göz önüne alınarak, tüm yöntem ve teknikler yerine seçilen bazı yöntem ve tekniklere ağırlık verilebilir.

Kitapta her bölümün başında ve konu sonlarında “düşünme zamanı” adı al- tında, konuların tartışılarak öğrenilmesi ve günlük yaşama transfer edilebilmesi amacıyla tartışma soruları konulmuştur. Bu soruların sınıfta tartışılması elbette biraz zaman alabilir. Ancak konuların sorgulanarak, günlük yaşamla ilişkilendi- rilerek öğrenilmesinin hem öğrenmenin anlamlılığı ve kalıcılığı hem de genelde sorgulama anlayışının kazanılması açısından önemli olduğuna inanılmaktadır.

Kaldı ki, kitapta yer alan soruların bir kısmının sınıf dışında da ödevlendirilerek tartışılması sağlanabilir. Bu konuda belirtmek istediğim diğer bir nokta da; bu so- ruların olduğu gibi kullanılabileceği gibi, öğretim elemanının konuyla ilgili farklı soruları da gündeme getirip tartışma sağlayabileceğidir.

Öğretim elemanı arkadaşlarımla paylaşmak istediğim diğer bir konu ise, öğ- retimde kitapların kullanımı ile ilgilidir. Eğitim bilimleri alanındaki ilgili alanya- zın incelendiğinde, eğitimciler arasında birçok konuda görüş birliği bulunmasına karşın, bazı konularda farklı fikirlerin oluştuğu da görülebilmektedir. Kitapta yer alan bilgiler incelenen kaynaklardaki bilgi ve görüşlerle sınırlıdır. Ancak yukarıda kısaca belirttiğim gibi, farklı anlayış ve fikirlerin yansıtılmasına da özen gösteril- miştir. Derste bir tek kitabın izlenmesi kolaylık sağlamakla birlikte, yüksek öğre- tim düzeyindeki bir derste öğrencilerin aynı konuda yazılmış farklı kaynakları da incelemelerinin sayısız yararları olacağı açıktır. Böylelikle öğrenciler hem aynı ko- nudaki farklı anlayışları görecekler, hem de farklı anlatım ve örnekleri inceleyerek daha kalıcı ve anlamlı bir öğrenme gerçekleştireceklerdir.

Son olarak, kitabın öğretimde kullanımında, ilgili strateji, yöntem ve teknik- lerin mümkün olduğunca uygulamalı gösterilmesi gerekliliğini vurgulamak istiyorum. Eğitim bilimleri ile ilgili derslerde öğrencilerin çoğunluğu derslerin uy- gulamalı olarak işlenmediğinden yakınmaktadırlar. Yıllar önce bir eğitim yüksek okulunda izlediğim “öğretim ilke ve yöntemleri” dersinde, öğretim elemanı kür- süde oturmuş önündeki defterden öğrencilere drama yöntemiyle ilgili notlarını yazdırıyordu. Öğrencilerin dersteki tek aktifliği ise, ara sıra öğretim elemanına yavaş okumasını rica etmeleri idi. Her bir yöntemin kendi doğasına ve kuralları- na göre örneklendirilerek sunulması hem öğrenmenin kalıcılığı ve anlamlılığını artıracak hem de öğrencilerin bu derslere karşı dikkat ve güdülenmesini yüksel- tecektir.

(8)

viii Öğretim İlke ve Yöntemleri

Öğrencilere

Ders kitapları içerdiği konular ve yazım stillerine göre elbette farklılaşmakla birlikte, öykü, roman, şiir vb. edebi kitaplara göre daha sıkıcıdırlar. Ancak mes- leki bilgi ve becerilerin kazanılması için de bir zorunlulukturlar. Her dönem her dersle ilgili en az bir ders kitabı okuma gerekliliği, bu konuda bazı becerilere sahip olunmasını zorunlu kılmaktadır. Öğrenme amacıyla kitap okuma, diğer amaçlarla yapılan okumalara göre daha fazla dikkat ve beceri gerektirmektedir.

Etkili okuma yöntemleriyle ilgili birçok kaynak kitap bulunmaktadır. Sevgili öğrenciler; eğer daha önceki eğitiminiz sürecinde etkili okuma becerileriyle ilgili herhangi bir eğitim almadıysanız; kütüphaneden kolaylıkla bulabileceğiniz bir kitaptan bu becerileri öğrenmeye çalışmanız yararlı olacaktır. Aşağıda bu kitabı okuma sürecinde size kılavuzluk edebilecek bazı ipuçlarını paylaşmak istiyorum.

Öncelikle ders kitaplarını roman okur gibi baştan sona birden okumak müm- kün değildir. Genellikle derste bir haftada bir bölüm incelenir. Bu nedenle de ders kitaplarını bölüm bölüm okumak daha yararlıdır. Ancak, derse girmeden önce o haftanın konusuyla ilgili bölümü okumakta ve gerekli olduğunda derste sormak üzere sorular belirlemekte yarar vardır. Bir konuda derse girmeden önce sahip ol- duğunuz ön bilgiler derste konuyu anlamanızı kolaylaştıracaktır. Hatta bir bölümü bir defa da dersten sonra okumak, konuyu anlamanıza ve pekiştirmenize önemli katkılar sağlayacaktır. Böylelikle birçok öğrencinin yaptığı gibi, okuma ve çalış- maları sınav öncesine bırakmayarak, bu zamanı daha etkili kullanmanız mümkün olacaktır.

Kitabın ilgili bölümünü okumaya başlamadan önce, o bölümle ilgili kaza- nımları ve bölümün içindekiler kısmını incelemeniz yararlı olacaktır. Hatta hızlı bir şekilde bölümün tüm sayfalarını inceleyerek, varsa tablo veya şekillere bakıp, bölümün içerdiği konular hakkında genel bir bilgiye sahip olunuz. Daha önce bu konuda bildiklerinizi de hesaba katarak her bölümün başında yer alan “düşünme zamanı” sorularını yanıtlamaya çalışınız. Sonra, bölümdeki her bir alt başlığı soru olarak kendinize sorunuz ve gerekirse bu soruları bir yere yazınız.

Bölümü okumaya, bu soruları zihninizin arka planında tutarak başlayınız.

Her bir soruyla ilgili kısmı, soruyu yanıtlamak için okuyunuz. Okuma sırasında gerekirse sayfanın boşluklarına notlar alınız ve gerekli yerlerin altını çiziniz. İs- teyenler ayrı bir kâğıt ya da deftere de notlar alabilir. Bu sırada anlaşılmayan ve derste soru olarak sorulabilecek soruları da belirleyebilirsiniz. Okumayı pasif bir eylemden çok yazarla tartışıyormuşçasına etkin bir süreç olarak görünüz. Yazar için belirlediğiniz sorularınız olursa, elbette bölüm yazarlarına ya da bana doğru- dan yazabilirsiniz.

(9)

ix Ön Söz Bölümü okumayı tamamladıktan sonra, daha önce belirlediğiniz soruları ne kadar yanıtlayabildiğinizi deneyin. Eğer hatırlamadığınız ya da eksik olduğunu düşündüğünüz yerler varsa son olarak tekrar gözden geçiriniz. Böylelikle daha an- lamlı ve kalıcı bir öğrenme gerçekleşmiş olacaktır. Eğer bir konuda daha ayrıntılı bilgiye gereksinim duyarsanız, konuyla ilgili diğer kaynakları da elbette inceleye- bilirsiniz.

Sevgili öğrenciler. Son olarak sizinle paylaşmak istediğim bir konu daha var.

Kitabı sadece dersin sınavını geçmek için okumayınız. Hizmet öncesi öğretmen eğitiminiz süresince çeşitli dersler ve kitaplarla karşılaşıyorsunuz. Tüm bu dersler sizin iyi bir öğretmen olmanız için gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmanız içindir. Kitapları bu nedenle, dersi geçmekten çok, iyi bir öğretmen olabilmek için gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanma amacını dikkate alarak okuyunuz. El- bette kitaplar tek başına sizi iyi bir öğretmen yapmayacaktır. Bu nedenle okulun eğitim programının size sunduğu tüm hizmetleri en iyi şekilde değerlendirmeye çalışınız. Mezun olmuş birçok öğrencimin, “keşke okul yıllarımı daha iyi değerlen- dirseydim”, türü yakınmalarına benzer durumlarla karşılaşmamak için zamanı iyi değerlendiriniz.

Değerli öğretim elemanı ve sevgili öğrenciler, tüm yazar arkadaşlarım adına, öğretmeyi öğrenme sürecinde kitabın sizlere yardımcı olmasını diliyorum. Kitap hakkındaki hem içerik hem de etkin kullanım ile ilgili eleştirilerinizi doğrudan yayınevi ya da bana iletmeniz, kitabın gelişimine ve zenginleşmesine katkı sağla- yacaktır.

En içten saygılarımla.

Ahmet DOĞANAY Adana-Eylül 2015

(10)

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editör: Prof. Dr. Ahmet DOĞANAY 1. Bölüm: Eğitim Programı: Tasarımı ve Geliştirilmesi

Prof. Dr. İsa Korkmaz - Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Öğretim Amaçlarının Belirlenmesi, İfade Edilmesi ve Uygun İçeriğin Seçimi

Prof. Dr. Ahmet Doğanay - Prof. Dr. Mediha Sarı Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: İçeriğin Öğretim İçin Düzenlenmesi

Dr. Öğr. Üyesi Mahinur Karataş Çoşkun - Emekli Öğretim Üyesi 4. Bölüm: Öğretme-Öğrenme Strateji ve Modelleri

Prof. Dr. Şükran Tok - İzmir Demokrasi Üniversitesi Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Etkili Öğretim İçin Yöntem ve Teknikler

Prof. Dr. Türkay N. Tok - İzmir Demokrasi Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Öğretimde Çağdaş Yaklaşımlar

Prof. Dr. Ahmet Doğanay - Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Prof. Dr. Şükran Tok - İzmir Demokrasi Üniversitesi Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi

Prof. Dr. Ahmet Doğanay - Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Öğretim Araçları ve Materyal Tasarımı

Dr. Öğr. Üyesi Naim Ünver - Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi 9. Bölüm: Öğretimin Planlanması ve Uygulanması

Prof. Dr. Gürcü Erdamar Koç - Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

(11)

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ... iii

Öğretim Elemanı ve Öğrenciler için Kullanım Kılavuzu ... vi

Bölümler ve Yazarları ...x

Tablolar Listesi ...xviii

Şekiller Listesi ... xx

1. BÖLÜM EĞİTİM PROGRAMI: TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ İsa Korkmaz Eğitim Programı Kavramının Tanımı ve Tarihi Gelişimi ... 3

Eğitimde Program Geliştirme ... 5

Eğitim Programının Temel Öğeleri ... 7

Program Geliştirmenin Planlanmasındaki Temeller ...12

Eğitimde Program Geliştirme Yaklaşımları ...17

Program Tasarımı ...23

Eğitimde Program Geliştirme Sürecinin Sorumlulukları ...30

Özet ...33

Değerlendirme Soruları ...34

Yararlanılan Kaynaklar ...38

(12)

xii Öğretim İlke ve Yöntemleri

2. BÖLÜM

ÖĞRETİM AMAÇLARININ BELİRLENMESİ, İFADE EDİLMESİ VE UYGUN İÇERİĞİN SEÇİMİ

Ahmet Doğanay-Mediha Sarı Eğitimin Amaçlarından Öğretimin Amaçlarına:

Amaç Kavramı ve Kavram Kargaşası ...43

Eğitim Amaçlarının Sınıflandırılması ...49

Öğretim Amaçlarının İfade Edilmesi ...57

Öğretim Amaçlarına Uygun İçeriğin Seçimi ...77

Özet ...81

Değerlendirme Soruları ...82

Yararlanılan Kaynaklar ...86

3. BÖLÜM İÇERİĞİN ÖĞRETİM İÇİN DÜZENLENMESİ Mahinur Karataş Coşkun Giriş ...90

Öğretimle İlgili Değişkenler ...91

İçerik Düzenleme Stratejileri ...92

Davranış-İçerik Kesişim Tablosu ...93

Davranış Düzeyleri ...94

İçerik Türleri ...96

Davranış Düzeyleri – İçerik Türleri Sınıflamasına Göre Yazılmış Davranışsal Amaç Örnekleri ...99

İçerik Türlerinin Öğretiminde Kullanılan İçerik Öğeleri ... 101

Özet ... 131

Değerlendirme Soruları ... 132

Yararlanılan Kaynaklar ... 137

(13)

xiii İçindekiler 4. BÖLÜM

ÖĞRETME-ÖĞRENME STRATEJİ VE MODELLERİ Şükran Tok

Giriş ... 142

Etkili Öğrenme ve Öğretimin Genel İlkeleri ... 143

Etkili Öğrenmenin Genel İlkeleri ... 143

Öğretim Stratejileri ... 150

Öğrenme Stratejileri ... 158

Öğretim İçin Öğrencileri Gruplama Çeşitleri ... 162

Tam Öğrenme Modeli ... 164

Özet ... 167

5. BÖLÜM ETKİLİ ÖĞRETİM İÇİN YÖNTEM VE TEKNİKLER Türkay N. Tok Giriş ... 176

Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik Kavramları ... 176

Öğretim Yöntemleri ... 177

Anlatım Yöntemi ... 178

Soru-Yanıt Yöntemi ... 179

Tartışma Yöntemi ... 180

Örnek Olay Yöntemi ... 184

Rol Oynama ve Drama Yöntemi ... 187

Rol Oynama Yöntemi... 187

Problem Çözme Yöntemi ... 193

İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi ... 194

Öğretim Teknikleri ... 199

Bireyselleştirilmiş Öğretim Tekniği ... 199

Programlı Öğretim ... 199

Mikro Öğretim ... 201

Beyin Fırtınası... 202

(14)

xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri

Beyin Eseri/Ürünü (Brainwriting) ... 204

Listeleme ... 204

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ... 205

Gösteri Tekniği ... 208

Gösterip Yaptırma Tekniği ... 209

Benzetim Tekniği ... 211

Akvaryum Tekniği (Fishbowl) ... 212

İstasyon Tekniği ... 212

Balık Kılçığı Tekniği ... 213

Kartopu Tekniği ... 215

Görüş Geliştirme Tekniği ... 216

Konuşma Halkası Tekniği ... 217

Philips 66 ... 218

Kavram Haritası ... 220

Kavram Karikatürleri ... 221

Kavram Ağı ... 223

Şiir Yazma Tekniği ... 223

Kart Gösterme Tekniği ... 223

Hızlı Tur Tekniği ... 224

Doğru mu Yanlış mı Tekniği ... 224

Gezi-Gözlem Tekniği... 225

Deney... 226

Eğitsel Oyunlar ... 227

Arkası Yarın ... 228

Elma Dersem Git, Armut Dersem Kal Tekniği ... 228

Tombala Tekniği ... 229

Eylem Araştırmaları ... 229

Görüşme Tekniği ... 230

Akran Öğretimi ... 231

Workshop (Çalıştay) ... 234

Kim Olduğunu Bul ... 235

Bunu Kim Yapar? ... 235

Sandviç Tekniği... 236

Flaş Tekniği ... 237

Dedikodu Tekniği ... 237

Tereyağı-Ekmek ... 238

(15)

xv İçindekiler

Top Taşıma ... 238

Çember Tekniği ... 239

Köşelenme ... 239

Sokratik Tartışma ... 239

Soru Ağı ... 240

Pazaryeri Tekniği ... 240

Mahkeme Yöntemi ... 241

Bilgi Kesekâğıdı Tekniği ... 243

Tartışma Yöntemini Kullanan Teknikler ... 243

Özet ... 247

6. BÖLÜM ÖĞRETİMDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR Ahmet Doğanay-Şükran Tok Oluşturmacı (Yapıcı) Öğretim Uygulamaları ... 262

Çoklu Zekâ Uygulamaları ... 271

Probleme Dayalı Öğrenme (PDÖ) ... 276

Proje Tabanlı Öğretim (PTÖ) ... 280

Özel Gereksinimli Çocuklar ve Kaynaştırma Eğitimi ... 291

Öğrenme Stilleri ... 294

Beyin Uyumlu Öğrenme ... 304

Özet ... 317

(16)

xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri

7. BÖLÜM

ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ Ahmet Doğanay

Giriş ... 328

Üst Düzey Düşünme Nedir? ... 329

Öğretimde Üst Düzey Düşünmeye Duyulan Gereksinim ... 331

Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi ... 333

Üst Düzey Düşünme İçin Sınıf Ortamı ... 333

Üst Düzey Düşünme Becerilerinin Öğretimi İçin Bilgi Temeli ... 336

Bir Üst Düzey Düşünme Becerisi Olarak Okuma ... 338

Araştırma-İnceleme ve Problem Çözme Becerisinin Öğretimi ... 345

Eleştirel Düşünme Becerilerinin Öğretimi ... 352

Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Öğretimi ... 366

Özet ... 376

(17)

xvii İçindekiler 8. BÖLÜM

ÖĞRETİM ARAÇLARI VE MATERYAL TASARIMI Naim Ünver

Giriş ... 386

Temel Kavramlar ve Amaçların Aşamalı Sınıflandırılması ... 387

Amaçların Aşamalı Sınıflandırılması ... 387

Öğretim Araçları/ Eğitsel Materyaller ... 388

Öğretim Araç Gereçlerinin Sınıflandırılması ... 392

Öğretim Materyalinde Bulunması Gereken Özellikler ... 394

Öğretim Araçlarının Seçimini ve Hazırlanmasını Etkileyen Faktörler... 394

Materyal Tasarlama Sürecindeki İşlem Basamakları ... 395

Materyal Tasarım İlkeleri ve Özellikleri ... 396

Görsel Tasarım Öğeleri ve Özellikleri ... 397

Görsel Tasarım Türleri ve Örnekleri ... 398

Yazılı Materyal Hazırlama İlkeleri ... 402

Yansı Sunumu Hazırlama İlkeleri ... 402

Ders Kitapları ... 403

İnternet ve Bilgisayar ... 405

Özet ... 407

9. BÖLÜM ÖĞRETİMİN PLANLANMASI VE UYGULANMASI Gürcü Koç Giriş ... 413

Öğretimin Planlanması ... 413

Plan Yapmanın Yararları ... 414

Plan Yaparken Dikkate Alınacak Temel Öğeler ... 415

Planlama ... 422

Öğretim Planlarının Uygulanması ... 442

Özet ... 446

(18)

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo No: Sayfa No:

Tablo 1.1. Amaçları Oluşturma Süreci ... 8

Tablo 1.2. Amaçların Sınıflandırılması ... 8

Tablo 1.3. Öğretme Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkileri ... 9

Tablo 1.4. Temel Eğitim Felsefeleri ... 15

Tablo 1.5. Program Geliştirme Yaklaşımları ... 18

Tablo 1.6. Program Tasarım Modelleri ... 26

Tablo 2.1. Eğitim Amaçlarının Hiyerarşik Düzeni ... 48

Tablo 2.2. Bilişsel Alanının Gözden Geçirilmiş Yeni Versiyonu ... 51

Tablo 2.3. Duyuşsal Alanın Sınıflaması ... 52

Tablo 2.4. Devinimsel Alanın Sınıflaması ... 52

Tablo 2.5. Marzano’nun Eğitim Amaçları Sınıflamasının Basamakları ve Nitelikleri... 56

Tablo 2.6. Bilişsel Alan Basamaklarına Uygun Amaç ve Davranışsal Amaç Örnekleri ... 72

Tablo 2.7. Duyuşsal Alan Basamaklarına Uygun Amaç Örnekleri ... 73

Tablo 2.8. Devinimsel Alan Basamaklarına Uygun Amaç Örnekleri ... 74

Tablo 2.9 Gagné’nin Öğrenme Ürünleri Sınıflamasına Uygun Amaç Örnekleri ... 75

Tablo 2.10. Marzano’nun Sınıflamasına Uygun Amaç Örnekleri ... 76

Tablo 2.11. Amaç-İçerik Matriksi Örneği ... 80

Tablo 3.1. Davranış İçerik Kesişim Tablosu ... 94

Tablo 3.2. Olgu Öğretiminde Kullanılan İçerik Ögeleri ... 106

Tablo 3.3. Bir Kavramın Öğretiminde Kullanılan İçerik Ögeleri... 109

Tablo 3.4. Bir İşlemin Öğretiminde Kullanılan İçerik Ögeleri...112

Tablo 3.5. Bir İlkenin Öğretiminde Kullanılan İçerik Ögeleri...116

Tablo 4.1. Sunuş Yoluyla Kavram Öğretiminde Adımlar ... 154

Tablo 4.2. Buluş Yoluyla Öğretme Stratejisinin Aşamaları ... 155

Tablo 4.3. Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretimin Adımları ... 156

Tablo 4.4. O’Malley ve Chamot’un Öğrenme Stratejleri Sınıflaması... 159

Tablo 4.5. Padron ve Waxman’ın Öğrenme Stratejileri Sınıflaması ... 159

Tablo 6.1. Değişik İçerik Alanlarında Otantik Görevler ... 266

Tablo 6.2. Çoklu Zekâ Kuramının Özeti ... 272

(19)

xix İçindekiler Tablo 6.3. Çoklu Zekâ Yönteminde Kullanılan Etkinlikler,

Materyaller ve Öğretim Stratejileri... 274

Tablo 6.4. Geleneksel Öğretimle Proje Temelli Öğretim Arasındaki Farklar ... 284

Tablo 8.1 Amaçların Aşamalı Sınıflaması ... 388

Tablo 9.1. Bir Zümre Toplantısı Tutanağı Örneği ... 420

Tablo 9.2. Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Formatı ... 425

Tablo 9.3. Fen ve Teknoloji Dersine İlişkin Bir Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Örneği ... 428

Tablo 9.4. Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Bir Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Örneği ... 429

Tablo 9.5. Günlük Ders Planı Formatı ... 434

Tablo 9.6. Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Günlük Plan Örneği... 437

Tablo 9.7. Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Günlük Plan Örneği... 439

Tablo 9.8. Matematik Dersine İlişkin Etkinlik Örnekleri ... 444

Tablo 9.9. Fen ve Teknoloji Dersine İlişkin Etkinlik Örnekleri ... 445

(20)

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil No: Sayfa No:

Şekil 1.1. Eğitim programının öğeleri... 7

Şekil 1.2. Öğrenme-öğretme yaşantıları ... 8

Şekil 2.1. Marzano’nun eğitim amaçları sınıflamasının temel boyutları... 55

Şekil 4.1. Okulda öğrenme modelinde başlıca değişkenler ... 165

Şekil 5.1. Balık kılçığı diyagramı... 214

Şekil 5.2. Balık kılçığı diyagramında öğrenci performansının düşmesine neden olan etkenler ... 215

Şekil 6.1. Oluşturmacı öğretim uygulamaları için ders planı formatı ... 268

Şekil 6.2. Oluşturmacı öğrenme etkinliklerini yürütme... 269

Şekil 6.3. Probleme dayalı öğrenme sürecinin aşamaları ... 279

Şekil 6.4. İlimizdeki turistik yerler konusuyla ilgili örnek bir kavram haritası ... 289

Şekil 6.5. Öğrenme stillerinin 4 Mat analizi... 301

Şekil 6.6. Beynin önemli işlev alanları ... 306

Şekil. 6.7. İki nöron arasındaki bağlantı... 306

Şekil 7.1. Araştırma-inceleme yoluyla öğretim için genel model... 348

Şekil 7.2. Benzerlik ve farklılıkları karşılaştırma için venn diyagramı ... 357

Şekil 7.3. Neden-sonuç ilişkisi diyagramları ... 363

Şekil 7.4. Görüş açısı geliştirme süreci ... 365

Şekil 7.5. Yaratıcı sürecin aşamaları ... 369

Şekil 7.6. Yakınsak ve ıraksak düşünme ... 371

Şekil 8.1. İletişimin öğeleri ... 389

Şekil 8.2. Yaşantı konisi ... 391

Şekil 8.3. Öğretim araç-gereçlerinin sınıflandırılması ... 393

Şekil 8.4. Örgüt şeması örneği ... 399

Şekil 8.5. Zihin haritası örneği ... 399

Şekil 8.6. Akış şeması örneği ... 400

Şekil 8.7. Puko döngüsü örneği ... 400

Şekil 8.8. Venn şeması örneği ... 401

Şekil 8.9. Kavram haritası örneği... 401

Şekil 9.1. Öğretimi planlama süreci ... 412

Şekil 9.2. Maddeyi Tanıyalım Ünitesine İlişkin Kavram Haritası Örneği ... 421

(21)

Kazanımlar

Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir:

• Eğitimde program geliştirme biliminin tarihi gelişimini kavrama

• Eğitim programı, öğretim programı ve ders programını tanımlama

• Program geliştirmeye etki eden faktörleri kavrama ve açıklama

• Program geliştirme yaklaşımlarının her birinin özelliğini anlama ve birbir- leriyle karşılaştırma

• Program tasarımlarını kavrama, yatay ve dikey tasarımları örneklendire- rek açıklama

• Program tasarım ilkelerini açıklama

• Program tasarım modellerini kavrama ve farklılıklarını ifade etme

• Okullarda kullanılan öğretim ve ders programların hangi tasarım model- lerinden etkilendiklerinin farkında olma

1. ^BÖLÜM

EĞİTİM PROGRAMI:

TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ

Prof. Dr. İsa Korkmaz Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

(22)

İçindekiler

• Giriş

• Eğitim programı kavramının tanımı ve tarihi gelişimi

• Eğitimde program geliştirme

• Program geliştirmenin planlanmasındaki temeller

• Eğitimde program geliştirme yaklaşımları

• Program tasarımı

• Eğitimde program geliştirme

• Özet

• Değerlendirme soruları

• Yararlanılan Kaynaklar Düşünme Zamanı

Bölümü okumaya başlamadan önce aşağıdaki sorular üzerinde düşününüz.

• Yirmi yıl sonra nasıl bir Türkiye’de yaşamak istersiniz?

• İstediğiniz Türkiye’nin oluşmasında öğretim programlarının rolü nedir?

• Öğrenciler okulda, programlarda yazılı olan amaçlar dışında ne tür kaza- nımlar edinirler?

• Size göre öğretim programı tasarımında öncelikler neler olmalıdır?

Giriş

Toplumda yaşayan tüm insanların eğitim sisteminde farklı beklentileri vardır.

Bu beklentilerin tümünü programlara yansıtmak çoğu zaman olanaklı değildir.

Gerçekte, eğitimde program geliştirme düşünüldüğü gibi kolay bir süreç değildir.

Bundan dolayı eğitimde program geliştirme alanının doğduğu yirminci yüzyılın başından itibaren “Nasıl bir eğitim programı olmalıdır?” tartışmaları devam et- mektedir. Fakat bu tartışmaların yoğunluğu diğer sosyal bilimlerde olduğu gibi program geliştirme alanına da dinamizm kazandırmaktadır.

Bir ülkenin gelecekte nasıl bir insan gücüne sahip olacağını ortaya koyan eği- tim programlarıdır. Hatta ülkelerin birbirleriyle olan ilişkilerini bile eğitim prog- ramlarında görmek mümkündür. Örneğin, problemleri olan ülkelerin barış gö- rüşmelerindeki konulardan biri de karşılıklı olarak eğitim programlarının gözden geçirilmesi ve ders kitaplarında birbirlerine karşı kullandıkları olumsuz kelime- 2 Öğretim İlke ve Yöntemleri

(23)

lerin çıkarılmalarını istemeleridir. Bir başka tarihsel örnek ise Rusya (o zamanki adı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği S.S.C.B.) 1957 yılında Sputnik adlı uzay aracını fırlatması sonucu soğuk savaş rekabetini eğitim sistemi üzerine yoğun- laştırarak Amerikan Eğitim siteminde ciddi program değişikliklerine gidilmesine neden olmuştur¹.

Bu bölüm; program geliştirme alanını daha yakından tanımak için gerekli olan tanımlar, görüşler ve uygulamalardan oluşmaktadır.

Eğitim Programı Kavramının Tanımı ve Tarihi Gelişimi

Eğitim programı kavramı üzerine düşünceler yüzyıllar öncesinden başlamış- tır. Bu düşüncenin kökleri Platon’a (M.Ö. dördüncü yy.) kadar uzanmaktadır. Fa- kat, eğitim programlarının temeli on dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru popüler olan Johann Friedrich Herbart’ın (1776-1841) felsefi hareketine dayanmaktadır.

Eğitim programı kavramı 1820’den beri kullanılmasına karşın, Franklin Bobbitt’

in 1918 yılında yazmış olduğu “Eğitim Programı” (The Curriculum) kitabı eğitim programı alanın başlangıcı olarak kabul edilir².

Eğitim programı kelime olarak işlenmek, yarışmak, çalıştırmak veya ders ver- mek anlamına gelmektedir. Genel olarak kabul edilen ve kullanılan tanımı, çalışı- lan konu alanıdır. Genel olarak eğitim programı çalışılan konu alanı veya ders içe- riği olmasına karşın, farklı tanımlamalar yapılmıştır. Çünkü, her bir tanım eğitim programının farklı bir boyutuna dikkat çekmektedir. Bu tanımlama sürecinde kul- lanılan temel sorular: (a) Eğitim programı nedir?, (b) Eğitim programının amacı nedir? (c) Öğretmenlerin ve öğrencilerin programın uygulanmasındaki görevleri nelerdir? Bu sorulara verilen cevaplar kişinin eğitim programlarına bakış açısını ve görüşlerini ortaya koymaktadır.

Caswell ve Campbell’e göre eğitim programı; okulun rehberliği ve gözetimin- de çocuklar için düzenlenen tüm faaliyetlerdir. Hilde Taba ise eğitim programını;

“öğrenme programıdır” diyerek sınırlamıştır. Fakat, Tanner eğitim programları- nın tanımına sonuç olayını da ekleyerek, eğitim programını “öğrenme yaşantıla- rının planlanmasına rehberlik eden, istenen sonuçların sistematik olarak yeniden yapılanmasıyla bilgi ve yaşantıların formüle edilmesi ve okulların kontrolünde öğrenene kazandırılmak istenilen kişisel ve sosyal amaçlar ve değerler bütünü”

olarak tanımlamıştır³.

Eğitim programları alanında Türkiye’de öncülük yapmış iki önemli eğitim programcısı Fatma Varış ve Selahattin Ertürk bu kavramları farklı tanımlamışlar- dır. Fatma Varış’a göre eğitim programı: Bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler

Eğitim Programı: Tasarımı ve Geliştirilmesi 3