G Ü Z E L S A N A T L A R A K A D E M İ S İ Y. Mimar Muallim Sedad Hakkı ELDEM ve Mehmet Ali H A N D A N
70 senelik bir mazisi olan Güzel Sanatlar Akademisi, Sa- nayii Nefise Müdürü Ressam H-mdi beyin teşebbüsü ile Tica- ret Nazırı R if Paşa zamanında «Mektebi Sanayii Nefise» adı altında kurulması kararlaştırılmış, Arkeoloji müzesi karşısın- da bugün Ş,)k eserleri müzesi olan binanın inşasın^ başlan- mıştı-
Mektsp Î883 de Suphi Paşanın Ticaret Nazırlığı sırasın- da kurulabilmiş 1884 de de tedrisata başlanmıştı. 1887 de Ti- caret Nezaretinden alınarak, Maarif Nezaretine b.-ğlanmış ve 1917 ye kadar Müze Müdüılüğü idaresi altında kalmıştı.
1884 den 1917 ye kadar mektep, küçük binası, noksan kad- rosuyla. etr:fm alâkasızlığına ve himayeden mahrum olması- na rağmen, memleketin ihtiyacını karşılayacak, ressam, hey- keltıraş ve mimar yetiştirmeye çalışmıştır.
1917 de doğrudan doğruya Maarife bağlanan mektep <.Sa- n:yii Nefise Mektebi Alisi» namı altında şimdi Kız orta oku- lu olan Cağaloğlundaki binaya nakil etti. Mondros mütareke- sinden sonra binayı terke mecbur kalan mektep, kira evlerin- de geçen göçebe bir devir geçirdikten sonra, 1921 de Cağal- oğlundaki eski. binasına dönerek 1926 ya k;dar orada kaldı.
1926 senesindr Cumhuriyet Hükümeti, mektep ile yakından alâkadar olsıak İstanbulun güzel saraylarından biri olan Fın- dıklıdaki Meb'usan dairesini t;hsis etti.
Binanın tarihçesine bakarsak, henüz inşa edilmeden ev-
vel burada Emnabad'm mevcut olduğunu görürüz. 18 inci
asırda Boğazın muhtelif yerlerinde vspılan Saray, yjlı ve
köşklerden biri olan bu binaya ait taş hazne, mutfak vs-, gibi
bakaya bugün kısmen mevcuttur.
Umumî görünüş
Denizden görünüş
19 tıncu asrm ikinci yarısında bu yere biri Cemile diğeri Zekiye Sult = na ait olmak üzere Çifte Saraylar inşa edildi- Bi- nalar o zaman?, ait mimarî eserler arasında gayet ahenkli cep- he ve muvazeneli plânları ile tebarüz etmektedir. Plân o za- manki tipe göre 3 sofalıchr. Orta holü merkezi olup iki ey- v anlıdır.
Çırsğan Sarayın yangınından sonra bina Meclisi Meb'u- sana tahsis edildi ve ilk tadilâta bu esnada uğradı. Orta ve yan sofakrın şekli değiştirildi. Takviye için direkler kondu ve asma katlar inşa edildi.
1926 senesinde Cumhuriyet Hükümeti müessese ile yakın-
dan -lâkadar olarak İstanbul'un Güzel saraylarından olan bu
İçeriden girişin görünüşü
eski Meclisi Meb'us9n binasını tahsis etti. 1927 de mektebin ismi değiştirilerek «Güzel Sanatlar Akademisi» oldu- Bina- nın bir defa daha bünyesi değiştirilerek Akademiye uygun bir hale sokuldu. Üst kattaki sofa galerili bir konferans salonu h;line getirildi- Sağ taraftski sofa bölünerek kütüphane ya- pıldı. Sağ taraftaki ayrılarak resim atölyelerine tahsis edildi.
Bu tarihler, soma Akademinin inkişaf devri başlar. Ted- risatın değişmesi ve Avrupsdan getirilen mütehassıslarla mek- tep yeni bir veçhe almış ve 21 sene süren bu devirde Akademi kendi bünyesini bulmuş ve bir çok Avrupa Akademileri eyâ- rma yükselerek en verimli çalışmalarına, başladığı bir zaman- da büyük yangın felâketi, ile karşılaştı. (1 Nissn 1948).
Döşeme ve tavanlarının ahşap olması yangının süratle in-
kişaf etmesine sebep olmuş ve yegâne ayakta kalan binanın
kârgir beden auv;rları olmuştur. Diğer şubeler bahçedeki kü-
çük binalarda kendilerine muvakkaten bir yer temin etmiş-
lerdi. Mimarî Şubesi ise beş sene müddetle büyük mahrumi-
yetler içinde Fındıklı ilk okulu ve Yıldızdaki eski mülkiye
mektebinde tedrisatına devam etmeye çalışıyordu.
Merasim merdiveni
Az bir himmet ve alâka ile yeniden inşa edilebilecek bu bina, uzun müddet bir harabe hâlinde terkedilmiş ve mukte- dir ellerden hiçbiri Akademiye uzanmamış.
Nihiyet bir gün İstanbulda bulunan Cumhurreisi mctör- le vanık Akademinin önünden geçerken bu hazin duruma son verilmesi için gereken emirleri vermiş ve binanın yeniden ih- yası için çalışmalara başlanmıştı. Bu iş için Akademide topla- nan bir komisyon ilk çalışmaları yaparak bin:-nm programını hazırlamış ve tesbit edilen esaslar dahilinde etüdlere başla- mıştı-
Proje komisyonunda bulunan Arif Hikmet Holtay ayrı bir pıoje, Sedat Hakkı Eldem ve Mehmet A. H;ndan da müşte- rek bir proje hazırlayarak komisyona sunmuşlardı. Komis- yon çalışmalara devam edilip etüdlerin inkişaf ettirilmesini istemiş. Sedat, ve M. Ali projelerini tekemmül ettirerek çalış- malara devam etmişler.
Bugün t-tbik edilmiş olan Sedat ve M. Ali projesindeki esas fikir: eski binanın karakteristiklerini muhafaza ederek Akademinin bugünkü ve ileride alacağı şekle uygun, modern anlayışta bir plân vücude getirmekti.
Nitekim, bunda muvaffak olunmuştur.
Eski plândaki sofalar tekrar ihya edilmiş, binanın içine
avlu ve merdivenler yerleştirilerek dahilde azamî ışık ve. fe-
rahlık temin edilmiştir.
Yanan binada hiç bir işe yaramadığından dolayı depo ola- rak kullanılın bodrum katı tavanı yükseltilerek bir kat ka- zanılmış, esas giriş ve iki kat irtifaındaki şeref holü de bu kata alınaraÜTlâyıki veçhile kıymetlendirilmiştir. Haçvarî bir plânı olan holün karşısı tamamen denize açılmış, sağdan mimarî kısmına, soldan şeref merdiveni ile birinci kata, ve üst kattaki kqnferans salonuna bağlanmıştır. Şeref holünün üzerinde bu- lunan bu salon, hol, sergi, projeksiyon ve konferans salonu ihtiyaçlarını karşılıyacak şekilde düşünülerek tertiplenmiştir.
Binanın programı hazırlanırken, yeniden kazanılan zemin kat, talebenin müşterek ihtiyaçlarına, d;imî surette hariçle ve ta'lebe ile temasta bulunacak, idareye tahsis edilmişti. Birinci katın sağ tarafı mimarî bölümü sınıflarına, sol taraf ise re- sim kısmı ve Akademi kütüphanesine ayrılmıştı. Üst kat, mektebin ileride inkişaf ederek alacağı şekil göz önünde tu- tularak atölyekre ve bunlara bağlı profesör, doçent ve asis- tan odalarına ayrılmış, sol taraf yine eskiden olduğu gibi re- sim kısmı atölyelerine tahsis edilmişti.
Proje üzerindeki çalışmalar ilerledikçe, o /.amanki Mü- düriyet bu projeyi Id:renin ve Müdür odasının zemin katta olması ve Müdürün lojmanı olmamasından dolayı muhtelif vesilelerle sabote etmiş ve lojmanı olan diğer projenin tatbi- ki, için, gayret sarfetmiştir.
Fakat alâkalıların ve Nafknın yüksek takdir kabiliyetleri....
böyle bir hatânın işlenmesine mani olmuş ve Akademi için hazırlanan proje tatbik olunmuştur. Maalesef bina bittikten sonra dahi, Müdüriyet eski görüşü ve otoritesine dayanarak binaya dilediği gibi yerleşerek fonksiyonu altüst etmiş, işle-
mez hale getirilen binanın bu vaziyetinden projeyi hazırlıyan-
Kat merdiveniları mes'ul göstermeğe çalışmaktadır. Nitekim okul idaresini ikiye bölerek orada direkt irtibatı bulunmayan birinci kata yerleştirilmiş, bu irtibatsızlığı herkese ve hattâ matbuat men- suplarına göstererek yazılar neşrettirilmiş ve ilk fırsatta İda- re, mimarların yaptıkları hatâyı düzelteceğini iki tarafı bağ- layacak beton bir köprünün inşa edileceğini bildirmişti. Ni- hayet bu köprü de yapılmıştır.
Bugün tatbik edilmiş olan projede esasen böyle bir irtibat düşünülerek köprünün yeri ve şekli tesbit edilmiş, giriş ta- rafındaki koridorları birbirine bağlayan ince zarif bir köprü projesi de hazırlanmıştı. Bu suretle giriş kısmı holden ayrıl- mış oluyor, karşıdaki muhteşem manzara kesilmeden irtibat makul bir cihetten temin edilmiş oluyordu. İleride yapılması mutasavvır olan bu köprünün yeri bile inşaat esnasında ha- zırlanarak ona göre tertibat alınmıştı.
Akademi binası dağdağalı ve münakaşalı geçen bir inşaat
safhasından sonra nihayet eski binasına taşınmıştır. Ancak
binası yapılan Akademide iç huzur yoktur. Memleketin tek
güzel sanatlar müessesesi olan akademiye çalışmalarında ba-
şarı sağlaması için bu huzuru vermek lâzımdır.
A y d ı n l ı ğ a bakan merdiven camlığı
Sonradan kurulan meşhur geçit
