* Özlem BOSTAN

(1)

1Dr.Lütfi K›rdar Kartal E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi II. Çocuk Klini¤i

*46. Milli Pediatri Kongresi’nde (15-19 Ekim 2002) sözlü bildiri olarak sunulmuﬂtur.

anemi ve raﬂitizm aras›ndaki iliﬂkiyi de¤erlendirmek için

“Spearman's korelasyon testi” kullan›ld›. Sosyal güvenceye ve yafl gruplar›na göre anemi, malnütrisyon, raflitizm ve afl›lama durumlar›n› de¤erlendirmek için X² testi kullan›ld›.

BULGULAR

Vakalar›n yafllar› 18 gün ile 13 yafl aras›nda (medyan 10.5ay, 1. kartil 4 ay, 3. kartil 3 yafl) ve 126’s› (%60) erkek, 84’ü (%40) k›z idi (E/K : 3/2).

Anne sütü al›m süresi 1 yaﬂ›n üzerinde olan 97 hastada 0–36 ay aras›nda de¤iﬂmekteydi (medyan 6 ay, 1. kartil 3.5 ay, 3. kartil 12 ay) (Grafik 1).

Grafik 1. Hastalar›n anne sütü alma süresi Geliﬂmekte olan ülkelerden olan ülkemizde yeterli aﬂ›lanma

oranlar›na ulafl›lamam›fl olup, beslenme yetersizli¤i, raflitizm ve anemi çocuklar›m›zda hala problem olmaya devam etmekte ve çocuklar›m›za yeterli süre anne sütü verilememektedir. Servisimizde yatan hastalarda bu sorunlar›n ülke genelinden daha da fazla oranda oldu¤unu gözlemledi¤imizden, tüm yatan hastalarda bu sorunlar›n s›kl›¤›n› saptamay› amaçlad›k.

GEREÇ VE YÖNTEM

Klini¤imize 1.1.2002-30.6.2002 tarihleri aras›nda herhangi bir hastal›k nedeniyle yat›r›lan 210 hasta malnütrisyon, anemi, anne sütü al›m süresi, raflitizm ve afl›lanma durumu aç›s›ndan öykü, klinik, radyolojik ve laboratuar yöntemleri kullan›larak de¤erlendirildi. Tüm hastalar›n yafl›, cinsiyeti, afl›lar›, hemogram bilgileri, beslenme durumlar›, raflitizm varl›¤› oluflturulan formlara kaydedildi.

Beslenme durumunu belirlemede oldukça yayg›n olarak kullan›lan Gomez s›n›flamas› kullan›ld›. Yaﬂa göre a¤›rl›k

“Yafla göre a¤›rl›k (%) = (Çocu¤un a¤›rl›¤› / Ayn› yafltaki sa¤l›kl› bir çocu¤un a¤›rl›¤›) X 100” formülüne göre belirlendi. Yafla göre a¤›rl›¤› %90-110: Beslenme durumu normal, %75-89: Hafif malnütrisyon, %60-74: Orta malnütrisyon, <%60: A¤›r malnütrisyon olarak de¤erlendirildi.

Hemoglobin de¤erleri <7 g/dl olanlar a¤›r, 7-10 g/dl olanlar orta, 10-12 g/dl olanlar hafif anemi olarak kabul edildi.

Hastalar›m›zda anne sütü al›m süresi ile malnütrisyon, Kartal E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi T›p Dergisi

HASTANEM‹Z ÇOCUK KL‹N‹⁄‹NDE YATAN HASTALARIN SOSYODEMOGRAF‹K ÖZELL‹KLER‹ *

Özlem BOSTAN¹, Sedat ÖKTEM¹, Gülnur TOKUÇ¹, Fatma K. NARTER¹, Engin TUTAR¹, Nadir G‹R‹T¹, Kamil ESMER¹

Dr. Lütfi K›rdar Kartal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Çocuk Klini¤i’ne her hangi bir hastal›k nedeniyle yat›r›lan 210 hasta malnütrisyon, anemi, anne sütü al›m süresi, raflitizm ve afl›lanma durumu aç›s›ndan de¤erlendirildi. Vakalar›n yafllar› medyan 10.5 ay ve E/K : 3/2 idi. Bu hastalar›n

%44.8’inin sosyal güvencesi varken, %55.2’sinin yoktu. Hastalar Gomez s›n›flamas›na göre %14.3’ü hafif, %16.7’si orta, %3.8’i a¤›r malnütrisyonlu idi. Anne sütü al›m süresi bir yaﬂ›n üzerindeki hastalarda medyan 6 ayd›. Vakalar›m›z›n %6.2’sinde raﬂitizm vard›. ‹ki aydan büyük olan hastalar›n

%61.5’inin aﬂ›s› tam, %29.6’s›n›n eksik, %8.9’unun hiç aﬂ›s› yoktu. Hastalar›n %63.8’i anemik olup; %37.6’s›n›n anemisi hafif, %18.6’s›n›n orta,

%7.6’s›n›n a¤›r idi. Bölgemizdeki hastalarda anemi ve malnütrisyonun yüksek oranda oldu¤u görüldü.

Anahtar kelimeler: Anemi, malnütrisyon, raﬂitizm

THE SOCIODEMOGRAPHIC FEATURES OF THE PATIENTS THAT ADMITTED TO THE PEDIATRIC CLINICS OF OUR HOSPITAL

Two hundred and ten patients who admitted to Dr. Lütfi K›rdar Kartal Training and Research Hospital, Clinics of Pediatrics, due to different kinds of diseases were evaluated for malnutrition, anemia, duration of breast-feeding, rickets and immunization status. The median age of the cases was 10.5 months with a male to female ratio of 3/2. 44.8% of those patients had social insurance and the remaining 55.2% had no social insurance.

According to Gomez classification 14.3% had mild, 16.7% had moderate and 3.8% had severe malnutrition. The median duration for breast-feeding for the patients older than 12 months was 6 months. 6.2% of our cases had rickets. Among the patients who were older than 2 months, 61.5% had full immunization, 29.6% had incomplete immunization and 8.9% had no immunization. 63.8% of the patients were anemic; 37.6% had mild, 18.6%

had moderate and 7.6% had severe anemia. It was found that anemia and malnutrition were prevalent in the patients in our region.

Keywords: Anemia, malnutrition, rickets

C‹LT XIV : 1 , 2003 11

3-6 Ay 19 Ay Üzeri 0-3 Ay

13-18 Ay Hiç Almayan

7-12 Ay

13-18 13%

19 Ay Üzeri 10%

Hiç Almayan 13%

0-3 Ay 11%

7-12 Ay 21%

3-6 Ay 32%

(2)

Hastalar›m›zda anne sütü al›m süresi ile malnütrisyon, anemi ve raﬂitizm aras›nda istatistiksel bir iliﬂki saptanmad›

(p>0.05).

Bir yafl›n alt›ndaki hastalarda bir yafl›n üstündeki hastalara oranla, malnütrisyon ve raflitizm anlaml› derecede fazla iken, anemi bir yafl›n üstündeki hastalarda fazla idi (p<0.001) (Tablo I, II, III).

Tablo I. Hastalar›n yaﬂ gruplar›na göre anemi varl›¤›

Tablo II. Hastalar›n yaﬂ gruplar›na göre malnütrisyon varl›¤›

Tablo III. Hastalar›n yaﬂ gruplar›na göre raﬂitizm varl›¤›

Afl›lar›n› tamamlama oran› bir yafl›n üstündeki hastalarda, bir yafl›n alt›ndaki hastalara oranla anlaml› olarak daha yüksekti (p<0.001) (Tablo IV).

Tablo IV. Hastalar›n yaﬂ gruplar›na göre aﬂ›lamalar›n›

tamamlama durumlar›

Yeflil kartl›, sosyal yard›mlaflma fonlu ve ücretli hastalarda, Ba¤-kurlu ve Emekli Sand›¤›’na ba¤l› hastalara oranla anemi (Tablo V), raflitizm (Tablo VI), malnütrisyon (Tablo VII) varl›¤› aç›s›ndan istatistiksel olarak ileri derecede anlaml› fark saptand› (p<0.001).

Tablo V. Hastalar›n sosyal güvencelerine göre anemi varl›¤›

Vakalar›m›z›n %6.2’sinin Ba¤-kur, %8.1’inin Emekli Sand›¤›, %9’unun sosyal yard›mlaﬂma fonu, %21.4’ünün yeﬂil kart gibi sosyal güvenceleri varken; %55.2’sinin sosyal güvencesi yoktu (Grafik 2).

Grafik 2. Hastalar›n sosyal güvenceleri

Hastalar Gomez s›n›flamas›na göre de¤erlendirildi¤inde

%14.3’ünün hafif, %16.7’sinin orta, %3.8’inin a¤›r malnütrisyonu vard› (Grafik 3).

Grafik 3. Hastalar›n malnütrisyon derecesi

Vakalar›m›z›n %6.2’sinde raﬂitizm saptand›. ‹ki aydan büyük olan 169 hastan›n %61.5’inin aﬂ›s› tam,

%29.6’s›n›n eksik olup, %8.9’unun hiç aﬂ›s› yoktu (Grafik 4).

Grafik 4. Hastalar›n aﬂ›lanma oranlar›

Hastalar›n %63.8’i anemikti ve %37,6‘s›n›n anemisi hafif,

%18.6’s›n›n orta, %7.6’s›n›n a¤›r idi (Grafik 5).

Grafik 5. Hastalar›n anemilerinin ﬂiddeti

C‹LT XIV : 1 , 2003 12

Kartal E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi T›p Dergisi

Orta Hafif

Normal 65%

19 Ay Üzeri

10% Hafif

14% Orta

17%

A¤›r 4%

Normal A¤›r

Eksik

Tam Aﬂ›s›z

30%

9%

61%

Anemisi olan hasta say›s›

Yeﬂil kart S.Y. Fonu Ücretli

Toplam hasta say›s›

122

12

Anemisi olmayan hasta say›s›

Emekli Sand›¤›

Ba¤-kur

58

18

180

30

S. Y. Fonu E. Sand›¤›

Ücretli Ba¤kur

Yeﬂil Kart

Ba¤kur

6% E. Sand›¤›

8%

Ücretli 56%

S.Y. Fonu 9%

Yeﬂil Kart 21%

Orta

Hafif A¤›r Yok

Yok 36%

A¤›r 8%

Orta 19%

Hafif 37%

Anemisi olan hasta say›s›

1 yaﬂ alt›

1 yaﬂ üstü

Anemisi olmayan hasta say›s›

74 60

45 31

119 91

Malnütrisyonu olan hasta say›s›

1 yaﬂ alt›

1 yaﬂ üstü

Malnütrisyonu olmayan hasta say›s›

47 26

72 65

119 91

Raﬂitizmi olan hasta say›s›

1 yaﬂ alt›

1 yaﬂ üstü

Raﬂitizmi olmayan hasta say›s›

8 5

111 86

119 91

Aﬂ›lanmas› tamamlanan hasta say›s›

1 yaﬂ alt›

1 yaﬂ üstü

Aﬂ›lanmas› tamamlanmayan hasta say›s›

57 44

62 47

119 91

(3)

Tablo VI. Hastalar›n sosyal güvencelerine göre raﬂitizm varl›¤›

Tablo VII. Hastalar›n sosyal güvencelerine göre malnütrisyon varl›¤›

Yeflil kartl›, sosyal yard›mlaflma fonlu ve ücretli hastalarda, Ba¤-kurlu ve Emekli Sand›¤›’na ba¤l› hastalara oranla afl›laman›n tamamlan›p tamamlanmamas› aç›s›ndan fark saptanmazken (p>0.05) (Tablo VIII); hiç afl› yapt›rmama yeflil kartl›, sosyal yard›mlaflma fonlu ve ücretli hastalarda çok daha yüksekti (p< 0.001) (Tablo IX).

Tablo VIII. Hastalar›n sosyal güvencelerine göre aﬂ›lar›n›

tamamlama durumlar›

Tablo IX. Hastalar›n sosyal güvencelerine göre hiç aﬂ›

yapt›rmama durumlar›

TARTIﬁMA

Ülkemizde anne sütünün yetersiz veya hatal› verilmesi süt çocuklu¤u döneminde malnütrisyonun en önemli nedenlerinden biridir¹. Annelerin emzirmeye geç bafllamalar›, gerekli olmad›¤› halde ek besinlere erken bafllamalar›, emzirmenin korunmas›, özendirilmesi ve desteklenmesi konusunda sa¤l›k personelinin yetersiz deste¤i gibi sebeplerle anne sütü bafllanamamakta veya erken kesilmektedir. 1998 y›l›nda yap›lan Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›’nda, 0-3 ayl›k bebeklerin emzirilme oran› %92.7, 4-6 ayl›k bebeklerin ise %77.4 olarak saptanm›fl ve bu oran›n ilk y›l›n sonunda %55’lere düfltü¤ü, ortalama emzirme süresinin 12 ay oldu¤u belirlenmifltir². Bizim çal›flmam›zda da 0-3 ayl›k bebeklerin emzirilme oran› %87, 4-6 ayl›k bebeklerin ise %76 olarak saptanm›fl;

ancak bu oran›n ilk y›l›n sonunda %23’lere düfltü¤ü gözlenmifltir. Bölgemize göçlerin fazla olmas›, ekonomik ve sosyal problemler anne sütü verilmesinde devaml›l›¤›n sa¤lanamay›fl›n›n sebepleri aras›nda say›labilir. Bu durum annelerin anne sütünü daha uzun süre vermeleri aç›s›ndan e¤itilmeleri ve desteklenmeleri gerekti¤ini göstermektedir.

Türk Tabipler Birli¤i’nin Sa¤l›k ‹statistikleri 2000 araﬂt›rmas›na göre, aﬂ›lama oran› Marmara Bölgesi’nde

%87.6, Do¤u Anadolu Bölgesi’nde %67.7, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde %52.6 bulunmufltur³. Klini¤imizde 1999 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada, hastalar›n zaman›nda afl›lar›n› yapt›rmad›¤› ancak geç de olsa %82.1‘inin afl›lamay› tamamlad›¤› saptanm›flt›⁴. Çal›flmam›zda hastalar›n afl›lama takvimine göre %61.5’inin afl›lamay›

tamamlad›¤›, %29.6’s›n›n aﬂ›lamas›n›n eksik oldu¤u,

%8.9’unun hiç afl›s›n›n olmad›¤› tespit edildi. Ayr›ca afl›lar›n› tamamlama oran›n›n bir yafl›n üstündeki hastalarda, bir yafl›n alt›ndaki hastalara oranla anlaml› olarak daha yüksek olmas› hastalar›n afl›lar›n› geciktirme e¤ilimi ile aç›klanabilir.

Malnütrisyon ülkemizin de en önemli çocuk sa¤l›¤›

sorunlar›ndan biridir. Baysal ve Köksal’›n 1971 ve 1972 y›llar›nda yapt›klar› araflt›rmada, aralar›nda farkl›l›klar olmakla birlikte genelde tüm bölgelerde malnütrisyon s›kl›¤›n›n yüksek oranda oldu¤u saptanm›flt›r⁵. 1998 Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›’nda, kronik beslenme yetersizli¤i olan 5 yafl alt›ndaki çocuklar›n oran› %16 olup;

çocuklarda büyüme ve geliflme bozuklu¤u k›rsal alanlardan kente, do¤udan bat›ya do¤ru 1.6 kez, e¤itimsiz veya az e¤itimli ailelerde ise e¤itimli ailelere k›yasla 1.5 kez yüksek görülmektedir². Çal›flmam›zda bu oran %34.8 olarak bulunmufltur. Türkiye Ulusal Beslenme–Sa¤l›k Araflt›rmas›

verilerine göre, 0-5 yaﬂ grubu çocuklar›n %17.6’s› orta ve hafif, %2.4’ü de daha a¤›r derecede malnütrisyonludur⁵. Bu oranlar Marmara ve Ege Bölgesi’nde s›ras›yla %24.8 ve %3.8’dir. Bizim çal›ﬂmam›zda hastalar›m›z›n %31’nde orta ve hafif, %4’ünde a¤›r derecede malnütrisyon saptad›k.

C‹LT XIV : 1 , 2003 13

Raﬂitizmi olan hasta say›s›

13

-

Raﬂitizmi olmayan hasta say›s›

Emekli Sand›¤›

Ba¤-kur

167

30

180

30

Malnütrisyonu olan hasta say›s›

Yeﬂil kart S.Y. Fonu Ücretli

Toplam hasta say›s›

63

10 Malnütrisyonu olmayan hasta say›s›

Emekli Sand›¤›

Ba¤-kur

117

20

180

30

Aﬂ›lanmas› tamamlanan hasta say›s›

89

15

Aﬂ›lanmas› tamamlanmayan hasta say›s›

Emekli Sand›¤›

Ba¤-kur

91

15

180

30

En az bir aﬂ› yapt›ran hasta say›s›

140

21

Hiç aﬂ› yapt›rmayan hasta say›s›

Emekli Sand›¤›

Ba¤-kur

40

9

180

30

(4)

Demir eksikli¤i anemisi önemli bir halk sa¤l›¤› sorunudur⁶. Ülkemizde ve geliflmekte olan ülkelerde en önemli neden demir al›m›n›n azalmas›d›r. Süt çocuklu¤u ve çocukluk ça¤›n›n en yayg›n hematolojik hastal›¤›d›r⁷. 0-5 yafl grubu çocuklar›n ortalama %50’si anemiktir⁸. Bizim çal›flmam›zda ise bu oran %63.8 idi. Ayr›ca çal›flmam›zda bir yafl›n üstündeki hastalarda anemi oran›n› daha yüksek bulduk.

Diyetle yetersiz al›m, demir proflaksisinin yap›lmamas›

ve verilen demir tedavilerinin erken kesilmesi bu duruma neden olabilir.

Çocuklarda protein-enerji malnütrisyonundan sonra görülen önemli beslenme sorunlar›ndan birisi de raflitizmdir. Ulusal ve bölgesel çal›flmalar ülkemizde raflitizm görülme s›kl›¤›n›n %7.9-20 aras›nda oldu¤unu göstermektedir⁹. Türkiye’de raflitizmin bu kadar s›k görülmesinin nedeni adetler, gelenekler ve halk›n e¤itimsizli¤idir. Ülkemizde bebekler ev içinde ve cam arkas›nda büyütülmektedir.

Bunun yan›nda kundak yapma ve bebeklerin yüzlerini örtme adetleri, kapal› annelerin osteomalazik olmalar›

raflitizmin yayg›nlaflmas›na neden olmaktad›r¹⁰. Bizim hastalar›m›zda raflitizm di¤er sorunlar›n aksine, Türkiye geneline göre daha düflük olup %6.2 oran›nda saptanm›flt›r.

Sonuç olarak; afl›lama ve anne sütü al›m›n› desteklemek için düzenlenen kampanyalara ra¤men hastalar›m›zda afl›lanma oran› ve anne sütü al›m süresi düflük iken anemi, raflitizm ve malnütrisyon halen ciddi bir problem olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu konularda halk›n e¤itiminin ve profilaktik D vitamini ve demir kullan›m›n›n daha yayg›nlaflt›r›lmas› gereklidir.

KAYNAKLAR

1. Hüner G. Hafif orta malnütrisyona yaklaﬂ›m. Çocuk Dergisi 2002; 2(3): 144-50.

2. Türkiye Sa¤l›k ve Nüfus Araﬂt›rmas›, TNSA-1998. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Macro International Inc, Sa¤l›k Bakanl›¤› Ana Çocuk Sa¤l›¤›-Aile Planlamas› Genel Müdürlü¤ü, 1999, Ankara.

3. Türk Tabipler Birli¤i Araﬂt›rmas›, Sa¤l›k ‹statistikleri 2000.

4. Öktem S, Ö¤etman A, Tokuç G, Ak›n Y, Vitrinel A. Kartal ve çevresinde aﬂ›lanma oranlar›n›n de¤erlendirilmesi. Kartal E¤itim ve Araﬂt›rma Klinikleri 1999; 10: 737-9.

5. Köksal G, Gökmen H. Çocuk Hastalar›nda Beslenme Tedavisi.

Ankara, Hatibo¤lu Yay›nlar›, 2000: 206.

6. Arslan P, Pekcan G, Yurttagül M, Karaa¤ao¤lu N. Sekizinci Beﬂ Y›ll›k Kalk›nma Plan› Beslenme Çal›ﬂma Grubu Raporu.

Ankara, 2000.

8. Çetin E, Ayd›n A. ‹stanbul’da yaflayan çocuk ve adölesanlarda anemi prevalans› ve anemilerin morfolojik da¤›l›m›: Çocuklar›n yafl, cinsiyet ve beslenme durumu ile anne-babalar›n ekonomik ve ö¤renim durumunun anemi prevalans› üzerine etkileri. Türk Pediatri Arflivi 1999; 34: 29-38.

9. Köksal O. 1974-Türkiye’de Beslenme. Ankara, Ayd›n Matbaas›, 1977: 35-42.

C‹LT XIV : 1 , 2003 14