‹ngilizler’in tebrik biçimine al›flmay› bir türlü baflaramad›m. Hemen her durum, insanlar›n bir- birine mektup, kartpostal postalamas›yla sonuç- lanabiliyor. Noel, do¤umgünü, ölüm, bir s›vav›
geçme, anne ya da babalar günü, do¤um, ev ta- fl›nma, yeni ifl, evlilik… Tebrik için kartpostal yol- lamak yerine teknoloji ürünü telefonun yard›m›- na baflvurmam yak›nlar›m›n gözünden kaçm›yor.
fiakayla kar›fl›k kimsenin benden kartpostal bek- lemedi¤i yorumlar›n› gittikçe daha s›k duyar ol- dum. Posta kutumuzda üzerinde ad›m› tafl›yan kartlar› hala görebildi¤ime flafl›yorum do¤rusu.
Ald›¤›m kartpostallar y›llar önce yitirdi¤im bir merak› yeniden uyand›rmay› baflard›: pul kollek- siyonuna merak sald›¤›m ilkokul günlerinden bu yana ilk kez, yeniden zarflar›n üzerindeki renga- renk, çeflitli temalara sahip pullara ilgi duyar ol- dum (koleksiyonculu¤a yeniden yönelmek kadar ileri gitmedi¤imi belirtmek isterim!).
Mektup yollama al›flkanl›klar›na bak›l›rsa, pu- lu ‹ngilizler’in bulmufl olmas›na flaflmamak ge- rek. 1840 y›l›nda postane çal›flan› Rowland Hill Dünya’n›n ilk pulunu basti. Hill, buluflu sayesin- de sövalyelik ünvan› bile kazand›. Bu bulufl pos- ta servisi için de bir dönüflüme yol açt›. O güne de¤in posta masraf›n› mektubu alan karfl›larken, pulun icad›yla ödemeyi mektubu yollayan kifli üstlenebildi. Böylece ‹ngiliz postahaneleri kendi- sine yollanan mektuba ilgi duymayan kiflilerle ödeme konusunda tart›flmaya son verdi ve daha da önemlisi iflastan kurtuldu!
1 pence de¤erindeki ilk pul siyah renkliydi.
Pulu tafl›yan mektup k›rm›z› bir damgayla dam- galan›yordu postaneye ulaflt›¤›nda. Bunun amac›
pulun yeniden kullan›lmas›n› önlemekti. Baflka bir renk pul basabilmek kimya deneylerini gerek- tirdi. K›rm›z› renkli yeni pulun üzerine bas›lan si- yah renkli damgan›n yeterince sabitlenmesi gere- kiyordu. Ancak bu yolla pullar›n yeniden kullan›l- mas› önlenebilirdi.
‹lk y›llarda pullar› postane yetkilileri makasla kesmek zorunda kal›yorlard›. Perfore pullar›n üretilmesi ise çok zaman almad›. ‹lk y›llarda, t›p- k› bugün ‹ngiltere’de oldu¤u gibi pullar›n üzeri- ne günün kraliçesinin silueti bas›l›yordu. Sözgeli- mi, Kraliçe Victoria’nin silüeti, onun tahtta otur- du¤u yaklafl›k 60 y›l boyunca pulla-
r›n üzerinde boy gösterdi. Bugünkü Kraliçe’nin silüetine birinci s›n›f ve ikinci s›n›f pullar›n üzerinde hala rastlamak mümkün. Ancak bugün pullar çok daha çeflitli. Postan›n günlük yaflamda s›k s›k kullan›lma- s›na ba¤l› olarak, bas›lan pul serile- ri bas›na bile yans›yabiliyor. ‹flte böyle bir seri geçti¤imiz ay modern Dünyay› biçimlendiren bulufllara adand›. Bulufllar karikatürcü Peter Till taraf›ndan tasarland›. Pul serisi
1877 y›l›nda fiirketini kurmas›n›n ard›ndan, on y›ll›k bir zaman dilimi içerisinde 150 bin Ameri- kal› telefon sahibiydi. O günlerden bu yana be- nim gibi pek çok kifli telefonu posta yerine kul- lanma çabas›na girmifl olsa gerek... Telefondan sonra Bell u¤rafl› alan›n› iflitme özürlülere konufl- may› ö¤retme teknikleri özerine yöneltti ve hatta manyetik alanlar yard›m›yla ses üretme yöntem- lerini araflt›rd› (bugünkü kaset ve disklerin da- yand›¤› ilkelerden pek de farkl› de¤il!).
Bir baflka ‹skoç, John Logie Baird da buluflu olan televizyonla pul serisinde yer al›yor.
1926’da ‹ngiliz Bilimler Akademisi ve The Times adl› gazetenin bir muhabirini Londra’daki labora- tuvar›na davet ederek onlara Dünyan›n ilk tele- vizyonunu sundu.
Dünyay› biçimlendiren bulufllar konulu pul se- risinin sonuncusu çok daha yak›nlarda gerçekle- flen bir ‘devrimi’ ele al›yor. Yine bir ‹skoç olan Tim Berners-Lee 1990’da CERN’de çal›fl›rken, WWW’in do¤mas›na yol açan bir teklifi getirdi. 6 A¤ustos 1991’de ilk internet sitesi boy gösterdi.
199 y›l›nda Berners-Lee Time dergisince Dünya- n›n en sözü dinlenen 100 kiflisinden biri olarak seçildi. 2004 y›l›nda Kraliçe taraf›ndan sövalye ünvan› verildi.
Ülkenin posta servisi Royal Mail’in, ‘Dünyay›
biçimlendiren bulufllar’ pul serisi geçti¤imiz ay- dan itibaren piyasaya sürüldü. Pullar kuflkusuz son iki yüz y›l›n yaflam›m›zda yads›namaz etkisi olan bulufllara yer veriyor. 21. yüzy›la yeni ad›m atmam›za karfl›n gelecekte belki de yeni bir pul serisine konu olabilecek bulufllar› flimdiden göre- biliyoruz. NASA’n›n bireysel uçma makinelerinin yayg›nlaflmas› durumunda hava trafi¤inin nas›l düzenlenebilece¤ine dair planlar› bunlara bir ör- nek. Bir di¤eri ise ticari amaçl› ilk uzay yolculu-
¤unun 2009 için planlanmas›. ‹lk uzay turistleri biletlerini almak için kuyrukta.
Londra’daki Bilim Müzesi’nde geçti¤imiz ayki bir etkinlikle ilk olarak sergilendi.
Bu pul serisinde yer alan ilk pul 18. yüzy›l›n sonlar›nda ve 19. yüzy›l›n bafllar›nda köprüleriy- le bilinen Thomas Telford’u an›yor. Telford’un köprüleri yaln›zca bir yerden di¤erine eriflmeyi sa¤layan yap›lar de¤ildi. Estetik ve tasar›m bak›- m›ndan da çarp›c›yd›. Galler Bölgesindeki Menai Köprüsü dünyadaki asma köprülerin ilk örne¤iy- di. Telford köprülerin yan› s›ra kanallar ve yollar da infla etti. ‹ngiltere’yi kaplayan kanallar a¤›nda önemli rol oynad›. Telford’un yapt›¤› yollar›n top- lam› bin alt›yüz kilometreye erifliyor.
Serinin ikinci pulu demiryollar›n›n ‘babas›’
George Stephenson ve demiryollar›n› resimliyor.
Stephenson ‹ngiltere’nin kuzeyinde, 1825 y›l›nda ülkenin ilk demiryolunu infla etti. Bu demiryolu Liverpool Manchester aras›ndayd›. Demiryolu in- flaat› ilk olarak atlar›n çekti¤i kömür lokomotifle- ri için tasarlanm›flt›. Projenin sorumlusu Step- henson ile konufltu›ktan sonra fikrini de¤ifltirdi.
Stephenson ilk lokomotifi kullanan kifli oldu.
Stephonsun’un bununla kalmad›, buharla çal›flan
‘roket’ ad›n› verdi¤i lokomotifi de yapt›. ‹flte bu lokomotif demiryolunda ilk kez boy gösterirken ne yaz›k ki bir baflka ‘ilk’e imza att›: ilk kez bir kifli tren kazas› sonucu yaflam›n›
yitirdi. Serideki pul elbette kaza- y› de¤il, tren yollar›n›n yaflam›m›- za getirdi¤i yenili¤i kutluyor.
Üçüncü pul ‹skoçya’da do¤mufl Alexander Graham Bell ve telefo- na adanm›fl. ‹skoçya’dan Ameri- ka’ya göç eden Bell, insanlar›n birbirleriyle ne zaman nerede olurlarsa olsunlar iletiflim kurabil- melerini sa¤layan bir bulufla imza att›. Dünyan›n ilk telefon konufl- mas› 1876 y›l›nda gerçekleflti.
Londra’dan Mektup
D i d e m C r o s b y
Özel Pul Serisi:
Dünyay› Biçimlendiren Bulufllar
Thomas Telford’un ünlü asma köprüsü ayn› zamanda dünyada bu tür köprünün de ilk örne¤iydi.
1846’da bas›lan dünyan›n ilk pulu
‘Penny Black’ ad›n› tafl›y›or.
74 Nisan 2007 B‹L‹MveTEKN‹K
