• Sonuç bulunamadı

Chandra X-Ifl›n› Uzay Teleskopu’yla yap›lan gözlemler, ünlü bir süpernova patlamas›n›n niteli¤iyle ilgili olarak ortaya ç›kan tart›flmalara noktay›

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Chandra X-Ifl›n› Uzay Teleskopu’yla yap›lan gözlemler, ünlü bir süpernova patlamas›n›n niteli¤iyle ilgili olarak ortaya ç›kan tart›flmalara noktay›"

Copied!
1
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

4 fiubat 2007 B‹L‹MveTEKN‹K

B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹

Z e y n e p T o z a r - R a fl i t G ü r d i l e k

Demir Gibi Kan›t

Chandra X-Ifl›n› Uzay Teleskopu’yla yap›lan gözlemler, ünlü bir süpernova patlamas›n›n niteli¤iyle ilgili olarak ortaya ç›kan tart›flmalara noktay›

koydu. 1604 y›l›nda Johannes Kepler taraf›ndan gözlenip kayda geçirilen parlaman›n, Tip Ia diye bilinen özel tür bir süpernova patlamas› oldu¤u düflüncesi a¤›r basmakla birlikte, süpernova art›¤› madde içinde gözlenen baz› kal›nt›lar, Tip II türü bir

süpernovan›n imzas›na da iflaret ediyordu. S›radan süpernovalar, Güneflimizden en az sekiz kat daha fazla kütleye sahip y›ld›zlar›n 30-40

milyon y›ll›k k›sa ömürleri sonunda art›k daha fazla enerji üretemeyen merkezlerinin çökerek bir nötron y›ld›z›

ya da karadelik oluflturmas›, bu çöküflün yaratt›¤› fliddetli flok dalgas›n›n da y›ld›z›n d›fl katmanlar›n›

parçalay›p uzaya da¤›tmas› biçiminde gerçeklefliyorlar. Bu tür süpernovalar, patlamayla uzaya saç›lan maddeler içinde hidrojen bulunup bulunmad›¤›na ve hidrojen d›fl›nda hangi metallerin bulundu¤una ba¤l› olarak Tip Ib, Tip1c ve Tip II diye s›n›fland›r›l›yor.

(gökbilim sözlü¤ünde, Büyük Patlama’da yarat›lan hidrojen ve helyum d›fl›nda y›ld›zlar›n merkezlerinde sentezlenen tüm elementler metal olarak adland›r›l›yor).

Tip Ia süpernovalardaysa durum bambaflka. Bu tür süpernovalar, büyük kütleli y›ld›zlar›n çöküp patlamas›yla de¤il, Güneflimizle ayn› kütledeki y›ld›zlar›n ölüm art›¤› olan beyaz

cücelerde meydana geliyor. Bu tür y›ld›zlar, merkezlerindeki hidrojeni karbon ve oksijene kadar daha a¤›r elementlere dönüfltürdükten sonra d›fl katmanlar›n› yavaflça uzaya b›rak›yorlar ve art›k enerji üretemedi¤i için büzüflüp Dünyam›z boyutlar›na kadar s›k›fl›p ›s›nan merkezleri, bir beyaz cüce olarak yavafl yavafl so¤uyor. Ancak, beyaz cüce bir ikili y›ld›z sistemindeyse, henüz normal ömrünü sürdüren eflinden madde çalmaya bafll›yor ve kütlesi art›yor. Cücenin kütlesi 1,4 Günefl kütlesi olan bir eflik de¤eri geçti¤inde cüce kararl› olmaktan ç›k›yor ve muazzam bir termonükleer patlamayla tümüyle yok oluyor.

Kepler’in dikkatini çeken parlamaya neden olan patlama at›klar›ndan gelen X-›fl›nlar›n› inceleyen Chandra, büyük oranda demir sinyali belirlemifl. Tip Ia süpernovalar›n art›klar› hemen tümüyle demire dönüfltü¤ünden, 1604

patlamas›n›n kayna¤› belirlenmifl oluyor. Buna karfl›l›k, Tip II

süpernovalardaysa daha fazla oksijen a盤a ç›k›yor. Araflt›rmac›lar, Kepler’in süpernova art›¤›nda oksijenin ender bulunmas›na karfl›l›k, normalde y›ld›z zarflar›nda bulunan baz› baflka element- lere de rastlam›fllar. Araflt›rmalar bu du- rumda Kepler’in süpernovas›n›n, al›fl›l- m›fltan biraz daha a¤›r bir beyaz cü- cenin patlamas›yla oluflmufl farkl› tür bir Tip Ia olabilece¤ini düflünüyorlar.

Science, 26 Ocak 2007

Gökbilim

Günefl benzeri iki y›ld›z bir ikili sistem içinde birbirlerinin

çevresinde dolan›yorlar

Tip Ia Süpernova Nas›l Olufluyor?

Daha büyük kütledeki y›ld›z ömrünün sonuna do¤ru fliflerek

k›rm›z› dev oluyor.

Devden efli üzerine düflen gaz onu da geniflleterek üzerin

kapl›yor. Tip Ia süpernovalar öylesine fliddetli patlamalar ki, içinde bulunduklar› gökadan›n bile ›fl›¤›n›

bast›ran ›fl›n›mlar› çok uzaklardan görülebiliyor.

‹kinci daha hafif y›ld›zla, devin merkezi ortak bir gaz zarf›

içinde birbirlerine yaklafl›yor.

Merkezle ikincil y›ld›z aras›ndaki mesafe azal›rken ortak zarf da

d›flar› at›l›yor.

Devin merkezi çökerek bir beyaz cüce haline geliyor.

Art›k o da yafllanm›fl olan ikincil y›ld›z da flifliyor ve beyaz cücenin üzerine gaz yüklüyor.

Beyaz cücenin kütlesi kritik bir efli¤e var›ncaya kadar art›yor ve

eflik afl›ld›¤›nda cüce patl›yor... ...ve eflini uzaklara savuruyor.

haberlerYeni 29/1/6 2:15 Page 4

Referanslar

Benzer Belgeler

alınmak suretiyle hesap edilmek duru- mundadır. Öte yandan, bina yangın güvenliğine dönük genel bir kural olarak 50 kişiden daha fazla kullanıcının bulunduğu bina- larda iç

Yapı için teklif edilen taşıyıcı iskelet sistemi ve elamanlarının uygulamaya el- verişliliği, ulaşılmak istenen ve plânlama kalitelerinin mimarî etkiyle kolayca

Bir iş sahibinin arzusu üzerine mimar tarafından hazırlanan proje mevkii tatbike konulmaz ise, o binanın inşası için miktarı tesbit edilen malzemenin ve bütün binanın

[r]

Bulunan de¼ gerler (2) de yerine yaz¬larak özel çözüme ula¸ s¬l¬r..

Birinci Basamaktan Fark Denklemleri.

1939’da Türkiye’ye iltihak olan bölgedeki Ermeniler, çok değil iki yıl sonra, yine Ankara’nın gadrine uğradı..

Otizmli bireyler anlık düşündükleri için ve istedikleri şeyleri elde etmek için anlamsız bağırmalar,ağlamalar,öfke nöbetleri vb durumlarda olabilirler.Bu gibi