14 Eylül 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Y›ld›r›mlar›n Evrimdeki
Rolü
Topra¤a düflen y›ld›r›mlar, bakterile-rin çevreye uyumuna ve evrimine yar-d›m etmifl olabilir. Frans›z araflt›rma-c›lar›n yapt›klar› deneyler, elektrik ak›m›n›n toprak bakterilerinin DNA al›flveriflini kolaylaflt›rd›¤›n› gösterdi. Asl›nda araflt›rmac›lar, bakterilere elektrik verip hücre zarlar›n›n geçir-genli¤ini art›rmak, bu yolla da hücre-lere DNA afl›lamak yöntemini bir sü-redir kullan›yorlar. Ancak Lyon Üni-versitesi’nden Sandrine Demaneche ve ekibi ilk kez do¤an›n bu ifli zaten milyarlarca y›ld›r yapt›¤›n› göstermifl bulunuyorlar.
Deneyde araflt›rmac›lar topra¤a E.coli bakterileriyle birlikte, antibiyotiklere karfl› direnç sa¤layan genler içeren DNA parçac›klar› kar›flt›rm›fllar. Daha
sonra y›ld›r›m› temsilen topra¤a güç-lü bir elektrik ak›m› uygulayan arafl-t›rmac›lar, birçok bakterinin bu genle-ri içlegenle-rine ald›klar›n› gözlemlemifller. Bakterilerin, baflka organizmalar›n öl-düklerinde çevreye b›rakt›klar› yaban-c› DNA’y› ald›klar› ve kulland›klar› da
bilinen bir olgu. Araflt›rmac›lar "yatay gen transferi" denen bu olgunun top-rakta do¤al olarak gerçekleflti¤ini bil-mekteydiler. Ancak bunun seyrek ger-çekleflen bir süreç oldu¤u düflünül-mekteydi. Oysa son genom araflt›rma-lar›, bu "gen edinme" sürecinin yay-g›n oldu¤unu ve bakteri genomlar›n›n evriminde önemli rol oynad›¤›n› orta-ya koydu. Araflt›rma ekibinden Ti-mothy Vogel, bu durumun, bakteriler aras›nda do¤rudan gen transferinin görünür seyrekli¤iyle, DNA parçac›k-lar›n›n pek çok bakteride yayg›n ola-rak bulunmas› olgusunu da aç›klad›-¤›n› vurguluyor. Gerçi ilk bak›flta y›l-d›r›mlar, çok s›k rastlanmayan mete-orolojik olaylarm›fl gibi görünüyor, ama uzmanlar, gezegenimizde her sa-niye yaklafl›k 100 y›ld›r›m›n topra¤a düfltü¤ünü vurguluyorlar. Vogel’e gö-re y›ld›r›mlar, t›pk› deneydeki simü-lasyonda oldu¤u gibi düfltükleri yerin çevresindeki toprakta güçlü elektrik ak›mlar› oluflturuyorlar.
New Scientist, 4 A¤ustos 2001
Kambriyen
"Patlamas›"n›n Fitili
Bundan yaklafl›k 545 milyon y›l önce, Kambriyen denen jeolojik dönemin bafllang›c›, hayvan türlerinin say›s›nda bir "patlama" ile birlikte an›l›r. Bu-gün hâlâ canl›lar alemini oluflturan belli bafll› hayvan s›n›flar›n›n tümüne ait fosiller, bu y›llara ait tortul kayaç-larda bulundu. Dolay›s›yla yaflam›n aniden ola¤anüstü zenginleflti¤i göz-lenen bu dönem "Kambriyen Patlama-s›" olarak tan›n›yor. Gerçi daha eski katmanlarda da fosiller bulunmad› de-¤il. Ama bunlar ya bakteri ve alg gibi çok küçük canl›lara, ya da bugünkü canl› s›n›flar›yla ilintisi kalmam›fl, genellikle yumuflak gövdeli canl›lara aitti. Bu durumda Kambriyen dönemi-nin bafl›ndaki yaklafl›k 10 milyon y›l içinde gerçekleflen ola¤anüstü bir ev-rim sürecinin bugün gördü¤ümüz bel-li bafll› canl› s›n›flar›, hatta s›n›flaflma-y› baflaramam›fl canl›lar› ortaya ç›kar-d›¤› yayg›n kabul görmüfl bir aç›kla-mayd›.
Oysa yeni bulgular, baflka baz› pale-ontologlarca savunuldu¤u gibi Kamb-riyen’deki tür zenginli¤inin ani bir patlama de¤il, karanl›kta kalm›fl çok daha uzun bir evrim sürecinin yaratt›-¤› bir birikim oldu¤unu do¤ruluyor. Kambriyene gelinceye kadar
uzun süre yanan böyle bir fitilin kan›t›, ‹ngil-tere’nin Shropshire bölgesinde erken kambriyen döne-me ait katmanlar-da gerçek bir ka-buklu hayvan (crustacean) biçi-minde ortaya ç›kt›. Phosphatocopid (fosfat kafal›) ailesin-den olan ostracod fosilin-de bacaklar kalsiyum fosfat olarak tüm ayr›nt›lar›yla korunmufl durumda. Bu özellik, fosilin kabuklu-lar s›n›f›n›n bir üyesi oldu¤unu kufl-kuya yer b›rakmayacak biçimde orta-ya koyuyor. Yengeçler, karidesler, is-takozlar gibi günümüzde de yaflayan
kabuklu canl›lar› kapsayan bu kalaba-l›k gruba ait bundan önceki en eski fosil, ‹sveç’te geç kambriyen dönemde oluflmufl tortullar içinde bulunmufltu. ‹lk kabuklunun kambriyen dönemin bafl›nda bulunmas›, bu s›n›f›n ba¤l›
ol-du¤u artropodlar ailesinin çok daha önce, prekambriyen
(kambriyen öncesi) dö-nemde farkl›laflt›¤›n›
ortaya koyuyor. Araflt›rmac›lar, or-tak bir atadan tü-reyen canl›lar›n farkl›laflma tarihle-rinin, ribozomal RNA gibi molekül-lere zaman içinde yap›lm›fl eklemeler in-celenerek de belirlenebile-ce¤ini belirtiyorlar. Bu çal›fl-malar, prekambriyen dönemdeki fark-l›laflman›n bundan 1.5 milyar y›l ile 700 milyon y›l öncesindeki zaman aral›¤›nda gerçekleflmifl oldu¤unu or-taya koyuyor.
Science, 20 Temmuz 2001
