THÖ
KONU VII
HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GELİŞİM SÜRECİ- MODERN İNSAN HAKLARI DÜŞÜNCESİNİN
ORTAYA ÇIKIŞI - 2
Kuvvetler Ayrılığı (Montesquieu)
Baron de Montesquieu
Ona göre özgürlüğün teminatı, kuvvetler ayrılığıdır.
Farklı ülkelerin hükümet sistemlerini incelemesinin sonucunda o dönemki İngiliz hükümet sistemine benzer bir yönetim biçimi önermiştir.
Bu sistemin özgürlüğü sağlayan yanı, İKTİDARIN SINIRLANMASI ve BÖLÜNMÜŞ OLMASIDIR.
İktidarın bölünmediği yerde özgürlükten söz edilemez.
İngiltere’de Hak ve Özgürlüklerin Gelişimi (17. ve 18. yüzyıllar)
Temel İngiliz Haklar Belgeleri:
1215 tarihli Magna Carta Libertatum
1628 Haklar Dilekçesi (Petition of Rights)
1679 Habeas Corpus Act(Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği)
1689 Haklar Bildirisi (Bill of Rights)
1656 İhanet Suçu Yargılama Yasası (Treason Trial Act)
1701 Act of Settlement
Bu belgelerin ortak özelliği, kapsamlı bir insan hakları listesi sunmaktan çok, kralın yetkilerini aristokrasi ve burjuvazi lehine sınırlandırmalarıdır.
Ancak zamanla bu baştaki amacını aşarak hak belgeleri olarak
kavranmışlardır.
Amerika’da (ABD) Hak ve Özgürlüklerin Gelişimi (18. yüzyıl)
Temel Amerikan Haklar Belgeleri:
1765 Haklar Bildirisi (Bill of Rights)
1776 Virginia Haklar Bildirisi
1776 Amerikan Bağımsızlık Bildirisi (hayat, hürriyet, mutluluğa erişme hakkı)
1776 Pennsylvania Anayasası
1780 Massachuseth Anayasası
1787 ABD Anayasası
Söz konusu belgelerde ortak eğilim, bireyin özgürlüklerinin
devletin olası
müdahalelerine karşı korunması için yazılı olarak düzenlenmesidir.
Klasik liberalizmden, özellikle Locke’un
görüşlerinden etkilenilmiştir.
Fransa’da Hak ve Özgürlüklerin Gelişimi (18.
yüzyıl)
En önemli belge 1789 tarihli
Fransız İnsan ve Yurttaş
Hakları
Bildirisi’dir.
Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi
Özellikler:
1- Düzenlenen hak ve özgürlükler bakımından doğal haklar anlayışını yansıtır.
-“insanlar haklar ve özgürlükler bakımından eşittir...”
-Siyasal birleşmenin, toplumun ve devletin
amacı insan haklarının korunmasıdır.
Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi
2- Çekirdek haklar:
Özgürlük
Güvenlik (kişi)
Mülkiyet
Baskıya karşı direnme
hakkı
Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi
3-Özgürlüğün tanımı: Özgürlük, “başkasına zarar vermeyen herşeyi yapabilme serbestisi”dir. (1924 T.C. Anayasası’nda aynı tanım yer alacaktır).
Özgürlüğün sınırları ancak yasa ile belirlenir.
4-Egemenliğin kaynağı ulustur. Yasa, genel iradenin ifadesidir. (Rousseau)
5-Bildiride devletin erklerinden yasamanın öne çıkarıldığı görülür.
6-Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.
7-Mülkiyet hakkına “kutsallık” atfedilmektedir.
(Burjuvazinin çıkarlarına uygun şekilde...)
Sosyal ve Ekonomik Hakların Ortaya Çıkışı
Bu hakların ortaya çıkışını asıl olarak tetikleyen, on sekizinci yüzyıl sonlarında İngiltere’de başlayıp daha sonra Batı Avrupa’da kendini gösteren sanayi devrimidir.
Aristokrasi-Burjuvazi çekişmesinin yerini Burjuvazi-İşçi sınıfı çekişmesi almıştır.
Ortaya çıkış nedenleri:
Ağır ve insan onuruna aykırı çalışma koşulları (koşul ve zaman bakımından)
Ödenen çok düşük ücretler (dengesiz iş akdi)
İş ve işçi güvenliğinden mahrumiyet
Sosyal ve Ekonomik Hakların Ortaya Çıkışı
Temel Sorunlar:
Fransız Devrimi ile yerleşen klasik
liberalizm ve insan hakları anlayışının;
Ortaya çıkan yeni sorun ve eşitsizlikleri karşılamaktan uzak olması.
Toplumun zayıf kesimlerinin sorunlarını ve toplumsal gerçekliği görmezden gelmesi.
Yasa önünde eşitlik ilkesinin, maddi eşitliği dışladığı için toplumun zayıf kesimleri için bir anlam ifade etmemesi
Sözleşme özgürlüğü ilkesinin, ancak eşit taraflar arasında gerçek bir insan hakkı niteliği kazanabileceğinden, eşitsizliğin zayıf
tarafı olan işçilerin, sermaye sahipleri karşısında bu “hakkı”
gerçek anlamda kullanamaması
Sosyal ve Ekonomik Hakların Ortaya Çıkışı
1847 yılında yaşanan ekonomik bunalımın sonucunda Batı Avrupa’da 1848 Devrimleri gerçekleşmiş, bu devrimin
ardından yapılan anayasal ve yasal düzenlemelerle, klasik
hakların, sosyal ve ekonomik birtakım haklarla desteklenmesi benimsenmiştir.
19. yüzyılda sosyal ve ekonomik haklara yer veren tek anayasa 1848 tarihli Fransız Anayasası’dır.
Sosyal ve ekonomik hakların anayasalarda çokça yer alması İkinci Dünya Savaşı sonrasında gerçekleşmiştir.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında devletin toplumun zayıf
kesimlerini korumak adına ekonominin işleyişine müdahale etmeyi bir yöntem olarak benimsediği “sosyal devlet” ya da
“refah devleti” anlayışının da liberal dünyada benimsendiği görülmüştür.
