136 numaralı tahrir defterine göre xvı. yüzyıl sonlarında Kayseri

YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE XVI. YÜZYIL SONLARINDA KAYSERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIRLAYAN NİLÜFER YETKİN

048243105

TEZ DANIŞMANI DOÇ.DR. TUFAN GÜNDÜZ

ANKARA 2007

ONAY

Nilüfer Yetkin tarafından hazırlanan “136 Numaralı Tahrir Defterine Göre

XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri“ başlıklı bu çalışma, tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı

bulunarak jürimiz tarafından Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Doç. Dr Tufan Gündüz

Prof. Dr. Hamza Keleş

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Çakmak

temelini tahrir defterleri oluşturmaktadır. Anadolu’nun pek çok bölgesine ait araştırmalar yapılmıştır. Böylece şehir tarihçiliğinin bir çok ortak noktaları ortaya çıkmıştır. Biz de bu konudaki çalışmaları devam ettirebilmek adına Kayseri Kazasını konu olarak seçtik. Bu çalışma ile 136 numaralı tahrir defterine göre XVI. yüzyıl sonlarında Kayseri hakkında sosyo-ekonomik bilgilere ulaşabilmek amaçlanmıştır. Bu bilgilerin Kayseri şehir tarihinin bütününe ulaşabilmek açısından katkı sağlayabileceğini düşünmekteyim.

Ayrıca Kayseri şehri çevresinde bu çalışma ile Osmanlı şehir tarihçiliği açısından da yararlı olabileceği kanısındayım.

Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Öncelikle araştırma konumuzun kaynak noktası olan 136 numaralı tahrir defteri tanıtılmış, bölgeyle ilgili daha önce yapılmış olan araştırmalardan bahsedilmiş ayrıca giriş bölümünde bölgenin eski çağlardan başlayarak 16. yüzyıl sonuna kadar olan tarihçesine yer verilmiştir.

Birinci bölümde, Kazanın merkezi olan Kayseri’nin mahalleleri ve nüfus durumu belirtilmiştir.

İkinci bölümde Kayseri kazasında Yerleşme ve Nüfus başlığı altında İskan birimleri ve Kır iskan merkezleri olarak isimlendirilen nahiyeler ile tabi köyler hakkında bilgi verilmiştir. Köylerin nüfus durumu, mahsulleri, tabi mezraalar ve vergi hasılları belirtilmiştir. Ayrıca Kayseri Kazasında bulunan Yörük Türkmen cemaatlerinin isimleri, hangi nahiyeye bağlı olduğu, hane sayısı ve hasılları tablo haline getirilmiştir.

ii

Üçüncü bölümde ise, Kayseri Kazasının iktisadi hayatı dahilinde, reayadan alınan vergiler, tarım ürünlerinden, hayvancılık ve arıcılık dan imalathanelerden alınan vergiler ayrı ayrı incelenmiş ve tablo haline getirilmiştir. Bunların yanı sıra çalışmanın sonuna 1584 tarihli Kanunname eklenmiştir.

Bu çalışmam sırasında bana yardımcı olan Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi görevlilerine ve belge okumam sırasında desteğini gördüğüm değerli hocam Dr. Alparslan DEMİR’e teşekkür ederim.

Ayrıca çalışmanın her aşamasında yardım ve teşviklerini hiçbir zaman esirgemeyen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Tufan GÜNDÜZ’e teşekkür ederim.

Nilüfer YETKİN ANKARA 2007

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ... i

KISALTMALAR...v

KAYNAKLARA VE ARAŞTIRMALARA DAİR... vi

GİRİŞ...1

I. BÖLÜM A. 136 Numaralı Tahrir Defterine Göre Kayseri’nin Mahalleleri ...7

a. Müslüman Mahalleleri...8

b. Ahalisi Karışık Olan Mahalleler...17

c. Gayr-i Müslim Mahalleleri...19

B. Mahallelerin Nüfus Durumu...21

II. BÖLÜM 136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE YERLEŞME VE NÜFUS A. İskan Birimleri ...24

B. Kır İskan Birimleri ...26

1. Sahra Nahiyesine Tabi Köyler...26

2. Koramaz Nahiyesine Tabi Köyler ...39

3. Cebel-i Ali ve Cebel-i Erciyes Nahiyelerine Tabi Köyler...52

4. Kenar-ı Irmak Nahiyesine Tabi Köyler...58

5. Karakaya Nahiyesine Tabi Köyler...63

6. Karataş Nahiyesine Tabi Köyler...70

7. Malya Nahiyesine Tabi Köyler...77

8. İslamlu Nahiyesine Tabi Köyler...81

9. Göstere Nahiyesine Tabi Köyler...88

C. 136 Numaralı Tahrir Defterine Göre Kayseri Kazasında Yörük Türkmen Cemaatleri...97

D. Kazanın Nüfus Durumu...100

iv

III. BÖLÜM

136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE İKTİSADİ HAYAT İKTİSADİ HAYAT

İşletmeler...103

1.Reayadan Alınan Vergiler...105

2. Tarım Ürünleri ve Bunlardan Alınan Vergiler...108

3. Hayvancılık ve Arıcılık...110

4. Kazadaki İmalathaneler...111

SONUÇ...112

BİBLİYOGRAFYA...113

EK...118

ÖZET...120

ABSTRACT ( İngilizce Özet )...121

KISALTMALAR

a.g.e Adı geçen eser a.g.m Adı geçen makale C. Cild

DGİT Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi D.İ.A Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İ.A İslam Ansiklopedisi

KKA Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi KKSHKT Kayseri Kültür ve Sanat Haftası Konuşmaları Tebliğleri nr. Numara

s. Sahife

TD Tahrir Defteri TTK Türk Tarih Kurumu Yay. Yayınlayan

h. Hane m. Mücerred

vi

KAYNAKLARA VE ARAŞTIRMALARA DAİR

ARŞİV KAYNAKLARI TD 136:

Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime arşivinde 136 numara adı altında kayda alınmış olan Kayseri Tahrir Defteri hicri 992, miladi 1584 tarihli olup baş tarafında bir mukaddime ile Kayseri Livası kanunnamesi bulunmaktadır.

Defterin mukaddimesinde, bu tahririn III. Murad Han’ın fermanıyla Karaman Defterdarı Mustafa bin Ahmed ve Katib Kadri bin Muhammed tarafından hazırlandığı ve 20-30 Zilhicce 992 tarihinde arz olunduğu kaydedilmiştir.¹

Defterde 246 varak bulunmaktadır. 77-121. sayfalar arası İncesu evkafı kayıtlıdır. 170. ile 171. varak 178. ile 179. varakların yerleri büyük ihtimalle defterin tamiri sırasında yanlış yapıştırılmış olup, 180. varak da devam eden hane ve mücerred kayıtları 178/b‘deki kayıtların devamı niteliğindedir.

Defterde sayfa başlangıçları, Kayseriyye 6 b, Sahra nahiyesi 41 b, Koramaz nahiyesi 123 a, Cebel-i Ali nahiyesi 150 a, Kenar-ı Irmak nahiyesi 163 b, Karakaya nahiyesi 175 a, Karataş nahiyesi 184 b, Malya nahiyesi 198 a, İslamlu nahiyesi 204 b, Göstere nahiyesi 217 a sahifelerinden başlamaktadır.

136 numaralı Kayseri tahrir defterinin sonunda yer alan Yüzdeciyan-ı Danişmendli adıyla tutulmuş olan kayıtların başka bir tahrir defterinin parçası gibi görünmekle beraber, sonradan defterin araka tarafında yer alan boş sahifelere ilave edildiği anlaşılmaktadır. Bu kayıtlar Danişmendli kazasını oluşturan Türkmenlerin ilk defa tahrire tabi tutulması nedeniyle önemli bir kaynaktır.²

1 Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi, TD No: 136 s. 3

2 Tufan Gündüz, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, İstanbul 2005, s. 16.

ARAŞTIRMALAR

Kayseri şehri üzerine yapılan çalışmaların başında, Halil Edhem (Eldem)’in “Kayseri Şehri”, Ahmed Nazif’in “Mir’at-ı Kayseriyye” isimli eserleri gelmektedir. Halil Edhem’in “Kayseri Şehri” adlı eseri daha çok kitabe ve tarihi eserlere dayanılarak, şehrin özellikle Selçuklu ve beylikler dönemi tarihi ele alınmıştır.³ Ahmed Nazif’in “Mirat-ı Kayseriyye” adlı eseri ise Şer’iyye Sicillerine dayanılarak Kayseri şehrinde meydana gelen olayları ele almıştır.⁴

Mehmet İnbaşı’nın XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri adlı eseri 906/1500 ve 926/1520 yıllarında tutulan tahrir defterlerini esas alarak yaptığı bir çalışmadır. Bu çalışmada 1500 ve 1520 tarihli tahrir defterinde bulunan kayıtların titizlikle incelenmeye çalışıldığı gözlenmektedir. Bu eser, bizim çalışmamız içinde başlayış teşkil etmekte olup, özellikle köy ve mezraa isimlerinin okunması ile nüfus ve yerleşme hususunda geniş ölçüde istifade edilmiştir.⁵ Ayrıca İnbaşı “XVI. Yüzyılda Kayseri ve Civarında Yörük Türkmen Cemaatleri” adlı makalesinde Kayseri ve civarında yerleşmiş olan Türkmen cemaatlerinin isimlerini, bağlı olduğu nahiyeyi, nefer sayısını , hasıllarını tek tek zikretmektedir.⁶ “XVI. yüzyılda Kayseri’nin İktisadi Yapısı ve Esnaf Teşkilatı” adlı makalesinde de şehrin ve bölgenin tarihini dikkate alarak genel bir iktisadi yapı ortaya koymuş daha sonra ayrıntılı bir şekilde XVI. yüzyılda Kayseri şehri ekonomik ve sosyal hayat bakımından incelenmiştir.⁷

Refet Yinanç ”XVI. yüzyıl sonlarında Kayseri Mahalleleri ve Nüfusları “ adlı makalesinde Kayseri nahiyelerinin isimlerini zikrederek, mahallelerin

3 Halil Edhem(Eldem), Kayseri Şehri, Hazırlayan Kemal Göde, Ankara 1982.

⁴Ahmed Nazif, Mir’at-ı Kayseriyye veya Kayseri Tarihi, yay. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri 1987.

5 Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri 1992.

6 Mehmet İnbaşı, “XVI. Yüzyılda Kayseri ve Civarında Yörük Türkmen Cemaatleri”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998.

7Mehmet İnbaşı, “XVI. Yüzyılda Kayserinin İktisadi Yapısı ve Esnaf Teşkilatı”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri ( 11-12 Nisan 1996) Kayseri 1997.

viii

isimlerini vermiş, mahallede bulunan Müslim, Gayr-i Müslim vergi nüfusunu belirtmiştir.⁸

Bunlardan başka, Yasemin Demircan’ın “Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıfları” adlı Yüksek Lisans tezinde⁹ , Mehmet Karagöz’ün

“XVI. XVII. yüzyıllarda Kayseri şehrinin Fiziki Görünümü ve Mahallelerin Durumu” adlı makalesinde¹⁰, Erhan Afyoncunun “ Kayseri Sancağında Yörükler (1483-1584) “ adlı makalesinde¹¹ , Tufan Gündüz’ün “ Kayseri de Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar-Göçer Aşiretlerin Rolü” adlı makalesinde¹² araştırma konusu olan dönemle ilgili önemli bilgiler bulunmaktadır.

8 Refet Yınanç, ” XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri Mahalleleri ve Nüfusları”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, ( 11-12 Nisan 1996) Kayseri 1997.

⁹ Yasemin Demircan, Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıfları, Yüksek Lisans Tezi, 1985.

10 Mehmet Karagöz, “XVI. ve XVII. Yüzyılda Kayseri Şehrinin Fiziki Görünümü ve Mahallelerin Durumu”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri ( 16.17 Nisan 1998) Kayseri 1998.

¹¹ Erhan Afyoncu, “Kayseri Sancağında Yörükler (1483-1584)”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu, (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998.

12 Tufan Gündüz, ”Kayseri’de Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar- Göçer Aşiretlerin Rolü”, II.

Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri ( 16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998, s. 183-192.

üzerinde kurulmuştu. Buranın Bizans devrinde de hayatiyetini devam ettirdiği bölgede bulunan hamam,mabet,kilise ve ev kalıntılarından anlaşılmaktadır.¹³ Kayseri ve çevresi Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olup şehrin 22 km. kuzeydoğusunda Kültepe’de ele geçen arkeolojik buluntular ve çivi yazılı tabletler iskanın milattan önce 3500’lere kadar indiğini burada Asur ticaret kolonilerinin oluştuğunu gösterir.¹⁴ Anadolu da kurulan bu merkezler kesinlikle siyasi değil, birer ticari merkez hüviyetindedirler. Kültepe kazılarından elde edilen tabletlerden anlaşıldığına göre, Anadolu’dan Asurlu tüccarlar altın, gümüş, simli kurşun gibi maden cevherinden başka keçi kılı ve yapağı toplayarak Asur’a gönderdikleri, oradan da kumaş ve kalay getirdikleri anlaşılmaktadır.¹⁵

Bununla birlikte Asurlular yalnızca mallarını satmak ve buradan kendi ülkeleri için gerekli malları almak gayesiyle geçici olarak burada bulunmaktaydılar.¹⁶

Öte yandan, Kayseri şehri Asur ticaret koloni çağından sonra Hitit, Frigya devrinde ve Helenistik dönemlerde bir ticaret şehri olarak gelişti.

Hititlerin yıkılışından sonra bölgeye Frigler hakim oldu. Anadolu’ya boğazlar ve Kafkaslar üzerinden gelen Kimmerler Frig hakimiyetine son verdi.¹⁷ Bundan sonra ancak arkeolojik belgelerle varlığını kanıtlayabildiğimiz aralıklı da olsa bir iskan sürekliliğin Roma çağı içlerine kadar izleyebilmekteyiz.¹⁸

Kayseri diğer Anadolu şehirleri gibi VII. Yüzyılın sonlarından itibaren İstanbul’u fethetmek üzere harekete geçen Müslüman Arap ordularının yolu üzerinde olduğundan onların akınlarına maruz kaldı. İlk olarak Hz. Osman zamanında Muaviye idaresindeki ordu Kayseri’ye kadar gelip burayı ele

13 Halil Edhem (Eldem), Kayseri Şehri, Hazırlayan Kemal Göde, Ankara. 1982, s. 23.

14 Mehmet İpşirli, “Kayseri”, DİA 25, s .96.

15 Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri 1992, s. 6.

16 Nezahat Baydur, Kültepe (Kanes) ve Kayseri Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 1970, s. 40.

17 Taner Tarhan, Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler, I. Araştırma Sonuçları, Ankara 1984, s. 109- 120.

18 Baydur, a.g.e., s. 140.

2

geçirmiş ardından geri çekildi.¹⁹ Arapların Anadolu’ya akınları Türklerin büyük gruplar halinde Anadolu’ya gelmelerine kadar devam etti. 1067’de Bizans’a karşı saldırıya geçen Türk beylerinden Afşin, Malatya’yı ele geçirdi.

Kayseri’ye doğru yürüyüp şehre hücum edip zaptına muvaffak oldu.²⁰ 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Alparslan’ın emriyle Anadolu’nun fethi ve iskan faaliyetleri başladı.²¹

Anadolu fatihi olarak bilinen Süleyman Şah 1085’te Antakya üzerine sefere çıktığı zaman Ebu’l-Gazi Hasan Bey’i Kayseri’de bıraktı. Bu sırada Gümüştegin Ahmed Gazi de Sivas’tan sonra Yeşilırmak havzasında fetihlerde bulunarak daha sonraları Danişmend ili olarak isimlendirilen bölgede hakimiyetini kurdu.²²

Meliksah’ın ölümünden sonra tahta çıkan I. Kılıç Arslan Haçlı seferleri ile uğraştı. İznik’ten çekilmek zorunda kalan I. Kılıç Arslan Danişmendli Gümüştegin ile birlikte Eskişehir civarında Haçlıların önüne çıktı, fakat tekrar ordusunu geri çekmek zorunda kaldı. Haçlılar Türklerin tahliye ettiği Kayseri, Komana, Göksun, Maraş ve çevresini işgal ettiler.²³ Malatya’nın Danişmendliler tarafından fethi, Danişmendliler ile Selçukluların arasını açmıştı. I. Kılıç Arslandan sonra tahta geçen Sultan Mesud zamanında da Selçuklu- Danişmend mücadelesi devam etti. Bu mücadeleler sırasında Kayseri, Danişmendlilerin hakimiyeti altında kaldı.²⁴

Selçuklu- Danişmendli rekabetinde her iki tarafın kendi topraklarını daha bayındır hale getirmek amacıyla Hıristiyan unsuru iskan etmeleri yerli halkın nüfusunun az oluşunu göstermesi açısından önemlidir. Siyasi olayların yanı sıra Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yaşanmış olan deprem ve veba salgınlarının da büyük nüfus kayıplarına yol açtığı bilinmektedir. Moğol

19 İpşirli, a.g.m., s. 96.

20 M. Halil Yınanç, Türkiye Tarihi, İstanbul 1944, s. 62.

21 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul 1998, s. 189.

22 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul 1984, s. 57.

23 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s .291.

24 Coşkun Alptekin, “Selçuklular Döneminde Kayseri”, I.KKSHKT Kayseri 1987, s. 16.

istilası da Anadolu’da Türk nüfusunun birikmesine sebep olmuş ve etnik yapının değişmesini sağlamıştır.²⁵

Danişmendli Beyi Emir Gazinin (Melik Gazi) Kayseri’yi el geçirmesi üzerine büyük oğlu Melik Muhammed şehri tamir ettirerek burayı merkez yaptı, daha önce akınlarda harap olan şehrin imarına çalıştı. 537’de(1143) Kayseri’de vefat ettikten sonra Ulucami’nin kıble tarafındaki türbesine gömüldü. Kendisinden sonra iki defa hükümdar olan Zünnun zamanında Kayseri yenide karışıklıklar içine düştü. Danişmendli hakimiyetinin zayıflaması üzerine Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan Kayseri ve civarını 564’te (1169) Selçuklu topraklarına kattı.²⁶ Böylece Kayseri şehri (477) 1084 tarihinden (558) 1162’ye kadar Danişmendliler idaresinde kaldı. Daha sonra Selçuklulardan II. Kılıç Arslan’a intikal etti.²⁷

II. Kılıç Arslan Miryakefalon savaşından sonra kendisine karşı muhalefeti bertaraf etti ve Anadolu da imar faaliyetlerine başladı. Bu imar faaliyetleri ülkenin askeri güvenliği ve bu güvenliğe bağlı olarak gelişecek olan ülke içi ve harici ticaret üzerinde de etkili oldu. Daha sonra tahta geçen Sultanlar da imar konusundaki dirayetlerini büyük bir kararlılıkla sürdürerek, Kayseri ve çevresinin Türkleşmesini sağladılar.²⁸

Kayseri I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. İzzeddin Keykavus, I. Alaaddin Keykubad zamanlarında ticari canlılığı olan, bir çok imar faaliyetlerinin yapıldığı, sikkelerin bastırıldığı bir merkez oldu. Moğol istilasından kaçan bir çok alim ve sanatkar Kayseri’ye yerleşti.²⁹ Doğuda ortaya çıkan Moğol tehlikesi üzerine ordusunu Kayseri de toplayan II. Gıyaseddin Keyhüsrev Moğollar üzerine yürümüş ancak, 1243’de Kösedağ savaşında mağlup olduktan sonra Konya’ya çekilmişti.³⁰ II. Keyhüsrev’in ölümünden sonra iç

²⁵ Ahmet Akşit, “Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Nüfus ve Etnik Durumu”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, (11-12 Nisan 1996) Kayseri 1997, s. 4.

26 İpşirli, a.g.m., s. 96.

²⁷Ahmed Nazif, Mir’at-ı Kayseriyye veya Kayseri Tarihi, yay. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri 1987, s. 62.

28Abdurrahim Tufantoz,” Selçuklular Zamanında Kayseri’nin Askeri ve Ticari Önemi”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, s. 513.

29 İpşirli, a.g.m., s. 96.

30 Alptekin,” Türkiye Selçukluları”, (DGİT) VIII. , İstanbul 1988, s. 308.

4

karışıklıkların artması, Moğolların müdahalelerine, askeri işgallerine ve ağır vergilerle devleti ezmelerine fırsat verdi.³¹

Moğolları ilk defa mağlubiyete uğratan Sultan Baybars, Selçuklu emirlerince Anadolu’ya davet edilmiş, 1277’de Kayseri’ye kadar gelip Selçuklu usullerine göre ve merasimle Türkiye tahtına oturmuştur.³² Lakin Anadolu’da kalamayacağı düşüncesi ve Moğol korkusu Selçukluların Baybars ile sağlam bir işbirliği yapmalarına imkan vermedi. Selçuklu hanedanı 1308’e kadar mevcut oldu ise de Moğollar Selçuklu Devleti’ni fiilen yıktılar. Anadolu’yu umumi valileri ile idare ettiler ve askeri işgal altına aldılar.³³

Kayseri bir süre sonra İlhanlıların genel valisi olarak Anadolu’da bulunan ve ardından Sivas merkez olmak üzere devlet kuran emir Eratna’nın eline geçti. (1343) Emir Eratna Kayseri, Sivas ve eski Danişmend ili topraklarına hakim oldu.³⁴ Emir Eratna 744/1343’de rakiplerinden Çobanlı Şeyh Hasan’a karşı, Karanbük zaferini kazanıp Anadolu da hakimiyetini güçlendirdi. Bu sırada Karamanlıların “ Ulu Bey”i Fahreddin Ahmed ile Eratna Bey’in arası Moğolların tutumu yüzünden bozuldu. Moğolların Kayseri’de Karamanoğlu’nu Eratna Bey’e şikayet etmeleri üzerine gerginlik arttı. Eratna Bey Karamanoğlu’na mağlup olup Kayseri’ye kaçtı. Eratna Bey Moğollardan aldığı destekle yeniden Karamanoğlu ile mücadeleye girdi ve nihayet bu mücadeleden galip çıktı.³⁵

Eratna Bey, 1352’de vefat edince Kayseri’de Köşk Dağı adı verilen yere yaptırdığı medresedeki türbeye defnedildi.³⁶ Eratna Bey’in vefatından sonra pek çok karışıklık yaşandı. Küçük yaşta Sultanların başa geçmesi, devlet idaresinden anlamamaları, Kayseri de halkın Eratna idaresinden soğumasına sebep oldu. Kadı Burhaneddin 1378’de Eratna Devletinin veziri olarak devleti idare etmeye başladı. Bu sırada Sultan olan Alaüddin Bey 1378’de vefat

31 Turan,” Keykavus”,” IV. Kılıç Arslan”, İA., Eskişehir 1997.

32 Fuat Köprülü, ”Baybars”, İA.,Eskişehir 1997.

33 Turan, Selçuklu Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, s. 301.

34 İ.Hakkı Uzunçarşılı, “Eretna”, İA. IV. , s. 309.

35 Kemal Göde, Eretnalılar (1327-1381) , T.T.K. , s. 74-75.

36 Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1984, s. 156.

etmiş, yerine geçen oğlu Mehmet Bey’in henüz 7 yaşında bulunması nedeniyle devlet işlerini Kadı Burhaneddin idare etmişti. Kadı Burhaneddin Sultanın idareye hakim olmamasından istifade ile onu öldürerek Eratna Hanedanlığına son verdi.³⁷

Kadı Burhaneddin ile Osmanlı Sultanı I. Murad zamanında dostane başlayan münasebetler I. Bayezid zamanında düşmanca bir şekil alarak devam etmiştir. Kadı Burhaneddin Ahmed, bir zaman kendisine tabi olup 1396 sonları veya 1397’de kendisine muhalefete kalkmış olan bir kısım Akkoyunlu aşiretinin reisi Karayülük Osman’ı takip ederek onunla vukua gelen muharebede yakalanıp katledilmiş, devlet ricalinin kararı ile yerine oğlu Alaüddin Ali Bey ( Zeynelabidin ) hükümdar olmuştu.³⁸

Kara Yülük Osman Bey Sivas’ı muhasara ile almak istediğinden Sivas’ın ileri gelenleri Osmanlı hükümdarını yardıma çağırdı. Yıldırım Bayezid bu daveti kabul ederek oğlu Süleyman Çelebi ile Sivas üzerine yirmi bin atlı ve dört bin yaya gönderdi ve bu kuvvet Kara Yülüğü mağlup etti.³⁹ Kadı Burhaneddin’in tek varisi Zeynel Abidin’in 1442’de ölümüyle Kadı Burhaneddin Devleti tarihe karıştı.⁴⁰

Timur, Sivas üzerinden gelerek Kayseri’ye girdi⁴¹ ve 1402 yılında Ankara muharebesinde Yıldırım Bayezid’i mağlup ettikten sonra Bursa’ya gelerek burada Osmanlıların esiri olan Karamanoğlu II. Mehmed’i serbest bıraktı ve ona Kayseri’de dahil olmak üzere Osmanlıların almış olduğu eski Karaman Beyliği topraklarını geri verdi.⁴² Kayseri’nin Karamanoğulları’nın idaresinde ne kadar kaldığı belli değildir. Kayseri kalesinde bulunan 1411 tarihli bir kitabede bu tarihte Kayseri’nin Dulkadiroğulları idaresine geçtiği ve hakimiyetin kısa sürdüğü anlaşılmaktadır. Karamanoğlu İbrahim Bey Kayseri’yi almak için Dulkadiroğulları üzerine yürüdü ve Dulkadir kuvvetlerini

37 Yaşar Yücel, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Mutahharten ve Erzincan Emirliği II, Ankara 1989, s. 22.

38 Edhem, a.g.e., s. 122.

39 Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, T.T.K. , 1998, s. 299.

40 Nazif, a.g.e., s. 107.

41 Uzunçarşılı, a.g.e., s. 303.

42 Uzunçarşılı, a.g.e., s. 316.

6

mağlup ederek 1435’de Kayseri ve havalisine hakim oldu.⁴³ Bu hadise Osmanlılarla Memlüklerin arasını açtı. Memlüklerle bir fidye meselesi yüzünden arası açılan Dulkadiroğlu Mehmed Bey Kayseri’nin Karamanlılardan alınıp kendisine verilmesi için oğlu Süleyman’ı II. Murad’a gönderdi.⁴⁴ II. Murad Karamanoğulları üzerine sefer bir sefere çıktıysa da , İbrahim Bey itaatten ayrılmayacağına söz verdiğinden 1437’de sulh yapıldı.⁴⁵

1463’de Karamanoğlu İbrahim Bey’in vefatı ile oğulları arasında taht kavgası başladı ve bunlardan Pir Ahmed ve İshak Beyler Osmanlılara müracaat etti. Fatih Pir Ahmed’e yardıma karar verdi.⁴⁶ Fatih 1464’de Pir Ahmed’in Karaman Bey’i olmasını sağladı fakat Pir Ahmed Osmanlı nüfuzundan kurtulmak için Akkoyunlu Devleti ve Memlüklerle dostane ilişkiler kurdu.⁴⁷

Fatih Sultan Mehmet, Otlukbeli’nde Uzun Hasan’ı mağlup ettikten sonra, 1474’de Gedik Ahmed Paşa Karamanoğulları Beyliğini ortadan kaldırdı. Kayseri’de Osmanlı idaresi kuruldu. Burası Karaman beylerbeyliğine bağlı bir sancak merkezi haline geldi ve tahriri yapıldı.(1476)⁴⁸ Böylece ikinci defa ve artık kat’i olarak Osmanlıların eline geçen Kayseri’de “Vilayet-i Karaman Liva-i Kayseriye ve İçel” olarak ilk tahrir yapıldı. Bundan sonra Kayseri, bir Osmanlı şehri olarak varlığını devam ettirdi.

43 Halil İnalcık, “Murad II” , İA. VIII , s. 606.

44 Çayırdağ, a.g.e., s. 263.

45 İsmet Miroğlu, “Fetret Devrinden II. Bayezid’e Kadar Osmanlı Siyasi Tarihi”, DGİT X , İstanbul 1989, s. 195.

46 Çayırdağ, a.g.e., s. 263.

47 Aşıkpaşa-zade, Tevarih-i Al-i Osman, neşreden N. Atsız, İstanbul 1992.

48 İpşirli, a.g.m., s. 97.

Türk-İslam şehirlerinin fiziki unsurları olan mahalleler, genellikle bir camii, mescid veya imaretin çevresinde oluşmuştur. İslam şehir tipine göre camii, pazar ve hamam şehrin üç ana unsurundan teşekkül etmekteydi.

Camii dini görevlerin yapıldığı ve aynı zaman da sosyal ilişkilerin geliştirildiği bir yapıdır. Caminin hemen yanında Pazarlar ve hanlar yer almıştır. Bu merkezlerin çevresinde oluşan mahalleler şehrin temel fiziki yapısının en önemli kısmını oluşturmaktaydı. Mahalle aynı zamanda belirli bir millet, lonca yada tarikat birimidir. Osmanlı mahallelerinde genellikle gözlendiği gibi Kayseri mahallelerinde de Müslümanlar ile gayr-i Müslimler ayrı olarak yaşamaktaydılar. Fakat Müslümanların gayr-i Müslimler ile beraber yaşadıkları mahalleler de bulunmaktaydı. Mahallelerde hükümet temsilcisi olarak en yetkili kişi imamlardır. İmamlar padişahın fermanını halka duyurur, mahalle sakinlerinin problemlerini çözerdi. Mahallelerin isimlerine dikkat ettiğimizde, kişi isimlerine göre, dini mahiyete göre, esnaf gruplarının isimleri, etnik isimler gibi sınıflandırmalar dikkat çekmektedir. Bu mahallelerin 5’i camii ismi, 19’u mescid ismini taşımaktaydı. Mescid-i Baldöktü, Mescid-i Bozatlu, Cami-i Dündar, Cami-i Gülek bu isimlere örnek olarak gösterilebilir.

III. Murad döneminde 1584 (H. 992) yılında yapılan tahrir kaydına göre Kayseri de, 71 mahalle bulunmaktaydı. Her mahallede mücerred ve hanenin toplamı vergi nüfusunu vermektedir. Mücerred haneye dahil edilmemiş ayrıca imam, muhassıl, a’ma, pir-i fani vs. kaydı bulunmaktaydı. Ayrıca her hangi bir mahalleye kaydolunmamakla beraber mahalleler ile birlikte zikredilen ve Şeyh İbrahim zaviyesine tabi olan 63 neferen ile 1 mülazım, 1 muhassıl ve 1 müftünün muafiyeti bulunmaktaydı. Bunlar Şeyh İbrahim’in evlatları olup ellerinde muafiyet kayıtları vardı.

8

a. Müslüman Mahalleleri;

DEPECİK MAHALLESİ⁴⁹: Bu mahallede 102 mücerred, 213 hane olmak üzere 313 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 imam kaydedilmişti. Öte yandan defterin alt kısımları tahrip olduğundan son beş satır okunamamaktadır. Defterin yazılış üslubuna göre her satırda 7 hane veya mücerred kaydedildiğine göre, burada 35 adet kayıt bulunması gerekmektedir. Şu halde genel toplama 35 hane/ mücerred eklenmesi icap etmektedir. Öte yandan Depecik mahallesi Baba Salih mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir.

DEBBAĞAN MAHALLESİ⁵⁰: Bu mahallede 37 m. 52 h. olmak üzere 89 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 muhassıl, 1 a’ma kaydedilmişti.

ALACA MESCİD MAHALLESİ⁵¹: Debbağan mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir. Muhtemelen bu mahalle Debbağan mahallesinin bitişiğinde yer alıyordu. 20 h. 10 m. olmak üzere 30 vergi nüfusu bulunmakta olan mahalle de ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 mutak kaydedilmişti.

BALDÖKTÜ MAHALLESİ⁵²: Debbağan mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir. Muhtemelen Debbağan mahallesinin yanında yer almaktaydı.

40 m. 52 h. olmak üzere 92 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam ve hatib, 1 müezzin bulunmaktaydı. Günümüzde de aynı isimde bir mahalle bulunmaktadır.

49 Kayseri Defteri , Tapu ve Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi , TD No. 136, s. 6b. 7a. 7b.

50 TD 136, s. 8b.

51 TD 136, s. 8b.

52 TD 136, s. 9a.

MESCİD-İ SEYDİ YAR KADI MAHALLESİ⁵³: Bu mahallede 36 m. 50 h.

olmak üzere 86 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müezzin, 1 imam, 1 mutak kaydedilmişti.

MESCİD-İ BAYRAM BEĞ MAHALLESİ⁵⁴: Bu mahallede 31 m. 85 h. olmak üzere 116 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 mutak, 1 müezzin kaydedilmişti. Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır. Mahalle adını, bugün Gavremoğlu Mahallesi’nde Siracettin Medresesi önünde bulunan fakat sonradan harap olup yıkılan Bayram Beğ Medresesi’nden almıştır.⁵⁵

MESCİD-İ HACI ARAB MAHALLESİ⁵⁶: Bu mahallede 16 h. 7 m. olmak üzere 23 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kaydedilmişti.

CAMİ-İ DÜNDAR MAHALLESİ⁵⁷. Bayram Beğ mahallesine tabi olarak kaydedilmiş olan mahalle muhtemelen Bayram Beğ Mahallesi yakınlarında bulunmaktaydı. 86 m. 133 h. olmak üzere 219 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 3 imam, 1 mutak, 3 raiyyet kaydedilmişti.

MESCİD-İ BOZATLU MAHALLESİ⁵⁸: Bu mahallede 88 m. 142 h. olmak üzere 230 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 mutak, 1 müezzin kaydedilmişti.

MESCİD-İ EMRULLAH EFENDİ MAHALLESİ⁵⁹: Bozatlu mahallesine tabi olarak kaydedilmiş olan mahalle tahminen Bozatlu Mahallesi bitişiğindeydi.

Bu mahallede 29 m. 88 h. olmak üzere 117 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam kaydedilmiştir.

53 TD 136, s. 9b.

54 TD 136, s. 9b. 10a.

55 Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, s. 46, Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’de Kitabelerinden XV. ve XVI. Yüzyıllarda Yapıldığı Anlaşılan İlk Osmanlı Yapıları”, Vakıflar Dergisi, s. XIII, Ankara 1981, s. 564.

56 TD 136, s. 10a.

57 TD 136, s. 10b. 11a.

58 TD 136, s. 11a. b, 12a.

59 TD 136, s. 12a. b.

10

KÜRTLER MAHALLESİ⁶⁰: Bu mahallede 80 m. 86 h. olmak üzere 166 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam kaydedilmiştir. Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir. Bu mahalle, bugünkü Orduevi’nin arkasında Zekai Bey Mahallesinin olduğu yerdeydi.⁶¹

YALMAN MAHALLESİ⁶²: Bu mahallede 61 m. 99 h. olmak üzere 160 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam 1 mutak, 1 müezzin, 1 kötürüm bulunmaktaydı. İmamlardan 1 tanesi Hacı Ahmed Camiinde görev yapıyordu.

Bugün de aynı isimde bir mahalle bulunmaktadır.⁶³

ESKİ BEZZAZİSTAN MAHALLESİ⁶⁴: Bu mahallede 71 m. 154 h. olmak üzere 225 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müezzin, 1 imam, 1 hatib, 1 muhassıl kaydedilmişti.

GEBE İLYAS MAHALLESİ⁶⁵: Bu mahallede 81 m. 122 h. olmak üzere 203 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam kaydedilmişti. Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.⁶⁶

MESCİD-İ KULLUOĞLU MAHALLESİ⁶⁷: Gebe İlyas mahallesine tabi kaydedilmiş olan mahalle muhtemelen Gebe İlyas Mahallesinin bitişiğinde yer almaktaydı. 18 m. 14 h. olmak üzere 32 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam kayıtlıdır.

BOSTANCI ÇELEBİ MAHALLESİ⁶⁸: Bu mahallede 7 m. 6 h. olmak üzere 13 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

60 TD 136, s. 12b, 13a.

61 Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’de Zamanımıza Kadar Gelememiş Olan Bazı Mühim Tarihi Binalar”, IX, TTK, C. II, Ankara1988, s. 720.

62 TD 136, s. 13b.

63 Çayırdağ, “Kayseri’de Kitabelerinden, s. 564.

64 TD 136, s. 14a.b, 15a.

65 TD 136, s. 15a.b.

66 İnbaşı, a.g.e, s. 47.

67 TD 136, s. 15b, 16a.

68 TD 136, s. 16a.

MESCİD-İ CEBELÜ FAKİH MAHALLESİ⁶⁹: Diğer adı Hasbeğli mahallesidir.

67 m. 150 h. olmak üzere 217 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 imam, 5 muhassıl, 2 çift kaydedilmişti.

MESCİD-İ SEYDİ AHMED FAKİH MAHALLESİ⁷⁰: Bu mahallede 60 h. 19 m.

olmak üzere 79 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 muhassıl, 1 müderris kaydedilmişti.

MESCİD-İ HACI ŞAH ALİ MAHALLESİ⁷¹: Hacı Beğli mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir. 29 m. 77 h. olmak üzere 106 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam, 1 çift kaydedilmişti.

TACEDDİN HALİFE MAHALLESİ⁷²: Bu mahallede 34 m. 146 h. olmak üzere 180 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 kayyım kaydedilmişti. Bugün bu mahalle Tacettin Mahallesi adıyla varlığını devam ettirmektedir.⁷³

CAMİ-İ GÜLEK MAHALLESİ⁷⁴: Bu mahallede 99 m. 161 h. olmak üzere 260 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 muhassıl, 1 imam kaydedilmişti.

MESCİD-İ İSA FAKİH MAHALLESİ⁷⁵: Cami-i Gülek mahallesine tabi kaydolunmuştur. 28 m. 87 h. olmak üzere 155 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 2 muhassıl, 2 müezzin, 1 imam kaydedilmişti.

69 TD 136, s. 16a. b.

70 TD 136, s. 17a.

71 TD 136, s. 17a.b.

72 TD 136, s. 17b, 18a.

73Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’nin Mahalleleri”, Erciyes Dergisi, sayı 38, Kayseri 1981, s .8-9, İnbaşı, a.g.e, s. 47.

74 TD 136, s. 18b, 19a. b.

75 TD 136, s. 19b.

12

MESCİD-İ ŞEYH VELİ MAHALLESİ⁷⁶: Bu mahallede 24 m. 76 h. olmak üzere 100 vergi nüfusu kaydolunmuştur. Ayrıca 1 müezzin, 1 imam, 2 mutak bulunmaktaydı.

KAPAN MAHALLESİ⁷⁷: Bu mahallede 40 m. 87 h. olmak üzere 127 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müftü ve müderris, 3 muhassıl, 1 imam ve hatip bulunmaktaydı. Bugün bu adla bir mahalle mevcut değildir. Bu mahallenin adını Ulu Camii’nin kuzeyinde bulunan Kapan Hanı’ndan aldığı ileri sürülmektedir.⁷⁸

YENİCE MAHALLESİ⁷⁹: Bu mahallede 50 m. 82 h. olmak üzere 132 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 kethüda-i şehr, 3 müezzin, 1 imam, 1 mutak bulunmaktaydı. Bugün Yenice İsmail adı ile bu mahalle mevcuttur.⁸⁰

MESCİD-İ YOZGAT MAHALLESİ⁸¹: Yenice mahallesine tabi olarak kaydolunmuştur. 34 m. 61 h. olmak üzere 94 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam, 1 muhassıl, 1 mutak kaydedilmişti.

YARAŞ MAHALLESİ⁸²: Yenice mahallesine tabi kaydolunmuştur. 24 m. 41 h. olmak üzere 65 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kaydedilmişti.

CAMİ-İ HACI KILIÇ MAHALLESİ⁸³: Yenice mahallesine tabi olarak kaydolunmuştur. 50 m. 157 h. olmak üzere 207 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmişti.

76 TD 136, s. 20a.

77 TD 136, s. 20b.

78 İnbaşı, a.g.e, s. 42.

79 TD 136, s. 21a. b.

80 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563.

81 TD 136, s. 21b.

82 TD 136, s. 22a.

83 TD 136, s. 22a. b.

MESCİD-İ KOLPAKLU MAHALLESİ⁸⁴: Yenice mahallesine tabi kaydolunmuştur. 10 m. 65 h. olmak üzere 75 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmişti.

CAMİ-İ SULTAN MAHALLESİ⁸⁵: Bu mahallede 36 m. 99 h. olmak üzere 135 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam ve hatip, 1 müezzin, 2 muhassıl, 2 mutak bulunmaktaydı. Bugün bu mahalle Cami-i Kebir veya Ulu Cami mahallesi adı ile mevcuttur. İsmini Danişmend emirlerinden Mehmed Melik Gazi tarafından yaptırılan camiden almıştır.⁸⁶

TAŞKUN MAHALLESİ⁸⁷: Bu mahallede 55 m. 156 h. olmak üzere 211 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir.⁸⁸

MERKEPÇİ MAHALLESİ⁸⁹: Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir.⁹⁰ Bu mahallede 36 m. 96 h. olmak üzere 132 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 muhzır, 2 imam, 1 müezzin, 1 mutak bulunmaktaydı.

KALENDERHANE MAHALLESİ⁹¹: Bu mahallede 55 m. 176 h. olmak üzere 231 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 imam, 1 çift, 1 müezzin, 1 mutak, 1 yekba ve fasir bulunmaktaydı. Bugün aynı isimde bir mahalle yoktur. Bu mahallenin bugünkü Serçeönü ile Cürcürler mahallesinin bulunduğu yerde olduğu ileri sürülmüştür.⁹²

84 TD 136, s. 23a.

85 TD 136, s. 23a. b.

86 A. Nazif, Mir’at-ı Kayseriye veya Kayseri Tarihi, Yay. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri 1987, s. 14, İnbaşı, a.g.e, s. 40.

87 TD 136, s. 24b, 25a.

88 İnbaşı, a.g.e, s. 47.

89 TD 136, s. 24a. b.

90 İnbaşı, a.g.e, s. 46.

91 TD 136, s. 25a.b, 26a.

92 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 564, İnbaşı, a.g.e, s. 46.

14

TUTAK MAHALLESİ⁹³: Lala Camii’ne tabi olarak kaydedilmiştir. 16 m. 71 h.

olmak üzere 87 vergi nüfusu bulunan bu mahallede ayrıca 1 imam ile 1 müezzin de bulunmaktaydı. Günümüzde de Tutak isminde bir mahalle mevcuttur.⁹⁴

MESCİD-İ HACET MAHALLESİ⁹⁵: Hacet Mescidi mahallesi, Cami-i Kebir yakınında bulunmaktaydı.⁹⁶ Bu mahallede 27 m. 43 h. olmak üzere 70 vergi nüfusu bulunmakta olup ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 muhassıl kaydedilmişti.

Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.

KONUKLAR MAHALLESİ⁹⁷: Bu mahallede 24 m. 29 h. olmak üzere 53 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydolunmuştu. Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.⁹⁸

ŞADBAKAN MAHALLESİ⁹⁹: Bugün Cürcürler mahallesi adı ile bu mahalle mevcuttur.¹⁰⁰ Bu mahallede 6 m. 18 m. olmak üzere 24 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 muhassıl, 1 müderris, 2 mutak, 2 müezzin, 1 imam kaydedilmişti.

VARSAHAN MAHALLESݹ⁰¹: Bu mahallede 15 m. 39 h. olmak üzere 54 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmişti.

KÖSE DANİŞMEND MAHALLESݹ⁰²: Bu mahallede 23 m. 27 h. olmak üzere 50 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müezzin, 3 imam kaydedilmiş olup

93 TD 136, s. 26a. b.

94 İnbaşı, a.g.e, s. 40.

95 TD 136, s. 26b, 27a.

96 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 564, İnbaşı, a.g.e, s. 44.

97 TD 136, s. 27a.

98 İnbaşı, a.g.e, s. 41.

99 TD 136, s. 27a. b.

100 İnbaşı, a.g.e, s. 45.

101 TD 136, s. 27b, 28a.

102 TD 136, s. 28a.

imamlardan 1 tanesi Pervane mahallesinde görev yapıyordu. Bu isimde bir mahalle günümüzde bulunmamaktadır. ¹⁰³

MESCİD-İ PERVANE MAHALLESݹ⁰⁴: Bu mahallede 5 m. 3 h. olmak üzere 8 nefer kaydedilmiştir. Pervane isminde bir mahalle günümüzde mevcuttur.

Fakat bu mahalle yeni kurulduğu için Mescid-i Pervane mahallesinin devamı olması mümkün değildir. Pervane Mescidi Kapalı Çarşıda bulunan Bakırcılar Çarşısındaydı.¹⁰⁵ Bu mescid günümüzde tamamen yıkılmıştır.

HÜRREM ÇAVUŞ MAHALLESݹ⁰⁶: Bu mahallede 4 m. 26 h. olmak üzere 30 nefer bulunmaktaydı. Bu isimde bir mahalle bugün bulunmamaktadır.

Mahallenin Yoğun Burç ile Emir Sultan zaviyesi arasında bulunduğu tahmin edilmektedir.¹⁰⁷

TUS MAHALLESݹ⁰⁸: Bu mahalle Hacı Lala mahallesine tabi kaydedilmiştir.

Mahallede 7 m. 29 h. olmak üzere 36 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 tane imam kayıtlıdır.Bugün mahallenin adı Tos’dur¹⁰⁹.

MESCİD-İ HACI MAHMUD MAHALLESݹ¹⁰: Bu mahalle Tus mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir. 8 m. 48 h. olmak üzere 56 nefer bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmiştir.

HACI İVAZ MAHALLESݹ¹¹: Bu mahallede 8 m. 70 h. olmak üzere 78 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müderris bulunmaktaydı. Günümüzde bu

103 İnbaşı, a.g.e, s. 45.

104 TD 136, s. 28a.

105 Çayırdağ, “Kayseri’de Zamanımıza Kadar Gelememiş Olan Bazı Mühim Tarihi Binalar”, IX.

TTK, C. II, Ankara 1988, s. 721-722.

106 TD 136, s. 29b.

107 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563, İnbaşı, a.g.e, s. 41.

108 TD 136, s. 30b.

109 Mehmet Çayırdağ,Kayseri’nin Mahalleleri, s. 8.

110 TD 136, s. 30b, 31a.

111 TD 136, s. 31b.

16

isimde bir mahalle bulunmamaktadır. Bugünkü Cami-i Kebir ile Boyacı Kapısı arasında yer almaktaydı.¹¹²

MUMCU HALİL MAHALLESݹ¹³: Bu mahallede 9 m. 25 h. olmak üzere 34 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kayıtlıdır. Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.

LALA CAMİ-İ MAHALLESݹ¹⁴: Bu mahallede 64 m. 133 h. olmak üzere 197 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 Hatip, 1 müderris, 2 mutak kayıtlıdır.

TAVUKÇU MAHALLESݹ¹⁵: Bu mahallede 7 m. 14 h. olmak üzere 21 nefer bulunmaktaydı. Bugünkü ismi Tavukçular mahallesidir.¹¹⁶

AHİ İSA MAHALLESݹ¹⁷: Bugün bu mahalle İsa Ağa Mahallesi olarak bilinmektedir.¹¹⁸ Bu mahallede 5 m. 12 h. olmak üzere 17 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 2 mutak kaydedilmişti . Ayrıca bu mahallede Şeyh İbrahim’e tabi olduğu kaydı yer alan 76 nefer bulunmaktadır. Bunlara daha önce yapılan tahrirde muafiyet verildiği için bu tahrirde de muafiyetleri yenilenmiştir.

112 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563, İnbaşı, a.g.e, s. 45.

113 TD 136, s. 31b, 32a.

114 TD 136, s. 32a. b.

115 TD 136, s. 32b.

116 İnbaşı, s. 40.

117 TD 136, s. 33a.

118 Çayırdağ, Kayseri’nin Mahalleleri., s. 7, İnbaşı, a.g.e, s. 45.

b. Ahalisi Karışık Olan Mahalleler;

DERVİŞ BEY MAHALLESݹ¹⁹: Bu mahallede 31’i mücerred, 110’u Müslüman, 13’ü gebran olmak üzere toplam 154 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kaydedilmişti. Depecik mahallesine tabi olarak kaydedilmiş olan mahalle muhtemelen Depecik Mahallesinin yanında yer almaktaydı.

İSLİM PAŞA MAHALLESݹ²⁰: Diğer adı Ahi Mahmud olan bu mahalle Müslimler ile gayr-i Müslimlerin karışık olarak yaşadığı mahallelerden biri idi.

1584 tarihinde burada 6 m. 7 h. olmak üzere 13 Müslüman ile 11 gayr-i Müslim vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 mutak da kayıtlarda geçmektedir. Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir.¹²¹

GÜRCÜ MAHALLESݹ²²: Bu mahallede 13 m. 27 h. olmak üzere 40 Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam, 1 hatib, 1 mülazım kaydedilmişti. Ayrıca bu mahallede 3 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti.

HAYİNLÜ(HASİNLÜ) MAHALLESݹ²³: Bu mahalle Lala Camii’ne tabi olarak kaydedilmiştir. Mahallede 76 m. 227 h.olmak üzere 303 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 tımar eri, 2 müderris, 1 mülazım, 1 imam ve hatip, 1 müezzin, 1 imam, 2 muhassıl, 4 mutak, 1 Naibü’ş-şer, 1 Zaviyedar bulunmaktaydı. Ayrıca 2 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti.

MESCİD-İ HACI MANSUR MAHALLESݹ²⁴: Bu mahalle Merkepçi mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir. Mahallede 31 m. 101 h. olmak üzere

119 TD 136, s. 7b. 8a.

120 TD 136, s. 26b.

121 İnbaşı, a.g.e, s. 43, Çayırdağ,Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563.

122 TD 136, s. 27b.

123 TD 136, s. 28a. b, 29a. b.

124 TD 136, s. 29b, 30a.

18

132 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam 1 mutak kaydedilmiş olan mahallede 6 gebran vergi nüfusu bulunmaktaydı.

SAMUR MAHALLESݹ²⁵: Bu mahallede 10 m. 32. h. olmak üzere 42 Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kayıtlı olan mahallede 5 gebran vergi nüfusu bulunmaktaydı.

NESEB HATUN MAHALLESݹ²⁶: Bu mahallede 16 m. 25 h. olmak üzere 41 Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 m. 3 h. olmak üzere 5 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti. Mahallede 1 imam, 1 müezzin, 2 mutak bulunmaktaydı.

TAC-İ KIZIL MAHALLESݹ²⁷: Bu mahallede 4 m. 40 h. olmak üzere 44 Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 mutak kaydedilmiştir. Ayrıca mahallede 4 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti.

Günümüzde bu isimde bir mahalle mevcut değildir. Mahalle adını İlhanlıların Anadolu valisi olan Zahireddin Mahmud’un babası Tacı Kızıl olarak bilinen Esen Kutlugdan almıştır.¹²⁸

EMİR SULTAN MAHALLESݹ²⁹: Diğer adı Kara Güden mahallesidir.

Mahallede 9 m. 25 h olmak üzere 34 Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 mutak kaydedilmişti. Mahallede 4 gebran vergi nüfusu bulunmaktaydı. Günümüzde bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.

125 TD 136, s. 30a. b.

126 TD 136, s. 30b.

127 TD 136, s. 31a.

¹²⁸ İnbaşı, a.g.e., s. 42.

129 TD 136, s. 31a. b.

c. Gayr-i Müslim Mahalleleri;

CEMAAT-İ RUMİYAN¹³⁰: Bu cemaatte 24 m. 180 h. olmak üzere 204 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

CEMAAT-İ ERMENİYAN-I KAYSERİYYE¹³¹: Bu cemaatte 70 m. 236 h.

olmak üzere 306 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 4 çift kayıtlıdır.

CEMAAT-İ ERMENİYAN-I SİSANDER ENDERUN VE BİRUN¹³²: Bu cemaatte 70 m. 199 h. olmak üzere 369 vergi nüfusu bulunmakta olup ayrıca 15 de çift kayıtlıdır.

MAHALLE-İ SELMAN¹³³: Cemaat-i Şarkiyan-ı Zimmi olarak kaydedilmiş olan bu mahallede 62 m. 167 h. olmak üzere 229 nefer bulunmaktaydı.

Ayrıca 4 çift kayıtlıdır.

ŞEHRE KÜSTÜ MAHALLESݹ³⁴: Yine Şark Zimmileri olarak kaydedilmiş olan bu mahallede 16 m. 92 h. olmak üzere 108 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 7 çift kayıtlıdır.

BEKTAŞ MAHALLESݹ³⁵: Bu mahallede Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiş olup 20 m. 72 h. olmak üzere 92 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 2 çift kayıtlıdır.

DUHANCI(ODUNCU) MAHALLESݹ³⁶: Bu mahallede Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir. 27 m. 91 h. olmak üzere 118 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

130 TD 136, s. 33b, 34a. b.

131 TD 136, s. 34b, 35a. b.

132 TD 136, s. 35b, 36a. b, 37a.

133 TD 136, s. 37a. b, 38a.

134 TD 136, s. 38a. b.

135 TD 136, s. 38b.

136 TD 136, s. 38b, 39a.

20

TATUR MAHALLESݹ³⁷: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir.

10 m. 42 h. olmak üzere 52 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 çift kaydedilmişti.

TAVUKÇU MAHALLESݹ³⁸: Bu mahallede Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir. 11 m. 68 h. olmak üzere 79 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

Ayrıca 3 çift kayıtlıdır.

SAYECİ MAHALLESݹ³⁹: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir.

9 m. 53 h. olmak üzere 62 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

KARA KEÇİLÜ MAHALLESݹ⁴⁰: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir. 7 m. 46. h. olmak üzere 53 vergi nüfusu kaydedilmiştir.

İÇERÜ ŞEHİR MAHALLESݹ⁴¹: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir. 4 m. 23 h. olmak üzere 27 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

HARPURUT MAHALLESݹ⁴²: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir.10 m. 53 h. olmak üzere 63 vergi nüfusu bulunmaktaydı.

137 TD 136, s. 39a. b.

138 TD 136, s. 39b, 40a.

139 TD 136, s. 40a.

140 TD 136, s. 40a. b.

141 TD 136, s. 40b.

142 TD 136, s. 40b.

B. MAHALLELERİN NÜFUS DURUMU

Mahalleler Müslim Gayr-i Müslim

Depecik 353 - Derviş Bey 142 13 Debbagan 92 - Alaca Mescid 33 - Mescid-i Baldöktü 94 - Mescid-i Seydi Yar Kadı 89 - Mescid-i Bayram Beg 119 - Mescid-i Hacı Arab 24 - Camii Dündar 226 -

Mescid-i Bozatlu 233 - Mescid-i Emrullah Efendi 118 -

Kürtler 168 - Yalman 165 - Eski Bezzasistan 229 - Gebe İlyas 205 - Mescid-i Kulluoğlu 33 - Bostancı Çelebi 13 -

Mescid-i Cebelü Fakih 227 - Mescid-i Seydi Ahmed Fakih 82 -

Mescid-i Hacı Şah Ali 107 - Taceddin Halife 182 - Cami-i Gülek 264 - Mescid-i İsa Fakih 120 - Mescid-i Şeyh Veli 105 - Kapan 132 - Yenice 138 - Mescid-i Yozgat 98 -

22

Yaraş 66 - Cami-i Hacı Kılıç 209 - Mescid-i Kolpaklu 77 - Cami-i Sultan 141 - Taşkun 212 - Merkepçi 137 - Kalenderhane 237 - Tutak 89 - İslim Paşa 15 11 Mescid-i Hacet 73 - Konuklar 55 - Şadbakan 31 - Gürcü 41 3 Varsahan 56 - Köse Danişmend 54 - Mescid-i Pervane 8 - Hayinlü(Hasinlü) 317 2 Hürrem Çavuş 30 - Mescid Hacı Mansur 129 6 Samur 38 5 Neseb Hatun 40 5 Tus 37 - Mescid-i Hacı Mahmud 58 - Tac-ı Kızıl 44 4 Emir Sultan 33 4 Hacı Uz (Hacı Avus) 79 - Mumcu Halil 35 - Cami-i Lala 201 - Tavukçu 21 - Ahi İsa 20 -

Cema’at adıyla kaydolunan mahalleler;

Cema’at-i Rumiyan - 204 Cema’at-i Ermeniyan - 306 Cema’at-i Ermeniyan-ı Sisander - 369 Mahalle-i Selman - 229 Mahalle-i Şehre Küstü - 108 Mahalle-i Bektaş - 92 Mahalle-i Duhancı/ Oduncu - 118 Mahalle-i Tatur - 52 Mahalle-i Tavukçu - 79 Mahalle-i Sayeci - 62 Mahalle-i Kara Keçilü - 53 Mahalle-i İçerü Şehir - 27 Mahalle-i Harpurut - 63 Toplam 6374 1815

Tobloda görüldüğü gibi 1584 yılında Kayseri mahallelerinde 6374 müslim, 1815 gayr-i Müslim olmak üzere toplam 8189 hane ve mücerred bulunmaktaydı. Bu bilgiye göre Kayseri Kazasının % 78’i Müslüman % 22’si Gayr-i Müslim idi. Kayseri Kazasında yaklaşık olarak hesaplanan nüfus 31985’tir. Nüfus konusu ileride daha ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Öte yandan Kayseri de 1584 yılında 66 imam, 30 müezzin, 24 muhassıl, 30 mutak, 7 müderris, 4 hatib, 3 mülazım, 1 kötürüm, 1 kayyım, 1a’ma, 1 muhzır, 1 tımar eri, 1 zaviyedar olduğu tespit edilmiştir.

II. BÖLÜM

136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE KAYSERİ KAZASINDA YERLEŞME VE NÜFUS

A. İSKAN BİRİMLERİ

Osmanlı taşra teşkilatında en büyük idari birim eyalettir. Eyalet sancaklara, sancaklarda başında “Kadı” bulunan “Kaza” adı verilen idari birimlere ayrılmıştı.¹⁴³ Kaza, Nahiyeler ile köylerin bulunduğu bir kır iskan merkezi olup bir kadılık bölgesidir. XVI. yüzyıldan itibaren kaza tabiri umumi şekilde kullanılmakta ve bölge tahrirlerinde bu ünitenin daha fazla göz önünde bulundurulduğu tahrir defterlerinden anlaşılmaktadır. Kazalar idari ve coğrafi durumlarına göre ortak özelliklere sahip köylerden müteşekkil nahiyelere bölünmüştür. Nahiye Osmanlı idari teşkilatının en küçük parçası olup daimi ve sınırlanmış bir bölgedir.¹⁴⁴ Osmanlılar zamanında idari teşkilat eyalet, sancak, kaza ve nahiye olmak üzere dört derece idi. Nahiye mıntıkası birkaç köyü ihtiva ederdi. Belirli bir sınırı olan ve “Karye” diye Tahrir defterlerinde kaydedilen köy, nahiyelerin en küçük birimidir. Hemen hemen bütün faaliyetleri ziraat ve hayvancılığa dayanmaktadır.

Ziraata tahsis edilmiş yer anlamındaki araziler için mezraa tabiri kullanılır.

Mezraalar “Köy altı yerleşme birimi” veya” kır iskan birimi” olarak kabul edilir.

Mezraa tabiri tahrir defterlerinde genellikle kullanılmakla birlikte bunun yerine

“Ekinlik” tabiri de kullanılır. Osmanlı tarım ekonomisi içinde köylünün iktisadi faaliyet sahası içinde ikinci bir tarım sahası konumunda olması nedeniyle vergiler bakımından da iktisadi bütünlüğü ilgilendirir. Mezraalar çoğu zaman miri arazinin bir parçası konumunda olup köyü tasarruf eden sipahinin gelirlerine kaydedildiği gibi, vakıf veya mülk olarak da tahsis edilebilmektedir.

Mezraalar da ziraati yapılan ürünler arasında çeşitlilik olmadığı göze

143 M.Tayyip Gökbilgin, “Nahiye” , İ.A, C. IX. , s. 37, 38.

144 Nejat Göyünç , XVI. Yüzyıl da Mardin Sancağı, Ankara 1991, s. 38.

çarpmakta ve yaygın olarak arpa, buğday gibi hububattan vergi alındığı bilinmektedir. Kayseri deki mezraaların temel özelliği zamanla iskan merkezleri durumuna gelmesidir. Bu durum farklı yollar ile gerçekleşmiştir.

Bölgede bulunan konar-göçerler tarafından kışlak olarak kullanılmaya başlanan mezraaların yerleşim alanı haline gelmesi önemli bir aşamadır.

Ayrıca bazı mezraalar ekilip biçilmesi için doğrudan aşiretlere tahsis edilmiş veya aşiretler tarafından işgal edilmiştir. Bu durum mezraaların köye dönüşmesini de hızlandırmıştır. Sonuç olarak mezraaların bazıları bölgede bulunan konar göçer teşekküller tarafından hem iktisadi hem de nüfus bakımından kuvvetlendirilerek geçici kır iskan yeri olmaktan öte zamanla köy statüsü kazanmıştır.¹⁴⁵

III. Murad döneminde 1584 (H. 992) yılında yapılan tahrir kaydına göre Kayseri de; Sahra, Koramaz, Cebel-i Ali, Cebel-i Erciyes, Kenar-ı Irmak, Karakaya, Karataş, Malya, İslamlu, Göstere ve Danişmendli nahiyeleri bulunmaktadır.

145 Tufan Gündüz, “Kayseri’de Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar Göçer Aşiretlerin Rolü”, II.

Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri 1998, s. 183-192.

26

B. KIR İSKAN BİRİMLERİ 1. SAHRA NAHİYESİ

Kayseri şehrinin kuzeydoğusunda bulunan ve büyük bir kısmı bugün merkez ilçeye bağlı olan ova köylerini kapsayan Sahra nahiyesinin 40 köyü 38 Mezrası 2 çiftliği bulunmaktaydı. İncelenen defterde mezraaların gelirleri köy hasılından ayrı olarak kaydedilmiştir. Bu nedenle bu çalışmada mezraaların hasılları da ayrı olarak ele alınmıştır. Çift, nim-çift veya bennak olarak yazılmış bazı şahısların isimlerinin yanında “be-cay-i pedereş”, ”be- cay-i pedereş maa biradereş”, “maa biradereş”, “maa şüreka” şeklinde kayıtlar görülmektedir. Bu kayıtlar bazı kişilerin babaları yerine veya babaları ve kardeşleriyle birlikte yada ortaklarıyla beraber aynı toprak parçasını tasarruf ettiklerini göstermektedir.

1584 tarihli tahrir defterinde Sahra nahiyesine tabi olan köyler şunlardır:

ANBAR VİRANI¹⁴⁶: Bugün de mevcut olan ve Anbar adıyla bilinen köyde 32 bennak, 12 caba, 3 ekinlü, 20 nim, 15 çift olmak üzere 82 vergi nüfusu ile beraber 1 imam ve 1 müezzin bulunmaktaydı. Arpa, buğday, bostan köyde üretilen başlıca mahsullerden olup köyde arıcılık da yapılmaktaydı. 10 adet zemin bulunan köyden alınan vergi hasılı 4700 akçeydi. Malikane ise 2440 akçeydi.

YENİCE¹⁴⁷: Diğer adı Seydi Salim olan köyde 2 nim, 5 çift, 3 Bennak, 8 Caba, 3 ekinlü olmak üzere 21 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam bulunan köyde başlıca arpa, bostan, buğday üretilmekteydi. Arıcılıkla da uğraşılmakta olan köyde 1 adet değirmen bulunmaktaydı. Vergi hasılı 1500

146 TD 136, s. 41b.

147 TD 136, s. 42a.

akçe olan köyde malikane 890 akçeydi. Bugün bu isimde bir köy mevcut değildir.

YORGAN¹⁴⁸: Bu köyde 7 bennak, 8 çift, 1 ekinlü, 14 caba, 2 nim olmak üzere 32 vergi nüfusu bulunmakta olup bir de imam kaydolunmuştur. 8 adet zemin bulunmakta olan köyde üretilen ürünler arpa, buğday, bağ, bostan ve sebzeydi. Köyden alınan vergi hasılı 2500 akçe iken malikane 2862 akçeydi.

ALAGÖZ¹⁴⁹: Bu köyde 10 vergi nüfusu bulunmakta olup bunlardan 2’si bennak, 4 ‘ü caba, 1’i çift, 3 ‘ü ise nim-çift olarak kaydedilmişti. Çift ve nim-çift olanlar kardeşleri ile birlikte babalarının yerine kaydolunmuşlardı. Ayrıca köyde bir de imam bulunmaktaydı. 11 adet zemin bulunmakta olan köyde arpa, buğday, meyve, bağ, bostan üretilen ürünlerdendi. Arıcılık da yapılan köyde 1 adet değirmen bulunmaktaydı. Vergi hasılı 3500 akçe iken malikane 2265 akçeydi. Bugün de aynı ismi taşıyan köy merkez ilçeye bağlıdır.

CIRGALAN¹⁵⁰: Bu köyde 83 vergi nüfusu bulunmakta olup bunlar, 1 ekinlü, 5 çift, 33 bennak, 23 caba, 21 nim-çift olarak kaydedilmişti. Bunların içinde 2 nim ortaklarıyla birlikte, 1 nim kardeşleriyle birlikte, 5 nim kardeşleriyle birlikte babalarının yerine, 4 nim, 1 çift babasının yerine kaydolunmuşlardı.

Ayrıca bir de imam bulunmakta olan köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday, bağ, meyve, bostan idi. Arıcılık da yapılan köyde 1 tane bezir-hane bulunmaktaydı. Vergi hasılı 7288 akçe iken malikane 5282 akçeydi. Bugün de bu ismi taşıyan köy merkez ilçeye bağlıdır.

KUMARLU¹⁵¹: Bu köyde 2 çift, 23 bennak, 2 ekinlü, 25 caba, 16 nim olmak üzere 68 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Bunlar içinde 2 nim kardeşleriyle birlikte babalarının yarine, 4 nim ortaklarıyla birlikte, 1 nim kardeşleriyle

148 TD 136, s. 42a.

149 TD 136, s. 42b.

150 TD 136, s. 43a.

151 TD 136, s. 43b.