Finansal Piyasalar, Ürün ve Hizmetler Açısından İstanbul Finans Merkezi

(1)

Deloitte Danışmanlık Haziran 2012

Finansal Piyasalar, Ürün ve Hizmetler Açısından

İstanbul Finans Merkezi

Deloitte; 2007 yılında Türkiye Bankalar Birliği sponsorluğunda İstanbul’un Uluslararası Finans Merkezi olma potansiyelinin değerlendirilmesi çalışmasını yürütmüş, 2009 yılında ise yapmış olduğu çalışmayı güncellemiştir

2007 Yılında İstanbul ile Karşılaştırma Çalışması Yapılan Finans Merkezleri

Londra

Moskova Dublin

Dubai

Varşova

2009 Yılında İstanbul ile Karşılaştırma Çalışması Yapılan Finans Merkezleri

Londra

Moskova Dublin

Madrid

İsrail Singapur

2012 Yılında Önem Kazanan Finans Merkezleri

Londra

Dubai Madrid

Singapur

Şangay

(2)

Kaynak: Deloitte’un uluslararası finans sektörü oyuncuları, profesyonel hizmet firmaları ve Türkiye’de yer alan önemli paydaşlarla yapmış olduğu görüşmelerin sonucunda ortaya çıkmıştır; bu çalışmada 200’den fazla bilgi kaynağı ile birlikte birçok uluslararası finans merkezi kurulmasındaki gözlemler ve elde edinilen deneyimler kullanılmıştır.

En Önemli

En Önemsiz Önem Derecesi

“Olabilecek En İyi”

“Olabilecek En Kötü”

10

8

6

4

2

0

Finansmerkeziolarakperformans

Londra

Moskova

Dublin Londra

Moskova Dublin

Londra

Moskova Londra

Moskova Dublin

Dublin Londra

Moskova

Dublin Londra

Dublin Singapur

Moskova Londra

Singapur

Moskova Londra

Londra

Dublin

Moskova Londra

Singapur Londra

Dublin Madrid

Madrid

Israil Singapur

Moskova

Israil Madrid Singapur

Israil Israil Madrid Singapur

Madrid Singapur

Israil Singapur

Singapur

Madrid

Israil

Madrid

Singapur Israil

Israil Madrid

Dublin Singapur Moskova Dublin

Israil Madrid

Dublin

Madrid

Israil

Singapur Dublin

Israil

Madrid Israil

Londra

İstanbul

Moskova Moskova

2009 yılında gerçekleştirmiş olduğumuz fizibilite çalışmasına göre Finans Merkezi olma vizyonun gerçekleştirilmesi için İstanbul’un güçlü yönlerinin ön plana çıkarılması, engel teşkil eden unsurların ise geliştirilmesi gerekmektedir

Nitelikli İşgücü Kaynağı

Finansal Hizmetler Sektörü Derinliği

İmaj

Politik ve Ekonomik İstikrar Yasal Ortam

Mali Ortam

Düzenleyici Çerçeve

Altyapı

Yaşam Tarzı / Hayat Pahalılığı İş Yapma Kolaylığı

İş Yapma Maliyeti

Profesyonel Hizmetlere Erişebilirlik

Değişen ekonomik koşullar ve finans merkezi rekabet unsurları sebebiyle 2012 yılında karşılaştırma yapılan finans merkezlerinde piyasa değerlerinin ve önem kazanan ürünlerin değiştiği gözlemlenmiştir

4

Londra

Madrid

Dubai

Şangay

Singapur

• 2009 yılında 2.7 trilyon $ ile piyasa değeri açısından 6. sırada olan ancak 2011 yılında değer kaybederek 2.3 trilyon $’a düşen Şangay Borsası

• Büyük bir ivme ile 2010 yılında %12.2 oranında büyüyen bir finansal hizmetler sektörü

• Özellikle sigortacılık ve reasürans alanında güçlü bir bölgesel bir merkez

• Varlık yönetimi, sigortacılık ve reasürans, Asya Dolar Piyasası, Döviz Piyasası, Türev Piyasası odaklanılmış piyasa ve ürünler

• 2011 yılında % 19 oranında artan bir finansal sektör aktif büyüklüğü

• 2011 yılında %34 gerileyerek, 201 milyar $’a düşen İMKB’deki şirketlerin piyasa değeri

• Son dört yıl içindeki Bankacılık aktiflerinin birleşik büyüme oranı %18, sigorta & bireysel emeklilik aktiflerinin birleşik büyüme oranları ise % 15

İstanbul

• Dünya çapında erişime sahip ve finansal hizmetlerin tümünü sunan bir merkez

• Finansal kriz sonrası piyasa değerine göre 5. sıradan, 2011 yılında piyasa değeri 3.2 trilyon dolar ile 4.

sıraya yükselen Londra Borsası

• Önemli bir uluslararası emtia, türev ürünler ve döviz merkezi

• İşlem hacmine göre Avrupa’nın 4. en büyük borsası

• Kobi bankacılığı ürünleri, kredi sigortası, teminatlı bono gibi spesifik ürünlere odaklanan bir finans merkezi

• Tahvil piyasası işlem hacmi acısından 2010 yılında 2., 2011 yılında ise % 63’lük oranında artış ile 1.

sırada yer alan borsa

• 2009 yılındaki kriz ile % 3.2 değer kaybeden, 2010 yılında %3, 2011 yılında % 3 değer kazanarak 267 milyar $’a ulaşan GSYIH

• Nasdaq Dubai Borsası ürünleri; hisse senedi, türev ürünleri, yatırım fonları sukuk (faizsiz bono) gibi

geleneksel tahvil ürünleri

(3)

2,9 2,9 2,9

2,5 2,2 2,1 1,9 1,9 1,9

$-

$1

$2

$3

$4

Aktifler Trilyon

Dolar

0 3 6 9 12 15

2008 2009

2011 yılındaki aktiflerine göre en büyük 10 Banka sıralaması 2009 yılı ile karşılaştırıldığında global kriz sonrası yeniden yapılanan ekonomi ile Çin Bankalarının ön sıralara yerleştiği görülmektedir

5

Aktiflerine Göre En Büyük 10 Banka - 2009 Aktiflerine Göre En Büyük 10 Banka - 2011

Piyasa Değerlerine Göre En Büyük 10 Piyasa - 2009 Piyasa Değerlerine Göre En Büyük 10 Piyasa - 2011

0 3 6 9 12 15

2010 2011 Trilyon

Dolar Trilyon

Dolar

2,8 2,6 2,5 2,5 2,4 2,3 2,3 2,2 2,1 2,0

$-

$1

$2

$3

Aktifler Trilyon

Dolar

Kaynak: Forbes 200o List, World Federation of Exchanges (WFE)

2011 yılında piyasalardaki tahvil hacmi artış oranı, hisse senedi hacmi artış oranından oldukça yüksek olduğu görülmektedir

6

Hisse Senedi İşlem Hacmi Tahvil İşlem Hacmi

Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri İşlem Hacmi Genel Açıklama

• 2008-2009 yılı global kriz sonrasında düzelmeye başlayan ekonomi ile değerlenen piyasaların, 2011 yılındaki dalgalanmalar ve güven ortamının yok olması ile düşüşe geçtiği görülmektedir.

• Dünya borsaları arasında İMKB’nin konumu incelendiğinde, piyasa değerine göre 2009 yılında 25. sıraya kadar çıkan İMKB, 2011 yılında ise 32. sıraya gerilemiştir.

• Hisse senedi işlem hacmi sıralaması incelendiğinde, İMKB, 2011 yılında 424 milyar $’lık işlem hacmi elde ederek dünya borsaları arasında 20. sırada yer almıştır.

• Tahvil işlem hacmi sıralaması incelendiği ise, IMKB 518 milyar $ ile 8. sırada yer almaktadır.

• Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri işlem hacmi incelendiğinde, VOB 74 milyon adet ile 27. sırada yer almaktadır.

0 3 6 9 12 15 18 21

2010 2011

0 3 6 9 12 15 18

21 2010

2011

0 1 2 3 4 5

2010 2011 Trilyon

Dolar

Trilyon Dolar

Milyar Adet

Kaynak: World Federation of Exchanges (WFE)

(4)

**Reel GSYİH Büyüme Oranları (2008 – 2016*)**

0,7%

-4,8%

9,0% 8,5%

2,3%

3,2% 4,0%

4,3% 4,5%

1,4%

-2,2%

4,2% 2,8% 2,7% 3,3% 3,7% 3,8% 3,9%

2,8%

-0,6%

5,3%

3,9% 3,5%

4,1% 4,4% 4,6%

4,6%

-6,0%

-4,0%

-2,0%

0,0%

2,0%

4,0%

6,0%

8,0%

10,0%

2008 2009 2010 2011 2012* 2013* 2014* 2015* 2016*

Türkiye AB Global

Genel Açıklama

Çin, Brezilya, Rusya ve Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler güçlü bir GSYİH ve finansal sektör aktif büyüklüğü ile bir çok gelişmiş Avrupa ülkesinden daha hızlı ilerlemektedir

Finansal Sektör Aktif Büyüklüğü

• 2008-2009 yıllarındaki global ekonomik kriz sonrası, reel GSYİH 2011 itibariyle %8,5 seviyesine ulaşmıştır. Ancak Euro bölgesi krizi sebebiyle büyümenin yavaşlayacağı öngörülmektedir.

• Hükümet 2023 yılında Türkiye’nin nominal GSYİH ‘nın $ 2 Milyar olmasını hedeflemiştir.

• Finansal sektörün büyüklüğü artış trendini sürdürerek 2011 yılı sonu itibariyle 1,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

• Banka Aktiflerinin GSYİH’ya oranı artmaya devam etmiştir. Bu oranının hala gelişmiş ülkelerin altında seyretmesi Türk bankacılık sektörünün büyümeye devam edeceğini işaret etmektedir.

• BES finansal sektör içerisinde en çok büyüyen sektör olmuştur ve önemli bir potansiyeli olduğunun işaret etmektedir.

0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600

2008 2009 2010 2011

Bankalar

Merkez Bankası

Sigorta ve Bireysel Emeklilik Menkul Kıymetler Ara Kur.

Diğerleri**

Milyar TL

Kaynak: Economic Inteligent Unit (EIU), BDDK

-12,0%

-7,0%

-2,0%

3,0%

8,0%

13,0%

-5% 5% 15% 25%

Çin

Hindistan

Brezilya Rusya

Türkiye

Ukrayna Polanya

Romanya

Yunanistan Italya

Hollanda

Almanya Fransa

Reel GSYİH Büyüme Oranları 2011 %

Finansal Sektör Aktif Büyüklüğü Büyüme Oranı (2008-2011) %

Balonların Büyüklüğü: Finansal Sektör Aktif Büyüklüğü 2011

İngiltere

Finansal Sektör Aktif Büyüklüğü ile GSYİH Karşılaştırılması(2011)

949 1.062

1.285 1.531

Toplam

26 24 29 31 29

5 6

9 12 14

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

2007 2008 2009 2010 2011

A Tipi

Emeklilik Yatırım Fonları B Tipi

8

2011 yılsonu itibariyle, küresel krizin etkilerinin yanı sıra, enflasyondaki artış ve yatırımcı güveninin azalması ile Türkiye finansal piyasaları da olumsuz etkilenmiştir

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası

Milyar TL 25

Toplam Fon Sayısı

54 79 64 74

Yatırım Fonları İşlem Hacmi

400 442 459

566 636

İMKB’de Hisse Senetleri İşlem Hacmi ve Piyasa Değeri

388 333

483

636 695

336 182

351 473

381

0 100 200 300 400 500 600 700 800

2007 2008 2009 2010 2011

İşlem Hacmi Piyasa Değeri

Milyar TL

Genel Açıklama

• VOB’daki işlemlerin yaklaşık %90’nı hisse senedi endeksi sözleşmeleri ile yapılmakta, ikinci olarak döviz işlemleri gelmektedir. Yıllar itibariyle incelendiğinde işle hacmi artış hızı azalmış, 2011 yılı itibariyle % 2 ‘lik bir artış ise 440 milyar TL’ye, sözleşme adedi ise 74 milyon ulaşmıştır.

• İMKB’nin piyasa değeri global kriz nedeniyle 2011 yılında %19 oranında gerileyerek 381 milyar TL’ye düşmüş ancak buna karşın işlem hacmi %9 artarak 695 milyar TL’ye ulaşmıştır.

• SPK, İMKB, TSPAKB ve TOBB işbirliğinde yürütülen Halka Arz seferberliği ile işlem gören hisse senedi sayısı 2011 yılı itibariyle 375’e çıkmıştır.

• Ağırlıklı olarak B Tipi fonu’nun işlem gördüğü ve emeklilik yatırım fonlarının işlem hacminin bir önceki yıla kıyasla 2011 yılında % 21 artığı, toplam fon büyüklüğünün ise yaklaşık 45 milyar TL’ye ulaştığı gözlemlenmektedir. Fon çeşitliliğin artması ile yatırım fonları 2011 yılı itibariyle 636’ya ulaşmıştır.

118,04 188,23 310,94

419,61 402,06 10,43

19,63 22,63

11,16 34,45

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

2007 2008 2009 2010 2011

Faiz Enerji Emtia Döviz Endeks Toplam İşlem Adedi (Milyon) Milyar TL

Kaynak: TSPAKB

(5)

45 59

62 68 88

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

2007 2008 2009 2010 2011

Özel Sektör Borç Stoku

Hazine Bonosu

Kamu Uluslararası Tahvil Stoku

Devlet Tahvili

9

Türkiye’de işlem gören menkul kıymetler, hem stok hem de işlem hacmi açısından değerlendirildiğinde en yüksek paya sahip olanın SGMK olduğu görülmektedir

Sabit Getirili Menkul Kıymetler (SGMK) İşlem Hacmi

Milyar TL

Takasbank Ödünç Pay Senedi Piyasası İşlem Hacmi

Takasbank Para Piyasası İşlem Hacmi

27

38 38

48 97

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

2007 2008 2009 2010 2011

İşlem Hacmi

Milyar TL

Genel Açıklama

• 2007 yılında devlet tahvili ve hazine bonosundan oluşan kamu iç borç stoku 255 milyar TL iken, 2011 yılında 370 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2011 yılında ise Hazine Bonosu iç borç stoku kalmamıştır.

• TL’nin değer kaybetmesi ile Eurobond tahvillerinde bir önceki yıla göre %29’luk bir artış olmuş 88 milyar TL’ye ulaşmıştır.

• Özel Sektör Borç Stoku piyasa koşulları ve mevzuatta yapılan iyileştirmeler sonucunda 2011 yılında bir önceki yıl ile karşılaştırıldığında 5 kat artmış, 15 milyar TL’ye ulaşmıştır.

• 2007 yılında 27 milyar TL olan Takasbank Para Piyasası işlem hacmi 2010 yılında yaklaşık 2 kat artarak 48 milyar TL’ye ulaşmış, 2011 yılında ise yine 2 kat artarak 97 milyar TL’ye erişmiştir.

• Takasbank tarafından 2005 yılında faaliyete geçirilen Ödünç Pay Senedi Piyasası işlem hacmi yıllar itibariyle artış gösterirken, 2011 yılında %8’lik bir düşüş ile 2,7 milyar TL’ye gerilemiştir.

1.401 1.333 2.053

2.927 2.692

0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000

2007 2008 2009 2010 2011

İşlem Hacmi

Milyon TL

Borçlanma Araçları Stoğu

Kaynak: TSPAKB

2011 yılında yerli yatırımcıların döviz mevduatı ve Euro tahvili tercih ederken, yabancı yatırımcılar mevduatı tercih etmektedir

Milyon TL 2010 2011 Değişim

(2010-2011)

TL Mevduat 380.517 417.299 9,7%

Döviz Mevduat 144.790 180.689 24,8%

Katılım Bankası

Fonları 33.695 39.672 17,7%

Tahvil/Bono 61.199 67.537 10,4%

Euro Tahvil 5.302 6.437 21,4%

Yatırım Fonu 42.998 49.914 -14,1%

Repo 1.501 1.355 -9,7%

Hisse Senedi 56.048 53.072 -5,3%

Toplam 726.050 806.975 11,1%

Yerli Yatırımcıların Yatırımları

Milyon TL 2010 2011 Değişim

(2010-2011)

Hisse Senedi 109.679 86.096 -21,5%

Tahvil Bono 49.172 67.530 37,3%

Euro Tahvil 1.438 767 -55,3%

Mevduat 13.353 24.969 87,0%

Toplam 173.919 179.362 3,1%

Yabancı Yatırımcıların Yatırımları

Hizmet Aracı Kurumlar Ticari Bankalar Yatırım ve Kalkınma Bankaları

Hisse Menkul Kıymet Ticareti Tahvil Alım-Satıma Aracılık Repo- Ters Repo

Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Aracılık Yüklenimi

Yatırım Danışmanlığı Portföy Yönetimi



 



(6)

• Mevcut piyasalarda büyüme nasıl sağlanır? Yatırımcılar nasıl çekilebilir?

• Diğer finans merkezleri ile karşılaştırıldığında vergi, mevzuat açısından avantaj sağlayacak ürünler hangileridir?

• Maliyetler nasıl azaltılabilir?

• Piyasa ve ürün çeşitliliği artırılmalı mı? Yoksa stratejik hedefler doğrultusunda belirli bir ürüne/piyasaya/hizmete odaklanılarak konusunda uzmanlaşmış bir finans merkezi mi olmalı?

Türkiye finansal piyasalar, ürün ve hizmet çeşitliliği açısından bir çok finans merkezinin gerisinde olmasına rağmen gelişmekte olduğu, ancak herhangi bir ürün/hizmet için uzmanlığı bulunmadığı gözlemlenmektedir

İstanbul Uluslararası Finans Merkezi’nin Piyasa Büyüklüğü

Kredi Ürünleri

Mevduat Ürünleri Yatırım Ürünleri Türev Ürünler Sigorta & Emeklilik

Hedeflenen Strateji Leasing Factoring Nakit Yönetimi Dış Ticaret

Finansmanı Proje Finansmanı Bankacılık ve Aracılık Faaliyetleri

• Tahvil ve bono benzeri uzun vadeli, kur riski taşımayan enstrümanların piyasaya sürülmesine devam edilmelidir.

• Türkiye’de de, emeklilik, sigorta ve hisse senedi piyasalarının gelişmesine paralel olarak yerel ve bölgesel varlık yönetimi faaliyetlerinin artacağı düşünülmektedir.

• Sukuk (faizsiz bono sistemi) gibi, muadillerine göre daha az riskli bazı İslami finans yatırım ürünleri piyasaya sunulmuş, bu ürünler gayrimüslim kurumsal yatırımcıların da dikkatini çekmiştir.

• Düşük enflasyon ve kur riskini yönetmeye yardımcı olacak, İstanbul Finans Merkezi olma yolunda odaklanılabilecek ürünler:

- Türev ürünler - Sigorta ürünleri - Varlık hizmetleri merkezleri

- İslami prensiplere uygun finansal ürünler

• Diğer taraftan, son birkaç senede finansal hizmetler piyasasına son derece başarılı yeni ürün ve hizmetlerin sunulduğu görülmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır:

- Altın ve gösterge kamu borçlanma senetlerine endeksli yeni vadeli işlem sözleşmeleri - Fon sepetleri, serbest fonlar, korumalı fonlar, garantili fonlar ve gelire endeksli borçlanma araçları - Farklılaştırılmış yatırım fonları (altın fonları, ana para korumalı fonlar, çevreci yatırım fonları)

- Çeşitlendirilmiş mevduat ürünleri (altın depo hesabı, tüm yabancı paralar cinsinden döviz hesabı ve TÜFE, DİBS faizi gibi çeşitli göstergelere endeksli mevduat hesapları

İyi düzenlendiği ve vergisel açıdan avantajlı olduğu sürece olgunlaşan piyasalar bir finans

merkezi olarak İstanbul’a olan güveni artıracak ve uluslararası sermaye piyasalarıyla bağlarını

kuvvetlendirerek, maliyetleri aşağı çekecektir

(7)