D
Do oç ç..D D r r.. M Me eh hm me et t H HE EL LV VA AC CI I
‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dal›
Ö¤retim Üyesi
B
BO OR RÇ ÇL LA AR R V VE E T T‹ ‹C CA AR RE ET T K KA AN NU UN NU U B
BA AK KI IM MI IN ND DA AN N
P
PA AR RA A B BO OR RÇ ÇL LA AR RIIN ND DA A F
FA A‹‹Z Z K KA AV VR RA AM MII
I
Yay›n No : 947 Hukuk Dizisi : 374
1. Bas› - fiubat 2000 - ‹STANBUL
I
ISSBBNN 997755 -- 448866 -- 884488 -- 55
Copyright©Bu kitab›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz.
Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 Dizgi - Bask› - Cilt : Beta Bas›m A.fi.
e mail: beta@betabasimyayim.com.tr
II
III
Sevgili Eflim Serap’a
Sonsuz Muhabbet ve Sevgi ile,
Ö ÖN NS SÖ ÖZ Z
Y›llard›r ülkemizde yaflanan enflasyon ve bunun devam› olarak enflasyonun bir para politikas› olarak benimsenmesi, faiz meselesini güncel bir hale getirmifl bulun- maktad›r. Faizin enflasyon uygulamas›na karfl› bir çözüm olabilece¤i düflünülerek ç›- kar›lan 3095 say›l› Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine iliflkin Kanun’da zaman içinde idarenin yetersiz çal›flmas› sonucu olarak, çözüm olmaktan ç›km›fl ve hatta sorun ya- rat›r hale gelmifltir. Bu sebeple Anayasa Mahkemesi taraf›ndan bu kanunun oran dü- zenleyen hükümleri iptal edilmifltir. Henüz yürürlü¤e girmeyen ve alt› ay içinde yü- rürlü¤e girecek olan iptal karar›, yeni bir düzenleme yap›lmad›¤› takdirde uygulama bak›m›ndan önemli bir boflluk ortaya ç›karabilecek durumdad›r.
Bu çal›flman›n sürdü¤ü s›rada ortaya ç›kan bu durum, çal›flman›n seyrini de¤ifl- tirmifl ve uygulaman›n ihtiyac› göz önünde bulundurularak, bu durumda oluflacak çözüm yollar› de¤erlendirilmifl ve ayr›ca faiz kavram› ile birlikte benzer kavramlar üzerine yo¤unlafl›larak, yeni uygulama ve düzenlemeye katk›da bulunma amac› gü- dülmüfltür.
Nihayet çal›flman›n kitap haline getirilmesi için kitapevine verilmesini takiben 15.12.1999 kabul tarihli, 4489 numaral› “Kanunî Faiz ve Temerrüt Faizine ‹liflkin Kanunda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun” yay›nlanm›fl ve 4. maddesinde dü- zenlendi¤i üzere 1 Ocak 2000 itibariyle yürürlü¤e girmifltir. Söz konusu düzenleme- nin eserin içinde yer almas›, eserin yaz›ld›¤› ve savunuldu¤u biçimden gerek flekil, gerek içerik aç›s›ndan farkl›l›k arz etmesini gerektirmektedir. Oysa eser bir doçent- lik tez çal›flmas› olarak yap›lm›flt›r ve eser sahibi taraf›ndan, doçentlik tez çal›flma- s›n›n gelene¤ine uygun olarak savunuldu¤u flekli ile yay›nlanmas› tercih edilmekte- dir. Bu sebeple eserin ilk bask›s› olan bu bask› da, yap›lan yeni düzenleme eserin so- nuna k›sa bir aç›klama ile eklenmifl ve eserin içine ifllenmesi bir sonraki bask›ya b›- rak›lm›flt›r.
Akademik düzende doçentlik tezi haz›rlama zorunlulu¤u olmamakla beraber, özellikle Hukuk Fakülteleri eski düzenlemede doçentlik tezi olarak adland›r›lan ça- l›flmalar›, eser de¤erlendirmelerinde hakl› ve gerçekçi bir tutumla aramaya devam etmektedirler. Bu sebeple çal›flma, doçentlik tezi olarak haz›rlanm›fl ve 18 Kas›m 1999 tarihinde Prof. Dr. Ünal TEK‹NALP, Prof. Dr. F›rat ÖZTAN, Prof. Dr. Hüseyin ÜLGEN, Prof. Dr. Merih Kemal OMA⁄ ve Prof. Dr. Ali Necip ORTAN’dan oluflan jü- ri taraf›ndan oybirli¤i ile baflar›l› bulunmufltur.
Bu çal›flman›n ortaya ç›kmas›, bütün bilimsel çal›flma içinde bulunanlar›n de-
¤erlendirebilece¤i gibi zor ve zahmetli bir dönemin yaflanmas› ve fedakarl›klarla do¤- V
ru orant›l›d›r. Yazar›n an›lan bu durumdan, bilimsel çal›flman›n sahibi olarak flika- yet hakk›n›n bulunmad›¤› aç›kt›r. Ancak bu dönemi birlikte geçirenlere katk›lar›n- dan dolay› teflekkür etmek, nezaket kaidelerinin ötesinde bir borçtur. Bu borcu öde- mek mümkün olmamakla beraber, bu çal›flman›n tamamlanmas› aflamas›nda geçir- di¤im rahats›zl›k sonucu, evden d›flar› ç›kmam›n imkans›z oldu¤u bir dönemde, ihti- yac›m olan her kayna¤› hiçbir tereddüt ve y›lg›nl›k göstermeksizin büyük bir sürat- le bana sa¤layan ve çal›flman›n tashih ve bask› ifllerinde de bana yard›mc› olan eflim Yard›mc› Doçent Dr. Serap HELVACI ile kardeflim Yard›mc› Doçent Dr. ‹lhan HEL- VACI’ya sonsuz teflekkürlerimi okuyucunun bilgisine sunmak isterim.
Eserin bask› aflamas›nda tashihlerine yard›mc› olan kürsümüzün genç ve de-
¤erli araflt›rma görevlileri M. Fatih ARICI ve Alihan AYDIN’›n özverili çal›flmalar›n›
burada teflekkürle anmak isterim.
Bu çal›flman›n kitap haline getirilmek suretiyle okuyucunun ilgisine sunulma- s›n› sa¤layan, bilimin ve kitab›n yayg›nlaflmas›n› ciddiyet ve özveri ile destekleyen BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’nin tüm mensuplar›na, özellikle Say›n Rahmi ARI- KAN ile dizgi çal›flmalar›n› övgüye de¤er bir h›zla ve titizlikle tamamlayan Gülgonca ARSLANYILMAZ’a da teflekkürü borç bilirim.
Bütün bunlara ek olarak, herzaman oldu¤u gibi küçücük yafllar›na ra¤men, ba- balar›n›n çal›flmas›na engel olmamak için, kendi mutluluklar›n›n ertelenmesine son- suz bir sab›r ile katlanan o¤ullar›m Sinan HELVACI ile Selim HELVACI’n›n bu ola-
¤anüstü yüce davran›fllar›n›n bilinmesinin gerekti¤i inanc›nday›m. Ayr›ca bilim ha- yat›n›n bütün zorluklar›na bizzat gö¤üs germek zorunda oldu¤u halde, evde bir an- nenin bulunmas› mutlulu¤unu ev halk›n›n bütününe istisnas›z yaflatan, sevgi ve flef- katini bizden esirgemeyen sevgili eflim Yard›mc› Doçent Dr. Serap HELVACI’ya olan minnet ve sevgimi burada bir kez daha belirtmek isterim. Bu minnet ve sevginin bir ifadesi olarak bu kitab› kendisine ithaf ediyorum.
Ac›badem, 19.01.2000 DD ooçç ..DD rr.. MMeehhmmeett HHEELLVVAACCII VI
‹
‹Ç Ç‹ ‹N ND DE EK K‹ ‹L LE ER R
‹Ç‹NDEK‹LER ... VII-X KISALTMALAR ... XI
G‹R‹fi ... 1
B‹R‹NC‹ BÖLÜM G GEENNEELL BB‹‹LLGG‹‹LLEERR I I.. KKOONNUUNNUUNN ÖÖNNEEMM‹‹ VVEE SSIINNIIRRLLAANNDDIIRRIILLMMAASSII ... 9
I III.. FFAA‹‹ZZ KKAAVVRRAAMMIINNAA ‹‹LL‹‹fifiKK‹‹NN HHÜÜKKÜÜMMLLEERR‹‹NN KKIISSAA TTAARR‹‹HHÇÇEESS‹‹ ... 11
1.) Genel Olarak ... 11
2.) Eski Yunan Hukuku... 12
3.) Roma Hukuku ... 13
4.) Cermen Hukuku ... 15
5.) Cumhuriyet Öncesi Türk Devletlerinin Hukuku ... 15
6.) Cumhuriyet Dönemi Türk Hukuku ... 17
A.) 3095 Say›l› Faiz Kanunu’nun Yürürlü¤e Girmesinden Önceki Dönem ... 19
B.) 3095 Say›l› Faiz Kanunu’nun Yürürlü¤e Girmesinden Sonraki Dönem... 20
I IIIII.. TTÜÜRRKK HHUUKKUUKKUUNNDDAA FFAA‹‹ZZ‹‹ DDÜÜZZEENNLLEEYYEENN GGEENNEELL HHÜÜKKÜÜMMLLEERR ... 21
1.) Borçlar Kanunu’nda Düzenlenen Genel Nitelikli Faiz Hükümleri ... 22
A.) Faize ‹liflkin Genel Düzenleme ... 23
a.) Anayasa Mahkemesinin ‹ptal Karar› Üzerine Hükmün Kazand›¤› Önem ... 23
b.) Faize ‹liflkin Suiistimallerin Önlenmesi ... 25
B.) Temerrüt Faizine ‹liflkin Düzenleme... 27
C.) Anapara Faizine ‹liflkin Düzenleme ... 29
D.) Faizin Fer’i Niteli¤ine ‹liflkin Düzenleme ... 30
2.) Ticaret Kanunu’nda Düzenlenen Genel Nitelikli Faiz Hükümleri... 31
A.) Ticari Faize ‹liflkin Özel Düzenlemeler ... 31
B.) Anapara ve Temerrüt Faizi Ayr›m›n› Vurgulayan Düzenlemeler ... 32
C.) Terim Sorunu ve Uygulanamayacak Hükümler Düzenlemesi... 34 VII
3.) 3095 Say›l› Faiz Kanunu’nda Düzenlenen Genel Nitelikli
Faiz Hükümleri ... 34
A.) Anapara ve Temerrüt Faizi Ayr›m›n› Vurgulayan Düzenlemeler... 36
B.) Oranlara ‹liflkin Düzenleme... 37
a.) Yükseltilen Oranlara Yönelik Düzenleme ... 37
b.) Uygulanamayacak Hükümlere Yönelik Düzenleme ... 38
C.) Yabanc› Para Borçlar› Bak›m›ndan Faiz Düzenlemesi ... 39
I IVV.. BB‹‹RR‹‹NNCC‹‹ BBÖÖLLÜÜMMÜÜNN SSOONNUUCCUU... 41
‹K‹NC‹ BÖLÜM F FAA‹‹ZZ KKAAVVRRAAMMII I I.. GGEENNEELL OOLLAARRAAKK ... 43
I III.. FFAA‹‹ZZ‹‹NN TTEEMMEELL NN‹‹TTEELL‹‹KKLLEERR‹‹ ... 44
1.) Faizin Özellikleri ... 44
A.) Para Borcunun Varl›¤›... 44
a.) Para Borcunun Tan›m› ... 45
b.) Para Borcuna Ba¤lanmay› Düzenleyen Hükümler ... 47
c.) Para Borcunun Kayna¤› ... 50
B.) Fer’i Nitelikli Olmas› ... 50
a.) Faizin As›l Alaca¤a Ba¤l› Olarak Görüldü¤ü Haller... 51
a.1) Faizin Do¤umu ve Sona Ermesi... 51
a.2) Faizin Ödenmesi veya Ödenmifl Say›lmas› ... 53
a.3) Faizin As›l Alaca¤a ‹liflkin Teminatlardan Yararlanmas› ... 54
a.3.1.) Menkul Rehninde Faizin Durumu ... 55
a.3.2.) Gayr›menkul Rehninde Faizin Durumu ... 56
a.3.3.) Kefalette Faizin Durumu... 59
b.) Faizin As›l Alacaktan Ba¤›ms›z Oldu¤u Haller... 60
C.) Zamana Ba¤l› Olarak ‹fllemesi ... 63
2.) Genel Olarak Faiz Tan›m› ... 64
3.) Faiz Kavram›n›n Benzer Kavramlarla Karfl›laflt›r›lmas›...66
A.) Dönemsel Karfl›l›klar ... 67
a.) Kira Paras› ... 67
b.) Kâr Pay› ... 69
c.) Ticaret Ortakl›klar›nda Sermaye Pay› Nedeniyle Oluflan Faiz... 70
c.1.) fiah›s Ortakl›klar›nda Sermaye Pay› ‹çin Faiz ... 70
c.1.1) Sermayenin Ortakl›¤a Ait Olmas›... 72
c.1.2.) Orta¤›n Getirdi¤i Sermayenin Para Olmama Olas›l›¤› ... 73 VIII
c.2.) Kooperatiflerde Sermaye Pay› ‹çin Faiz ... 75
d.) Haz›rl›k Devresi Faizi ... 76
e.) K›ymetli Evrak›n ‹skontosu ... 78
B.) Dönemsel Olmayan Karfl›l›klar ... 79
C.) Giderim Akçeleri ... 80
a.) Belirli Bir Zarar› Ortadan Kald›rmaya Yönelik Olanlar ... 81
a.1.) Tazminat ... 81
a.2.) Vade Fark› ... 82
a.3.) Temerrüt Komisyonu ... 84
a.4.) Munzam Zarar... 86
b.) Ceza Mahiyetinde Olanlar ... 89
b.1.) Cezai fiart ... 89
b.2.) Gecikme Zamm› ... 91
b.3.) ‹cra ‹nkâr Tazminat›... 92
I IIIII.. ‹‹KK‹‹NNCC‹‹ BBÖÖLLÜÜMMÜÜNN SSOONNUUCCUU... 93
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM F FAA‹‹ZZ‹‹NN UUYYGGUULLAAMMAASSII I I.. GG‹‹RR‹‹fifi ... 95
I III.. FFAA‹‹ZZ‹‹NN TTÜÜRRLLEERR‹‹ ... 95
1.) Kanunî Faiz - ‹radî Faiz Ayr›m› ... 96
A.) Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu’na Göre Benimsenen Ayr›m ... 97
B.) 3095 Say›l› Faiz Kanunu’na Göre Benimsenen Ayr›m ... 98
2.) Basit Faiz - Bileflik Faiz Ayr›m› ... 99
3.) Anapara Faizi -Temerrüt Faizi Ayr›m› ... 102
A.) Temerrüdün Genel fiartlar› ... 103
B.) K›ymetli Evraktaki Özel Durum... 108
C.) Tazminat Faizi Meselesi ... 110
4.) Adî Faiz - Ticarî Faiz Ayr›m›... 114
A.) Anapara Faizi Bak›m›ndan Ortaya Ç›kan Farklar ... 116
a.) Baflkas›na Ait ‹flin Yap›lmas› Nedeniyle Hak Edilen Anapara Faiz Alaca¤›n› Düzenleyen Hükümler ... 117
b.) Al›nan Bir Paran›n ‹adesi S›ras›nda Ödenecek Anapara Faizi ... 118
c.) Anapara Faizini Düzenleyen Di¤er Hükümler ... 119
B.) Temerrüt Faizi Bak›m›ndan Ortaya Ç›kan Farklar... 121
C.) Anapara ve Temerrüt Faizi Bak›m›ndan Ortak Olarak Ortaya Ç›kan Farklar... 121
I IIIII.. AAddîî--TTiiccaarrîî AAnnaappaarraa vvee TTeemmeerrrrüütt FFaaiizzii BBaakk››mm››nnddaann BBiirrlliikkttee D Dee¤¤eerrlleennddiirriillmmeessii GGeerreekkllii HHuussuussllaarr ...122
IX
1.) Bileflik Faiz ... 122
A.) Ödünç Sözleflmesinde Adî Anapara Faizlerine Bileflik Faiz ‹flletilmesi ... 122
B.) Adî ve Ticarî Anapara Faizine ‹flletilecek Temerrüt Faizi Yolu ‹le Bileflik Faiz ... 124
C.) Ticarî Anapara ve Temerrüt Faizleri Bak›m›ndan Ticaret Kanunu ‹le Getirilen ‹stisnaî Düzenlemeler ...125
a.) Anapara Faizi Bak›m›ndan Getirilen Bileflik Faiz Düzenlemeleri ...125
b.) Temerrüt Faizi Bak›m›ndan Getirilen Bileflik Faiz Düzenlemeleri ...126
D.) ‹cra ve ‹flâs Kanunu ‹le Getirilen ‹stisnaî Düzenleme...128
2.) Adî ve Ticarî Faize Uygulanacak Oranlar ...129
A. ) Uygulanamayacak Hükümlere Yönelik Düzenleme ...130
a.) Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu’ndaki Oran Düzenleyen Hükümlerin Yürürlükten Kalkt›¤› Görüflü ...130
b.) Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu’ndaki Oran Düzenleyen Hükümlerin Uygulanamayaca¤› Görüflü ...132
c.) Sabit Oran Düzenlememifl Olan Hükümlerin Uygulanabilece¤i Görüflü ...135
B.) Oranlara Yönelik Düzenleme ...138
a.) Mevcut Düzenlemenin Elefltirisi ...138
b.) Olmas› Gereken Düzenleme ...143
3.) Faiz Hakk›n›n Suistimali Halinde Ortaya Ç›kan Farklar ...144
I IVV.. FFAA‹‹ZZ‹‹NN BBAAfifiLLAANNGGIICCII,, DDUURRMMAASSII VVEE DDÜÜfifiMMEESS‹‹ ...146
1.) Faizin Bafllang›c› ...146
a.) Anapara Faizi Bak›m›ndan ...146
b.) Temerrüt Faizi Bak›m›ndan ...146
2.) Faizin Durmas› ...147
a.) Aciz Vesikas› Al›nmas› ...148
b.) Faizsiz Konkordato ...148
3.) Faizin Düflmesi ...148
V V.. ÜÜÇÇÜÜNNCCÜÜ BBÖÖLLÜÜMMÜÜNN SSOONNUUCCUU ... 149
S SOONNUUÇÇ ... 151
E EKKLLEERR ...153
Y YAARRAARRLLAANNIILLAANN KKAAYYNNAAKKLLAARR... 171 X
K
KIIS SA AL LT TM MA AL LA AR R
ABD. : Ankara Barosu Dergisi
AD. : Adalet Dergisi
age. : ad› geçen eser
agm. : ad› geçen makale
Art. : Article
A.fi. : Anonim fiirket
ATF. : Recueil officiel des arrÍts du Tribunal fédéral Suisse I.= Droit Civil
Bank. K. : Bankalar Kanunu
BAT‹DER. : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BBD. : Bursa Barosu Dergisi
Bd. : Band
BGB. : Bürgerliches Gesetzbuch
BK. : Türk Borçlar Kanunu
Bkz.- bkz. : Bak›n›z-bak›n›z
C. : Cilt
CC. : Code Civil
Cciv. : Codice Civile
CO. : Code des Obligations
CYK. : Cenevre Yeknesak Kanunu
DES‹YAB. : Devlet Sanayici ‹flçi Yat›r›m Bankas›
D‹E. : Devlet ‹statistik Enstitüsü
dpn. : dipnot
E. : Esas
E‹T‹AD. : Eskiflehir ‹ktisadî Ticarî ‹limler Akademisi Dergisi
f. : f›kra
FTK. : Frans›z Ticaret Kanunu
HD. : Hukuk Dairesi
HGB. : Handelsgesetzbuch
HGK. : Hukuk Genel Kurulu
HUMK. : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
‹BD. : ‹stanbul Barosu Dergisi
‹BK. : ‹sviçre Borçlar Kanunu
‹çt.BHGK : ‹çtihad› Birlefltirme Hukuk Genel Kurulu
‹çt.BK. : ‹çtihad› Birlefltirme Karar›
XI
‹FM. : ‹sviçre Federal Mahkemesi
‹HAS. : ‹nsan Haklar› Avrupa Sözleflmesi
‹HFM. : ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas›
‹‹K. : ‹cra ve ‹flâs Kanunu
‹K‹D. : ‹lmî ve Kazaî ‹çtihatlar Dergisi
‹kt. Mal. : ‹ktisat Maliye Dergisi K. : Karar
Karfl, karfl. : Karfl›laflt›r›n›z, karfl›laflt›r›n›z
KHK. : Kanun Hükmünde Kararname
KoopK. : Kooperatifler Kanunu
m. : madde
MBD. : Manisa Barosu Dergisi
MK. : Medeni Kanun
No. : Numara
Ö.F.K. : Özel Finans Kurumu
ÖPV‹HKHK. : Ödünç Para Verme ‹fllemleri Hakk›nda Kanun
Hükmünde Kararname
ÖPV‹K. : Ödünç Para Verme ‹flleri Kanunu
R.G. : Resmî Gazete
RKD. : Resmî Kararlar Dergisi
RVJ. : Revue Valaisanne de Jurisprudence
S. : Say›
sh. : sayfa
T.B.B. : Türkiye Bankalar Birli¤i
TBMM. : Türkiye Büyük Millet Meclisi
T.C. : Türkiye Cumhuriyeti
TD. : Ticaret Dairesi
TK. : Türk Ticaret Kanunu
TTK. : Türk Ticaret Kanunu
TL. : Türk Liras›
TST. : Tapu Sicili Tüzü¤ü
vb. : ve benzeri
vd. : ve devam›
vs. : vesaire
Vol. : Volume
Yarg. : Yarg›tay
Yarg.D. : Yarg›tay Dergisi
YD. : Yasa Dergisi
YKD. : Yarg›tay Kararlar› Dergisi
ZHR : Zeitschrift für das gesamte Handelsrecht und
Wirtschaftsrechtrecht XII
