«
yeni türkmîllîeğîtîm sîstemî»
İÇİNDE KÜTÜPHANE ve ÖZELLİKLE OKUL KÜTÜPHANESİNİN YERİ
Nail BAYRAKTAR * Hasan DUMAN
Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, eğitimi yaygınlaştırma çabaları içinde, yaygın eğitim faaliyetlerine özel bir önem verilmiştir. Büyük kur
tarıcı Atatürk, bütün ulusu yetiştirmek ve kültürümüzü çağdaş uygarlık dü
zeyinin üzerine çıkarmak için kütüphane, müze, tiyatro, müzik ve ■ folklor gibi insanı fikri ve sosyal yönden geliştiren, hayata uyumu sağlayan kültü
rel çalışmalara büyük önem vermiştir. Nitekim Millî Eğitimimizin temel görevleri arasında ulusal kültürü kuşaklara aktararak toplumun bütünlüğü
nü, sürekliliğini sağlamak ve onu çağdaşlaştırma ilkelerini sayabiliriz.
Harf inkılâbı ile yaylalara kadar uzanan okuma-yazma seferberliği ya
nında, halkı gerçek anlamda eğitmek için yurdun her köşesine kadar halk tipi gazete, mecmua vb. okuma materyalinin ulaştırıldığı bir gerçektir. . Ata
türk’ün çağdaş medenî âlemle temasın ilk aracı olan okuma - yazmanın hal
ledilmesine dair emrinin ulaşamadığı yer kalmaması için bu yıl Millî Eğitim Bakanlığı'nca yeniden bir okuma-yazma seferberliği başlatılmıştır. Bu se
ferberliğin hedefine ulaşabilmesi için okuma - yazmayı öğrenenlere, sürekli okuma zevk ve alışkanlığını kazanmalarına yardımcı olacak okuma malze
mesinin temini de son ' derece önemlidir. Nitekim bir kısım otoritelere göre, okuma - yazmayı öğrenenlere neleri okuyacakları da öğretilmeli, imkânlar hazırlanmalı ve bunda mutlaka başarıya ulaşılmalıdır. Bunun için de yaygın eğitimin her kademesindeki yurttaşlarımız için, yetkili kurullar marifetiyle Devletçe her yaş ve seviyeye ayrı ayrı hitabedebilecek yayınların açıklamalı bibliyografyalarının, listelerinin hazırlanması ve tanıtılması, aynı zamanda bu yayınlara kolaylıkla ulaşılması gerekmektedir. îşte bu noktadan itiba
ren gerek örgün eğitim ve gerekse yaygın eğitimde Kütüphanenin fonksiyo
nu ortaya çıkmaktadır.
«Yeni Türk Millî Eğitim Sistemi» içinde Türk eğitim politikasının prog
ramlara ilişkin rehber ilkeleri içinde;
1. Programlanıl, öğrencilerin farklı ilgi . - istidat ve yeteneklerini geliş
tirmelerine cevap verecek biçimde düzenleneceği,
2. Programlarda, öğrencilere, hayatta lüzûmlu olacak bilgi, beceri ve alışkanlıklar kazandınlacağı, kültürel değerlerimizin . tanıtılıp benimsetilme- sine . özen gösterileceği,
3. Her öğretim kademesinde çocuklara ve gençlere ■ Atatürk inkılâblan- na ve gerek Anayasamızın başlangıcında ve gerekse Türk Millî Eğitiminin amaçlan doğrultusunda yurttaşlar olarak yetiştirilmelerini sağlayıcı öğren
me yaşantılanna geniş yer verileceği,
4. Programlarda Türk dili ve Türkçeyi doğru kullanmalan için, değer
li eğitim, bilim ve sanat eserlerinden yararlanmalan konusunda kendilerine yeterli bilgi ve beceriler kazandınlacağı,
5. Programlann, ' öğrencilerin anlama, . yorumlama ve uygulama yete
neklerinin geliştirilmesi, - sorun çözme beceri ve davranışlarının pekiştirilme
si, bireysel inceleme ' ve araştırma yapmak alışkanlıklannın kazandırılması, konuşma ve tartışma tecrübelerinin arttmlması konulannda ' teşvik edici nitelikte olacağı,
6. öğretimde Kütüphane, laboratuvar ve atelyelerden öğrencilerin aza
mi ölçüde yararlanmalan için fırsatlar sağlanacağı, dersleri ve izledikleri programlan tamamlayıcı nitelikte uygulama ve staj yapmalarına önem ve
rileceği,
belirtilmektedir. (*) (11146-48)
Bütün bir hayat boyu okuma zevk ve alışkanlığının kazandınlacağı ilk yer olan okul kütüphanelerinin eğitimin ayrılmaz ' bir parçası olduğu bilin
mektedir. . Günümüzde geçerli olan aktif metod da esasen - öğrenciyi kütüp
haneden yararlanmaya zorlamaktadır. Yeni Türk Milli Eğitim Sistemi'nin ge
rek örgün ve gerekse yaygın eğitim için son derece önemli olan bu müessese- ye bakış açısını ve görüşlerimizi sırası ile şu şekilde sunabiilriz:
1. Sistemin Yönetim Düzeyleri ve Görevleri bahsinde —Okul Düzeyinde Eğitim Yönetiminin Görevleri— 2.112. Eğitim ' Ortamım geliştirmek için, okul
da kütüphaneye gereken önemin verilmesi, 2.114 program uygulamasında öğretmenler, uzmanlar ve diğerleri arasında, okul-aile birliği ile okul ara
sında işbirliği ve eşgüdüm sağlamak; konulannda kütüphane öğretmeni ön planda yer almalıdir. (11/21-22)
2. Yeni Sistemin Yönetim Düzeyleri ve Görevleri (2.14 YODA) bahsinde, 2.143 Eldeki tüm . olanakların programın amaçlarına uygun biçimde yönlen- (*( Dokümanlar: I. X. . Millî Eğitim Şûra’sı: ön toplantı tutanağı, 18-19 Ni
san 1981.. Ankara, Millî Eğt. Bak. 1981.
II. Yeni Türk Millî Eğitim Sistemi. ' 18-19 Nisan . 1981. An
kara, Millî Eğitim Bakanlığı, 1981.
III. Yeni Türk Millî Eğitim Sistemi. 23-26 Haziran 1981.
Ankara, Millî Eğitim Bakanlığı, 1981.
dirilmesini sağlamak, konusunda Okul Kütüphanesinin; okul binası yapılır
ken projede yer almasının sağlanması, mevcut binalarda kütüphanenin ze
min katta ve dışarıya müstakil kapısı olan yeterli büyüklükte salon tahsisi, mümkünse bahçede müstakil kütüphane yapılması ile okul kütüphanesinin bütün ihtiyaçlarının öncelikle temin edilmesi yerinde -olur. (11/23)
3. Aynı bölümün (2.23 Personel İşleri) bahsinde, 2.232 Personelin, ya
pılan planlama doğrultusunda etkili kullanımım sağlamak için gereken ör
gütlenmeyi yapmak; 2.233 öğretmen ve uzmanların etkili çalışmalarını sağ
lamak' için, halen uygulanmakta olan «Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği»nde yer alan personele ait yükümlülüklerin tam ve titizlikle yerine getirilmesi gerekmektedir, öte yandan Okul Örgütü içinde okul kütüphanesinin açıkça gösterilmesi yerinde olacaktır. (III/30/a)
2.234 Okulların personeli arasında eşgüdümü sağlamak, 2.235 okullar- arası öğretmen ve uzman kullanımını değerlendirmek konusunda, gerek ay
nı okul içindeki Kütüphane öğretmeni - Kütüphaneci ile öğretmenler ara
sında ve gerekse Okul Kütüphanesi Sorumlularının meslekî bakımdan ye
tiştirilmeleri ve hizmete yatkınlıklarının sağlanması hususunda, Kültür Ba
kanlığı ve Üniversitelerin Kütüphanecilik Bölümleri ile işbirliği yoluna gi
dilmesinde yarar vardır. (11/25)
2.412 Eğitim Programlan için araştırma yapmak ve ilçelere uzmanlık hizmeti vermek biçiminde örgütlenmek, 2.431 ilçelerden gelen verilere göre (yönetici, uzman, Öğretmen ve destek) sağlanmasını planlamak ve üst ma
kamlara önermek, konusunda okul kütüphanelerinin il düzeyinde bina, büt
çe, personel, koleksiyon ve daha çok öğrenci ve öğretmenin yararlanmasını sağlamak üzere, Millî Eğitim Müdür Yardımcılarından birinin sırf bu ko
nulara bakması yerinde olacaktır. (11/28)
Millî Eğitim Bakanlığı’nın Görevleri bahsinde, 2.512 Okul öncesi temel eğitim, orta öğretim ve yaygın eğitim için gereken eğitim programlarım yap
mak üzere örgütlenmek; 2.531 ülke düzeyinde eğitim personeli gereksinme
sini hizmet alanlarına göre ' (yönetici, uzman, öğretmen ve destek) sağlanma
sını planlamak, konusunda; Bakanlığa bağlı 2.000 den fazla okul kütüphane
si ve buralarda milyonlarca cilt kitabın bulunması, bunların pekçok teknik, personel ve okuyucu açısından sorunlarının bulunması ve bu sorunların eği
tim amaçları ve çağdaş eğitim anlayışının bir gereği olarak bir an önce çö
zümlenmesi gerekmektedir. Bunun için de halen bir şube müdürlüğü düze
yindeki okul kütüphaneleri biriminin, yukarıda sayılan işlevleri yerine ge
tirebilmesi için Genel Müdürlük halinde örgütlenmesi daha uygun olacaktır.
4. Yaygın Eğitim: Örgün eğitim ile yaygın eğitimin birbirinden ay
rılmaz bir bütün olmaları nedeniyle, ülkemizin sınırlı kaynaklarından azami verim için, yaygın eğitim konusunda büyük görevleri olan Kültür Bakanlığı ile Millî Eğitim Bakanlığı’nın daha rasyonel bir hizmet için, işbirliği yap
ması yerinde olacaktır. (11/45)
Yeni örgün Eğitim Kanunları (temel eğitim, lise ve mesleki ve teknik okul) bir yandan olanaklarına göre gereksinim duyulan yaygın eğitim hiz
metlerini yapacaklar, diğer yandan yaygın eğitim hizmeti yapan diğer ' ku
rum ve kuruluşlarla —özellikle Kültür Bakanlığı ve kuruluşlarıyla— bu ko
nuda işbirliği yapacaklar; gerekli durumlarda olanaklarım bu faaliyetlerde yararlanılmaya açık tutacaklardır. Önerilen model yaygın eğitim alanında, bu' görüşten hareket edilerek geliştirilmiştir. Modelin başarısı bir yandan bu modele uygun yasal ve örgütsel düzenlemede, öte ' yandan görevlilerin tutum ve davranışlarında, bu . görüşe uygun . değişikliklerin yapılmasına bağlı olacaktır. (11/46, 69, IH/78)
5. ' Temel Eğitim konusunda, 6-7-8. ci yıl programlarında iş ve çalışma hayatma hazırlanma ve yönelme üzerinde en az °/o 35 oranında durulmalıdır.
(11/64, III/65) Eğitilenler, temel eğitim boyunca değişik alanlarda kendile
rini deneyerek tamyabilmeleridir. Bu amaçla, temel eğitim programlarının zenginleştirilmesi ve türlendirilmesi gerekli görülmektedir, ' denilmektedir.
(II/38)
Çocukların kabiliyet ve istidatlarının tesbiti ve geliştirilmesinde, bunun bir hayat boyu devamı için sadece ders kitaplarındaki ve takrir ' yoluyla edi
nilen bilgilerle yetinilmeyip, okul kütüphanesinde oluşturulacak ' zengin ko
leksiyonlar ile göze ve kulağa hitabeden araç - gereçlere ihtiyaç vardır. Te
mel eğitimden geçenlerin çoğu daha yukarı . okullara gitmeden, hayata atı
lacaklarından bir ömür boyu okuma ve kitaplarla kütüphane kavramından uzak . kalmamaları için, tercihen 7-8. nci yıllardan birinde haftada bir saat Kütüphane Bilgisi dersi konulmalıdır. Mümkünse bunun Seçimlik Ders ola-, rak da düşünülmesi yerinde olur.
Orta öğretim Programlarının Esasları bahsinde,' '(1) önerilen modele göre lisenin dayandığı — temel ilkeler içinde yer alem, c. çalışma hayatına ORTA NİTELİKLİ İNSAN GÜCÜ YETİŞTİRMEK' (11/66), Öte yandan Ders Geçme ve Kredi Düzeni bahsinde, b(4) seçimlik derslerin sayısı artırılmalıdır ve b(5) öğrencinin haftalık ders yükü azaltılmak, öğrenciye serbest çalışma saatleri bırakılmalıdır. (11/72, III/88) denilmektedir. Bu cümleden olarak, temel eğitimde söz konusu olan nedenler, bu devrede daha fazla Önem ka
zandığından tüm liselerin 2. veya 3. sınıflarından herhangi birisinde bir yıl için haftada 1 saat Kütüphane Bilgisi dersinin, konulması ve IX. Millî Eğitim Şûra’smda kararlaştırılan ve kısmen uygulanagelen bu dersin liselerde Kü
tüphanecilik Bilgisi adıyla seçmeli ders olarak konulması ve sürdürülmesi yerinde olur. Bu durumda Lise Programlarında Bölüm ve Dallar şemasının Teknik bölümünde, Kütüphanecilik dalının açıkça yer .alması gerekecek
tir. (11/67, III/73)
6. Eğitim sisteminin başarısı, öğretmen sorununun çözümüne bağlıdır.
(III/44) öğretmen yetiştiren kurumlann programlan yeni eğitim sistemine. göre düzenlenirken, okul personelinin öğrenci kişilik hizmetleri ve rehberlik alanına da yatkınlıktan sağlanmalı, alanın temel dersleri programda yer ' al
malıdır. (III/99) denilmektedir, öğretmenlik meslek bilgisi dersleri arasın
da yer alan öğretim araçtan arasında, okuma ve kütüphanenin çağdaş eği
timdeki fonksiyonu iyice işlenmelidir. öğrencileri okumaya, araştırmaya ve kütüphaneden yararlanmaya sevk edecek olan öğretmenlerin, önce kendi
lerinin bu becerileri ve alışkanlıkları edinmiş olmaları gerektiğinden ve bu
lunacakları okullarda Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği (8. madde) gereğince Kütüphane Dal öğretmenliği, Müdür Yardımcısı - Kütüphane öğretmeni sı fatı ile görev alacakları dikkate alınırsa, öğretim süresinin herhangi bir yı
lında 1 yıl için Kütüphanecilik Bilgisi dersinin okutulması ve ayrıca bu der
sin seçmeli ders olarak da düşünülmesi uygun olacaktır.
7. Şura kararlarını uygulama ve bunları değerlendirmek için, VII. Mil
lî Eğitim Şûra'sında . olduğu ve bu şûra'da da belirtildiği üzere, Şûra Karar
larını Uygulama Genel Sekreterliği’nin oluşturulması yerinde olur. (III/45)
SONUÇ:
1. Öncelikle okuma-yazma seferberliğine katılanlar için olmak üzere, örgün ve yaygın eğitimin her kademesindeki yurttaşlarımızın neleri okuma
ları gerektiğini tavsiye eden, yetkili kurullarca tesbit edilecek açıklamalı bibliyografyalar - listelerin hazırlanarak yayınlanması ve tavsiye edilen bu eserlerin kolaylıkla bulunması için yeteri kadar bastırılması ve bunların kolaylıkla temininin sağlanması,
2. Okul ' Kütüphaneleri Yönetmeliğinin titizlikle uygulanması,
3. Okul Kütüphanesinin bina-yer, bütçe, personel, koleksiyon ve öğ
retmen - öğrenci, okuyucu açısından sorunlarının ivedilikle tespit edilerek,
•n kısa zamanda çözüme kavuşturulması,
4. Gerek temel eğitimde ve gerekse orta eğitim ve öğretmen yetiştiren okullarda; Kütüphane Bilgisi ve Kütüphanecilik Bilgisi derslerinin ilgili bö
lümlerinde önerildiği şekilde, mecburi ve seçmeli ders olarak okutulması, 5. Okul kütüphanelerinin sorunlarının çokluğu ve çeşitliliği ile eğitim
deki önemli fonksiyonundan dolayı, bugünkü Şube Müdürlüğü düzeyindeki Okul Kütüphaneleri biriminin, Genel Müdürlük halinde örgütlendirilmesi,
6. Yaygın eğitim konusundaki Kültür Bakanlığı'mn görev ve işlevlerin
den dolayı, adı geçen Bakanlıkla işbirliği yapılması,
7. Alınacak şûra kararlarının uygulanması, değerlendirilmesi ve ku- rumlararası koordinasyonu bakımından, bir Şûra Kararlarını Uygulama Ge
nel Sekreterliği kurulması uygun olur.
