7
Ocak 2008 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Magman›n üzerinde yer alan yerkabu-¤unun kal›nl›¤› de¤iflken olsa da, ge-nelde 3-50 km aras›nda de¤ifliyor. Ancak afla¤›daki ma¤ma öylesine s›cak ki, hiç de küçümsenemeyecek bu kal›n-l›¤a karfl›n, yerkabu¤unun yaln›zca bir-kaç kilometre derinlikleri bile yüzlerce santigrat dereceyi bulabiliyor. Bu du-rumda do¤al olarak, kabu¤un inceldi¤i bölgelerde s›cakl›k da art›yor. Grön-land ya da Antarktika gibi buzlu bölge-lerdeyse, yerkabu¤u kal›nl›¤›ndaki fark-l›l›klar, buz örtüsünün baz› k›s›mlar›n› di¤erlerinden daha s›cak hale getiriyor. Ohio State Üniversitesi ve Kansas Üni-versitesi jeologlar› da Grönland’›n ku-zeydo¤usunda, üstelik de yak›n zaman
önce keflfedilmifl bir “buz ›rma¤›”n›n tam alt›nda iflte böyle bir “s›cak nokta” keflfetmifl bulunuyorlar. Bölgenin s›cakl›¤› henüz kesin olarak bilinmiyor; ancak üzerindeki buzun erimesine az da olsa bir katk›s› varsa, buz örtüsü-nün taban›n› kayganlaflt›-r›p buzun denize do¤ru daha h›zl› biçimde kayma-s›na yol aç›yor olabilir.
“Büyük buz örtülerinde olup bitenler, küresel iklim de¤ifliminin önemli birer göstergesidir” diye aç›kl›yor araflt›rma-c›lardan Ralph von Frese. “Ancak iklim de¤ifliminde insan etkisinin pay›n› be-lirlemek için, do¤al etkileri de anlama-m›z gerekiyor. Yerkabu¤undaki ›s› ak›-fl›ysa bu aç›dan hâlâ tam ayd›nlat›lma-m›fl noktalardan biri olmas›na karfl›n, öyle görünüyor ki oldukça da önemli.” Frese ve ekibinin, bölgede gerçekleflti-rilen yerçekim ölçümleri ve havadan yap›lan radar ölçümlerini biraraya geti-rerek ortaya ç›kard›klar› harita, yerka-bu¤unun hemen alt›ndaki kütlede,
ayr›-ca yerkabu¤unun buz örtü-süyle biraraya geldi¤i bölge-nin topo¤rafyas›nda de¤iflim-lere iflaret ediyor. Buz kal›n-l›¤›, buzun taban›ndaki s›-cakl›k ve bölge topo¤rafya-s›ysa “buz ›rma¤›” (daha bü-yük bir buz örtüsü içinde oluflan buz ak›m›) ad› veri-len olufluma katk›da bulu-nan etmenler. Grönland’daki buz ›rmaklar›n›n buzu deni-ze tafl›ma h›zlar›n›n artt›¤› ortaya ç›k-m›fl bulunuyor. Sonuç, adadaki buz ör-tüsünün kütlece azalmas› ve tabii deni-ze ulaflan buzun erimesiyle de su düdeni-ze- düze-yinin artmas›. 1991 y›l›nda uydu arac›-l›¤›yla keflfedilen buz ›rma¤›, Grön-land’da bilinenlerin ilki. Yeni bulunan s›cak noktaysa ›rma¤›n hemen alt›nda. Araflt›rmac›lara göre, ›rma¤›n oluflum nedeni de bu. Ancak as›l merak ettikle-ri, s›cak noktan›n neden kaynakland›¤›. Neden, tahminlerine göre belki bir ya-narda¤, ama daha büyük olas›l›kla buz taban›ndaki kayalar›n topo¤rafyas›na ba¤l› olarak, ›s›n›n yay›l›m biçimi.
Ohio State University Bas›n Duyurusu, 18 Aral›k 2007
Cehennem,
San›ld›¤›ndan Erken
So¤udu
Jeologlar›n Dünya’n›n erken
dönemleriyle ilgili olarak bir türlü fikir birli¤ine varamad›klar› baz› noktalar var: Bebek Dünya’n›n yüzeyi s›cak ve ergimifl maddeden mi olufluyordu, yoksa so¤uk ve kararl› yap›da m›yd›? ‹lk kat› yerkabu¤u ne zaman olufltu?... Ancak genelde anlaflt›klar› bir nokta da var; o da yerkabu¤unun, gezegenin orta katman› olan mantonun ergimeye u¤rad›kça yüzeye yönelerek burada kat›laflmas›yla olufltu¤u. Avustralya’n›n bat›s›nda bir süre önce keflfedilen küçük elmas parçalar›ysa bu sürecin ne zaman bafllad›¤›yla ilgili olarak flimdi bize bir zaman çizelgesi sunuyor. Almanya’daki Westfälische Wilhelms Üniversitesi’nden araflt›rmac›lar elmaslar›n 3,1 - 4,3 milyar yafl›ndaki zirkonyum kristalleriyle çevrili oldu¤unu ortaya ç›kard›lar. Elmas›n
s›kl›kla manto tabakas› içinde, ve üzerindeki yerkabu¤unun uygulad›¤› büyük bas›nç sonucu oluflmas›ndan hareketle, baz› kal›n kabuk tabakalar›n›n Dünya’n›n 4,5 milyar y›ll›k tarihinin oldukça erken bir döneminde oluflmufl olmas› gerekti¤i sonucuna vard›lar.
‹ngiltere’nin Durham Üniversitesi’nde gerçeklefltirilen daha sonraki bir çal›flman›n odak noktas›ysa bu kabu¤un tam olarak nas›l olufltu¤u. Üniversiteden Graham Pearson ve Stephan Parman, levha tektoni¤i hareketleriyle yüzeye ulaflm›fl manto
kökenli metal parçalar›n› inceleyerek bunlarda metalin ne zaman ergidi¤ini gösterebilecek iflaretlerin varl›¤›n› araflt›rm›fllar. Sonuçlar›, gezegenimizin iç k›sm›n›n büyük kütleler halinde, ancak zaman çizgisinin farkl› noktalar›nda ergidi¤ini gösteriyor. Parman’a göre ölçümler, kabu¤un tarihlendirmesi daha önce yap›lan parçalar›n›n yafllar›yla da uyumlu. Bu sonuçlar, k›tasal yerkabu¤unun tek bir aflamayla de¤il, farkl› zamanlarda gerçekleflen, birbirinden ayr› ‘patlamalar’la olufltu¤u kuram›na da destek veriyor.
Discover News Online, 20 Aral›k 2007
