K i m l e r e M i m a r d i y o r u z
M i m a r B e h ç e t ve Bedrettin
M i m a r î n i n m o t i f l e a l a k a s ı y o k t u r . M i m a r î ' l ü z u m l u v e m e n f a a t l ı ş e k i l l e r i n t e r k i b i y e ışık a l t ı n d a y e r l e ş t i r e b î l n ı e s i d i r . O; b i r icat i ş i d i r . D a i m a i c a t i s t e r . K ı y m e t ; b u i c a d ı n y e n i l i k
v e ş a h s i v e t i n d e n d i r .
Büyük ş a r k m ü t e f e k k i r i S a d i ' n i n güzel bir sözü var. « S a n ' a t z a h m e t t i r » diyor. B u n u bir tenkitçi a l a r a k : «Hakikî ve h ü r bir s a n ' a t eseri, bir çok i t i n a l a r ı n eseridir. Bir resim ki, yalnız renklerden, bir n a z ı m ki, yalnız kelime ve ve- zinden, bir beste ki, yalnız sesten, bir b i n a ki, yalnız istif ve d i r e k t e n i b a r e t t i r veya en ziyade bize bu h a r i c i u n s u r l a r ı gösteriyor, m a n a s ı y o k - tur. O bir şey değildir.» şeklinde genişletiyor..
Mimarlık dediğimiz; z a r u r e t l e r e cevap v e r e - bilen güzel inşa s a n ' a t ı ; ilim h a m u l e s i n i b a ş ı n - da toplarken elini güzel s a n ' a t l a r a v e r e n bir meslektir. B u n u n da m a n a s ı z ve z a h m e t s i z bir istiften i b a r e t k a l m a m a s ı lâzımdır.
Dün bir k e m e r , bir k u m saati, d ö r t çini ve bir saçağı y a n y a n a , ü s t ü s t e , rasgele k o y a n l a r mimarî y a p t ı k l a r ı n ı zannettiler.' B u g ü n de m e m -
• leketin uzak, y a k ı n köşelerinde bir köşe p e n c e - resi, iki s ü t u n , d ö r t b a l k o n u istif edebilenler y i n s öyle yaptıklarını z a n n e d i y o r l a r . H a l b u k i göz gö-
rüyor ve işliyen bir i n s a n k a f a s ı pek â l â anlıyor ki bunların m i m a r l ı k l a a l â k a s ı y o k t u r . Y a p a n ı ve yaptıranı ayni derecede mes'ul t u t t u ğ u m u z bu bahiste; y a p a n l a r m i m a r î y i yalnız bir süs ve bir taklitçilikten ileri g ö t ü r e m i y e n cahiller, y a p - tıranlar ise bediî terbiyesi n o k s a n bir kitledir.
Biz bu gibilerine m i m a r diyemiyeceğiz. O halde kimlere m i m a r diyoruz? B u n d a n evvel mimarlık nedir?
Son suale cevap verebilmek m i m a r l ı ğ ı n k e n - disi k a d a r zor bir meseledir.
B u g ü n m i m a r l ı k , h â l â u m u m î m a n a s i l e y a - şıyor; k ı s ı m l a r a ayrılmıştır. B i l h a s s a memle-^
ketimizde bir dahilî m i m a r bir b a h ç e ve bir şe- h i r m i m a r ı h e n ü z birer istiklâl y a p a m a m ı ş l a r d ı r . Esasen ş ü m u l l ü m a n a s i l e şimdiye k a d a r bir m i - m a r î h a y a t ı m ı z da m e v c u t değildi. B u g ü n ü n g e n ç m i m a r l a r ı b u n l a r ı n h e p s i n i y a p a c a k t ı r ; ve h e r şeyi bilecektir. O n u n için o çok m ü ş k ü l bir vazi- yet ve bir mes'uliyet k a r ş ı s ı n d a d ı r . M i m a r l ı k h a y a t ı n n i z a m ve a h e n k i h t i y a c ı n d a n d o ğ m u ş - t u r derler.
Nizam ( o r d r e ) t a b i a t ı n m u h t e l i f t e n e v v ü - lerini bir sistem d a h i l i n e a l m a k için ö t e d e n b e r i
•insanların t a n i d ı k l a r ı y e g â n e h a l çaresi o l m u ş - t u r . H a y a t böyle ister, t a b i a t ve h i l k a t böyle a r - zu eder. Bu lâzımdır, böyle o l m a s a idi bir k a r - gaşalık (desordre) içinde ç a l k a n ı r d ı k . İ ş t e böy- lece ev, yol, şehir, i n s a n zekâsının i c a d e t t t i ğ i şeylerdir. B u n l a r d a n en a z a m î verimi elde e t - m e k için bir i n t i z a m dairesi içinde olması m u - h a k k a k t ı r . B u n d a n s o n r a güzellik endişesi baş göstermiştir.
T a b i a t güzeldir, f a k a t a n l a ş ı l m a z . Ç ü n k ü o bize çok m ü t e n e v v i bir m a n z a r a h a l i n d e k e n d i - sini gösterir. S e m a n ı n m a v i kubbesi deniz ve s u - l a r ı n k ı v r a k sahilleri, d a ğ l a r ı n kesik ve kırık m a n z a r a s ı b ü t ü n bir kesret h a l i n d e d i r .
Biz onların karşısında şaşırır, bir şey a n l a y a - mayız; onların üzerinde u ğ r a ş m a k ve çalışmak, m ü ş a b i h ve mümasillerini bir m a n z u m e y e r a p - t e t m e k lâzımdır. B u n u öğrenmek ve gördükleri- mizi d a ğ ı t m a m a k için onlara bir v a h d e t verme- liyiz.
İşte şehir ve b i n a n ı n menşei b u r a d a n başlar, müstakil bir m i m a r î s a n ' a t m ı n lüzumu b u r a d a hissolunur.
Böylece m i m a r l ı k ve y a h u t m i m a r t a b i a t ı n bir nazım:, güzelliğin tasnifcisi ve yapıcısı olu- yor. R u h u m u z a h i t a p ediyor, arıyor, buluyor, toplıyor, şiddet ve kuvvet vererek gözlerimiz ö n ü n e koyuyor. Bu; yüksek bir kültüre ihtiyaç hissetirir. Mimar; eserini ışık a l t ı n d a kurduğu için onu çerçeveliyen t a b i a t ı n bir âlimi olmalı- dır. Bu meziyetler çok eski T ü r k m i m a r l a r ı n d a vardı ve kendilerini anlıyan bir m u h i t içinde b u - lunuyorlardı. Bu memleketimize Avrupai şeklin girdiği barok ve a m p i r devirlerine k a d a r devam etti .. --
B u n d a n sonra h a l k ı n lâkaydisi ve m i m a r l a - rın cehaleti yüzünden hakikî olmıyan t a k m a bir güzellik başladı. T ü r k m i m a r î âleminde şu ve bu milletlere m e n s u p y a r ı m y a m a l a k k a l - f a l a r türedi. B u g ü n k ü sınıfsız ve plânsız İ s t a n - bul onların m e n f a a t m a h s u l ü eserlerile (!) do- ludur.
Beri t a r a f t a Sanayii nefise mektebi bir çok
m i m a r yetiştiriyordu. F a k a t bunlar çok fena ye- tiştirildiği için bir mevcudiyet gösteremediler.
Çünkü mimarlığa bir üslûpçuluk bir organ- cılık (tezyin e t m e k ) nazarile bakıldı. Onlar da b u g ü n k ü zevksiz, san'atsız şehrin d a h a fazla in- h i t a t etmesine yardım ettiler ve böylece bir de- vir y a ş a t t ı l a r ve bir t a r i h kapattılar. Bugün mi- marlık bir ornemancılık değil, h a y a t ı n ihtiyaç- larının en m u v a f ı k ve uygun bir şekilde tertip ve tanzimi demektir. İ h t i y a ç ve zaruret yeni bir şekil ister, yeni şekil için de yeni malzeme ve yeni bir teknik lâzımdır.
^ İ n ş a a t için malzemenin h ü s n ü suretle kul- lanılmasını bilmek güzelliği t e m i n eden san'at zevkini veren en basit bir vasıtadır. Güzellik zorla yapılabilen lüzumsuz bir şey değildir. O bir z a r u r e t i n ifade ve neticesidir.
M i m a r î n i n motifle alâkası yoktur. Mimarî lüzumlu ve m e n f e a t l i şekillerin terkibi ve ışık a l t ı n d a yerleştirilmesidir. O; bir icat mahsulü- dür. Daima icat ister. Kıymet bu icadın yenilik ve şahsiyetindedir.
Mimar evvelâ doktor olmalı, mühendis ol- malı, âlim olmalı, fen a d a m ı ve her şey; bütün bir h a y a t olmalı; o n d a n sonra s a n ' a t k â r olma- lıdır.
O cemiyette mevcut tek başına bir mahlûk bir medeniyet timsalidir. O n u n eseri medeniye- tin aynasıdır. Onu tavsif etmek b u n u n için güç- tür. Biz böyle kimselere m i m a r diyoruz.
•
