Escherichia coli ve Saccharomyces cerevisiae Sufllar›n›n
Elektromanyetik Alandaki Üreme Davran›fllar›
Özlem EROL(*), Sevil OLDACAY(**), Günhan ERDEM(***)
ÖZET
Son y›llarda, oldukça düflük frekansl› elektromanyetik alan›n (EMA) halk sa¤l›¤› üzerindeki olas› etkileri, giderek ilgi çekici bir hale gelmifltir. Genellikle elektromanyetik alan, yüksek gerilim hatlar› civar›nda oluflurken, evlerimizde ve ifl yerlerimizde günlük olarak kulland›¤›m›z saç kurutma makinesi ve televizyon gibi elektrikli cihazlar da elektromanyetik alan kayna¤›d›r. Bu çal›flmada, 50 Hz frekansl› 30 μT EMA’n›n Escherichia coli ve Saccharomyces cerevisiae sufllar›n›n üreme davran›fllar› ile protein sentezlerine iliflkin etkileri araflt›r›lm›flt›r. EMA, Helmholtz çemberi arac›l›¤› ile oluflturulmufl ve EMA düzeyi (50 Hz, 30 μT) özellikle günlük hayatta insanlar›n maruz kalabilece¤i bir dozda seçilmifltir. Bu çal›flman›n sonuçlar›na göre, EMA bakteri ve maya hücrelerinin protein miktar›nda azalmaya yol açm›fl ve ayn› zamanda hücrelerin ço¤alma h›z›n› indirgemifl-tir.
Anahtar Kelimeler: Elektromanyetik alan (EMA), Escherichia coli, Saccharomyces cerevisiae, translasyon, protein, hücre ço¤alma-s›.
SUMMARY
The Reproduction Behaviours of Escherichia coli and Saccharomyces cerevisiae Strains at Electromagnetic Fields Recently, the possible effects of extremely low frequency electromagnetic fields (EMF) on the public health have become an interesting subject. Generally, electromagnetic fields occur around the high voltage lines and also electromagnetics come in-to being because of some electrical machines such as fun and TV used routinely at our home and offices. In thesis study, the effects of 50 Hz frequency 30 μT EMF on the reproduction behaviours and the protein synthesis of Escherichia coli and Sacc-haromyces cerevisiae cells. EMF was generated with Helmholtz coil and EMF level (50 Hz, 30 μT) was especially selected in a range to which human can being exposed in their daily lifes. According to the results of the study, EMF decreased the total protein amount of the bacteria and yeast cells and also reduced the reproduction speed.
Key Words: EMF, Saccharomyces cerevisiae, translation, protein, Escherichia coli, cell reproduction.
(*) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dal›, Çanakkale (**) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sa¤l›k Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Çanakkale
(***) Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu, Çanakkale
G‹R‹fi
Elektrik ak›m›n›n elektrik kablosu gibi bir iletken boyunca ak›fl› s›ras›nda oluflan elektromanyetik alan (EMA), yaflam veya çal›flma ortamlar›nda elektrikli cihazlar kullanan insanlar› sürekli olarak etkilemek-tedir. Özellikle elektrik trafolar› veya yüksek gerilim hatlar›na yak›n yerlerde yaflamakta olan insanlar EMA’dan yo¤un bir flekilde etkilenirler. Elektrik siste-minlerinden kaynaklanan EMA oldukça düflük frekans-l›d›r (50 Hz) ve sistemin gücüne ve yak›nl›¤›na ba¤l› olarak farkl› fliddetlerde etkileyici olabilir.
Günümüzde, EMA’›n olumlu ve olumsuz yönde birçok biyolojik etkisi üzerinde yo¤un araflt›rmalar yap›lmak-tad›r. Biyolojik sistemlerin farkl› frekans ve
fliddetler-deki EMA uygulamalar›na farkl› biyolojik yan›tlar ver-di¤i bilinmektedir. Bu hücresel yan›tlar›n temel meka-nizmas›, EMA enerjisinin özellikle iyonik formdaki atom veya moleküllerin elektron dönüfllerinin etkilen-mesine ve böylelikle iyonlar›n enerji düzeylerinin de¤i-flimine dayanmaktad›r. EMA enerjisinin frekans›, flidde-ti, biyolojik sistemin yap›s›, hücresel düzeni, su içeri¤i, EMA kayna¤›na olan yak›nl›¤›, maruz kalma süresi ve s›kl›¤› gibi faktörlere ba¤l› olarak meydana gelen bu de¤iflimler, biyokimyasal tepkimeler, hücresel iletiflim sistemleri, hücre döngüsü, gen transkripsiyonu ve pro-tein sentezine de¤in uzanan birçok temel sistem üzerin-de ve farkl› flekillerüzerin-de sonuçlanabilen etkilere yol aç-maktad›r (1).
192
fiekil 1.’de görülen Helmholtz cihaz› arac›l›¤› ile 50 Hz, 30 μT’l›k EMA oluflturabilmek için 4.75 V ve 540 μA’lik elektrik ak›m› uygulanm›flt›r (fiekil 2.).
fiekil 2. Helmholtz düzene¤i.
Çal›flmada kullan›lm›fl olan odf EMA frekans›n›n, ülkemizin nakil hatlar›ndan yay›lan EMA ile ayn› frekansta (50 Hz frekansl›) olmas› ve seçilen manye-tik ak›fl yo¤unlu¤unun evlerde bulunmas› olas› olan yo¤unlu¤a yak›n düzeyde olmas›, böyle bir EMA’ya maruz kalman›n hücresel düzeyde ne gibi bir etkisi ola-bilece¤ine örnek teflkil etmesi bak›m›ndan önemlidir. E.coli ve S.cerevisiae kültürleri
Çal›flmada, E.coli (ATCC 25922) ve S.cerevisiae (ATCC 9763) sufllar› kullan›lm›flt›r (3).
Çal›flmada kullan›lan S.cerevisiae sufluna ait hücrelerin üretimi için, kat› besiyeri olarak Saboroud Dextrose Agar, s›v› besiyeri olarak da Bacto-Yeast Extract (BYE), E.coli suflunun üretimi için ise ilk olarak Eosi-ne MethyleEosi-ne Blue (EMB) agar besiyeri, daha sonra da Brain Heart Infusion (BHI) s›v› besiyeri kullan›lm›flt›r (4). Tüm çal›flma boyunca deney ve kontrol gruplar› üçerli setler halinde haz›rlanm›fl ve deneyler üç kez tek-rar edilmifltir.
Hücrelerin say›m›
Hücre say›mlar› için, spektrofotometrik yöntem kulla-n›lm›flt›r. E.coli kültürlerinin spektrofotometrik yo¤un-lu¤u, Mc Farland yönteminin esas›na göre 530 nm’de-ki absorbans de¤erlerinin ölçülmesiyle belirlenirken, S.cerevisiae kültürleri için spektrofotometrik ölçümler 600 nm’de gerçeklefltirilmifltir (5). ‹nokülasyondan he-men sonra bafllamak üzere, normal koflullarda (kontrol grubu) ve EMA ortam›nda (deney grubu) üremekte olan kültürlerden belirli zaman aral›klar› ile al›nan örnekle-rin, E.coli için 530 nm; S.cerevisiae için ise 600 nm’de-ki optik yo¤unluklar› belirlenerek kültürlere ait üreme zar›d›r. Özellikle iyon tafl›n›m sistemlerinde EMA
ener-jisi nedeniyle meydana gelebilecek de¤iflimler, zar po-tansiyelini ve iyonlara ba¤l› hücresel yan›t oluflumlar›-n› etkiler ve transkripsiyonel düzenlenmeye dek uzanan bir çok biyokimyasal sistemde normal ifllevlerden sap-malara yol açabilir. Bu da son zamanlarda, özellikle “yüksek gerilim hatlar› ve enerji trafolar› yak›nlar›nda yaflamakta veya yüksek güçte elektrikli cihazlar›n kul-lan›ld›¤› fabrikalarda çal›flmakta olan insanlarda teflhis edilen ve epidemiyolojik olarak insidans› normale göre yüksek oranlarda belirlenmifl olan baz› kanser türlerinin nedeni EMA olabilir mi?” sorusuna belirli bir aç›dan yaklafl›m getirmektedir.
Bu çal›flmada, EMA’›n biyolojik etki mekanizmalar›n›n ortaya ç›kar›lmas›nda, hücre döngüsü ve hücrelerin te-mel moleküler ifllevlerinden biri olan protein sentezi üzerine etkisini araflt›rmak amac›yla, 50 Hz frekansl› ve 30 mT (T=Tesla) fliddetinde EMA ortam›nda üretilen Escherichia coli ve Saccharomyces cerevisiae sufllar›n›n üreme e¤rileri ve protein içerikleri üzerine EMA’n›n et-kisi araflt›r›lm›fl, sonuçlar normal koflullarda üretilen kontrol sufllar ile karfl›laflt›r›lm›flt›r.
GEREÇ VE YÖNTEM
Oldukça düflük frekansl› EMA’›n oluflturulmas› Çal›flmada kullan›lm›fl olan 50 Hz frekansl› 30 μT EMA’›n oluflturulmas›nda Helmholtz çemberi kulla-n›lm›flt›r (fiekil 1) (2).
fiekil 1. Helmholtz Çemberi. Befl sar›ml› bobin oluflumu için 0.75 mm çap›nda bak›r tel kullan›lm›flt›r.
e¤rileri ç›kar›lm›flt›r. Kültürlerdeki zamana ba¤l› de¤i-flen hücre say›lar›, optik yo¤unluk de¤iflimlerine dair ölçümler ile standart e¤ri ve regresyon denklemi kulla-n›larak belirlenmifltir. Ayr›ca, absorbans de¤erleri kay-dedilmifl olan S.cerevisiae kültürlerindeki hücre say›la-r›, Thoma lam› arac›l›¤›yla mikroskobik olarak belirlen-mifltir.
Protein izolasyonu ve tayini
Protein izolasyonlar›nda, E.coli türleri için alkali parça-lama yöntemi (6), maya hücre özütlerinin haz›rlanma-s›nda ise deterjan yöntemi (7) kullan›lm›flt›r. Hücre ka-l›nt›lar›ndan y›kama ve santrifüj ifllemleri ile ar›nd›r›lan hücre özütleri, Bio-Gel P4 (BIORAD) kolonundan ge-çirelerek protein kayna¤› olarak kullan›lm›flt›r (8). Pro-tein konsantrasyonlar›n›n belirlenmesinde biüret yönte-mi (9), standart kalibrasyon e¤risinin oluflturulmas›nda ise 0.1-2 mg/ml aras›nda de¤iflen konsantrasyonlarda standart s›¤›r serum albümini (BSA) çözeltileri kulla-n›lm›flt›r (10). 0.1- 2 mg/ml aras›nda de¤iflen konsan-trasyonlarda standart BSA (s›¤›r serum albümini) çözel-tileri ve 550 nm dalga boyunda yap›lan ölçümler ile oluflturulan standart e¤rinin regresyon denklemi arac›l›-¤›yla, izole edilen proteinlerin konsantrasyonlar› belir-lenmifltir.
BULGULAR
EMA uygulamas›n›n üreme üzerindeki etkisi
S›v› besiyerlerinde üretilen E.coli ve S.cerevisiae kül-türlerinin normal koflullarda ve EMA varl›¤›nda göster-mifl olduklar› üreme e¤rileri fiekil 3 ve 4’de görülmek-tedir.
fiekil 3. Escherichia coli kültüründe zamana ba¤l› olarak de¤iflen hücre say›s›.
Düflük frekansl› EMA uygulamas›, E.coli
hücreleri-nin logaritmik fazdaki üreme h›zlar›n› indirgemifltir (fiekil 3).
fiekil 4’de verilmifl olan S.cerevisiae hücrelerine ait üreme e¤rilerinin incelenmesi sonucunda 50 Hz 30 mT EMA uygulamas›n›n uyum evresinde uzamaya, ayn› zamanda uyum faz›ndan logaritmik faza ve lo-garitmik fazdan dura¤an faza geçifllerde yavafllama-ya sebep oldu¤u belirlenmifltir.
fiekil 4. S.cerevisiae kültüründe zamana ba¤l› olarak de¤iflen hüc-re say›s›.
Bu sonuçlar, dü-flük frekansl› EMA uygulamas›n›n hücre döngü süre-sinde uzamaya neden oldu¤una dair bir kan›t olufltur-maktad›r. Ayr›ca kontrol ve deney gruplar›na ait kül-türlerin üreme e¤rilerinde hücre say›s› bak›m›ndan belirlenen farkl›l›klar›n›n, her iki tür için de istatis-tiksel olarak önemli oldu¤u belirlenmifltir (P≤ 0.05). P rotein analizi sonuçlar›
E.coli kültüründen inokülasyondan sonraki ~3. saat-te (uyum faz›n›n sonu), ~14. saatsaat-te (logaritmik faz›n ortas›) ve ~24. saatte (dura¤an faz›n bafl›) eflit say›da hücre içerecek flekilde belirli miktarlarda örnekler al›narak izole edilen proteinlerin konsantrasyonlar›-n›n biüret yöntemi ve BSA’konsantrasyonlar›-n›n standart e¤risine ait regresyon denklemi kullan›larak belirlenmesi ile el-de edilen sonuçlar Tablo I’el-de verilmifltir.
Tablo I. E.coli hücrelerinden izole edilen proteinlerin üreme
fazla-Deney Grubu Kontrol Grubu
194
r›na göre ortalama konsantrasyonlar›.
Ortalama Protein Konsantrasyonu (mg/ml) Deney Grubu Kontrol Grubu
Uyum Faz›nda 0.106 ± 0.0065 0.17 ±0.01 Logaritmik Fazda 0.11 ± 0.02 0.16 ± 0.02 Dura¤an Fazda 0.107 ± 0.02 0.135 ± 0.01
Uyum faz›n›n sonuna kadar EMA’a maruz b›rak›lan E.coli kültürlerindeki hücrelerden izole edilen prote-inlerin miktarlar›nda, kontrollere göre genel olarak bir azalma kaydedilmifl olsa da, yap›lan istatistiksel de¤erlendirme sonucunda, bu fark›n bir tek uyum fa-z› için anlaml› oldu¤u belirlenmifltir (P≤ 0.05). S.cerevisiae kültürlerinden; üremenin 3. saatinde (uyum faz›n›n sonu), 11. saatinde (logaritmik faz›n ortas›) ve 20. saatinde (dura¤an faz) hücre say›s› ba-k›m›ndan deney ve kontrol gruplar› aras›nda fark ol-mayacak flekilde belirli miktarlarda al›nan örnekler üzerinde gerçeklefltirilen protein tayinlerine ait so-nuçlar Tablo II’de verilmifltir.
Tablo II. S.cerevisiae hücrelerinden izole edilen proteinlerin üre-me fazlar›na göre ortalama konsantrasyonlar›.
Ortalama Protein Konsantrasyonu (mg/ml) Deney Grubu Kontrol Grubu Uyum Faz›nda 0.078 ± 0.0018 0.086 ± 0.0023 Logaritmik Fazda 0.081 ± 0.029 0.12 ± 0.03 Dura¤an Fazda 0.151 ± 0.02 0.19 ± 0.01
EMA’a maruz b›rak›lan hücrelerden izole edilen pro-teinlerin miktar›nda, kontrole göre istatiksel olarak önemli bir azalma gözlenmifltir (P≤ 0.05).
TARTIfiMA
Literatüre girmifl olan bir çok çal›flmada, EMA’n›n biyolojik etkileri araflt›r›l›rken, farkl› organizma ve biyolojik sistemler üzerinde durulmufltur ve sonuçta, EMA’n›n, fliddetine, frekans›na, maruz kalma süresi-ne, organizma tip ve içeri¤ine ve de incelenen biyo-lojik sisteme göre de¤iflik flekillerde etkiler
gösterdi-¤i saptanm›flt›r. (11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20). Bu nedenle, çal›flmalardan elde edilen sonuçlar, genel olarak EMA’n›n biyolojik etkilerinin temel mekanizmas›n›n anlafl›labilmesi için kesin kan›tlar oluflturmam›flt›r. Gerek kullan›lan EMA frekanslar›-n›n, gerekse yo¤unluklar›n›n farkl› olmas› ve bunun yan›nda farkl› biyolojik sistemler üzerinde çal›fl›lm›fl olmas›, de¤iflik sonuçlar›n al›nmas›na sebep olmufl-tur.
Bu çal›flmada, EMA’n›n hücre ço¤almas› üzerindeki etkisinin, EMA’a maruz b›rak›lan ve maruz b›rak›l-mayan prokaryotik ve ökaryotik hücrelerin üreme e¤rilerinin karfl›laflt›r›lmas›yla belirlenmesi amaçlan-m›flt›r. Elde edilen sonuçlar, 50 Hz frekansl› 30 mT EMA’a maruz b›rak›lan her iki hücre tipinin ço¤al-ma h›zlar›nda düflüfl oldu¤unu göstermifltir.
Bu bulgular›n protein sentezi düzeyinde de gözlenip gözlenemeyece¤ini ortaya koymak ve ökaryotik bir organizma olan maya hücrelerini, prokaryotik bir or-ganizma olan E.coli hücrelerinin protein içeri¤iyle karfl›laflt›rmak için, ayn› süre ve eflit düzeyde EMA’da üretilmifl her iki mikroorganizman›n hücre özütlerinde protein tayini yap›lm›flt›r. Elde edilen so-nuçlara göre, EMA, S.cerevisiae hücrelerinin toplam protein içeri¤ini üremenin tüm fazlar›nda önemli de-recede azaltm›flt›r. E.coli hücrelerinin toplam protein içeriklerinde ise, yaln›zca uyum faz›nda önemli bir azalma saptanm›flt›r. Di¤er iki fazda ise istatistiksel olarak anlams›z azalmalar meydana gelmifltir. Bu so-nuçlar, 60 Hz frekansl› 1.5 mT EMA’›n E.coli hücre-lerinin toplam protein miktar›n›n EMA’dan etkilen-me derecesinin belirlendi¤i bir çal›flma ile uyum sa¤-lamaktad›r. Bu çal›flmada toplam protein miktarlar› aras›nda istatistiksel olarak önemli bir farkl›l›k belir-lenemezken, varl›klar› belirlenen 26 proteinin mikta-r›nda art›fl, dördünde ise azalma saptanm›flt›r (12). Transkripsiyon düzeyinde yap›lan bir çal›flmada 60 Hz frekansl›, 1,1 mT EMA’ya maruz kalan E. coli hücrelerinin Sigma 32 mRNA düzeyinde bir art›fl ol-du¤u bildirilmifltir (16) Di¤er bir çal›flmada (EMA fliddeti 5.2-6.1 T) ise dura¤an faza özgü transkripsi-yon aktivitesinde bir art›fl belirlenmifltir (17). Trans-kripsiyon düzeyindeki bu art›fl, protein içeri¤indeki art›fla da neden olaca¤›ndan, protein miktar›nda, uyum faz› sonras›nda görülen art›fl›n nedeni bu flekil-de aç›klanabilir. Yine flekil-de, farkl› çal›flmalarda
uygu-lanm›fl olan EMA de¤erlerinin frekans ve alan flidde-ti aç›s›ndan, birbirlerinden farkl› olufllar›, bu çal›fl-malara iliflkin sonuçlar›n birbirleriyle tam olarak uyum göstermelerini zorlaflt›rmaktad›r.
Ülkemizde yap›lan benzer bir çal›flmada, 15 Hz fre-kansl› ve 1.1 mT fliddetindeki pulslu elektromanye-tik alan›n S.cerevisiae hücrelerinin üremesi üzerin-deki etkisi incelenmifltir. Araflt›r›-c›lar›n bulgular›n›n çal›flmam›zdan elde edilen sonuçlar ile uyumlu oldu-¤u görülmektedir. Araflt›r›c›lar logaritmik faz bafllan-g›c›nda ve dura¤an faza geçifl s›ras›nda EMA’ya ma-ruz b›rak›lan kültürdeki hücrelerin kontrol grubuna göre daha geç ürediklerini belirlemifllerdir (21). EMA’n›n genel hücre döngüsü üzerindeki etkisi de bu çal›flma kapsam›nda ele al›nm›flt›r. EMA’n›n, S.cerevisiae hücrelerine ait üreme e¤rilerinin uyum evresinde uzamaya ve uyum faz›ndan logaritmik fa-za ve logaritmik fazdan dura¤an fafa-za geçifllerde ya-vafllamaya sebep oldu¤u belirlenmifltir. Bu sonuçla-r›n aksine, EMA’›n S.cerevisiae üzerinde etkilerinin araflt›r›ld›¤› bir çal›flmada, yaklafl›k yedi nesil boyun-ca 1.5 T EMA’ya maruz b›rak›lan hücrelerin üreme-sinde istatistiksel olarak önemli bir farkl›l›k görül-mezken (13); di¤er bir çal›flmada ise çal›flmam›z›n sonuçlar›yla uyumlu olarak EMA’›n üreme h›z›n› ya-vafllatt›¤› rapor edilmifltir (1). Elde edilmifl olan bu sonuçlar, hücre döngüsü süresinin uzamas› yönünde-dir. Schimmelpfeng ve Dertinger’in (22) 1993 y›l›n-da yapm›fl olduklar› bir çal›flmay›l›n-da EMA’n›n fibrob-last hücrelerinin, G1 faz›n› uzatt›¤›n› bildiren bulgu-lar› çal›flmam›z› desteklemektedir.
Goodman ve ark(1) EMA’n›n büyüme ve bölünme gibi rutin fizyolojik süreçler üzerinde geçici etkiler-de bulundu¤unu bu etkileri, hücrenin homeostatik mekanizmalar›n›n düzenledi¤ini EMA uyguland›k-tan sonra hücrelerin normal koflullarda üremeye de-vam etmeleri sa¤land›¤›nda, EMA varl›¤›nda göster-dikleri de¤iflimlerin devam etmedi¤ini bildirmifllirdir (1). Çal›flmam›zda, EMA’da üretilen ve fizyolojik de¤ifliklikler gösterdikleri saptanm›fl olan maya hüc-relerinin, normal koflullarda üremeye b›rak›ld›klar›n-da, üreme davran›fllar› aç›s›ndan EMA’a maruz kal-mam›fl hücrelerle ayn› flekilde üremeye devam ettik-leri gözlenmifltir. Araflt›r›c›lar›n çal›flmalar› bulgu-la-r›m›z› do¤rulamaktad›r.
Ökaryotik hücrelerde oldu¤u gibi, prokaryotik E.co-li hücrelerin üremelerinde de, EMA’n›n etkisiyle de-¤ifliklikler meydana gelmifltir. Fakat E.coli hücrele-rinde zamana ba¤l› olarak artan bir etki görülmüfltür. 16.66-50 Hz frekansl› zay›f-de¤iflken alanlar›n etki-sinin araflt›r›ld›¤› bir çal›flmada da, EMA’ya maruz kalarak üreyen hücrelerin bölünme sürelerine bak›l-d›¤›nda, EMA etkisiyle hücrelerin bölünme süreleri-nin uzad›¤› belirlenmifltir (11).
Çal›flmam›z›n sonuçlar› EMA’n›n ökaryotik hücre-lerde gen regülasyonu ve özgül gen ifadesi üzerinde-ki etüzerinde-kilerinin belirlenmesi için, bu konuda kapsaml› araflt›rmalar›n yap›lmas›n›n gerekli oldu¤unu düflün-dürmektedir.
KAYNAKLAR
1. Goodman EM, Greenebaum B, Marron MT: Effects of electromagnetic fields on molecules and cells. Int Rev Cytol 158:279 (1995).
2. Galt S, Whalstrom J, Hamner›us Y, Holmqvist D, Johannesson T: Study of effects of 50 Hz magnetic fields on choromosome aberration and growth-related enzyme ODC in human amniotic cells. Bioelectroch Bioener 36:1 (1995).
3. Nattional Committee For Clinical Laboratory Methods For Dilution Antimicrobial Susceptibility Tests For Bacte-ria That Grow Aerobically, 4th Ed, M7-A3 Vol.:7, no:2, NCCLS, Villanova PA (1997).
4. Isenberg HD: Clinical Microbiology Procedures Hand-book, Vol.:1, American Soceity for Microbiology, Was-hington DC (1996).
5. Gürgün V, Halkman AK: Mikrobiyolojide Say›m Yön-temleri, 2. Bask›, G›da Teknolojisi Derne¤i Yay›n No:7 ‹s-tanbul (1990).
6. Felliciella I, Chinali G: A modified alkaline lysis met-hod for the preparation of highly purified plasmid DNA from Escherichia coli. Anal Biochem 212:394 (1993). 7. Hoffman CS, Winston F: A ten minute DNA prepara-tion from yeast efficiently releases autonomous plasmid for transformation of Escherichia coli. Gene 57:267 (1987).
8. Horvath A, Riezman H: Rapid protein extraction from Saccharomyces cerevisiae. Yeast 10:1305 (1994).
196
9. Schleif RF, Wensinle PC: Practical Methods in Mole-cular Biology, p74, New York (1981).
10. Temizkan G, Arda, N: Moleküler Biyolojide Kulla-n›lan Yöntemler, s33, 1. Bask›, ‹stanbul Üniversitesi Bi-yoteknoloji ve Genetik Mühendisli¤i Araflt›rma ve Uygu-lama Merkezi (Biyogem) Yay›n No:1 Nobel T›p Kitabevi, ‹stanbul (1999).
11. Aarholt E, Flinn EA, Smith CW: Effects of low-fre-quency magnetic fields on bacterial growth rate. Phys Med Biol 26:613 (1981).
12. Goodman EM, Greenebaum B, Marron MT: Mag-netic fields after translation in Escherichia coli. Bioelec-tromagnetics 15:77(1994).
13. Malko JA, Constantinidis I, Dillehay D, Fajman WA: Search for influence of 1.5 tesla magnetic field on growth of yeast cells. Bioelectromagnetics 15:495 (1994).
14. Blank M, Goodman R: Do electromagnetic fields ›n-teract directly with DNA? Bioelectromagnetics 18:111 (1997).
15. Miyakoshi J, Kitagawa K, Takebe H: Mutation in-duction by high-density, 50 Hz magnetic fields in human MeWo cells exposed in the DNA synthesis phase. Int J Rad Biol 71:75 (1997).
16. Cairo P, Greenebaum B, Goodman E: Magnetic
fi-eld exposure enhances mRNA expression of sigma 32 in E. coli. J Cell Biochem 68:1 (1998).
17. Tsuchiya K, Okuno K, Tanaka K, Takahashi H, Shoda M: 1999. High Magnetic Field Enhances Statio-nary Phase-Specific Transcription Activity of Escherichia coli. Bioelectroch Bioener 48:383 (1999).
18. Jonathan HL, Kenneth JM: Morphologic responses of osteoblast-like cells in monolayer culture to elf electro-magnetic fields. Bioelectroelectro-magnetics 21:129 (2000). 19. Schreiber WG, Teichmann EM, Schiffer I, Hast J, Akbari W, Georgi H, Graf R, Hehn M, Spiess HW, The-len M, Oesch F, Hengstler JG: Lack of mutagenic and co-mutagenic effects of magnetic fields during magnetic resonance imaging. J Magn Reson Imaging 14:779 (2001). 20. Novikov VV, Sheiman IM, Fesenko EE: Effect of weak and extraweak magnetic fields on the intensity of asexual propagation of Planarians Dugesia tigrina. Biofizi-ka 47:125 (2002).
21. Gülband›lar E, Gülband›lar A: Elektromanyetik ala-n›n Saccharomyces cerevisiae maya hücrelerinin üremesi üzerine etkisinin spektrofotometrik olarak de¤erlendiril-mesi, Türk Hij Den Biol Derg 56(2):61 (1999).
22. Schimmelpfeng J, Dertinger H : The action of 50 Hz magenetic and electric fields upon cell proliferation and cyclic amp content of cultured mammalian cells. Bioelec-troch Bioener 30:143 (1993).
