İlkokulda Öğrencilerin Birbirlerini
Şikâyet Etmeleri ve Bu Konuda
Öğretmene Düşen Görevler
Doç. Dr. Ayla OKTAY* «Öğretmenim. A yşe kalem im i aldı.» «Öğretmenim, Ali bana vur du.» veya «Ayşe konuştu.» ve buna benzer şikâyetler, özellikle ilk okul öğretm enlerinin birgün boyu öğrencilerinden sıkça işittikleri şikâyetler arasındadır.
Zam an zam an öğretm enler, bunun bir disiplin sorunu olarak mı, yoksa öğrencilerinin kişisel durumu yönünden mi ele alınm ası gerektiği konusunda kararsızlığ a düşerler.
Bazen şikâyet eden öğrenciye, şikâyet ettiği için kızarlar, ba zen de şikâyet edilenleri cezalandırm a yoluna giderler. Bazı öğ ret m enler sorunu daha so ğ u kkan lılıkla karşılayıp, ya hiç tepki g ö ste r mezler, yahut da a rkad aşı şikâyet etmenin yerinde bir davranış o l m adığı konusunda öğrenciyi uyarırlar.
Bütün bunlar, arka d aşların ı şikâyet etmeyi a lışk a n lık haline ge tirm iş olan öğrencilerine karşı öğretm enlerin takınabildikleri tavır-
ordan bazıları olarak akla gelm ektedir.
Burada, kanım ızca, sorunun ele alınm ası gerekli olan en önem li yanı; öğrencinin belirli bir arkad aşını veya a rkad aşların ı «neden» şikâyet ettiği konusudur. A n cak «neden» ertaya çıkarılırsa, soruna çözüm getirileb ilir ve nedene göre de. getirilecek çözüm ün farklı olacağ ı bir gerçektir.
Öğretm enin, bu şikâyet vaziyet alışın ın arkasında yatan gerçek nedeni bilebilm esi, a n ca k öğrencisini yakından tanım ası ile müm kündür.
«Şikâyet etme» ile ilgili çeşitli nedenler sayılabilir. Bunlar a ra sında en çok rastladıklarım ızı şu şekilde sıralıya b iliriz :
a) Ö ğrenci, kendi psikolojik sorunları nedeni ile değer verdiği bir kişinin — öğretm enin— ilgisini çekm ek isteyebilir. Bu tür durum larda, öğrenci için önem li olan şikâyet konusu veya şikâyet edilen kişinin kendisi değil, fakat, olum suz bir şekilde de olsa, bu yolla öğ retm enin ilgisini çekm ektir.
G enellikle, aile içinde anne-babanın farklı eğitim sel tutum ve
(*) î. U. Edebiyat Fak. Pedagoji Kürsüsü öğretim Görevlisi.
d avranışlarının sergilendiği, kardeşler a rasın d a anne-baba a ç ıs ın dan ayırım yapılan evlerden gelen ço cuklarla, yeterince sevilm ed i ği duygusu içinde olan çocukların; kendi varlıklarından etraftakile- rileri haberdar edebilm ek için, bu tür bir ç ık ış yolu kullan d ıkları g ö rülebilir. Bazen de tam aksine, evde a şırı derecede ilgi gören ç o cukların, aile içinde gördüğü ilgiyi öğretm enden de sağlam ak için a rk a d aşların ı kötülem e yolunu seçtikle ri gözlenebilir.
Öğretm enin, böyle durum larda ,ilk yapm ası gereken şey, ö ğ renci ile gerçekten ilgilendiğini belli etmektir. Ancak, öğretm en, s e vilm ek, ilgi çekm ek için a rka d aşların ı kötülem enin, olum lu bir yol clm adığım , çe şitli zam anlarda, çe şitli durum larda verecekleri s o mut örneklerle ortaya koym clıdır. Bu, yerine göre, bu am aç için dü şünülm üş bir hikâye o la b ilir veya öğretm enin bu konu ile ilgili, ken di yaşantısından veya öğretm enliği sırasın d a karşılaştğ ı bir duru mun, dram atik bir biçim de ço cu k lara anlatılm ası olabilir. Hatta ö ğ retmen, ço cu ğ a böyle bir davranışın, olum suz yönünü vurgulayan bir deneyim crtam ı bile hazırlayabilir. Bu tür çocuğa, olayı bizzat yaşatarak öğretm e, belki ço cuğ a etkisi a çısın d a n en etkili yöntem olarak görünebilir. Fa ka t burada, öğrencinin p sikolo jik olarak k ırık lığa uğrayabileceği konusu da daim a göz önünde bulundurulm alıdır.
Ç czü m e ulaşm ada yardım cı o la ca k önem li bir nokta da, öğren cideki bu sevilm em e, b aşkaları tarafından değer verilm em e duygu sunun giderilm esine çalışm aktır. Bunu sa ğ lıy a b ile ce k yo llar her ö ğ retm ene göre farklı olabilir. A n cck , ç cc u ğ a sın ıf içinde çe şitli s o rum luluklar verme, onu kendisine yakın bir sırada bulundurm a, z a man zam an, a rkad aşların d an ayrıca ço cu kla konuşup, sohbet etme gibi ilişk ile r ço cu kla öğretm en a rasın d a sevgi-güven bağının kurul m asına yardım cı olabilir. K endisinin de sevildiğini, ona güvenildiğini hisseden çocuk, b aşarılı elm a isteği yönünden de uyarılm ış olur. Böylece, sevgi ve k a rşılıklı güven duygusuna başarının verdiği haz da eklendiğinde, çocuğun arka d aşın ı şikâyet etmek için pek az ne deni olacaktır.
Bu arada, anne ile yapılan sıkı işbirliği, onu okuldaki uygula madan haberli kılm a ve aynı tutumun evde sürdürülm esini sağlam a, problem in çözüm üne büyük ölçüde yardım cı olur.
b) Ç o cu kta ki başarm a duygusunun a şırı derecede fa zla lığ ı da, çocuğun bazen a rka d aşların ı şikâyet etme nedini olabilir. Burada da çocuk, en iyi, en kusursuz olduğunu kanıtlam ak için a rk a d a şla rının kusurlarından öğretm eni haberdar etme yöntem ini seçebilir.
Bazen de çocuk, aile içinde b a şarısı konusunda o kadar baskı altında b ıra kılır ki, ne olursa başarm ası, birinci olm ası gerektiğine inanır ve ça lışa ra k b aşarılı olm anın yanında başka yolları da dener.
Bu tür çocuklar, genellikle yine sınıfta arkad aşları tarafından çeşitli k işilik özelliklerinden dolayı, tepki gören çocuklardır. Çocuk, bu arka d aşların ı öğretm enine şikâyet ederek, adeta onların kendi sini kabul etm em elerine karşı bir savunm a tepkisi içine girer.
Bu durum da öğretm enin «şikâyet etme»nin sevilen ve hoşa gi den bir davranış olm adığını gerek sözleri ve gerekse davranışlar, ile belirtm esi son derece önem lidir. Ama bunu çocuğu azarlıyarak, onu ceza la n d ıra ra k değil, çe şitli som ut örneklerle; zam an zam an ço cu klarla yapacağı sohbet toplantılarında, arkad aş sevgisi, işb ir liğinin önem ine değinerek; bu türden yaşanm ış örnekler vererek d i le getirm esi; ayrıca sın ıf içinde bu toplum sal havayı olu ştu racak d e neyim kazandırm ası, kanım ızca en yGrarlı yoldur.
c) Ç o cu k sınıfta birinci kalabilm ek için b aşkalarını şikâyet yön temini deneyebileceği gibi, bazen de b a şarısız olduğu için öğretm e nini bu yolla; sanki ona yardım cı oluyorm uş görünümünü vererek, öğretm enin ilgisini çekm ek istiyebilir.
Bu tür ço cu k la r genellikle derslerdeki b a şarısızlıkların ı bu yol la kapatarak öğretm enin sevgisini kazanm ak isteyebilirler. Burada yine öğretm enin, her öğrencinin sınıfta bir yeri ve değeri olduğunu vurgulam ası ve insanların yaptıkları işlerle değer kazanm alarının daha olum lu bir yol olduğunu a çıkça belirtm esi yerinde olur.
Bu tür öğrencilere, gerçekten b a şa rısızlıkları nedeni ile uğra dıkları kırıklığı giderebilecek; örneğin, sınıfın tem izliği, h avalandı rılm ası, sın ıf defterinin getirilm esi veya sıraların düzenlenm esi gibi bir takım sorum luluklar verilerek dersin dışında bir başka alanda başarılı olab ileceklerin i bizzat yaşayarak öğrenm eleri olanağı v e ril melidir.
d) Ç o cu k zam an zam an arkad aşların ı öğretm enine şikâyet ede rek farkında olm adan aile içinde sık sık gördüğü bir davranış mo delini tekrarlıyor olabilir. Ö zellikle, babanın egemen olduğu a ile tür lerinde, annelerin sıksık, yaram azlık yapan veya hoşa gitm eyen bir davranışta bulunan çocuğuna; «Akşam seni babana söyleyeyim de gör.» dediğini işitiriz. Burada anne, çocuğun hoşlanm adığı d avran ı şına kendisi engel olam adığı için, çocuğu ailede saygınlığı daha fa z la olan babaya şikâyet etm ekle korkutm aktadır.
Aynı davranışa yaşam ı boyunca tanık olan çocuk, sınıftaki a r kadaşlarının hoşlanm adığı bir davranışına engel olabilm ek için, öğ retmenin otoritesinden yararlanm a yolunu seçebilir.
Buraya kadar saydığım ız nedenler, çok kere çocuğun, kişiliğ in den, yaşam m odelinden ve insan ilişkilerini a lg ıla yış biçim inden kay naklanm aktadır.
Bunların dışında, bazen de öğretm enlerin hatalı davranışlarının
çocuğu arka d aşların ı şikâyet eder biri durum unda bıraktığı görülür, ö ğ retm enlerden çoğunun, zam an zam an herhangi bir nedenle, s ı nıfta bulunm adıkları sırada sın ıf içinden bir öğrenciye a rk a d a şla rını denetlem e görevini verdiklerine tanık oluruz. Böyle bir durum u nun, öğrencinin a rk a d aşları ile olan ilişk isin i çok kere olum suz şe- , kilde etkiler, ö ğ re n ci adeta, öğretm eni ve a rka d aşları arasında bir tercih yapm a durum unda bırakılm ıştır. Ya öğretm enin yokluğunda gü rültü edenleri yazarak öğretm eninin beğenisini kazanacak, ya da a r kad aşları ile iyi ilişk isin i sürdürebilm ek için onları şikâyet etmeyerek, öğretm eninden görevini iyi yapm adığı için a za r işitecektr.
Ç o cuğun hangi yolu se çe ce ğ i daha çok k işilik ö zelliklerin e bağlı bir olaydır. Eğer ço cuk, herşeye rağm en öğretm enin ilgisini çekm e yi istiyorsa, bu fırsa t kendiliğinden yaratılm ış olm aktadır.
A yrıca, çocuğun öğretm enden aza r işitm esi pahasına da olsa, a rkad aşların d an yana olabilm esi, olgun bir k işilik yapısına sahip o l m asını gerektirir. Bu tür bir olgunluğa henüz ilkokul çağında bulu nan küçük ço cu klard an beklem ek, kanım ızca onları, daha hazır o l m adıkları bir durum için zorlam ak olur.
K ısa ca özetliyecek olursak, sınıfta bir öğrencinin, belirli bir a r kadaşını veya çe şitli a rka d aşların ı öğretm enine şikâyet etm esi konu sunda önce bu d avranışa nelerin neden o lab ileceğ in i ortaya ç ık a r mak gerekir.
B u lu n acak çözüm yolu nedene bağlı olarak değişebilir. A yrıca, öğretm enin daha sınıfa girdiği ilk günden itibaren bu tür d a vra n ış ları hoş karşılam ad ığ ı ve in sa n la r arasında iyi ilşkilerin kurulm asını en olum lu d avran ış m odeli olarak tanım ladığını açık se çik belirtm esi gereklidir.
Bunun yanısıra, kendisinin de, öğrenciyi a rka d aşların ı şikâyet etme ortam ına fırsa t verm em eye özen gösterm esi ve aile ile, ö z e llik le anne ile yakın ilişki kurm ası çok önem lidir.
B öylece simıfta gerçekleştinilen işb irliğ i sevgi ve dayanışm a yöntem inin evde de uygulanm asına yardım cı olabilir.
O kulda ve evde pekiştirilen bir davranışın kalıcı bir model şe k line dönüşm esi o la sılığ ı her zam an, daha fazladır.
