M i m a r î a k u s t i ğ i
Prof. Salih Murat
( G e ç e n s a y ı d a n m a b a t v e s o n )
Evvelki sayımızda mimarî akustiğinin ehemmiyetinden, muhtelif neviden akustik bozukluklardan bahsetmiş v e bunların en mü- himini olan tantana meselesini bu makalemize bırakmıştık-
Büyük odituvarlarla büyük boş odaların başlıca akustik kusuru olan tantana meselesi uzun zamandanberi mütehassısların dikkat n a - zarlarını celb etmiştir. Daha 1835 senesinde Reıd İngilterenin ilim cemiyetlerinden birine verdiği -bir raporda tantananın en rnüz'iç bir kusur olduğunu bildirmiş v e duvar yüzlerini pürüzlü yapmakla v e yahut duvarlara halı ve saire gibi savtı bel eden maddeler asmakla bu kusurun izale edilebileceğini bildirmiştir.
T a n t a n a n ı n tarih v e nazariyesine giriş- mezden evvel bir tarifini verelim:
T a n t a n a bir oda cidarlarının bel kabiliyetle- rinin k â f i hadde bulunmamasından dolayı sada- n m (yani aksi s a v t m ) lüzumundan fa?la uzama- sıdır. Bu k e y f i y e t bilhassa büyük boş odalarda e h e m m i y e t kesbeder. Kulak diğer bozukluklar gi- bi tantanaya da alışmış olup fazlası can sıkar.
T a n t a n a d a sami hatibin sesini işitirse de sesi iyi tahlil edemez. Sesin arttırılması bu tesiri dü- zeltmez, bilâkis arttırır. Tantanası büyük olan bir odada sözün anlaşılması zordur. Diğer t a - r a f t a n tantanadan m a h r u m olan büyük bir oda dahi bir işe yaramaz. Böyle bir odada hem hatip v e hem de samiler sıkıntı hissederler.
T a n t a n a d a n tamamile mahrum olan b i r oda- da söz söyliyen kendisini b i r çölde veya h a v a - da sessiz bir balonda zanneder. Odada bir m i k - tar in'ikâsa lüzum aşikârdır. Mesele bu t a n t a - na (yani aksi s a v t m imtidat müddetini) t a m miktarda bulundurmaktır. Meselâ, Sahibinin- sesi veya K o l u m b i y a g r a m o f o n fabrikalarının musiki salonlarında bu müddet b i r saniye i l e
1.5 saniye arasındadır. 80 den fazla musiki aletlerinden mürekkep olan orkestranın v e bir alay muganninin çalışmakta oldukları bu s a -
lonlarda tantana pek mühimdir. R a d y o sütüd- y ol arında da bu müdedtin düşük olması icap eder. Fakat bazı ahvalde hususî tertibat ile stüdyolarda tantana müddeti arttırılıp 18 sa- niyeye kadar çıkarılabilir v e bu suretle kilise h a v a l a n çalınarak kiliseden gönderiliyormuş hissi verilebilir. Şu misallerden anlaşıldığına göre tantana müddetini yerine göre tesbit e t - mek lâzım geliyor.
T a n t a n a yukarıda söylediğimiz gibi 1835 t e meydana çıkan bir mesele olup birçok fizikçi- lerin dikkat nazarlarını celbetmiştir. S a v t m cidarların bePine ait ilk riyazi tahlil Lord R a y - leigh t a r a f ı n d a n verilmiş olup klâsik eserler- den biri olan T h e o r y of Sound nammdaki ese- rinin ikinci tabında (1896) bu tahlil intişar etmiştir. T a n t a n a meselesini halledenler ara- sında Amerika fizikçilerinden Şaline v e oğlu başta gelirler. A l m a n âlimlerinden Goeger, he- sabı ihtimali esasını bir savt şuamın bir oda- daki iki in'ikâs arasındaki vasati mesafeye
tatbik etmek suretile meseleyi halletmiştir.
Bir sesin bir odada ölmeden evvel iki üç yüz defa in'ikâs ettiği bugün tahakkuk etmiştir.
Binnetice ses kudreti biraz sonra oda deru- nunda muntazam bir surette tevezzu etmiş olu- yor. Bu esnada tedahül de rol oynarsa da bunun büyük tesiri yoktur.
T a n t a n a müddetinin hesabında umumi- yetle Şaline düsturu kullanılmaktadır. Bu düs-
turun nasıl çıkarıldığını burada göstermeyip sadece neticeyi bildireceğim v e tatbik tarzını söylemekle iktifa edeceğim.
Bu düstur
— 80 a t V i - r e
olup burada i = t zamanında odanın beher metre mikâbmdaki ses kud- reti
I = Sav t membamm hasıl ettiği sesin kudreti
a = Sabit bir miktar
V = Metre mikâbı cihetinden o- danın hacmi
e = Tapyer lûgaritma kaidesi Burada a sabit miktarı mühim olup bura- da biraz duralım: Odada ses kudretinin zi- yaa uğrama sürati her anda ses şiddetile mü- tenasiptir. Halbuki, açık pencereden zayi olan ses kudretinin ziyaa uğrama nisbeti de her an- da ses şiddetile mütenasiptir. Binaenaleyh bir odada duvarlarla eşyanın sesi ziyaa uğratması- tesiri bir miktar, bilfarz a kadar, mesahai sat- hiyedeki açık pencereye muadil demektir. Bir odadaki duvarlar veya eşya ses kudretini şu suretle ziyaa uğratırlar: — (1) Bir duvar civa- rındaki hava zerreleri duvara muvazi rakse- derlerken ses kudretinin bir kısmı delk yüzün- den hararete münkalip olur; (2) Duvara amu- den rakseden hava zerreleri duvar mesama- tında delk yüzünden kudretini zayi ederler;
(3) Havanın ihtizaz hareketinin bir kısmı du- vara intikal eder ve cidarı teşkil eden malzeme elâstiki değilse kudret ziyaa uğrar.
t saniye nihayetinde i şiddeti I ilk şid- detinin bir milyonda birine indiğini kabul eder- sek yukarıdaki muadele
t( = o.Kil — a
Gibi basit bir şekil alır. İşte umumiyetle kullanılan tantana düstudu budur. Burada V metre mikâbı yüzünden odanın hacmi ve a da odada cidarlarla eşya mesahai sathiyelerile bel emsalleri hasılı zarbı mecmularma müsa- vidir. Yanı satıhlar mesahaları
S ı , S?, Ss. ve bel emsalleri p ı , ps, JJS ise a = pı Sı -f- ps 02 -f- ps Ss
aşağıdaki cetvelde verilen bel emsalleri muh- telif maddelerin beher metre murabbalanna isabet eden miktarlardır.
p emsalleri Sathın 0.061
0.034 0.033 0.027 0.025 0.025 0.2-0.29 0.15 0.12 0.78 0.48 0.54
0.2
0.008
Tahta kaplama
Tahta bağdadi üzerinde alçı Tel bağdadi üzerinde alçı Tek kalınlıkta cam
Çimento harçla bağlanmış tuğla Tuğla
Dâl üzerine alçı Kreton perde Döşeme (linoliyom)
Kıl döşeme (2.5 santimetre kalınlı- lığmda)
Sami (erkek) Sami (kadın)
Mefruşat (kanape, koltuk) ağır dö- şeme
Ağaç sandalye
Misal — Bir müzik holde tahta bağdadi üzerindeki alçı mesahası 1040 metre murabbaı
(1040 X 0.034 = 34 metre murabbaı açık pen- cere), 1830 metre murabbaı tuğla üzerine alçı
(— 45 metre murabbaı açık pencere), 22 met- re murabbaı cam pencere ( = 0.6 metre mu- rabbaı açık pencere), 625 metre murabbaı tah- ta (— 38 metre murabbaı açık pencere), 2659 sami ( = 1169 metre murabbaı açık pencere).
Binaenaleyh açık pencere mesahası itibarile a nın kıymeti 1286 olup holün hacmi 16,200 metre mikâbı olduğuna göre tantana müddeti
0.1(»1 X 1(5200 128(5
= 2,08 saniye
olur ki bu da epey iyi bir miktardır.
