218
GER‹ATR‹K HEM‹PLEJ‹K HASTALARIN VE
ONLARIN BAKIMINI ÜSTLENEN GER‹ATR‹K
B‹REYLER‹N DEPRES‹F DUYGUDURUM
BEL‹RT‹LER‹N‹N KARfiILAfiTIRILMASI
COMPARISON OF DEPRESSIVE MOOD
FINDINGS IN GERIATRIC HEMIPLEGIC PATIENTS
AND THEIR CAREGIVERS
Turkish Journal of Geriatrics
2006; 9 (4): 218-221
Güldal Funda NAK‹PO⁄LU
Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi 5. FTR Klini¤i ANKARA Tlf: 0312 310 32 30/419 Fax: 0312 310 42 42 e-mail: [email protected] Gelifl Tarihi: 15/04/2006 (Received) Kabul Tarihi: 21/07/2006 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi 5. FTR Klini¤i ANKARA
A
BSTRACT
Background: The aim of this study was to evaluate and compare the depressive mood findings in geriatric hemiplegic patients and geriatric coregivers of the patients.
Materials and Methods: Thirty four geriatric case who applied to inpatient rehabilitation programme were admitted to study. Nineteen patients were hemiplegia and fifteen patients were geriatric individual who take care of hemiplegic patients. Demografic findings and Beck Depression Inventory (BDI) of cases were enrolled.
Results: We found depressive mood findings 52.6% in geriatric hemiplegic patients and 53.3% in geriatric individuals who take care of hemiplegic patients. Mean BDI was 19.26±7.4 in geriatric hemiplegic patients, 20.93±11.03 in geriatric individuals who take care of this patients and there was no statistically significant difference between in the both groups (p>0.05).
Conclusion: Depressive mood changes were found high in frequency at geriatric individuals who take care of hemiplegic patients in our study.
Key words: Cerebrovascular accident, Hemiplegia, Depression, Elderly.
Ö
Z
Girifl: Bu çal›flman›n amac›, geriatrik hemiplejik hastalarda ve bu hastalar›n bak›m›n› üst-lenen geriatrik bireylerde depresif duygu-durum belirtilerini de¤erlendirmek ve karfl›laflt›rmak-t›r.
Yöntem ve Gereç: Çal›flmaya bir hastanenin yatarak rehabilitasyon program›na al›nan 19’u hemiplejik; 15’i ayn› yafl ve e¤itim düzeyinde onlara refakat eden, 34 geriatrik vaka al›n-d›. Vakalar›n demografik bilgileri ve ayn› psikolog taraf›ndan uygulanan Beck Depresyon Öl-çekleri (BDÖ) kaydedilmifltir.
Bulgular: Geriatrik hemiplejik hastalar›n %52.6’s›nda, geriatrik refakatçilerin %53.3’ünde depresif duygu durum belirti ve tutumlar tespit edilmifltir. BDÖ ortalamas› geri-atrik hemiplejik grupta 19.26±7.4, gerigeri-atrik refakatçilerde 20.93±11.03 olarak bulunmufltur. ‹ki grup aras›nda istatistiksel aç›dan anlaml› fark bulunmam›flt›r (p>0.05).
Sonuç: Her iki grupta da depresif duygu durumlar›n› yans›tan belirtilerin s›k gözlenme-si, geriatriye efllik eden depresyonun görülme olas›l›¤›n›n, disabiliteyle birlikte artt›¤› gibi, bu hastalar›n bak›m›n› üstlenen bireylerde de artt›¤›n› göstermifltir.
Anahtar sözcükler: Serebrovasküler olay, Hemipleji, Depresyon, Yafll›l›k.
R
ESEARCH
A
RAfiTIRMA
Güldal Funda NAK‹PO⁄LU
Ayfle KARAMERCAN
Münire MENGÜLLÜO⁄LU
Emine DAL
GER‹ATR‹K HEM‹PLEJ‹K HASTALARIN VE ONLARIN BAKIMINI ÜSTLENEN GER‹ATR‹K B‹REYLER‹N DEPRES‹F DUYGUDURUM BEL‹RT‹LER‹N‹N KARfiILAfiTIRILMASI
TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2006; 9(4) 219
G
‹R‹fiS
erebrovasküler Olay (SVO) geliflen motor fonksiyon bo-zuklu¤unun yan›s›ra duygu-durum de¤ifliklikleri ile de has-talar›n günlük yaflam aktivitelerini önemli derecede etkilemek-tedir. ‹nme sonras› depresyon prevalans› hasta seçim ve tefl-his kriterlerine ba¤l› olarak %20-65 olarak de¤iflmektedir (1-4). Geriatrik hemiplejik vakalarda insidans› daha da yüksektir ve hastan›n fonksiyonel iyileflmesini olumsuz yönde etkile-mektedir. ‹nmenin hem aileler hem de hastalar üzerine olum-suz psikolojik etkisi vard›r. Bu grubun bak›m›n› üstlenen birey-lerde de depresyon yayg›n olarak gözlenmektedir Buna ra¤-men depresyonun insidans› ve ciddiyeti hakk›nda çok az ça-l›flma vard›r (5).Bu çal›flmadaki amaç, inme sonras› bir klini¤e baflvuran geriatrik hastalarda ve bu hastalar›n bak›m›n› üstlenen ayn› yafl ve e¤itim düzeyindeki geriatrik bireylerde depresif duygu durum belirti ve tutumlar›n› araflt›rmakt›.
Y
ÖNTEM VEG
EREÇÇ
al›flmaya bir hastanede yatarak rehabilitasyon program›-na al›nan iletiflim kurulabilen 19’u SVO’a ba¤l› hemiple-jik hasta ve onlara refakat eden ve bak›mlar›n› üstlenen yafl ve e¤itim düzeyleri efllefltirilmifl 15 sa¤l›kl› birey olmak üzere 34 geriatrik vaka al›nm›flt›r. Hastalar›n yafl, e¤itim düzeyleri, he-miplejik taraflar› kaydedilmifltir. Ayn› psikolog taraf›ndan dep-resyon düzeyleri Beck Depdep-resyon Ölçe¤i (BDÖ) ile de¤erlen-dirilmifltir (6).Depresyon düzeyi ve belirtilerini belirlemek amac›yla 21 belirti kategorisinden oluflan BDÖ kullan›lm›flt›r. Özgün biçi-mi 1961 y›l›nda Beck ve arkadafllar› taraf›ndan gelifltirilbiçi-mifltir. Depresyon ölçe¤i hastal›¤›n etyolojisini de¤il, biliflsel içerik da-ha belirgin olmak üzere depresyonun duygusal, somatik, mo-tivasyonel boyutlar›na iliflkin bulgular› derecelendirerek depre-sif belirti ve tutumlar› hakk›nda bilgi vermektedir. Ölçekteki herbir belirti kategorisi dört kendini de¤erlendirme maddesin-den oluflmufltur. Maddeler 0-3 aras› puan ile de¤erlendiril-mektedir ve ölçekte al›nabilecek en yüksek puan 63’tür. Her kategori grubu ve onu oluflturan maddeler depresif hastalarda aç›kca görülebilen belirtilere dayanarak gelifltirilmifltir. Top-lam puan›n yüksekli¤i depresyonun fliddetini gösterir (7). Ül-kemizde geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› Hisli taraf›ndan ya-p›lm›flt›r (8).
‹statistiksel de¤erlendirme için SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 11.00 for Windows program› kullan›ld›. Ortalama ve standart sapmalar›n karfl›laflt›r›lmas›nda Students t testi UYGULANMIfiTIR.
S
ONUÇLARG
eriatrik hemiplejik hastalar›n %63’ü sa¤ hemiplejik,%37’si sol hemiplejiktif, 11 (%57.9)’i kad›n, 8 (%42.1)’i erkektif ve 14 (%73.7)’ü okuryazar de¤ildir. Geriatrik sa¤l›kl› grubun 11 (%73.3)’i kad›n, 4 (%26.7)’ü erkektif ve 10 (%66.7)’u okuryazar de¤ildir. Yafl ortalamas› geriatrik hemip-lejik grupta 71.26±4.83, geriatrik refakatçi grupta 72±6.38 idi ve iki grup aras›nda yafl,cinsiyet ve e¤itim düzeyi aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark yoktur (p>0.05) (Tablo 1). Ge-riatrik hemiplejik 19 hastan›n 10’unda BDÖ puan› patolojik say›lan 21 de¤erinin üzerinde, 8’inde depresif duygu durum flüphesi say›labilecek 16-20 puan aras›ndad›r. Geriatrik refa-katçi grubun ise 8’inde BDÖ puan› 21’in üzerinde, 4’ünde ise 16-20 puan aras›nda tespit edilmifltir (Tablo 2).BDÖ ortalamas› geriatrik hemiplejik grupta 19.26±7.4, geriatrik refakatçilerde 20.93±11.03 idi ve iki grup aras›nda istatistiksel aç›dan anlaml› fark bulunmam›flt›r (p>0.05).
Geriatrik hemiplejik grupta kad›nlarda 18.73±8.09, er-keklerde 20.00±6.80 olan BDÖ puan ortalamalar› aras›nda-ki fark istatistiksel düzeyde anlaml› bulunmam›flt›r (t=-0.361, p>0.05) ve sa¤ hemiplejik vakalarda 17.67±7.43, sol hemip-lejik vakalarda 22.00±7.02 olan BDÖ puan ortalamalar› ara-s›nda da istatistiksel aç›dan anlaml› fark saptanmam›flt›r (t=-1.250, p>0.05).
Tablo 1— Geriatrik Hemiplejik ve Geriatrik Refakatçi Grubun Demografik Özellikleri Geriatrik Geriatrik hemiplejik refakatçi p Yafl ortalamas› 71.26±4.83 72±6.38 >0.05 Okuryazar de¤il (%) 73.7 66.7 >0.05 Kad›n cinsiyet (%) 57.9 73.3 >0.05
Tablo 2— Geriatrik Hemiplejik ve Geriatrik Refakatçi Grupta Görülen Depresif Duygu Durum Belirtilerinin fiiddeti
Geriatrik Hemiplejik Geriatrik Refakatçi
BDÖ* puan Say› (%) Say› (%)
0-15 1 (%5.3) 3 (%20)
16-20 8 (%42.1) 4 (%26.7)
COMPARISON OF DEPRESSIVE MOOD FINDINGS IN GERIATRIC HEMIPLEGIC PATIENTS AND THEIR CAREGIVERS
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2006; 9(4) 220
T
ARTIfiMAÜ
lkemizde yap›lan bir araflt›rmada major depresyon yay-g›nl›¤› %6, depresif belirtiler %11 olarak saptanm›flt›r (9). Geriatrik vakalarda görülen duygu durum bozukluklar› aras›n-da en önemlisi majör depresyondur. 65 yafl üzerinde major depresyonun görülme s›kl›¤› %1-4’dür ve geriatrik psikiatri bi-rimlerine yap›lan baflvurular›n %60’›n› oluflturmaktad›r.Yafll› hastalarda klinik tablo eriflkinlerle ayn› olabilmekle birlikte baz› klinik özelliklerde farkl›l›klar ortaya ç›kabilir. Yafl-l› grupta kendine güvensizlik ve suçluluk duygular› daha az gö-rülürken, bedensel yak›nmalar, dikkat toplama güçlü¤ü, bel-lekte zay›flama ve enerji kayb› daha ön planda olmaktad›r. Ayr›ca uyku bozukluklar›, ifltah azalmas›, halsizlik, dikkat ve bellek bozukluklar› gibi normal yafllanma ile ilgili birtak›m ya-k›nmalar depresyon belirtileri ile çak›flt›¤› için tan› koymak da-ha zor olabilmektedir (10).
Depresyon, yafll› bireylerde di¤er hastal›klarla veya tek ba-fl›na yaflam kalitesini etkileyen önemli bir faktördür (11).
Kad›n cinsiyet, düflük sosyoekonomik durum, dul olmak, yaln›z yafl›yor olmak, sosyal destek azl›¤›, biliflsel bozuklu¤a veya kronik fiziksel hastal›¤a sahip olmak ve günlük yaflam aktivitelerinde kendi kendine yeterli olmamak gibi koflullar›n depresyon için zemin haz›rlad›¤› çeflitli çal›flmalarda gösteril-mifltir (12).
Akut veya kronik fiziksel hastal›klar› olan yafll› hastalar›n %30’unda major depresyon efllik etmektedir (10).
Ölüme neden olan hastal›klar aras›nda üçüncü s›rada olan ve en s›k disabiliteye neden olan inmenin hem aileler hem de hastalar üzerine olumsuz psikolojik etkisi vard›r. Depresyon inmenin önemli bir sonucudur ve inme iyileflmesini etkiler (5).
Hemiplejik hastalarda depresyon en s›k tart›fl›lan ruhsal komplikasyondur. Depresyon SVO’›n do¤al gelifliminin bir parças› olarak düflünülebilir. 103 kiflilik hemiplejik hasta gru-bunun %26’s›nda depresyonun major bulgular›, %20’sinde minör bulgular› saptanm›flt›r (13). 486 hemiplejik hastan›n de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada depresif bozukluk s›kl›¤› %40.1, majör ve minör depresyon s›kl›klar› %26 ve %14.1 olarak bulunmufltur (14), bir di¤er çal›flmada da depresyon s›kl›¤› %41 olarak belirtilmifltir (15). Bu çal›flmada geriatrik hemiplejik grubun %52.6’s›nda ve geriatrik refakatçi grubun %53.3’ünde depresif duygu durum belirti ve tutumlar› tespit edilmifltir.
Baz› kaynaklarda depresyonun sol hemisfer lezyonlar›nda sa¤ hemisfere göre daha s›k görüldü¤ü belirtilirken baz› litera-türlerde ise lezyon lokalizasyonu aç›s›ndan fark saptanmam›fl-t›r (13-16). Bu çal›flmada sa¤ hemiplejik ve sol hemiplejik va-kalar›n BDÖ puan ortalamalar› aras›nda da istatistiksel aç›dan anlaml› fark saptanmam›flt›r.
Yal›man ve arkadafllar› hemipleji geçirenlerin BDÖ puan-lar›n› sa¤l›kl› kiflilere göre yüksek yani duygu-durumpuan-lar›n› kö-tü bulmufllard›r (17). Bu çal›flmada da hem geriatrik hemiple-jik hastalarda hem de bu grubun bak›m›n› üstlenen bireylerde BDÖ puanlar› yüksek tespit edilmifltir.
Hastada oluflan fiziksel yetersizlik, iletiflim bozuklu¤u, çev-reden destek görmemesi ve kendisinden yapabilece¤inden daha çok aktivite istenmesi durumunda da depresyon gelifle-bilir. Bu nedenle rehabilitasyon sürecinde hastaya iyileflti¤i iz-lenimi verilmeli, günlük egzersiz program› hastan›n en iyi yap-t›¤› egzersizle bitirilmelidir. Bu durum hem hastay› moral yö-nünden destekler hem de rehabilitasyona kat›l›m›n› sa¤lar. Depresyonun belirlenmesi ve tedavisi güçtür. Depresyon ço-¤u kez gözard› edilir ya da dikkatten kaçar. Depresyon k›sa süreli de¤ildir ve hastan›n fonksiyonel iyileflmesini y›llarca et-kileyebilir, bu durum atlanmamal› ve gerekli tedavi verilmeli-dir (18).
Yafll› bireylerde oluflan depresyon için birçok risk faktörü tan›mlanm›flt›r. Bu çal›flmada her iki grupta da depresyon s›k-l›¤›n›n çok yüksek olmas›, geriatriye efllik eden depresyonun görülme s›kl›¤›n›n, disabiliteyle birlikte artt›¤› gibi, bu grubun bak›m›n› üstlenen bireylerde de artt›¤›n› göstermifltir. Bu du-rum refakatçi bireylerin yafll› olmalar›na, kendilerinin de bak›-ma muhtaç olbak›-malar›na, yak›nlar› için üzülmelerine, sosyoeko-nomik sebepler gibi pek çok nedenlere ba¤lanabilir.
Sonuç olarak depresif duygu durum belirtileri; disabilitesi olanlarda oldu¤u gibi, bak›mlar›n› üstlenen bireylerde de ola-bilece¤inden gözard› edilmemelidir.
K
AYNAKLAR1. Robinson RG. Neuropsychiatric consequences of stroke.Annu Rev Med 1997;48:217-229.
2. House A, Dennis M, Moridge L,Worlow C, Hawton K, Jones L. Mood disorders in the year after first stroke.Br J Psychiatry 1991;158:83-92.
3. Kellermann M, Fekete I, Gesztely R, Csiba L, Kollar J, Sikula J, Bereczki D. Screening for depressive symtoms in acute pha-se of stroke. General Hospital Psychiatry 1999;21:116-121.
4. Chemerinski E, Robinson RG, Kosier JT. Improved recovery in activities of daily living associated with remission of poststroke depression. Stroke 2001;32:113-117.
5. Kotila M, Numminen H, Waltimo O, Kaste M. Depression af-ter stroke. Stroke 1998;29:368-372.
6. Beck AT. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961;4:561-571.
7. Öner N: Beck Depresyon Ölçe¤i. Türkiye’de Kullan›lan Psiko-lojik Testler Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nlar›.301-304.
8. Hisli N. Beck depresyon envan terinin üniversite ö¤rencileri için geçerlili¤i, güvenilirli¤i. Psikoloji dergisi 1989;7:3-13.
9. Uçku R, Küey L. Yafll›larda depresyon epidemiyolojisi-yar› kentsel bir bölgede 65 yafl üzeri yafll›larda kesitsel bir alan çal›fl-mas›. Nöropsikiatri Arflivi 1992; 29:15-20.
10. Ulu¤ B. Psikiatri.Kutsal YG, Çakmakç› M, Ünal S (Ed.):
Geriat-ri Cilt 2. Hekimler Yay›n Birli¤i. Ankara 1997;Cilt, 732-748.
11. Arslan fi, Kutsal YG. Geriatride yaflam kalitesinin
de¤erlendiri-mi. Geriatri 1999;2 (4):173-178.
12. Aktürk Z, fiahin EM, Da¤deviren N, Özer C. Türkçelefltirilmifl
geriatrik depresyon skalas›n›n iç güvenilirlik analizi.V.Ulusal Ai-le Hekimli¤i Kongresi,27-30 Mart 2002 Adana. Kongre Kita-b›:442.
13. Garrison SJ, Rolak LA, Dorado RR. Rehabilitation of stroke
patient. In De Lisa JA (Eds): Rehabilitation Medicine. Philadelp-hia, J.B.Lippincott, 1988, 565-582.
14. Pohjasvaara T, Leppavuori A, Siira I, Vataja R, Kasta M.
Fre-quency and clinical determinants of poststroke depression. Stroke 1998;29:2311-2317.
15. Kotila M, Heikki N, Waltimo O, Kaste M. Depression after
stroke; results of Finnstroke study. Stroke 1998;29:368-372.
16. Parikl› RM, Lipsey JR, Robinson RG, Price TR.two-year
longi-tudinal study of post-stroke mood disorders:dynamic changes in correlates of depression at one and two years. Stroke 1987;18:579-584.
17. Yal›man A, Eskiyurt N, Vural M, Dönmez M, Çeflme F,
Demir-ci S, Bölükbafl N, Baflat Üçgüler H. Serebrovasküler atak son-ras› kognitif fonksiyon ve duygu-durum de¤ifliklikleri. Türk Ge-riatri Dergisi 2004;7 (4):211-216.
18. Özcan O. Hemipleji Rehabilitasyonu. O¤uz H (Ed). T›bbi
Reha-bilitasyon Nobel T›p Kitabevleri 1995, 385-399.
GER‹ATR‹K HEM‹PLEJ‹K HASTALARIN VE ONLARIN BAKIMINI ÜSTLENEN GER‹ATR‹K B‹REYLER‹N DEPRES‹F DUYGUDURUM BEL‹RT‹LER‹N‹N KARfiILAfiTIRILMASI
