L o n d r a P l â n ı n ı n Y e n i l e n m e s i
İddia edilen ancak şu suretle olabilir : Şehrin plânlandırılmasına memur olan kimselerin mevcut kanunlara göre oldukları malî iktidarı bir hayli tecavüz etmek şartile ancak parlamentonun yardı-mı sayesinde olabilir :
Fikrimce evvelâ bize yepyeni bir Londra ve-recek olan plânlardan uzaklaşmak lâzımdır. Müm-kün olduğu kadar güzelleşmiş eski bir Londra is-tiyorum. Tanmmıyacak kadar ıslah edilmiş değil, fakat babalarımızın bize bıraktığı bütün mimarî hazineleri muhafaza ederek aynı zamanda hah ha-zırdaki emsalsiz fırsatın bize verdiği imkânla bu eserleri devam ettirmek suretile meydana gelecek bir Londra istiyorum. Londra Londra olarak k a l -malıdır ve kalacakt'r.
Şehir kırlara doğru yayılmıştır ve şimdi, şehir plâncıları ve içtimaî inkılâplarla meşgul olanlar,
umumun sıhhatinin selâmeti için köyün tekrar şehrin içine getirilmesini istiyorlar. Plân ne olursa olsun pahalıya mal olacaktır. Londra, mesahai ^at-hivesi nazarı itibare alınırsa pek büyük değildir ve ufak bir mülâhaza bize gösterir ki fena kısımla-rın imarı, ve bütün bu kısımlara bir muhit plânı-nın yap'lması. sıhhat ve istirahat için lâzım olan sahaların yapılması, seyrüseferin hafifleşmesi rae-balli. o kfdar birbir'ne cirift, övle bir-birine bağlıdırlar ki güçlükle birbirinden ayrı ola-rak nazarı itibare alınabilirler. Bütün bu mese-leler avrı ayrı nazarı it'bare alınmamalıdırlar. Zi-ra. mazide bütün hüsnüniyete rağmen* yap-lan bu hatalar yüzündendir ki yine bu sahaların İslahı için kullanılan plânlar muvaffak olmanrştır.
Bu tamamen teferruat kabilinden olan ma-halli güzelleştirmeler, hattâ karışıklığın daha de-rin köklerile alâkası olmıy.an sadece seyri sefere ait projelere dudak bükülmemelidir. Kenar ma-halleleri ıslah etmek, bir caddeyi genişletmek, bir meydan açmak, hemen derhal arzu edilebilir şey-lerdir. Fakat bunları icap ettiği gibi en muvafık bir şekilde yapmalıdır. Fena mahalleler mesken değil de belki de sanayi sahalarıdır. Seyri seferi icap ettiren sebeplerin tekrar plânlaştırılmasile ve binnetice seyri seferin azalmasile telâfi edilebilirdi.
(Slum) Kenar Mahalleler
Şunu derhal kabul etmemiz lâzımdır ki, yeni-den inşa, seyrisefer şartlarının iyileşmesi, ve şehir meskenlerinin İslah teşebbüsü gibi meseleler, ke-nar mahallelerin ortadan kaldırılması ve sıhhî binaların tesisini temin etmezlerse hiç bir suretle iyi addedilemezler. Fakat fena mıntıkaların ilgası
12 Mart 1941 tarihli Royal Society of A r l s W. H. AnsEİl'in g ö n d e r d i ğ i m e k t u p t a n alınmış parçalar
bomba ile, tahrip edilmiş olan, gayrı sıhhî haşe-ratlı, fena tanzim edilmiş evlerin yerine sıhhî, iyi tanzim edilmiş evlerin inşa edilmesi demek değdir. Öyle temenni ediyorum ki, fena binaların il-gası meselesinde sadece bombaların imha ettlk-lerile iktifa etmeyip, henüz nazilerin taarruzuna uğramamış olanların da ilgasını bu plâna ithal edeceğiz.
Şimdi biraz geriye dönerek Londralım sanayi mahallelerini de tetkik edeceğiz. Birçok ticaret ve sanayi firmalarının köylere nakli göstermiştir ki bu halin muvakkat olacağı yerde bu sanayi ve ti-caret firmalarının' köylerde kalması amelenin sıh-hat ve saadeti bakımından memnuniyet balı? bir iş olurdu. Bazı öyle sanayi vardır ki nakledil-meleri lâzımdır. İhtiyaçları olan ham madde hususundaki malzemenin yakınında olarak elde edilen mahsulün satışına elverişli aynı zaman-da işçi için zaman-daha sıhhî olan yerlere nakilleri lâzımd'r. Böyle bir nakil Londr.ada bize daha iyi bir plânın tatbiki için saha kazandırır. Sokaklar-dan sevri sefer müşkülâtını kaldırır ve tazyiki azal-tır. Şimdi işlerine gidip gelmek için iki saat veya daha fazla, vakit kaybeden işçilere böylelikle her sene onar saatli 60 gün kazandırılmış olur. Böyle bir nakil sanayie ilmî bir safta yer almağa büyük çapta kârlı neticeleri mümkün kılar.
Londra L'manı : Londralıların güzünde maa-lesef saklı kalmış olan Londra Limanı muhakkak ki biraz daha meydana çıkarılmalı ve faaliyeti hakkındaki noktai nazarımız köprülere münhasır kalmamalıdır.
Pazar yerleri : Büyük çarşıların civarları o de-rece İslah edilmelidir ki buraların icap ettirdiği zarurî seyrisefer dar sokaklarda zorluklar çıkar-madan bu mahallerin faaliyeti etrafa da sirayet edebilsin.
Sevrîsefer : Umumiyetle şehrin merkezinde mütekâsif olan münakalâtın dağıtılması lâz'mdır. Londramn en büyük caddeleri için de aynı şey varittir.
Şehirdeki âmme hizmetlerine mahsur, sahalar.
merasim binaları, İnnsof Courb akla gelebilir. Mü-kemmel bir plân bu sahaları muhafaza etmeli ve yeni sahalar da temin etmelidir. Büyük caddeler onları idare değil onlara tâbi olarak işlemelidir. Şimdi sarih bir teşkilâtın hâkim olmadığı fakat içinde sadece ev, dükkân, ve işçiliğin bir halitası bulunan yerlerde tasfiye yapılmalıdır. Bu tasfiye şahsî tercihlerle değil birçok noktalan nazarı iti-bara alacak şumullü kararlarla temin edilmelidir. Umumî menfaatin korunması mahallî bir grup ve bir burjua halkı havası yaratmamalı, lüzumsuz şeyleri bir tarafa atıp seyri seferi temin etmelidir. Menfa atlar için bazı kolaylıklar gösteren bir
in-kişafı içtimaî yardımı dokunan tek sınıflı istira-hat yerleri henüz ihtiyacı karsılamamıştır. Bun-l?rri[p_n birincileri meyanında alış veriş binaları, kütüphaneler, küçük tiyatro, kilise, âmme islerine mahsus biralar ahaliyi bir arada bulunmağa ve rnîîctpr^k hav.?tı teşvik eden müesseseler savılır. T e n ^ a t t ı h'ihn^a en fakir masken sahalarından bsdanrnoi-riır. Bahçeli rnovdanlar refah içinde bu-lunan mahallelere münhasır kalmamalıdır.
Ticaret sahalarının tekrar yapılması lâzımge-len plânları :
Şehrin harap olmuş ticaret mahallelerinde da-ha geniş sada-halarda az izdida-hamlı bir münakale sis-temi sis-temin olunabilir. Övle mahaller ve Londranın öyle merkezî sahaları vardır ki buraları ne şehir güzelliği ne de münakale kolaylığı olan dar so-kaklarla doludur. Aynı maddelerin ticaret ile meş-gul olan firmalar muhtelif ihtiyaçlarına bilhassa elverişli olan büyük pazar yerlerinde toplu bir hal-de yerleştirilebilirler. Hattâ umum iş birliklerini ve sergi evlerini ihtiva edecek tarzda birçok umu-mî yerler ferdî istirahate zarar vermeden temin e-dilmelidir. Otomobil bekleme yerleri ve kamyonlar için yükletip boşaltma sahaları sokaklardan uzak binaların avlularında tanzim edilebilir. Dalla geniş ve daha çok adette sokaklar binaların içinde de daha geniş servis sahaları temin edecektir.
Londranın The Surrey Side Semti.
Söylendiği gibi Thames Londranın içinden de-ğil, Londra ile Surrey Side'in arasından akar. Bu sahadaki nehir sanayiin olduğu yerde kalması ve yahut da nehrin cenup tarafının Hükümet binala-rın Belediyeye veya ticarî binalara tahsis edilip bir taraftan da rıhtım nehrin mansabma doğru tevsi edilebilir. Burada bir vapur rıhtımının vücude ge-tirilmesi hattâ bu rıhtımın arkasında büyük dalga kıranla tahdit edilmiş büyük havuzların temini tek-lif edilmiştir. Ümit ediyorum ki istikbalin Londrası demir köprünün kaldırılmasına ve .Çharing Cross
köprü yolun inşasında (South London) 11 viyadük-lerin manialarından kurtulmasında ısrar edecektir.
Şehrin Kiliseleri :
Londranın, olduğu gibi muhafaza edilecek bi-nalarını ihtiva edecek, geniş mikyasta bir plânı ya-pılabilir. Bu plânın tevlit edeceğ'i güçlükler şa-yanı ehemmiyet değildir. Şehirdeki kiliselerin ha-rap olmaları ve birçoklarını yapılan _ tahribat bu kiliseleri şehir haricinde (Faubourg) e naKİi ve yerlerinin ticarî maksatlar için satılması mesele-sini tekrar ortaya çıkarmıştır. Bu binalar cid-dî hasara uğramamıştır. Tamir olunabilir bir hal-dedirler. Bu kuleler Londra dekorunun cn esaslı kısmını teşkil ederler. Kulesiz bir Londra seması pek kasvetli olur. Şehrin içinden alınıp da birbi-rinden uzak Faubourg'lara teker teker yerleşitiri-lirlerse bu kuleler pek yalnız ve terk edilmiş bir halde kalacaklardır. İstikbalin Londrası kilise ku-lelerini muhafaza etmelidir.
Mimarî Tedavi :
Londra bir tecrübe tahtası olmamalı, bilâkis ince bir inşa san'atm en büyük hekimleri tarafın-dan şahane bir hasta gibi muhafaza edilmelidir. Mimarîde geçici usluplar istenmiyor. Ne bugün bu-rada ne de yarın betonarme tuğla ve yahut taştan inşa edilecek olursa istenecektir. Merasim cadde-lerinde kontrol olmalıdır. Fakat Londranın yeniden Georgian tarzına avdet etmesine lüzum yoktur. Tarzı mimarîde hürriyetin tahdidi istenmiyen bir şeydir.
Londranın harap kısımlarının tekrar inşası transkontinantal kanallar açmak ve yahut da bü-yük rıhtım işleri yapmak gibi bübü-yük çapta bir mü-hendis mesaisi telâkki edilmemelidir. Öyîe denile-bilir ki, ben ürküten fikirlerden ziyade sadece bir-kaç umumî prensip ortaya attım. Fakat her şeye rağmen prensip hakkında bütün fikirler hususî plânlara tekaddüm edebilir. Mazide birçok vaka-larda fikirler plânı takip etmiştir. Daha doğrusu fikirler plansızlığı takip etmiştir. Muhakkak ki ben Londrayı suıı'î parklara konmuş gratsiyeller kol-leksiyonu gibi plânlaştırmak projesinde mutabık değilim. Ben daha güzelleşmiş bir Londra teklif ediyorum ki bunun meydana getirilmesi imkânsız değil, hatta gayrı muhtemel de değildir. Elverir ki hüsnüniyet ve devamlı bir sulh olsun. En lüzumlu şey sulh teessüs edince bizi hazırlıksız bulmama-lıdır. Sade İngiltere için değil bütün milletlerin
istifadeleri için Londra içtimaî gurur ve sevginin mahrek noktasıdır. Bugünküne nazaran daha gü-zel, daha elverişli, daha sıhhî bir şehrin yeniden vücut bulması içi ncok haileli bir şekilde elimize geçen fırsatı kaçırmamak lâzımdır.
