ORTAÖĞRETİM VE SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
COĞRAFYA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
ORTA ÖĞRETİMDE COĞRAFYA ÖĞRETİMİNİN NİTELİĞİ
İLGİLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI (EREĞLİ/KONYA
ÖRNEĞİNDE)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT
HAZIRLAYAN Murat BOZTEPE
ORTAÖĞRETİM VE SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
COĞRAFYA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
ORTA ÖĞRETİMDE COĞRAFYA ÖĞRETİMİNİN NİTELİĞİ
İLGİLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI (EREĞLİ/KONYA
ÖRNEĞİNDE)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT
HAZIRLAYAN Murat BOZTEPE
KONYA 2010
Özet ... iv
Summary ... v
Kısaltmalar ... vi
Tablolar Listesi ... vii
Şekiller Listesi ... ix GİRİŞ ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM – TEZ HAKKINDA ...… 2 1.1. Problem ...… 2 1.1.1. Problem Cümlesi ...… 3 1.1.2. Alt Problemler ...… 3 1.2. Araştırmanın Amacı ...… 4 1.3. Araştırmanın Önemi ...… 5 1.4. Varsayımlar ...… 5 1.5. Sınırlılıklar ...… 6 1.6. Tanımlar ...… 6
İKİNCİ BÖLÜM – KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ..… 7
2.1. Coğrafyanın Tanımı ve Coğrafya Öğretimin Önemi ...… 7
2.1.1. Coğrafya Kavramı ...… 7
2.1.2. Coğrafya Öğretiminin Önemi ve Gerekliliği ...… 8
2.2. Coğrafya Eğitimi ve Öğretim Programı ...… 9
2.2.1. 2005 Yılı Coğrafya Öğretim Programı...… 9
2.2.1.1. Coğrafya Öğretim Programının Amaçları ...… 10
2.2.1.2. Coğrafya Öğretim Programının İlkeleri...… 11
2.2.1.3. Programının Özü ve Güncellenmesinin Grekçesi...… 12
2.2.1.4. Yeni Coğrafya Müfredatı...… 13
2.3. Başlıca Öğretim Yöntemleri ve Coğrafya ...… 22
2.3.1. Anlatım Yöntemi ...… 23
2.3.2. Soru-Cevap Yöntemi ...… 24
2.3.3. Problem Çözme Yöntemi...… 24
2.3.4. Gösteri Yöntemi...… 25
2.3.5. Gezi-Gözlem Yöntemi...… 26
2.3.6. İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi ...… 27
2.3.7. Deney (Laboratuar) Yöntemi...… 27
2.3.8. Örnek Olay (Vaka) Yöntemi...… 27
2.3.9. Tartışma Yöntemi ...… 27
2.4. Coğrafya Öğretiminde Kullanılan Araç ve Gereçler ...… 28
2.4.1. Araç ve Gereç Kullanımının Coğrafya Öğretimindeki Önemi...… 29
2.5. Ölçme ve Değerlendirme...… 31
2.5.1. Ölçme Araç ve Yöntemleri ...… 32
2.5.1.1. Yazılı Sınavlar...… 32
2.5.1.2. Kısa Cevaplı Testler...… 33
2.5.1.3. Doğru Yanlış Testleri...… 33
2.5.1.4. Çoktan Seçmeli Testler ...… 33
2.5.1.5. Eşleştirmeli Testler ...… 34
2.5.1.5. Harita ve Grafik Yorumlama ... .34
3.3. Veri Toplama Aracı ...… 38
3.4. Verilerin Analizi ...… 38
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – BULGULAR VE YORUM ...… 39
4.1. Öğrencilerin Kişisel Bilgilerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar ...… 39
4.2. Öğrencilerin Görüşlerine Göre Coğrafya Öğretimine İlişkin Bulgular Ve Yorumlar ...… 50
4.3. Öğretmenlerin Kişisel Bilgilerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar ...… 56
4.4. Öğretmenlerin Görüşlerine Göre Coğrafya Öğretimine İlişkin Bulgular Ve Yorumlar ...… 64
BEŞİNCİ BÖLÜM – SONUÇLAR VE TARTIŞMA ...… 70
5.1. Sonuçlar ...… 70
5.2. Tartışma ...… 72
ALTINCI BÖLÜM –ÖNERİLER ...… 73
KAYNAKÇA ... . 76
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Tarih boyunca eğitim ve öğretim faaliyetleri insanların en önemli yol göstericisi olmuştur. Doğruyu, güzeli, iyiyi bulmamıza yardım etmiştir. Sosyal yaşantımızın en önemli faaliyetidir, eğitim ve öğretim. Eğitim ve öğretim yoluyla bireye güzel, olumlu davranışlar kazandırılmaktadır. Bireyin kendisine, ailesine, ülkesine ve insanlığa faydalı olarak yetiştirebilmenin yolu iyi bir eğitim ve öğretimle mümkündür. Dolayısıyla böyle bir sürecin sonun da hedeflenen ise sağlıklı bir toplum oluşturmaktır Bu sebepten eğitim ve öğretim toplumların vazgeçemeyeceği bir unsurdur. Böyle olmasına rağmen toplum da her zaman aynı önemi görmemiştir. Eğitim-öğretim sürecinde yaşanan sorunlar toplumu olumsuz etkileyebilir. Yaşanan bu aksaklıkların yerinde tespit edilip giderilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde sorunlar giderek büyüyecek ve aşılmaz hale gelecektir.
Bu amaçla yapılan araştırmalar sonucunda sorunları ortaya çıkarılmalı ve çözüm yolarının geliştirilmesi sağlanmalıdır.
Çalışmam da coğrafya öğretmenliği ve öğretimi konusunda yeni metotlar ortaya koymak amacıyla yapılmamıştır. Ereğli/Konya sınırları içindeki ortaöğretim okullarında coğrafya öğretimi incelenerek, coğrafya öğretiminde karşılaşılan sorunlar tespit edilmiş ve bunlara çözüm önerileri getirilmişti. Ülkemizde yürütülen eğitim ve öğretim faaliyetleri içerisinde Ereğli/Konya penceresinden coğrafya ile ilgili küçük bir ayrıntının mercek altına alınmak istenmesi bulunmaktadır.
Çalışmam süresince bilgilerini, deneyimini, zamanını benden esirgemeyen ve kıymetli görüşleriyle bana yön gösteren değerli hocam Yrd. Doç.Dr. Recep BOZYİĞİT’ e, Yrd. Doç.Dr. Nuri İNAN ve Öğr. Gör. Dr. Caner ALADAĞ’a teşekkür ederim.
Murat BOZTEPE
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö
ğre Adı Soyadı Murat BOZTEPE Numarası 004215021003 Ana Bilim /
Bilim Dalı
Ortaöğretim Ve Sosyal Alanlar Eğitimi/Coğrafya Öğretmenliği
Danışmanı Yrd. Dç. Dr. Recep BOZYİĞİT
Tezin Adı Orta Öğretimde Coğrafya Öğretiminin Niteliği İlgili Sorunlar ve Çözüm Yolları (Ereğli/Konya Örneğinde)
ÖZET
Araştırma, coğrafya öğretiminim sorunlarını ortaya çıkarmak ve sebeplerini belirlemek ve bunlara çözüm getirmek amacıyla hazırlanmıştır. Ereğli/KONYA İlçesi örnek alınmıştır. Araştırma ilk olarak literatür çalışmasıyla başlar. Burada coğrafya öğretimiyle ilgili temel bilgiler ortaya konmuştur. Coğrafya ders programı, öğretim yöntemleri, araç – gereçler, ölçme ve değerlendirme gibi konulara değinilmiştir.
Literatür çalışmasından sonra ise anketlere ilgili araştırma bölümü gelir. İlk önce öğrenci ve öğretmenlerin kişisel bilgileri yer almaktadır. Devamında ise öğrenci ve öğretmenlerin, ders programı, ders kitabı, öğretim yöntemleri ve dersin işlenişi, okulların fiziki durumu, ders araç – gereçleri ve karşılaştıkları sorunlarla ilgili görüşler yer verilmiştir.
Araştırma sonucunda coğrafya öğretimiyle ilgili belirlenen sorunlar ise; ders programının istenilen düzeyde uygulanmaması, kitapların yetersizliği, okullardaki araç – gereç sıkıntısı ve öğrencilerin coğrafya bilimine bakışındaki olumsuzluklar gibi sorunlar belirlenmiştir.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Murat BOZTEPE Numarası 004215021003 Ana Bilim /
Bilim Dalı
Ortaöğretim Ve Sosyal Alanlar Eğitimi/Coğrafya Öğretmenliği
Ö
ğrencinin
Danışmanı Yrd. Dç. Dr. Recep BOZYİĞİT
Tezin İngilizce Adı Secondary Educatıon Teachıng Geography İn The Problems And Solutıons For The Qualıfıcatıons (Eregli / Konya İn Sample)
SUMMARY
Research, teaching geography to uncover problems and causes strain to identify and bring these solutions is intended. Ereğli / KONYA County has been exemplary. Research begins with the first as a literature study. Here basic knowledge about geography education was put forward. Geography curriculum, instructional methods, tools - supplies, measuring and evaluating such matters as have been mentioned.
After studies in the literature about the research division revenue in polls. First, the personal information of students and teachers are located. Read the student and the teachers, syllabus, textbooks, teaching methods and course of dealing, the physical condition of schools, classroom tools - supplies and opinions about issues they face have been included. Research results related to the geography teaching is identified problems; course program does not apply at a desired level, lack of books in schools tools - supplies shortage, and students of geography to the negative outlook has been identified as problems.
İng: İngilizce
MEB. : Milli Eğitim Bakanlığı N. : Öğrenci, öğretmen sayısı
P. (P DEĞERİ): Olasılık Değeri. Hipotezinin doğruluğu için hesaplanan olasılık değerine yanılma düzeyi adı verilir ve p ile gösterilir
SPSS: Statistical Package for the Social Sciences
T. (T TESTİ): iki grubun ortalamaları karşılaştırılarak, aradaki farkın rastlantısal mı, yoksa istatistiksel olarak anlamlı mı olduğuna karar verilir.
vd. : ve diğerleri
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 Öğrencilerin Yaş ve Cinsiyet Dağılımı... 39
Tablo 2 Öğrencilerin Baba Meslekleri ... 40
Tablo 3 Öğrencilerin Anne Meslekleri... 41
Tablo 4 Öğrencilerin Ailedeki Birey Sayıları ... 42
Tablo 5 Öğrencilerin Kendilerine Ait Çalışma Odaları Olup Olmadığına İlişkin Görüşler... 43
Tablo 6 Öğrencilerin Ev Durumları ... 44
Tablo 7 Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Ortalama Gelirleri ... 45
Tablo 8 Öğrencilerin Evlerine Günlük Gazete Alınmasına İlişkin Görüşler ... 46
Tablo 9 Öğrencilerin Günlük Ders Çalışma Saatleri ... 47
Tablo 10 Öğrencilerin Günlük Coğrafya Dersine Çalışma Süreleri ... 48
Tablo 11 Öğrencilerin Boş Zamanlarını Nasıl Değerlendirdiklerine İlişkin Görüşler49 Tablo 12 Öğrencilerin Ders Kitabı, Programlar. Ders işlenişi –Yöntem ve Teknikler Hakkındaki Görüşlerinin Cinsiyete Göre Farklılaşma (T Testi) Sonuçları………. ...50
Tablo 13 Öğrencilerin Coğrafya Bilimine Genel Bakışları ve Karşılaştıkları Sorunların Cinsiyete Göre Farklılaşma (T Testi) Sonuçları... 51
Tablo 14 Öğrencilerin Ders Kitabı ve Programlar Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları) ... 52
Tablo 15 Öğrencilerin Ders Kitabı ve Programlar Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları) ... 52
Tablo 16 Öğrencilerin Ders işlenişi –Yöntem ve Teknikler Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Farklılaşması (ANOVA Sonuçları) ... 53
Tablo 17 Öğrencilerin Ders işlenişi –Yöntem ve Teknikler Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları) ... 53
Tablo 18 Öğrencilerin Coğrafya Bilimine Genel Bakışlarının Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları)... 54
Tablo 19 Öğrencilerin Coğrafya Eğitiminde Karşılaştıkları Sorunların Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları)... 55
Tablo 20 Öğrencilerin Coğrafya Eğitiminde Karşılaştıkları Sorunların Okul Türüne Göre Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları)... 55
Tablo 23 Öğretmenlerin Eğitim Verdiği Kurumun Eğitim Düzeyi ... 58
Tablo 24 Öğretmenlerin En Son Mezun Oldukları Okullar... 59
Tablo 25 Öğretmenlerin Mesleki Kıdemleri ... 60
Tablo 26 Öğretmenlerin Coğrafya Dışında Başka Derslere Girme Dağılımı ... 61
Tablo 27 Coğrafya Öğretmeni Olmak Kendi Tercihleri Olup Olmadığına İlişkin Görüşler... 61
Tablo 28 Öğretmenlerin Herhangi Bir Hizmet İçi Programa Katılıp Katılmadığına İlişkin Görüşler... 62
Tablo 29 Öğretmenlerin Ders Kitabı ve Programı, Ders İşlenişi, Yöntem ve Teknikler Hakkındaki Görüşleri Cinsiyete Göre Farklılaşma (T Testi) Sonuçları... 63
Tablo 30 Öğretmenlerin Coğrafya Bilimine Genel Bakışları ve Coğrafya Eğitiminde Karşılaştıkları Sorunlarının Cinsiyete Göre Farklılaşma(T Testi) Sonuçları... 64
Tablo 31 Öğretmenlerin Ders Kitabı ve Programlar Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları) ... 65
Tablo 32Öğretmenlerin Ders Kitabı ve Programlar Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları) ... 65
Tablo 33Öğretmenlerin Ders İşlenişi, Yöntem ve Teknikler Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları) ... 66
Tablo 34 Öğretmenlerin Ders İşlenişi, Yöntem ve Teknikler Hakkındaki Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları) ... 66
Tablo 35 Öğretmenlerin Coğrafya Bilimine Genel Bakışlarının Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları)... 67
Tablo 36 Öğretmenlerin Coğrafya Bilimine Genel Bakışlarının Okul Türüne Göre Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları)... 68
Tablo 37 Öğretmenlerin Coğrafya Eğitiminde Karşılaştıkları Sorunlarının Okul Türüne Göre Farklılaşması (ANOVA Sonuçları) ... 68
Tablo 38 Öğretmenlerin Coğrafya Eğitiminde Karşılaştıkları Sorunlarının Okul Türüne Göre Farklılaşması (POST HOCT Sonuçları) ... 69
Şekil 1 Öğrencilerin Yaşlarına İlişkin Dağılım... 39
Şekil 2 Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımı ... 40
Şekil 3 Öğrencilerin Baba Mesleklerine Göre Dağılımları... 41
Şekil 4 Öğrencilerin Anne Mesleklerine Göre Dağılımı... 42
Şekil 5 Ailedeki Birey Sayısı... 43
Şekil 6 Öğrencilerin Kendilerine Ait Çalışma Odaları Olup Olmadığına İlişkin Görüşler... 44
Şekil 7 Öğrencilerin Ev Durumları ... 45
Şekil 8 Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Ortalama Geliri... 46
Şekil 9 Öğrencilerin Evlerine Günlük Gazete Alınmasına İlişkin Görüşler... 46
Şekil 10 Öğrencilerin Günlük Ders Çalışma Saatleri... 47
Şekil 11 Öğrencilerin Günlük Coğrafya Dersine Çalışma Süreleri ... 48
Şekil 12 Öğretmenlerin Yaşları... 56
Şekil 13 Öğretmenlerin Cinsiyetlerine İlişkin Dağılım... 57
Şekil 14 Öğretmenlerin Çalıştığı Okullar... 58
Şekil 15 Öğretmenlerin Eğitim Verdiği Kurumun Eğitim Düzeyi ... 59
Şekil 16 Öğretmenlerin En Son Mezun Oldukları Okullar ... 60
Şekil 17 Öğretmenlerin Mesleki Kıdemleri ... 66
Şekil 18 Öğretmenlerin Coğrafya Dışında Başka Derslere Girip Girmemeleri... 61
Şekil 19 Coğrafya Öğretmeni Olmak Kendi Tercihleri Olup Olmadığı ... 62
GİRİŞ
Eğitim, öğrenme ve öğretim insan hayatında uzun bir süreçtir. Bu süre içerisinde, insanların karşısına çeşitli sebeplerden dolayı sorunlar ve zorluklar çıkabilmektedir. Bu engellerin aşılması ya da sorunlara çözüm yolları bulunması gerekmektedir.
Coğrafya, ortaöğretimdeki en önemli derslerden biridir. Farklı yerlerde yaşayan, farklı kültürlere sahip insanlarla ilişki kurmamızı ve çevremizdeki diğer canlıları tanımamızı sağlar. Etrafımızda meydana gelen olayları çözümlemede yani olayların sebep ve sonuçlarını meydana çıkarmak coğrafyanın görevidir.
Öğrencilere coğrafya ile insan hayatı arasında doğrudan ve çok sıkı bir ilişki olduğu; coğrafya bilgisinin insan hayatını kolaylaştıracağı, hayata, topluma ve çevreye bakış açısının değiştireceği; coğrafyanın hayatın bir parçası olduğu ve coğrafî bilgilerin zaman ile mekân kısıtlaması olmadan kullanılabileceğinin vurgulanması coğrafya öğretiminin önemini ortaya koyacaktır (Efe, 1997: 141).
Doğanay’a göre, okullarda verilen eğitim-öğretim faaliyetleri dikkate alındığında, öğrenciler için coğrafyanın anlamı ve coğrafya öğretiminde sorunlu sonuçlara ulaşılabilir. Toplumun büyük bir kesimi coğrafyayı, sadece genel kültür veren bir bilim olarak kabul etmektedir (Aktaran: Akbulut, 2004: 216).
Coğrafya, öğretimindeki uygulamalar sonucunda bugün önemli sorunlarla karsı karsıya olunduğu görülmektedir. Örneğin pek çok insan coğrafyayı istatistik verileri ve kuru bilgiler yığını olarak algılamakta, coğrafyayı, Türkiye’nin en yüksek dağı, en küçük bölgesi, en uzun akarsuyu, en büyük şehri gibi bilgilerden ibaretmiş gibi görebilmektedir (Şahin, 2001; 17).
Coğrafya öğretimini etkileyen sorunlar yerinde ve zamanında yapılacak çalışmalarla tespit edilmeli, var olan sorunlara çözüm yolları bulunmalı ve ihtiyaç duyulan tedbirler alınmalıdır.
Orta Öğretimde Coğrafya Öğretiminin Niteliği İlgili Sorunlar Ve Çözüm Yolları (Ereğli/Konya Örneğinde) araştırması ile coğrafya biliminin önemini bir daha yineleyerek; çağa ve zamana göre yeniden yapılandırarak coğrafya eğitimindeki
aksaklıkları ve bu aksamaların nedenlerini ortaya koymak, çözüm önerileri sunmak amaçlanmıştır.
Ereğli/Konya sınırları içindeki ortaöğretim okullarında coğrafya öğretiminde karşılaşılan sorunlar irdelenmiş olup bu sorunlara ilişkin çözüm yolları üzerinde durulmuştur.
Coğrafyanın en iyi şekilde öğretilmesi amacıyla, öğretmen ve öğrencilerden alınan veriler bize ışık tutmuştur.
Bu araştırma yapılırken, çeşitli kaynaklardan faydalanılmış, coğrafya öğretimiyle ilgili eserler incelenmiştir.
Öğrenci ve öğretmenlere uygulanan anketler ve kaynak taramasıyla bilgiler tespit edilmiştir. Bu bölümde problem, araştırmanın amacı, araştırmanın önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar verilmiştir.
BİRİNCİ BÖLÜM TEZ HAKKINDA 1.1. Problem
Coğrafya, insan ve tabiatla dağılış, süreçler ve bunların etkileşimleri açıklayan bilimdir. Coğrafya ortaöğretim kurumlarında okutulan önemli derslerden biridir.
Liselerde okutulan coğrafya dersinin en önemli amacı öğrencilerin ülkemiz ve tüm dünya ile ilgili coğrafi bilinç kazanmalarını sağlamaktır. Evrene ait unsurları yaşamla ilişkilendirmede aracıdır. Çevre bilinci ve sorumluluğu geliştirir. Dolayısyla Dünyayı ve evreni ayrıntılı bir şekilde insana tanıtmak coğrafyanın görevidir.
Coğrafya da bu amaç ya da görevlerin tamamıyla gerçekleşmesi için öğretimle ilgili bir takım şartların kusursuz uygulanması gerekir. Nitelikli bir coğrafya öğretiminde yani içerik bakımından kapsamlı bir coğrafya öğretiminde alternatif öğretme strateji yöntem ve teknikleri(aktif öğrenme, farklı öğrenme-öğretme yöntem ve teknikleri), planlama, coğrafya ders araç-gereçleri ve eğitim teknolojisi, etkili bir öğretmen, uygun sınıf ortamları gibi unsurların olması şarttır.
Ne yazık ki, daha önce yapılan çalışmalar da konu edilen şekilde nitelikli bir coğrafya öğretiminin sağlanamadığı sonuçları vurgulanmıştır.
Coğrafya öğretiminde görülen sorunlar ülkemizin siyasi, sosyal, ekonomik gelişilmişliği ile de yakından ilgilidir. Günümüzde eğitim ve öğretim faaliyetlerine yapılan yatırımların kısıtlı olmasının da bu sorunların yaşanmasında öncelikli etmenlerden olduğu göz ardı edilmemelidir.
Gelişmiş ülkeler arasında yer almak istiyorsak, ülkemizde yaşanan sorunlardan öncelikle eğitim ve öğretimle ilgili sorunların ivedilikle çözülmesi önem arz etmektedir.
Yapılan araştırma da coğrafya öğretmenlerin ve öğrencilerin görüşleri alınarak, coğrafya öğretiminde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri belirlenmek istenmiştir.
1.1.1. Problem Cümlesi
Konya İli Ereğli İlçesinde eğitim gören öğrenciler ile görev yapmakta olan coğrafya öğretmenlerinin ve öğrencilerinin coğrafya öğretiminde karşılaştıkları sorunlar nelerdir?
1. 1. 2. Alt Problemler
Araştırmanın genel amacı çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap bulunmaya çalışılacaktır.
1. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim gören öğrencilerin ders işlenişi –yöntem ve teknikler hakkındaki görüşleri, coğrafya bilimine genel bakışları ve öğrencilerin coğrafya eğitiminde karşılaştıkları sorunlar cinsiyete göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
2. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim gören öğrencilerin ders kitabı ve programlar hakkındaki görüşleri okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
3. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim gören öğrencilerin ders işlenişi –yöntem ve teknikler hakkındaki görüşleri okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
4. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim gören öğrencilerin coğrafya bilimine genel bakışları okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
5. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim gören öğrencilerin coğrafya eğitiminde karşılaştıkları sorunlar okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
6. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim veren coğrafya öğretmenlerinin ders kitabı ve programı hakkındaki görüşleri, ders işlenişi, yöntem ve teknikler hakkındaki görüşleri ve coğrafya bilimine genel bakışları cinsiyete göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
7. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim veren coğrafya öğretmenlerinin coğrafya eğitiminde karşılaştıkları sorunları cinsiyete göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
8. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim veren coğrafya öğretmenlerinin ders kitabı ve programlar hakkındaki görüşleri okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
9. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim veren coğrafya öğretmenlerinin ders işlenişi, yöntem ve teknikler hakkındaki görüşleri okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
10. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim veren coğrafya öğretmenlerinin coğrafya bilimine genel bakışları okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
11. Konya ili Ereğli ilçesinde eğitim veren coğrafya öğretmenlerinin coğrafya eğitiminde karşılaştıkları sorunlar okul türüne göre nasıl bir dağılım sergilemektedir?
1.2. Araştırmanın Amacı
Araştırmanın neticesinde, coğrafya öğretiminde karşılaşacak problemler tespit edip, bunlara çözüm getirilmesi amaçlanmıştır.
Coğrafya öğretiminde karşılaşacak problemler; ders programının yetersizliği ya da uygulama zorlukları, kitapların yetersizliği, öğretmen ve öğrenci düzeyleri, öğretim yöntemlerinin uygulanabilirliği, okulların fiziki durumlarından kaynaklanan sorunlar karşımıza çıkmaktadır.
İlçesinde öğretmen ve öğrencilere anketler uygulanarak düşünceleri alınmıştır. Araştırma dört bölümden oluşmaktadır;
İlk bölümde araştırmaya neden teşkil eden problem ve alt problemler ortaya konulmuş, araştırmanın amacı, metodu, önemi, sayıtlılar (varsayımlar) ve tanımlara yer verilmiştir.
İkinci bölümde coğrafyanın tanımı ve önemi, öğretim programı, coğrafya öğretiminde kullanılan teknik yöntem ve araç gereçlere yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde ise araştırmanın yöntemi üzerinde durulmuş. Araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve analizlerinde kullanılan istatistiksel yöntemler hakkında bilgiler sunulmuştur.
Dördüncü bölümde araştırma sonucu elde edilen bulgu ve yorumların analizine yer verilmiştir.
Beşinci bölümde sonuç ve tartışma yer alırken, altıncı bölümde önerilere yer verilmiştir.
1.3. Araştırmanın Önemi
Günümüzde coğrafya öğretimini olumsuz yönde etkileyen durumlar bulunmaktadır. Bu durumun tespit edilmesi gerekmektedir. Ayrıca çözüm önerilerinin getirilmesi amaçlanmaktadır.
Bu araştırmanın sonunda çıkacak olan bulgular bizi öğretme - öğrenme süreçlerini daha verimli hale getirmeye, öğretme ve öğrenmeyle ilgili uygulama ve süreçleri en faydalı bir şekilde düzenlememiz, eğitim kurumlarını uygulamalı hale dönüştürmemiz, eğitimle ilgili sorunların çözümünde yapmamız gereken uygulamaları koyması bakımından önemlidir.
1.4. Varsayımlar
1.Araştırmada kullanılacak anketin katılımcılar tarafından samimiyetle doldurulduğu,
2. Anket sorularının araştırma için gerekli verileri ortaya çıkaracağı, 3. Seçilen örneklemin tüm evreni temsil ettiği varsayılmaktadır.
1.5. Sınırlılıklar
1. Bu araştırma 2009–2010 Eğitim Öğretim yılında Konya İli Ereğli İlçesi’nde eğitim gören 184 öğrenci ve eğitim vermekte olan 15 coğrafya öğretmeni ile sınırlı tutulmuştur.
2. Araştırma problemi, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olan devlet ortaöğretim okullarında incelenmiştir.
3. Elde edilen bilgiler, sadece anketlerin sonucuna göre sınırlı tutulmuştur. 4. Oluşturduğumuz anket, öğrenci ve öğretmenlere, toplamda 120 anket sorusu ile sınırlıdır.
5. Araştırma, yapılacak istatistiksel çözümlemelerle sınırlı tutulmuştur. 1.6. Tanımlar
Eğitim: Eğitim, genel anlamda bireyde davranış değiştirme sürecidir (Yiğit,1998:3 ).
Öğretim: Yaşam boyu süren eğitimin planlı ve programlı yürütülen kısmıdır. Orta öğretim: ilköğretime dayalı, en az üç yıllık öğrenim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar.
İKİNCİ BÖLÜM
KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
Bu bölümde coğrafya bilimiyle ilgili, kavram, lise coğrafya programının genel ve özel amaçları, önem, gereklilik, eğitiminde kullanılan araç gereç, yöntem ve tekniklere yer verilmiştir.
2.1 Coğrafya’nın Tanımı Ve Coğrafya Öğretiminin Önemi 2.1.1. Coğrafya Kavramı.
Tümertekin’in “Ekonomik Coğrafya” adlı kitabındaki tanımı şu şekildedir: “Bir beşeri bilim olan coğrafya, insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiştirmekte olduğu yeryüzünü inceler” (Tümertekin, 1994: 1).
“Gezi-gözlem (seyahat-müşadere), akıl yürütme (tümevarım ve tümdengelim), anket ve mülakat gibi araştırma yöntemleri ile dağılış, bağlantı ve sebep–sonuç gibi ilkeleri (temel görüşler) uygulayan; Fen Bilimleri ile Sosyal Bilimler arasındaki bağlantıyı kuran pozitif (müspet) bir ilim adıdır ( Doğanay, 1997: 7).
Doğanay’ın “Coğrafya’ya Giriş” kitabındaki tanımı ise şu şekildedir; “Coğrafya, coğrafi yeryüzündeki doğal, beşeri ve ekonomik olayları insanla ilgi kurarak inceleyen bir bilimdir” (Doğanay, 2005: 17).
Reşat İzbırak’ın “Coğrafya Terimleri Sözlüğü”nde, coğrafya; “Bütün çeşitlilikleriyle yeryüzüne bağlı olayları tanıtan, bunları açıklayan bilim olarak tanımlamıştır” (İzbırak, 1992: 61).
Coğrafyanın tanımı değişik sözlük ve ansiklopedilerde şu şekilde tanımlanmıştır:
Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, beşerî, siyasal yönlerden inceleyen bilim.Bir yeryüzü parçasını, bir bölgeyi, bir ülkeyi belirleyen, niteleyen, fiziksel, ekonomik, beşerî, siyasal gerçeklerin tümü (TDK,1998: 412).
açıklayan bilim. Herhangi bir bölgenin fiziki ve beşerî özelliklerinin bütünü" (Büyük Larousse, 1986: 2415)
Yerin yüzeyini, insana ve fiziksel yapıya ilişkin mekânsal görünümlerle farklılaşmaları ve bunların gerçekleştiği ortamı inceleyip tanımlayan disiplin (Ana Britanica, 1987: 78 ).
Konusu yeryüzünü tanıtmak olan bilim (Meydan Larousse,1970, 236) , şeklinde ifade edilmektedir.
Coğrafyanın ilgilendiği konular, pek çok bilimin araştırma ve inceleme alanına girmekte, en azından o bilimleri de ilgilendirmektedir. Coğrafyanın konuları diğer bazı bilimlerle ortaktır. "insanı ilgilendiren her olay Coğrafi olaydır ve Coğrafyanın konusudur" şeklindeki düşünce bir yana bırakılırsa, araştırma konusu olarak Coğrafyanın yakın olduğu bilim ya da bilim dallarından başlıcalar şöyle sıralanabilir; Jeoloji, Haritacılık, Hidroloji, Nüfus Bilimi, Pedoloji, Tarih, Biyoloji, Sosyoloji, Meteoroloji, istatistik, Ekonomi, Arkeoloji, Astronomi, Etnoloji ( Şahin, 2001: 12).
2.1.2. Coğrafya Öğretiminin Önemi ve Gerekliliği
İlk insanın ortaya çıkışıyla başlayan, hayatta kalma mücadelesinde insana en büyük destek coğrafya biliminden gelmiştir. Yaşamak için gerekli olan bilgileri coğrafya sağlamıştır.
Dünyanın yuvarlak olduğunun ispatı ve Coğrafi keşiflerle yeni kıtaların, yolların ve uygarlıkların keşfi coğrafya bilimi sayesinde olmuştur. Deprem Olgusu, coğrafya eğitiminin hayatımızda nedenli önemli bir yer tuttuğunu insanlara kabul ettirmiştir.
Dünya siyasetinde tarih boyunca süregelen ülkeler arasındaki ekonomik, askeri, siyasi ve sosyal rekabette coğrafya ilminin ülkelere kazandırdığı üstünlük, her geçen gün kendini daha da hissettirmektedir.
Coğrafyanın eğitim sistemindeki yerini vurgulamak isteyen pek çok bilim adamı da görüşlerini uygun fırsatlarda dile getirmişlerdir.
Düzeni, kararsızlıkları, kriz ve kargaşayı önceden görebilmek coğrafi verilerle mümkündür. Dünyaya ait bilgileri organize etmek ve yaymak için coğrafya
gereklidir. Hayata bakışımızdaki farklı kriterleri görebilmek için coğrafya öğrendiğimizi söylesek fazla ileri gitmiş olmayız (Girgin, 2001: 131).
2.2.Coğrafya Eğitimi ve Öğretim Programı
Bilindiği üzere eski adı ile müfredat programı, en yeni adı ile öğretim programı, eğitim-öğretimi yapılacak konuları ve alt başlıklarını gösteren kılavuz(rehber) bir kitaptır. Bu Program Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu uzmanlarınca hazırlanır (Doğanay, 1993: 199).
Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında tüm eğitim faaliyetleri önceden hazırlanan bir program çerçevesinde yürütülür. Okulda öğrenciye hangi davranışların nasıl kazandırılacağı eğitim programında yer alır. Bu nedenle eğitimin niteliği büyük ölçüde uygulanan programa bağlıdır.
Çağımız eğitim anlayışına göre, uygulanan eğitim programları öğrencilerin özelliklerine, toplumun beklentilerine, teknoloji ve bilim alanlarındaki gelişmelere göre yeniden düzenlendikçe ve programlardaki aksaklık ve eksikler giderildikçe, diğer bir deyişle; programlar geliştirildikçe eğitimin niteliğinin de artması beklenir.
Her bilim dalında olduğu gibi coğrafya biliminde de mekânı tanımak ve anlamlandırabilmek için gerekli bilgiler bir program dâhilinde anlatılmalıdır. Bunun adına coğrafya öğretim programı denir. İlk coğrafya programı 1941 yılında toplanan Türk Coğrafya Kongresinde alınan kararlara göre oluşturulmuştur. Burada coğrafya öğretiminin genel ve özel amaçları ile içeriği tespit edilmiş, bu çerçeve etrafında günümüze kadar bazı değişiklikler yapıla gelmiştir.
Bu sürecin tarihi gelişimi incelendiğinde, 1973 yılında program değişikliğine gidilmiştir. Bu program ise 1973–1983 yılında uygulanmış, ancak 1983 yılında tekrar program değişikliğine gidilmiş, bu program ise 1983–1992 yılları arasında uygulanmıştır. 1992 yılında değiştirilen program 2005–2006 eğitim öğretim yılına kadar uygulanmıştır (Koçak, 2007: 9 – 10 ).
2.2.1. 2005 Yılı Coğrafya Öğretim Programı
Yeni müfredatla aktif öğrenme ve aktif sınıf kültürüyle coğrafya eğitimi hedeflenmiştir.
“Aktif öğrenme, öğrenenin öğrenme sürecinin sorumluluğunu taşıdığı, öğrenene öğrenme sürecinin çeşitli yönleri ile ilgili karar alma ve öz düzenleme yapma fırsatlarının verildiği ve karmaşık öğretimsel islerle öğrenenin öğrenme sırasında zihinsel yeteneklerini kullanmaya zorlandığı bir öğrenme sürecidir” (Açıkgöz, 2003: 28).
2.2.1.1. Coğrafya Öğretim Programının Amaçları
Coğrafyacı mekânı tümü ile bir organizma gibi ele aldığından, hem ekonomik hizmetler için en iyi lokasyonların belirlenmesi hem de toplumsal iyileştirici öneriler geliştirmesi ile planlamada önemli görev üstlenmektedir. Zaten coğrafyanın amacı değişik coğrafî görünümlerin analizi, insanların mekânı olan yeryüzünün tanınması ve dolayısıyla daha iyi yararlanmalara katkıda bulunmasıdır (Güngördü, 2002, 5-6).
Coğrafya öğretimi, öğrencilerin çevrelerinden başlayıp, ülkemiz ve dünyamızla ilgili bilinç oluşturmasını sağlar.
Orta Öğretim kurumlarının Coğrafya dersleri programı Talim Terbiye Kurulu’ nun 14.07.2005 gün ve 198 sayılı kararıyla kabul edilmiş programın amaçları öğrenci;
1. Coğrafyanın kavramsal ve kuramsal çerçevesini kavrayarak coğrafî bilginin oluşum sürecinde başvurulan araştırma ve sunum tekniklerini kullanır.
2. İnsan – doğa ilişkisi çerçevesinde coğrafî sorgulama becerileri kazanır. 3. Evrene ait temel unsurları yaşamla ilişkilendirir.
4. Doğa ve insan sistemlerinin işleyiş ve değişimini kavrar.
5. Yakın çevresinden başlayarak ülkesine ve dünyaya ait mekânsal değerlere (doğa ve insanın ürettikleri ve biriktirdikleri) sahip çıkma bilinci geliştirir. 6. Ekosistemin işleyişine yönelik sorumluluk bilinci geliştirir.
7. Doğa ve insan sistemlerinin ürettiği değerlerin uyumlu birlikteliği ve sürekliliği için mekânsal planlamanın önemini kavrayarak insan ve doğa kaynaklarının kullanımında “tasarruf bilinci” geliştirir.
9. Kalkınma süreçlerinin doğayla uyumlu kılınmasının önemini kavrar.
10. Doğal afetler ve çevre sorunlarını değerlendirerek korunma ve önlem alma yollarına yönelik uygulamalar geliştirir.
11. Ülkelerin oluşturdukları bölgesel ve küresel düzeyde etkin olan, çevresel, kültürel, siyasi ve ekonomik örgütlerin coğrafî açıdan uluslararası ilişkilerdeki rolünü kavrar.
12. Bölgesel ve küresel ilişkiler açısından Türkiye’nin konum özelliklerini kavrayarak sahip olduğu potansiyellerle coğrafî bir birikim ve sentez ülkesi olduğunun bilincine varır.
13. Coğrafî değerlerin “vatan bilincinin” kazanılmasındaki önemini özümser (MEB, 2005: 12).
2.2.1.2. Coğrafya Öğretim Programının İlkeleri
“İlke: Prensip, kural, ölçü olarak ifadelendirilmektedir. Amaca ulaştıran, doğruluğu kanıtlanmış, her türlü şüpheden arındırılmış öncül düşünceler, kılavuz fikirledir”( Küçükahmet, 2006: 37).
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda şu ilkeler benimsenmiştir: 1. Program öğrenci merkezli yaklaşımları temel alır.
2.Öğrenci bilgiyi ezber yoluyla edilgen bir şekilde değil, öğrenme-öğretme sürecine aktif katılarak öğrenir. Bilgiyi anlamlandırarak yapılandırır ve yorumlar.
3.Programın kazandırmayı hedeflediği bilgi, beceri, tutum ve değerler, öğrencilerin günlük ve meslek yaşantıları yoluyla hayata taşınabilir niteliktedir.
4.Program öğrencileri soru sormaya, araştırma ve planlama yapmaya özendirir. 5.Program doğa ve insan etkileşimine duyarlı, doğaya uyumlu gelişmeyi hedef alan ve tasarruf yapmaya özendiren bir içeriğe sahiptir.
6.Program olay ve olguların yaşanılan alan, bölge, ülke ve dünya ölçeğinde algılanmasına yönelik ve küresel etkileşimi yansıtabilen bir içeriği öngörür.
7.Program Türkiye’nin konumsal önemine, vatan bütünlüğüne ve millî değerlere duyarlıdır (MEB, 2005).
2.2.1.3. Programının Özü ve Güncellenmesinin Grekçesi
Günümüz dünyasını anlama ve anlamlandırmada eğitim programlarının sürekli geliştirilmesi, gelecek nesillere daha iyi imkânlar sunmak ve bilinçli vatandaşlar olarak yetiştirilmelerini sağlamak açısından son derece önemlidir. Özellikle coğrafya gibi bilginin sık sık güncellenmesi gereken bir alanda program geliştirme daha da önem taşımaktadır (MEB, 2005: 17).
Geliştirilen Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda konular, öğrencilerde coğrafi bilinç oluşturacak nitelikte bütün olarak ve sarmal bir şekilde ele alınmış, program öğrenme alanları, kazanımlar ve öğretim etkinliklerine dayalı olarak düzenlenmiştir.
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda bilgi, beceri, değer ve tutum açısından denge gözetilmiş, öğrenme sürecinde öğrencinin yaşantıları dikkate alınmıştır. Program sadece sınıf içi değil, sınıf dışı etkinlikleri de kapsamaktadır. Program yaklaşımı; öğrenme öğretme süreçleri, ölçme-değerlendirme metotları ile öğretmen ve öğrencinin rolüne bakış açısından, ortaya koyduğu aktif sınıf kültürüyle coğrafya öğretiminde yeni bir anlayışı kapsamaktadır. Bu anlayışla Coğrafya Dersi Öğretim Programı öğrenci merkezli yaklaşımları, dolayısıyla da, aktif öğrenme ve kuramsal temelleri açısından yapılandırmacılığı önemsemektedir (MEB, 2005: 18).
Yenilenen 2005 Coğrafya öğretim programı ‘’yapılandırmacı yaklaşım’’ temelinde öğrenci merkezli bir yapıya sahiptir.
Yapılandırıcı yaklaşımda, öğrencinin derse aktif katılımını gerektirir. Öğrenciler kavram ve ilkeleri kendi aktif etkinlikleri yoluyla keşfederler. Öğretmenin temel görevi öğrencilerin bilgiye ulaşabilmesi için gerekli ortamı hazırlamaktır. Bu ortam ise öğrenciyi öğrenmeye etkin biçimde hazırlayacak deneyimlerin belirlenmesi, bilginin öğrencinin anlayacağı şekilde yapısallaştırılması ve öğretme süresince pekiştireçlerin düzenli dağıtımının planlanması ile gerçekleşir. (Üredi, 1999: 49).
Eski coğrafya öğretim programlarında ders konuları temelde yer alırken, öğretmen merkezli öğretim modeli benimsenmiştir. Yeni coğrafya programın getirdiği en önemli değişiklik ise modern yöntemler öğrencinin öğrenim sürecine aktif olarak katılmasını sağlamak olmuştur. Programda öğrencilerin bilgileri ezberleyerek değil, bilgilerin altında duran gerçekleri araştırarak öğrenmeyi
gerçekleştirme, çok yönlü becerilerini geliştirme gibi öğretim stratejileri yer almaktadır ( Çimen, 2008: 2 ).
2.2.1.4. Yeni Coğrafya Müfredatı
2.2.1.4.1. Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Müfredatı A. DOGAL SİSTEMLER
A.9.1. Doğal unsurların yaşantısındaki etkisinden yola çıkarak doğa ve insan iliksisini anlamlandırır.
A.9.2. Doğayı oluşturan dört temel ortamdan yola çıkarak doğal sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler.
A.9.3. Bilgileri haritalara aktarmada kullanılan yöntem ve teknikleri kullanım amaçları açısından karsılaştırır.
A.9.4. Koordinat sistemi ve haritayı oluşturan unsurlardan yola çıkarak zaman ve yere ait özellikler hakkında çıkarımlarda bulunur.
A.9.5. Es yükselti eğrileriyle çizilmiş bir harita üzerinde ana yer şekillerini ayırt eder.
A.9.6. Es yükselti eğrilerini yer şekillerinin temel özellikleriyle ilişkilendirir. A.9.7. Dünyanın sekli ve hareketlerinin sonuçlarını farklı iklim kuşaklarının oluşumuna etkileri açısından yorumlar.
A.9.8. Hava olaylarının oluşum süreçleri ile atmosferin özelliklerini ilişkilendirir.
A.9.9. Hava durumu ile iklim özelliklerini etkileri açısından karşılaştırır.
A.9.10. Harita ve grafikleri kullanarak iklim elemanlarının oluşumu ve dağılışı üzerinde etkili olan faktörleri sorgular.
A.9.11. Harita ve diğer görsel materyallerden yararlanarak farklı iklim tiplerinin özellikleri ve dağılışı hakkında çıkarımlarda bulunur.
A.9.12. Dünyanın tektonik oluşumundaki değişim ve sürekliliğe kanıtlar gösterir.
A.9.13. Jeolojik zamanların özelliklerini tektonikle ilişkilendirerek açıklar. A.9.14. İç ve dış kuvvetlerin oluşum süreçlerini açıklar.
A.9.15. İç ve dış kuvvetleri, farklı yer şekillerinin oluşumuna etkileri açısından sınıflandırır.
B. BEŞERÎ SİSTEMLER
B.9.1. insan faaliyetlerinden yola çıkarak beşerî sistemlerin coğrafyanın konuları içerisindeki yerini belirler.
B.9.2. Yerleşmelerin konumunu belirleyen ve gelişimini etkileyen faktörleri geçmişten günümüze fonksiyonel değişiklikler açısından analiz eder.
29 TC. MEB., TTKB., Coğrafya Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (9-12 sınıflar), sf. 77-85, 2005.
B.9.3. Yerleşme doku ve tiplerinin oluşmasında etkili olan nedenleri sorgular. C.9.3. Haritalardan yararlanarak ülkemizdeki yer sekilerlinin temel özelliklerini ve dağılışını analiz eder.
C.9.4. Türkiye’nin yer sekilerlinin oluşum sürecini iç ve dış kuvvetlerle ilişkilendirir.
C.9.5. Haritalar kullanarak Türkiye’nin iklimini etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur.
C.9.6. _klima ait kanıtlardan yararlanarak Türkiye de görülen iklim tiplerinin özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
C.9.7. Tablolar, grafikler ve haritalardan yararlanarak Türkiye’deki iklim elemanlarının özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER
D.9.1. Dünyadaki farklı bölge örneklerini, özellikleri ve bölge belirlemede kullanılan kriterler açısından analiz eder.
D.9.2. Çeşitli ölçeklerdeki bölge örneklerini kullanarak bölge sınırlarının amaca göre değişebilirliliğini açıklar.
D.9.3. Haritalardan yararlanarak çeşitli coğrafî kriterlerle belirlenmiş bölgelerde bulunan ülkeleri ayırt eder.
E. ÇEVRE VE TOPLUM
E.9.1. insanların gereksinimlerinden yola çıkarak doğal çevreyi kullanma biçimlerini örneklendirir.
E.9.2. Doğal çevrenin insan faaliyetlerine etkilerini ve insanların doğal çevreye uyum süreçlerini karşılıklı iliksileri çerçevesinde analiz eder.
E.9.3. Örneklerden yararlanarak doğal ortamda insan etkisiyle meydana gelen değişimlerin sonuçlarını analiz eder. (MEB, 2005: 77 - 85 )
2.2.1.4.2. Onuncu Sınıf Coğrafya Müfredatı A. DOĞAL SİSTEMLER
A.10.1. Kayaçların özellikleri ile yeryüzü şekillerinin oluşum süreçlerini ilişkilendirir.
A.10.2. Levha tektoniği kuramı ile deprem kuşaklarını ve volkanların dağılışını ilişkilendirir.
A.10.3. Dağılış haritaları kullanarak sıcak su kaynaklarını fay hatlarıyla ilişkilendirir.
A.10.4. Su kaynaklarını farklı özelliklerine göre sınıflandırır.
A.10.5. Toprak çeşitliliğini oluşum süreçlerine dayalı olarak açıklar. A.10.6. Bitki topluluklarını genel özelliklerine göre sınıflandırır.
A.10.7. Haritalar, kesitler ve fotoğraflar kullanarak bitki topluluklarının dağılışı ile iklim ve yer şekillerini ilişkilendirir.
B. BEŞERÎ SİSTEMLER
B.10.1. Geçmişten günümüze nüfusla ilgili verilerin kullanım amaçlarındaki değişimin nedenlerini sorgulayarak nüfusun önemi hakkında çıkarımlarda bulunur.
B.10.2. Verilerden yararlanarak dünya nüfusunun tarihsel süreçteki değişimini yorumlar.
B.10.3. Nüfus özelliklerine ait tablo, grafik ve haritaları kullanarak nüfus dağılışını, değişimini ve etkilerini sorgular.
B.10.4. Harita, tablo ve grafiklerden yararlanarak nüfus artış oranının değişiminde etkili olan faktörleri sorgular.
B.10.5. Nüfus piramitleri oluşturarak nüfusun yapısıyla ilgili çıkarımlarda bulunur.
B.10.6. Tarihî metinler, belgeler ve haritalardan yararlanarak dünyadaki göçlerin nedenleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
B.10.7. Örnek incelemeler yoluyla göçün mekânsal etkilerini analiz eder. B.10.8. Görsel materyallerden yararlanarak geçmişten günümüze farklı geçim tarzlarını, ekonomik faaliyetler ve toplumsal değişimler açısından analiz eder.
B.10.9. Ekonomik faaliyetleri temel özellikleri açısından birincil, ikincil ve üçüncül faaliyet sınıflarına göre ayırt eder.
B.10.10. Ekonomik faaliyet türlerinin oransal dağılımına ilişkin verileri, ülkelerin gelişmişlik düzeyleriyle ilişkilendirir.
C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE
C.10.1. Haritalar üzerinde, Türkiye’deki toprak tipleriyle dağılış özelliklerini ilişkilendirir.
C.10.2. Türkiye’nin toprak varlığının farklı sekilerde kullanımına ait örneklerden yararlanarak sonuçları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.
C.10.3. Türkiye’deki doğal bitki topluluklarını, türlerinin zenginliği ve yetimse şartlarını ilişkilendirerek dağılışlarını analiz eder.
C.10.4. Haritalar ve kesit örnekleri kullanarak ülkemize ait karakteristik bitki tür ve topluluklarını sınıflandırır.
C.10.5. Türkiye’deki su varlığının özelliklerini doğal süreçlerle ilişkilendirir. C.10.6. Türkiye’deki su varlığının ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerini analiz eder.
C.10.7. Görsel materyalleri kullanarak Türkiye’de yerleşme ve nüfus dağılışını etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur.
C.10.8. Türkiye’deki yerleşim birimlerini fonksiyonel özellikleri açısından ayırt eder.
C.10.9. doğal unsurlardan yola çıkarak Türkiye’deki kır yerleşme tiplerinin çeşitliliğini örneklendirir.
C.10.11. Verilerden yararlanarak Türkiye nüfusunun yapısal özelliklerinin dağılışını sorgular.
C.10.12. Görsel materyallerden yararlanarak Türkiye’de nüfusun tarihsel seyrini, sosyal ve ekonomik faktörler açısından sorgular.
C.10.13. Örnek incelemeler yoluyla Türkiye’deki göçlerin sebep ve sonuçlarını değişim ve süreklilik açısından sorgular.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER
D.10.1. Kıtaların ve okyanusların konumsal önemini tarihsel süreçten örneklerle değerlendirir.
D.10.2. Bölgeler ve ülkelerarası etkileşimde teknolojik gelişmelerin rolünü örneklendirir.
D.10.3. Uluslararası ulaşım hatlarının bölgesel ve küresel etkilerini sorgular. E. ÇEVRE VE TOPLUM
E.10.1. Yasadığı alan ile baksa alanlardaki doğal afetleri oluşum nedenleri, şiddetleri, sıklıkları ve insanlara olan etkileri bakımından karsılaştırır.
E.10.2. Dünyanın farklı bölgelerinde oluşan benzer doğal afetlerin etkilerini, korunma yöntemleri ve planlama açısından karsılaştırır.
E.10.3. doğal afetlere neden olan uygulamalarla korunma yollarını ilişkilendirir. (MEB, 2005: 87 – 100)
2.2.1.4.3 On Birinci Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı
A. DOĞAL SİSTEMLER
A.11.1. Bitki ve hayvan türlerindeki zenginliğin oluşumunda ve türlerin
azalmasında etkili faktörleri birbirleriyle olan ilişkileri çerçevesinde yorumlar.
A.11.2. Yeryüzündeki suların ekosistem içerisindeki yerinden yola çıkarak doğal
sistemlerin isleyişi üzerindeki etkisini analiz eder.
A.11.3. Ekosistemi oluşturan unsurlar ile madde döngüsü ve enerji akısı arasındaki
A.11.4. Bir yerin iklim verileri ve topografya haritalarını ilişkilendirerek
hidroelektrik
güç potansiyelini belirler.
B. BEŞERÎ SİSTEMLER
B.11.1. Örnek incelemeler yoluyla, ülkelerin farklı dönemlerine ait nüfus
politikalarını karsılaştırır.
B.11.2. Tarihsel süreçte şehirlerin nüfus ve fonksiyonel özelliklerine ait verilerini
küresel etkileri açısından yorumlar.
B.11.3. Şehirleri fonksiyonel özellikleri açısından örneklendirerek bunların küresel
ve bölgesel etkilerini yorumlar.
B.11.4. doğal unsurların üretim, dağıtım ve tüketim süreçleri üzerindeki etkisini
analiz eder.
B.11.5. Beşerî unsurların üretim, dağıtım ve tüketim süreçleri üzerindeki etkisini
analiz eder.
B.11.6. Üretim, dağıtım ve tüketim sektörlerinin birbirlerine olan etkilerini
ekonomik faaliyet türleri açısından analiz eder
B.11.7. doğal kaynakları sınıflandırarak doğal kaynak- ekonomi ilişkisini açıklar. C.MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE
C.11.1. Tarih boyunca bir medeniyet merkezi olarak ülkemizin dünyadaki yerini
coğrafî konum özellikleri açısından değerlendirir.
C.11.2. Görsel materyallerden yararlanarak ülkemizdeki yer sekilerli ile arazi
kullanımı arasındaki iliksiyi analiz eder.
C.11.3. Verilerden yararlanarak Türkiye ekonomisinin sektörsel dağılımıyla
ekonomik faaliyetleri etkileyen şartları ilişkilendirir.
C.11.4. Türkiye ekonomisinin sektörsel dağılımını ve ekonomi politikalarını
değişim ve süreklilik açısından değerlendirir.
C.11.5. Türkiye’de tarım ve hayvancılığı sekilendiren unsurlardan yararlanarak bu
faaliyetlerin ekonomimizdeki yerini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir.
C.11.6. Kullanım alanlarından yola çıkarak Türkiye'nin madenleri ve enerji
kaynaklarının ekonomimizdeki yerini değerlendirir.
C.11.7. Türkiye’nin madenleri ve enerji kaynaklarını etkili kullanım açısından
değerlendirir.
C.11.8. Verilerden yararlanarak Türkiye’deki sanayi bölgelerinin gelişim sürecini
C.11.9. Verilerden ve haritalardan yararlanarak Türkiye’deki doğal afetlerin
dağılışıyla oluşum şekillerini ilişkilendirir.
C.11.10. Bölge tanımlama ve sınıflandırılmasında kullanılan kriterler açısından
ülkemizdeki farklı bölge türlerini haritalar üzerinde örneklendirir.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER
D.11.1. Kültür bölgelerinin oluşumunda etkili olan unsurlardan yola çıkarak Türk
kültürünün yayılış alanlarına ait bölgesel analizler yapar.
D.11.2. Ülkeler ve bölgeler arasındaki ticaretle ham madde, üretim ve pazar
alanlarını ilişkilendirir.
D.11.3. Örnek incelemeler yoluyla ülkeler arası etkileşimde turizm faaliyetlerinin
rolünü sorgular.
D.11.4. Örnek inceleme yoluyla bir ülkenin coğrafî özelliklerini araştırır.
D.11.5. Sanayileşmiş bir ülkeyi sanayileşme aşamaları açısından analiz ederek
sanayileşme süreçleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
D.11.6. Tarımsal faaliyetler açısından farklı düzeylerdeki ülkeleri karsılaştırarak
tarım ekonomi ilişkisini yorumlar.
E. ÇEVRE VE TOPLUM
E.11.1. doğal kaynakların keşfi ve kullanımı ile insan faaliyetlerindeki değişim ve
sürekliliği tarihsel süreçten örneklendirir.
E.11.2. doğal kaynakların kullanımındaki farklı tutumları “mekânsal etkileri” ve
“çevreye duyarlılık” açısından sorgular.
E.11.3. doğal kaynakların değeri ve kullanımına ait algıların değişimini dünyanın
farklı bölgelerinden örneklerle açıklar.
E.11.4. Ülkeler arasında doğal kaynak kullanımının farklı olmasının nedenlerini
çevresel sonuçlar açısından değerlendirir.
E.11.5. doğal kaynakların kullanımının insan faaliyetlerine etkilerine ait örnekleri
çevre planlama ve değişimi açısından yorumlar.
E.11.6. Örneklerden yararlanarak “etkili arazi kullanma” uygulamalarının çevre
üzerindeki etkilerini değerlendirir.
E.11.7. Yenilenemeyen kaynakların kullanım alanlarına yönelik farklı örnekleri
“tükenebilirlik” ve “alternatif kaynaklar” kavramları çerçevesinde analiz eder.
E.11.8. Madenlerin ve enerji kaynaklarının üretim, dağıtım ve tüketiminin çevreye
olan olumsuz etkilerini örneklendirir.
E.11.9. Örnek incelemeler yoluyla teknolojik değişimleri çevresel sonuçları
E.11.10. Farklı atık türlerini çevreye olan etkileri açısından değerlendirir. E.11.11. Geri dönüşüm materyallerine yönelik stratejileri araştırır.
E.11.12. İnssan faaliyetlerinin karbon, azot, oksijen ve su döngülerine olan
etkilerini örneklendirir.
E.11.13. Küresel çevre sorunlarının oluşumunda insan faaliyetlerinin etkilerini
sorgular.
E.11.14. Çevre sorunlarının oluşum ve yayılma süreçlerini küresel etkileri
açısından sorgular. (MEB, 2005: 100 – 117)
2.2.1.4.4 On ikinci Sınıf Coğrafya Dersi Öğretim Programı A. DOGAL SİSTEMLER
A.12.1. Doğa süreçlerinin ekstrem durumlarına ait örneklerden yararlanarak bunların oluşumlarını ve doğa süreçlerine olan etkilerini değerlendirir.
A.12.2. Arazi çalışması yoluyla doğal ve beşerî süreçler arasındaki etkileşimi kanıtlamaya yönelik bütünsel bir bakış açısı geliştirir.
A.12.3. Verilerden yararlanarak doğal sistemlerdeki olası değişimlerle ilgili çıkarımlarda bulunur.
B. BEŞERİ SİSTEMLER
B.12.1. Haritalar ve görsel materyaller kullanarak ilk kültür merkezlerinin ortaya çıkısını ve yayılısını belirleyen faktörleri zaman, süreklilik ve değişim açısından değerlendirir.
B.12.2. Örnek incelemeler yoluyla bir bölgedeki baskın ekonomik faaliyet türünün sosyal ve kültürel yasama olan etkilerini tartışır.
B.12.3. Şehirleşme, göç ve sanayileşme olgularını birbirleriyle olan iliksileri açısından yorumlar.
B.12.4. Çeşitli verilerden yararlanarak nüfus, yerleşme ve ekonomik faaliyetlerde gelecekte olabilecek değişimlerle ilgili çıkarımlarda bulunur.
C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE
C.12.1. Bölge sınıflandırma ilkelerinden yola çıkarak Türkiye’nin coğrafî bölgelerinin oluşturulma gerekçelerini sorgular.
C.12.2. Ulaşımda etkili olan unsurlardan yola çıkarak ülkemizdeki ulaşım sistemlerinin gelişimiyle ilgili çıkarımlarda bulunur.
C.12.4. Ülkemizin ticaret merkezlerini, ticarete konu olan mallarını ve akış yönlerini değişim ve süreklilik açısından analiz eder.
C.12.5. Ülkemizin dış ticaretini ve dünya pazarlarındaki yerini ticarete konu olan ürünler açısından analiz eder.
C.12.6. Ülkemizi sembolize eden mekânlara ait değerlerin mekân algısına etkisini yorumlar.
C.12.7. Turizm faaliyetlerinin çevresel, kültürel ve ekonomik etkilerinden yola çıkarak Türkiye’nin turizm politikalarını analiz eder.
C.12.8. Türkiye’nin nüfus politikalarını ve gerekçelerini değerlendirir. C.12.9. Türkiye’nin nüfus projeksiyonlarına dayalı senaryolar oluşturur.
C.12.10. Ülkemizin bölgesel kalkınma projelerini gerekçeleri ve etkileri açısından analiz eder.
C.12.11. Jeopolitikte etkili olan faktörlerden yola çıkarak tarihsel süreçte Türkiye’nin jeopolitik konumunu değişim ve süreklilik açısından değerlendirir.
C.12.12. Ülkemizin konum özelliklerinden yola çıkarak içinde yer aldığı jeopolitik bölgelerle olan ilişkisini analiz eder.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER
D.12.1. Örnek ülke analizleri yoluyla gelişmişlik seviyelerini belirleyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur.
D.12.2. Gelişmiş bir ülkenin coğrafî özelliklerini araştırır.
D.12.3. Geri kalmış bir ülkenin coğrafî özelliklerini araştırarak ülkelerin farklı gelişmişliğinin nedenlerini yorumlar.
D.12.4. Doğal kaynak potansiyeli açısından farklı özelliklere sahip ülkeleri karsılaştırarak doğal kaynakların bölgesel ve küresel iliksilerdeki etkisini sorgular.
D.12.5. Dünyanın önemli enerji nakil hatlarını bölge ve ülkelere etkileri açısından analiz eder.
D.12.6. Coğrafî analiz yoluyla bir ülkenin konumunun bölgesel ve küresel etkilerini değerlendirir.
D.12.7. Bölgesel ve küresel ölçekteki siyasî ve ekonomik örgütlerin oluşum gerekçelerinden yola çıkarak bu örgütlerin işlevlerini, etki alanlarını değişim ve süreklilik açısından değerlendirir.
D.12.8. Dünyadaki bölgesel birliklerin oluşum ve gelişimini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir.
D.12.9. Ülkeler arasında sorun oluşturabilecek mekânsal unsurları, günümüz çatımsa alanlarıyla ilişkilendirir.
E. ÇEVRE VE TOPLUM
E.12.1. Doğal çevrenin sınırlılığını “beslenme halkaları” ve “tasıma kapasitesi” kavramlarına dayalı olarak açıklar.
E.12.2. Tarihsel süreçte doğayla uyumlu gelişim açısından çevre sorunlarının önlenmesine yönelik uygulamaları değerlendirir.
E.12.3. Doğal afetlere ilişkin farklı uygulamaların yeterliliğini değerlendirir. E.12.4. Doğal çevreyi korumaya yönelik alınan önlemlerin ve projelerin mekâna etkilerini değerlendirir.
E.12.5. Sınırlı kaynakların etkili kullanımı konusunda projeler geliştirir.
E.12.6. Verilerden yararlanarak doğa kaynaklı riskler hakkında çıkarımlarda bulunur.
E.12.7. Doğal kaynakların yönetimine ait ilkeler belirler.
E.12.8. Günümüz çevre sorunlarına ait senaryoları olası etkileri açısından değerlendirir.
E.12.9. Çevre yönetimi ve koruma açısından ülkeleri karsılaştırarak uluslar arası uygulamaları ve çevresel örgütlerin etkinliklerini değerlendirir.
E.12.10. Ortak doğal mirasın ekosistemdeki öneminden yola çıkarak doğal miraslara yönelik tehditleri sorgular.
E.12.11. Doğal mirasın korunmasında kişisel sorumluluğun gerekliliğine inanır (MEB, 2005: 117- 134).
2.3. Başlıca Öğretim Yöntemleri ve Coğrafya
“En genel anlamı ile metot, belli bir amaca ulaşmak için uyulan ve uygulanan yoldur” şeklinde tanımlanmaktadır (Doğanay, 1993:119).
Yöntem (Metot) in sözlük ve kelime anlamı, “bir amaca ulaşmak için tutulan düzenli yol” demektir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997: 75).
Ders yöntemi, “Derste, onun (dersin) amacını ve görevini emin ve en iyi yolla yerine getirmek için düzenlenmiş hareket biçimidir” (Hesapcıoğlu, 1994: 14).
Öğretim yöntemi günümüzde genellikle şu anlamda kullanılmaktadır:
“Öğrencilerin özellikleri, ders araç ve gereçleri ile tüm öğrenme durumları göz önünde tutularak belirlenen ve izlenen mantıklı yol” dur (Oğuzkan, 1985: 72).
Metot ve teknik kelimeleri arasındaki iliksiyi ortaya koymaya çalışırsak:
Bu iç içe ilikşide öğretim metodu daha genel ve kapsamlı bir kavram olup öğretim tekniğini de içine kapsamaktadır.
Metot, belirli görüş, ilke ve kurallara göre geliştirilmiş olan öğretim yapma yoludur. Teknik ise öğretim metodunu öğretmenin uygulamaya koyma biçimidir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997: 77–78).
“Anlatım” yöntemini kullanan bir eğitimcinin, derste kullandığı jestler ve mimikleri kullanma şekli bir tekniktir. Bunun gibi benzer diğer ayrıntılı islerin hepsi birden “yöntem” veya “metot” olarak değerlendirilmektedir (Okutan, 1997: 58).
Eğitim de istenilen hedeflerinin gerçekleşmesi, uygun yöntemin seçilmesiyle sağlanabilir. Bundan dolayı her ders için tek bir yöntem değil, çok farklı yöntemlerin kullanılması söz konusu olmaktadır (Demirel, 1994: 45).
Mevcut yöntemler içerisinde coğrafya eğitiminde etkin olarak kullanılan yöntemler şunlardır:
1- Anlatım Yöntemi
2- Soru-Cevap Yöntemi 3- Problem Çözme Yöntemi
4- Gösteri (Demonstrasyon) Yöntemi 5- Gezi-Gözlem (Gözlem Gezisi) Yöntemi 6- İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme 7- Deney Yöntemi
8- Örnek Olay (Vaka) Yöntemi 9- Tartışma Yöntemi
Bunları değinmek çalışmanın amacına ulaşmak açısından yararlı bulunmaktadır.
2.3.1. Anlatım Yöntemi
Düzanlatım yöntemi, örgenciden etkin katılım istemeksizin, bilginin tamamının anlatıma dayalı olarak sunulması; öğretmenin konuyu belirli bir sıra ve düzene göre örgencilere anlatması ve açıklamasıdır (Ergin, 1995: 97).
Bu metodun daha iyi uygulanması için gerekli ders araç-gereçleri, kaynak kitap, harita - slayt ve filmler kullanılmalıdır. İlköğretim çağında, gezi, gözlem,
inceleme çalışmalarından sonra, yapılan aktiviteler üzerinde konuşularak, anlatım yönteminin bir çeşit zenginlik olarak kullanılması, örgencilerin de bu faaliyete katılması, bu yöntemin etkili kullanılmasına faydalı olabilir (Binbasıoglu, 1991:138).
Bu yöntemi kullanan öğretmenlerin, Türkçeye ve hangi bilim dalı olursa olsun o bilimin gerektirdiği bilgi birikimine hakim olmalarıdır.
Özelikle coğrafya derslerindeki soyut nitelikteki birçok kavramın öğrenciye tanıtılmasında ders araç-gereçleri, şekil ve resimlerle de desteklenen iyi bir sunuşla en etkili yöntem olabilir.
2.3.2. Soru-Cevap Yöntemi
Cevap almak amacıyla soru sormak, ya da öğretmenin bir konu ile ilgili öğrencilere bir takım sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevapları eleştirerek öğretim yapmasıdır. (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997: 81)
Bu yöntemin başarılı olması için öğretmenin mutlaka iyi bir hazırlık yapması gerekir. Bunun içinde öğretmen konuyu planlı bir şekilde taradıktan sonra öğrenci seviyesine uygun sorular hazırlamalıdır. Bu işlemin öğrenciler tarafından da yapılması istenmeli ve böylece konu ile ilgili cevaplanacak sorular dersten önce hazırlanmış olmalıdır. Öğretmenler, öğrencilere soru sorma fırsatları hazırlamalı, mümkün olduğu kadar öğretimin amacı ve yönü öğrenci sorularına dayandırılmalıdır. Böylece öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre öğrenim yapılmış olunur. Soru soran öğrenci derslerle ilgili olan öğrencidir. Öğrenci sorularına önem verilirse, onların dikkatli olmaları ve derse karşı ilgileri sağlanır (Büyükkaragöz ve Çivi 1997: 81).
Coğrafya öğretmenlerinin dikkat etmesi gereken durum; doğru bir terimlerin kullanıldığı, konunun dışına çıkmayacak, tartışmaya ve yanlış anlaşılmaya yer vermeyecek, öğretim hedefleri doğrultusunda, önceden hazırlanmış sorular kullanmalıdır.
2.3.3. Problem Çözme Yöntemi
Latince kökenli olan “problem” kelimesi, Arapçada “mesele” ,Türkçede “sor” kökünden türetilen “sorun” olarak ele alınmaktadır. Sorun, çözümlenmesi, öğrenilmesi ve bir sonuca ulaşılması gereken sıkıntılı engelli durumu ifade etmektedir (Ünal, Sever ve Yılmaz,2003: 3).
Problem çözmek, istenilen hedefe varabilmek için etkili ve yararlı olan araç ve davranışları türlü olanaklar arasından seçme ve kullanmadır (Demirel, 1998: 51).
Problem çözme metodu ile yapılacak derslerle, öğrencilerde hem okul da hem de daha sonra, karşılaştığı problemleri buna göre çözme alışkanlığı meydana getirecektir.
Problem çözme yöntemi rasyonel düşüncenin keşfetme, düşünme, karar verme, araştırma, derin düşünme ve araştırma kategorilerini içermektedir (Barth ve Demirtaş, 1997: 45)
Bu süreçte öğretmenin en önemli görevi öğrencilere rehberlik etmektir. Öğrencilere bu süreçte öğretmen;
Problemin önemini kavratmalı ve onları problem çözmeye güdülemeli, Öğrencilerin problemi sistematik olarak sorgulaması gerektiğinden öğretmen öğrenciye sorularla yardımcı olmalı,
Öğrencilerin denenceler kurabilmesi için ön bilgiye sahip olması gerekeceğinden, problem çözümü için gerekli olan kavram ve ilkeleri hatırlatmalı, bilgi edinmeleri için yararlanacakları materyalleri seçmelerine yardımcı olmalı,
Veri toplama sürecinde, veri toplama araçlarının hazırlanmasında ve uygulanmasında öğrencilere rehberlik etmelidir (Erden, 1998: 112-113).
Ayrıca, öğretmenin problem çözme yöntemini daha etkili kullanabilmesi için, bu yöntemin faydaların, sınırlılıklarını ve etkin kullanım için rehber ilkelerini iyi bilmeli ve uygulamalıdır.
Coğrafya, sorunlara çözüm bulan bir bilim dalıdır. Birçok coğrafi problemin çözümünde bu yöntemin kullanılması öğrenciyi daha etkin kılacaktır.
2.3.4. Gösteri Yöntemi
“Demonstrasyon” anlamına da gelen bu yöntem; öğretmenin ya da öğrenci gruplarının herhangi bir konuyu, laboratuarda ya da sınıfta diğer öğrenciler önünde
deneyerek, araç ve gereçler kullanarak açıklamaları ya da sunmalarıdır (Hesapcıoğlu, 1994:221).
Gösteride hem görsel hem işitsel iletişim kullanılır. Öğrencinin bir öğrenme konusunu alanında usta olandan öğrenmesine dayalı bu yöntemde, örgencide mükemmellik fikri gelişir. Ürettiklerini bastan savma değil, mükemmel olarak yapmaya çalışır.
Bu beceriyi kazandırmanın en iyi yolu, onun uygulamasını yaptırmaktır. Örneğin: “göç olgusunun nedenleri” için, bizzat araştırma yapmak; harita çizmeyi öğrenmek için bizzat harita çizmek gerekir. (Vural, 2004: 113-114).
Bu yöntemde asıl aktif olan öğretmenlerdir. Öğrenciler dinleyici, seyirci ve hazır alıcıdırlar. Gösteri yöntemi daha çok duyu organının uyardığı için, ilgi ve dikkat çektiği için öğrenmeyi kolaylaştıran öğretim yöntemi olarak kabul edilmektedir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997: 104).
Coğrafyanın ezberci sistemden kurtarılabilmesi ve kısa ders süresi içerisinde yoğun müfredatın işlenmesinde, gelişen teknoloji ve ders araç-gereçlerinin de yardımıyla coğrafya öğretmenlerinin en gözde öğretim yöntemi olmuştur.
Bu yöntemi destekleyen diğer unsurlar ise Milli Eğitim Bakanlığının başlattığı her öğretmene bir dizüstü bilgisayar kampanyası, hizmet içi eğitimlerle öğretmenlere bilgisayar kullanım sertifikalarının verilmesi ve her okula internet bağlantısının sağlanması gibi teknolojiden faydalanılan gelişmelerdir.
2.3.5. Gezi-Gözlem Yöntemi
Gözlem, “Herhangi bir nesne, olgu ya da olayı iyi kavramak için bu nesne, olgu ya da olayın, türlü belirti ve koşullarını bir plan çerçevesinde göz ya da görsel araçlar yoluyla, oluş halinde, evre evre incelemek ve izlemek” seklinde tanımlanmıştır. (Binbasıoglu, 1991: 123)
“Eğer, gözlem, okul tarafından organize edilirse, buna gözlem gezisi yöntemi denir” ifadesini kullanmaktadırlar.“Gözlem gezisi yöntemi” olarak da adlandırılan bu yöntem; eğitsel amaçları gerçekleştirmek için okul yönetimi tarafından organize edilmiş incelene, araştırma ve soruşturma faaliyetlerinin tümünü kapsamaktadır (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997: 98).
Gezi etkinliği, okul yönetimi, ailelerden izin almayı, gezi yerindeki yetkililerle görüşmeyi, güvenlik önlemleri almayı gerektirdiği için genellikle öğretmenler için zor sayılan bir yöntemdir (Ergin, 1995: 103).
2.3.6. İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi
Öğrencilerin ortak bir amaç doğrultusunda küçük gruplar halinde birbirinden öğrenmesine yardım ederek çalışmalarıdır. İşbirliğine dayalı öğretim bazı sınıflarda uygulanan “Küme Çalışması” adı verilen yönteme benzer. Çünkü bu öğretim bir grup çalışmasıdır. (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997:132).
Derse etkin katılımı sağlayabilecek olan bu teknik sınıf ortamında oluşturulan karma kümelerle belirli bir amaç çerçevesinde öğrencilerin birbirlerinin öğrenmelerine yardım ettikleri ve küme başarısının farklı yollardan ölçüldüğü bir öğrenme sürecidir (Demircioglu, 2005:186).
2.3.7. Deney (Laboratuar) Yöntemi
Bu yöntem tarih boyunca fen bilimleri içerisinde geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Ortaöğretimde de uzun vadeli bir inceleme ve ispat yöntemidir. Coğrafya biliminde; evren, dünya veya herhangi bir doğal düzenek içerisinde, coğrafi olay ve olguların nedenlerinin saptandığı, oluşumunun ortaya konduğu ve sonuçlarının gözlemlendiği devasa bir deney ortamı mevcuttur ( Elmas, 2006: 90).
2.3.8. Örnek Olay (Vaka) Yöntemi
Gerçek hayatta karşılaşılan ya da karsılaşma ihtimali olan sorunların, sınıf ortamında ele alınıp ayrıntılı bir şekilde işlenmesidir. Bu yöntem öğrencilerin bilinçli düşünme, etkili karar verme ve sorunlara doğru çözümler bulma yönündeki becerilerini geliştirme amacına yöneliktir (Cin, 2005: 141).
Örnek olay incelemesi, öğrencilerin anlama, kavrama, analiz etme, sentezleme, değerlendirme ve yorumlama gibi birçok yeteneklerini geliştirmelerine fırsat tanır. Öğrencilerin düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirir ( Güngör, 2006: 67)
2.3.9. Tartışma Yöntemi
Herhangi bir konunun, iki ya da daha çok kişi tarafından karşılıklı konuşarak, birbirlerini dinleyerek ve eleştirerek incelenmesine yönelik bir yöntemdir.
