Ölçme Araç ve Yöntemleri

Sözlü sınavlar, yazılı sınavlar, kısa cevaplı testler, doğru yanlış testleri, çoktan seçmeli testler, boşluk doldurma gibi araçlar coğrafya dersine uygun ölçme araçlarıdır.

Coğrafya dersi için yapılacak değerlendirme etkinliklerinde, öğrencilerin Coğrafya Dersi Programının tüm boyutlarında sağladığı gelişme ve başarı ölçülmeye ve kaydedilmeye çalışılır. Öğretmenler, öğrencilerin coğrafyayla ilgili konular, kavramlar ve becerilerle ilgili eksiklerini belirlerken, bireysel gelişimlerini izlerken, karşılaştıkları zorlukları tanımlarken, öğrencileri öğrenmeye ve becerilerini geliştirmeye özendirirken değerlendirme yaparlar. Böylece, değerlendirme öğrencilerin eğitiminde yapılandırıcı ve geliştirici bir rol oynar. Öğrencilerin öğrenmesi ve gelişimiyle ilgili elde edilen bilgiler, öğretmenler tarafından kullanılabileceği gibi öğrencinin kendini değerlendirmesine ve kişisel hedefler belirlemesine de yardım eder.

Coğrafya dersinde, kullanılan değerlendirme teknikleri öğrencinin kendisi ve çevresi hakkındaki bilgisini ve coğrafi becerileri kullanma yeteneğini ve yaklaşımını geliştirmedeki ilerlemelerini ölçmeye çalışmalıdır (MEB, 2005: 40).

2.5.1.1. Yazılı Sınavlar

Yazılı sınavlar öğretmenlerin en fazla tercih ettiği ve sıkça kullandığı bir tekniktir. Yazılı sınavların temel özelliklerinin bilinmesi, öğretmenin daha iyi ölçme yapmasına yardım eder. Öğrencilere birkaç soru yazdırılıp veya yazılı verilip bunlara belli bir sürede cevap vermesi istenir. Böyle bir sınavda öğrenciden istenen işler, cevapları düşünmek, tasarlamak ve yazmaktır. Öğretmene düşen işler ise, sınavdan önce soruları hazırlamak, sınavı yönetmek, sınavdan sonra cevapları okumak ve puanlamaktır.

Cevapların yazılı verilmesi zorunluluğu, cevapların uzunluğu, cevaplayıcı bağımsızlığı, puanlamanın öğretmen kanısına dayanması gibi özellikler yazılı yoklamaların niteliklerini etkileyen önemli faktörlerdir. Bunlar yazılı yoklamaların yeterince güvenilir ve geçerli sonuçlar vermesini engelleyen faktörlerdir (Turgut, 1988: 48).

2.5.1.2. Kısa Cevaplı Testler

Kısa cevaplı testler, öğrencinin bir sözcük, bir rakam, bir tarih ya da en çok bir cümle ile cevaplandırabileceği maddelerden oluşur. Kısa cevaplı maddeler, cevabı öğrenci tarafından hatırlanıp yazılan maddeler grubunda yer alır. Bu madde türü, sözü edilen özelliğiyle yazılı yoklama (essey) tipi sınavlara yakın düşer. Bu maddeleri cevaplandıran bir cevaplayıcının yazacağı cevaplar çok kısadır; istenen cevapların kısa ve belirgin olması, kısa cevaplı testlerin puanlanmasını, tam olamasa da oldukça nesnel yapar. Kısa cevaplı testler, bu yönüyle de objektif testler grubunda düşünülebilir. Hatta belki denilebilir ki, kısa cevap maddesi, cevabı öğrenci tarafından hatırlanıp yazılan tek objektif madde tipidir ( Tekin, 2003: 125).

2.5.1.3. Doğru Yanlış Testleri

Bu sınav yönteminde, testlerin bazıları doğru ve bazıları yanlış önermelerden oluşurlar. Böyle sınavın bir amacı, öğrencileri test içeriğindeki bilgilerine ölçüde bildikleri, soru cümlelerindeki fikirlerden, doğru ve yanlış olanlarını ne ölçüde ayırt edebildikleri belirlenmeye çalışılır (Doğanay, 2002: 366).

2.5.1.4. Çoktan Seçmeli Testler

Çoktan seçmeli bir madde, kök ve seçeneklerden oluşur. Kök, kazanımın ifade edildiği veya sorunun sorulduğu kısımdır. Seçenekler de öğrencinin önüne konulan muhtemel cevaplardır. Öğrenciye yöneltilen sorunun cevabı genellikle üç ya da dört başka cevapla birlikte verilir. Öğrenciden istenen, doğru cevabı, verilenler arasından seçip işaretlemesidir. Bu maddeleri, öğrencilerin yaratıcılığını ve yazma becerilerini ölçmek amacıyla kullanamayız. Daha çok bilgi, zihinsel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullanılırlar. Fiziksel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullanılmazlar (MEB, 2005: 50).

2.5.1.5. Eşleştirmeli Testler

İki grup halinde verilen ve birbirleriyle ilgili olan bilgi öğelerinin, belli bir açıklamaya göre eşleştirilmesini gerektirir. Kim? ne? Nerede? Gibi soruların cevabını oluşturan olgusal bilgilerin ölçülmesinde daha kullanışlıdır. (MEB, 2005: 51).

2.5.1.6. Harita ve Grafik Yorumlama

Haritalar ve küreler, sembolik olarak alanı temsil eden araçlardır. Haritalar ve kürelerin en önemli özellikleri, renkleri, dereceleri, sembolleri ve lejantlarıdır. Öğretmenler haritaları öğrencilerine uzak yerleri, tarihsel öneme sahip alanları ve metinde var olan bilgilerle ilgili zemin hazırlama amacıyla kullanırlar. Belirlenen amaçlara göre haritaların zorluk dereceleri de artar veya azalır. İçeriğinde çok fazla veri bulunan haritaların, öğrenciler tarafından okunması ve yorumlaması zordur. Hedeflenen amaçların gerçekleşmesi, öğrencilerde haritaları okuyabilme ve yorumlayabilme becerilerinin var olması temel ilkesine dayanır.(Aktaran: Yazıcı, 2006: 655).

Öğrencilerde grafik okuma ve yorumlama becerisi, grafik oluşturma becerisini de kapsar. Öğretmenler dersin bir bölümünde basit seviyede grafik hazırlama etkinliklerine de yer vermelidirler.Coğrafi olaylardaki soyut olan sayısal verileri açık, sade ve net bir şekilde göstermek, açıklamak, analiz ve yorumunu kolaylaştırmak için coğrafya bilimi içerisinde, görsel araçlardan olan grafikler kullanılmalıdır. Bu durum öğrenme üzerinde olumlu etkide bulunacaktır. Fakat kullanılacak olan grafik konuya, amaca ve seviyeye uygun seçilmeli ve iyi bir şekilde tasarlanmalıdır (Şahin vd., 2007:301).

2.5.2. Değerlendirme Araç ve Yöntemleri

Değerlendirme bir yargılama işlemidir ve iki şeyin karşılaştırmasına dayanır. Değerlendirme, ölçümlerin bir anlam çıkarmak ve ölçülen nesneler hakkında bir değer yargısına ulaşmaktır. Elde edilen ölçümlerden bir anlam çıkarmak için söz konusu ölçümlerin bir ölçüt ile karşılaştırılması gerekir. Her değer yargısı, kesinlikle, bir ölçme sonucu ile karşılaştırılmasına dayanır ( Tekin, 2003: 39).

Öz Değerlendirme: Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz değerlendirme denir. Öz değerlendirme, bireyin kendi yeteneklerini kendilerinin keşfetmelerine yardımcı bir yaklaşımdır. Öz

değerlendirme öğrencilerin okulda yaptıkları çalışmaları, nasıl düşündüğünü ve nasıl yaptığını değerlendirmelerini gerektirir.

Gözlemler: Çıktılarının görülebildiği bazı alanlarda bu yöntem oldukça önemlidir. Uygulamada hız ve zaman önemlidir. Gözlemler, öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgiler sağlar.

Sözlü Sunum: Sözlü sunum, konuşma, dil eğitimi, dil sanatları gibi birçok alanda kullanılabilir. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri hakkında iyi bilgi sağlarlar.

Projeler: Projeler, öğrencilere bireysel ya da grup içinde önemli görevlerde bulunmalarına fırsatlar sunar. Projeler puanlama standartları ve ayrıntılı yönergeler gerektirir. Ayrıca öğretmen ve öğrenciler için önemli sorumluluklar gerektirir.

Araştırma Kâğıtları: Araştırma kâğıtları eğitimin her kademesinde kullanılır. Bir performans değerlendirme maddesi olarak oldukça uygundur.

Görüşme (Mülâkat): Öğrencilerle yapılan görüşmeler, öğrencilerin çalışmaları hakkında ve konuları nasıl anladıkları konusunda anlama düzeylerinin daha iyi değerlendirilmesine yardım eder (MEB, 2005: 41 – 42).

Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric): Dereceli puanlama anahtarı, performansı tanımlayan ölçütleri içeren puanlama rehberidir. Herhangi bir çalışmanın puanlanması için geliştirilmiş ölçütleri içeren bir araçtır. En faydalı dereceli puanlama anahtarı, kendi yaptıklarınızdır.

Öğrenci Ürün Dosyası (Portfolyo):Öğrenci ürün dosyası, öğrencilerin bir ya da birkaç alandaki çalışmalarını, harcadığı çabayı, geçirdiği evreleri gösteren başarılarının koleksiyonudur. Öğrencinin gelişimini, velisinin ve öğretmenlerinin izleyebilmesine olanak sağlayan bir çalışmadır. Sınıf içi etkinliklerin öğrencinin seçimi sonucunda bir araya getirilip, yansıtılmasıyla oluşan öğrenci ürün dosyası, aynı zamanda hem öğretmen hem de öğrenci için bir değerlendirme yöntemidir

Performans Değerlendirme: Performans değerlendirme, öğrencilerin, öğrenme türleri gibi bireysel özellikleri dikkate alınarak, bunları eyleme dönüştürmelerini sağlayacak durum ve ödevler olarak tanımlanabilir. Performans

değerlendirme, öğrencinin günlük yaşamındaki problemleri nasıl çözeceğini ve problem çözmek için sahip olduğu bilgi ve becerileri nasıl kullanacağını göstermesini ister. Performans değerlendirme süreç içine yayılmıştır, zamana bağlı değildir (MEB, 2005: 43 – 46).

2.6. İlgili Araştırmalar

Akbulut (2004), “Coğrafya Öğretimi Ve Yaratıcı Düşünce” adlı çalışmasında yaratıcı düşüncenin coğrafya öğretimindeki yeri ve Yönlendirmeler ve doğuştan gelen özelliklerle şekillendirdiğimiz yaratıcı düşüncenin öğrencilerde ortaya çıkmasında okullardaki mekânın durumu ve öğretmenlerin etkisi üzerinde durmuştur.

Efe (1997), “Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar, Coğrafya Eğitiminde Çağdaş Metot ve Teknikler” isimli çalışmasında, dünyada coğrafyanın yeri, coğrafyanın meselelere bakış açısı ve çağdaş coğrafya eğitim ve öğretimi ile ilgili bazı bilgilerin üzerinde durmuştur.

Şahin (2003), “Orta Öğretim Coğrafya Eğitiminde Müfredat Programları” Türk Coğrafya Kurumunun Coğrafya Kurultayı Bildirilerinde müfredat ve araç gereç kullanımıyla ilgili tespitleri yer almaktadır.

Çimen (2008), “Yeni Coğrafya Müfredatının Öğretmen Ve Öğrenci Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi” adlı araştırmasında, coğrafya öğretim programının içeriği ve eğitim öğretim sürecindeki mevcut durumu ayrıca eski ve yeni coğrafya programları karşılaştırılarak, içerik, materyal, yöntem, strateji, uygulanabilirlik bakımından incelenmiştir.

Meydan (2001), "İlköğretim Birinci Kademe Sosyal Bilgiler Öğretimi Coğrafya Ünitelerinin İşlenişinde Laboratuar ve Görsel İşitsel Materyal Kullanımının Öğrencilerin Niteliksel Gelişimine Etkisinin Değerlendirilmesi" adlı araştırmasında, Derslerde araç – gereç kullanımının önemi vurgulanmıştır. Araştırma da öğretmenlerin araç – gereçlerden faydalanmadığı, ders araç - gereç kullanımının öğrencide öğrenme isteği oluşturduğunu, derslerin daha kaliteli ve verimli geçtiğini ortaya koymuştur.

Elmas (2006), “Ortaöğretim Coğrafya Eğitiminin Temel Sorunları ( Kartal İlçesi Örneği)” araştırmasında coğrafya müfredatı, ders kitapları, öğretmen ve öğrenci profilleri ve yeterlilikleri, öğrencilerin yaşlarına bağlı gelişmişlik düzeyleri,

hazır bulunuşlukları, okullarımızın mevcut durumları ve yetersizlikleri gibi coğrafya öğretimini etkileyen sorunlara değinilmiştir.

Güngör (2006), “Coğrafya Öğretiminde Yaratıcı Düşünme Teknikleri Kullanımının Öğrenci Başarısına Etkisi” adlı araştırmasında yaratıcı düşünme teknikleri ve günümüzün gerektirdiği eğitim ve öğretim anlayışının genel özelliklerine ve değişimine değinildikten sonra coğrafya eğitiminin özellikleri üzerlinde durulmuş.

Yeşilyurt (2006), “Öğretmenlerin Öğretim Araç Ve Gereçlerini Kullanma Durumlarını Etkileyen Faktörler” adlı araştırmasında okullarda öğretmenlerin öğretim araç ve gereçlerini kullanma durumlarını etkileyen faktörler öğretmenlerin görüşlerine dayalı olarak tespit edilmiştir.

Şahin (2001), “Coğrafya Öğretimi, Sorunları ve Çözüm Önerileri” isimli çalışmasında coğrafyanın önemi, coğrafyanın ülkemizdeki sorunları ve çözüm yollarını belirtmiştir.

Doğanay (2002), “Coğrafya Öğretim Yöntemleri” adlı eserinde, Coğrafyada yöntemler ve stratejiler, coğrafya da sorunlar üzerine çalışılmıştır.

Güngördü (2002), “Coğrafyada Öğretim Yöntemleri, İlkeler ve Uygulamalar” adlı eserinde coğrafya öğretim yöntemleri ile ilgili ilkeler ve uygulamaları, uygun metodun seçimi üzerinde durmuştur.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM

Bu bölümde araştırma modeli, evren ve örneklem, veri toplama araçları, verilerin toplanması ile analizinde kullanılan istatistiksel yöntemler hakkında bilgi verilmiştir.

3.1. Araştırmanın Modeli

Araştırmada amaç, öğrenci ve öğretmen görüşlerine başvurarak ortaöğretim coğrafya öğretimindeki sorunları belirlemektir Bundan dolayı araştırmanın modeli tarama modelidir. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu, etkilemeden olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımdır. Tarama modelinde, belli bir zaman kesiti içinde çok sayıda denek ve objeden elde edilen

verilerin analizi ile araştırma problemlerine cevap aranır.

Anketlerle coğrafya öğretimiyle ilgili sorunlar taranırken, sorunların çözümüne ilişkin öneriler de belirlenmiştir. Bu çalışmada öğretmen ve öğrencilere ayrı uygulanan anket sonuçları yer alır.

Bu anketlerde: kişisel bilgiler, kitaplar ve programlar hakkındaki görüşler, ders işlenişi-yöntem ve teknikler, coğrafya bilimine genel bakış ve coğrafya eğitiminde karşılaşılan sorunlarla ilgili sorular yöneltilmiştir.

3.2. Evren ve Örneklem

Konya İli, Ereğli İlçesindeki resmi ortaöğretim okulları ile bu okullardaki coğrafya öğretmenleri ve bu dersi alan öğrenciler araştırmanın evrenini oluşturmaktadır.

Araştırmada anketler 15 öğretmen ve 184 öğrenciye uygulanmıştır. Araştırmanın örneklemi Ereğli İlçesindeki 7 resmi ortaöğretim okulundan, tesadüfî örneklem yoluyla seçilmiştir.