Eğitimin etkili bir hale getirilmesi için eğitim araçlarının kullanılması zorunludur. Kullanılacak eğitim aracı ne kadar fazla çeşitte olursa öğrenmede o kadar kuvvetli olur ( Taşlı, 1999: 116).
Başka bir ifadeyle, bilginin sunulmasında ne kadar fazla duyu organına hitap ediliyorsa, öğrenme ortamı zenginleşecek, süresi o oranda kısalacak ve oranı da artacaktır (Sezer,2005:193).
Araç - gereçler, (öğretim materyalleri veya materyaller ) en genel anlamıyla öğretim faaliyetlerinin etkinliğini arttırarak, daha üst düzeyde, kaliteli ve verimli bir öğrenmenin gerçekleşmesine yardımcı olmak için kullanılan her türlü malzeme olarak tanımlanabilir. Kitap, bilgisayar, model, tepegöz saydamı örnek olarak verilebilir. Bununla birlikte araç ve gereç temelde birbirinden farklı anlamlar taşımaktadır. Öğretim amaçlı olarak araç, kısa zamanda tüketilmeyen, gereç ise tam
tersi olarak tüketilebilen nesnelere verilen isimlerdir. Bu açıklamaya göre örnek verecek olursak, yazı tahtası araç, tebeşir gereç olarak veya bilgisayar araç, disket gereç olarak ifade edilebilir (Yiğit vd., 2005: 55).
Aynı şekilde, biraz sonra söz konusu edilecek olan tepegöz projektörü, episkop (opakt) projektörü, slayt projektörü, fotoğraf makinesi… coğrafya eğitimi için birer araçtır. Ama fotoğraf çekmek için film, şekilleri fotokopi yoluyla üzerine görüntülemek için asetat kâğıdı birer gereçtir. (Doğanay, 2002:188)
Etkin bir eğitim ve öğretim yapabilmek için öğretmen, ders kitabı ve yazı tahtası gibi alışıla gelen elemanlar yanında, yine eğitim ve öğretim amacıyla mutlaka yaralanılması gereken kitle iletişim araçları eğitim teknolojisi (öğretim teknolojisi) olarak tanımlanmaktadır. Kitle iletişim teknolojisinin başlıca araçları televizyon, filimler, tepegöz projektörü, slayt projektörü, opakt projektör, bilgisayar ve diğerleri olarak burada hatırlanabilirler (Doğanay, 2001:188)
2.4.1. Araç ve Gereç Kullanımının Coğrafya Öğretimindeki Önemi
Daha fazla duyu organına hitap eden bir öğretim ortamının hazırlanması ve bu ortamın özellikle görsel ve işitsel araçlarla donatılması büyük önem taşımaktadır. Bu şekilde hazırlanmış bir öğretim ortamı hem öğrenciler için konuyu somutlaştıracak, hem de farklı öğrenme biçimine sahip öğrenciler bulunduran bir ortamda öğrencilerin büyük bir kısmına hitap eden bir öğretim faaliyeti gerçekleştirilmesini sağlayacaktır (Yiğit vd., 2005: 72-73).
Etkin bir şekilde kullanılan araç – gereçler sayesinde öğretim süreci daha içerikli bir hal alır ve öğrenmeyi de artırır.
Eğitim kalitesinin artması, öğrenenlerde kalıcı ve yapıcı bilginin oluşması ve hızla ilerleyen ve gelişen bilginin eskimeden öğrencilerle paylaşılması için bilimin ve teknolojinin tüm imkânlarından yararlanmak gerekir (Yeşilyurt, 2006: 3)
Coğrafya öğretiminde kullanılan araç – gereçleri şu şekilde sınıflandırabiliriz: 1- Yazılı Araçlar; Ders kitapları, atlas, harita, küre, levha, grafikler
2- Görsel Araçlar; Slayt, tepegöz 3- İşitsel Araçlar; Teyp, radyo
4- Görsel ve İşitsel Araçlar; TV, VCD, Film
Ders kitabı (İng. textbook), bir dersin eğitim programı, amaçları, ilke, yöntem ve ders konularına göre hazırlanmış temel bilgi kaynağı eser (İng. primary source) olup, bu esere geçmişte, aslî kaynak deniliyordu. Bu tür kaynakların en önemli yararı, ülkede benzer alanda yapılan eğitim ve öğretimin, standardizasyon ve birliğini sağlamaktır. Bu nokta, gözden uzak tutulmamalıdır. Ana ders kitabı yanında, yardımcı ders kitabı (kitapları) da kullanabilir (Doğanay, 2001:219).
Konunun bir bütün halinde öğrenciye sunulması açısından önemli bir görsel materyal olan kitaplar; ders kitapları, kaynak kitaplar, alıştırma kitapları ve öğretmen kitapları olarak ifade edilebilir (Sezer, 2005: 198).
Ortaöğretimde coğrafya eğitiminde haritalardan yararlanmak bir zorunluluktur. Çünkü bu teknik coğrafya eğitimini görsel duruma getirmeye yardımcı olur (Doğanay, 2002: 225).
Değişik yerler arasındaki uzaklığı bulmada yardımcı olurlar. Bölgeler arası ve kıtalararası ilişkileri, çeşitli çoklukları karşılaştırmada harita öğretmenin en büyük yardımcısıdır. Öğrencilere yapılacak bir gezide izlenecek güzergâhın belirlenmesinde önemli bir araçtır. Örneğin, Ankara'dan Kars'a yapılacak bir gezide nerelerden geçileceği harita üzerinde belirlenir (Meydan, 2001: 52).
Grafik terimi farklı şekillerde tanımlanabilir:
• Çizimle ifade edilen şekillerden biri olup, veri tablolarının görsel anlatımıdır. • Sayıları (sayısal verileri), çizgilerle ifade eden sistem (dizge).
• Bir olgunun, gelişme değişmesini gösteren, ya da ikiden fazla olgular arasında karşılaştırmalar yapmaya yarayan, çizgilerle ifade edilmiş şekil.
Grafikler, eğitim - öğretim faaliyetlerine bazı avantajlar sağlamaktadırlar. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
1.Sayısal verileri görselleştirir ve bu veriler arasında karşılaştırmalar yapmayı kolaylaştırır.
2. Sayısal verileri daha kolay anlama, yorumlama ve algılama imkânı sağlar. 3. Sayısal verilere, görsel ve şekilsel bir görünüm kazandırarak öğrenmeyi zevkli bir hale getirirler.
4. Verilerdeki artış ya da azalışların izlenmesini kolaylaştırırlar (Doğanay 2001: 251).
En önemli coğrafi öğretim gereçlerinden birisi de küredir. Küre, düz haritada gösterilen bilgiyi anlamada önemli bir genişlik sağlar.
Öğrencilerin okul dışında yaptıkları çalışmalarında duvar haritalarından faydalanma imkânı pek olmamaktadır. Böyle durumlar için öğrencilere en önemli kaynağı atlaslar oluşturur. Günümüz atlaslarında sadece harita değil, dünyadaki ve ülkemizdeki çeşitli yerlerin coğrafi özelliklerini açıklayan yazılı metin, grafik, fotoğraf vb. açıklayıcı bilgiler yer alır. (Sezer, 2005: 203-204).
Tepegöz projektörleri metin, çizim, grafik ve resim gibi önceden saydam bir materyal üzerine renkli ya da siyah-beyaz olarak hazırlanmış bilgilerin ekrana büyütülerek yansıtılması için ya da ders sırasında doğrudan üzerine yazılıp çizilerek ve gerektiğinde silinerek saydam bir yazı tahtası gibi kullanılabilen çok yönlü bir araçtır. Bütün konu alanlarında büyük gruplara kavramların, işlemlerin ve diğer bilgilerin görsel olarak sunulmasını sağlarlar (Yalın, 2001: 126).
Video projektörü bir bilgisayara bağlanmak suretiyle kullanılır. Bilgisayar ekranında bulunan görüntüyü aynen perdeye ya da ekrana yansıtır (Demirel vd., 2003: 99).
Bilgisayar, diğer öğretim araçlarından farklı olarak öğretme ve öğrenme açısından benzersiz imkânlar sunan çok yönlü bir araçtır. Bilgisayarın eğitimdeki önemi ve bilgisayarı diğer araçlardan ayıran en önemli özelliği bir üretim, öğretim, yönetim, olarak kullanılabilmesidir (Yalın, 2001: 162).
Fotoğraf Makinesi; gezilerin, kamerayla kaydedilmesi, önemli görülen nesne, mekân, oluşum ve objelerin fotoğrafının çekilmesi daha sonra yapılacak değerlendirmelerde ve kullanılacak materyallerin hazırlanmasında kullanılabilir (Sezer, 2005: 205–206).
Liselerimizde coğrafya öğretiminde temel haritalar dışında özel haritalar (Türkiye’nin bitki örtüsü haritası vb.), tepegöz, slayt makinesi, bilgisayar gibi araçlar hemen hemen hiç kullanılmamaktadır. Bu duruma gerekçe olarak öğretmenler bu araçların okullarda çok az bulunmasını veya hiç bulunmamasını göstermektedir (Şahin, 2003: 64).