Aile Eğitimi. ve Erken Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları. Editör Prof. Dr. Z. Fulya TEMEL. 6. Baskı. Ankara 2020

(1)

(2)

Aile Eğitimi

ve Erken Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları

Editör

Prof. Dr. Z. Fulya TEMEL

6. Baskı

Ankara

2020

(3)

Aile Eğitimi

ve Erken Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları

Editör: Prof. Dr. Z. Fulya TEMEL

Bu kitabın Türkiye’deki basım, yayın ve satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd.

Şti.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz.

Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268

ISBN : 978-605-170-441-8

e-ISBN : 978-605-170-442-5

Kapak Tasarımı : Göksel ÇAKIR

Mizanpaj : Göksel ÇAKIR

Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR

Baskı : Sözkesen Matbaası

Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA

Tel : 0 312 395 21 10

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI TEMEL, Z. Fulya/Editör

Aile Eğitimi ve Erken Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları Anı Yayıncılık, 6. Baskı, Ankara/Türkiye

2020, xxvi+366 Sf., 16x24 cm ISBN: 978-605-170-441-8 e-ISBN: 978-605-170-442-5

Erken Çocukluk Eğitimi, Okul Öncesi Eğitim, Aile Eğitimi, Eğitim Aile, Aile Eğitimi, Erken Çocukluk Dönemi, Aile Katılım Çalışmaları

Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: 0 312 425 81 50 pbx

e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http://www.aniyayincilik.com.tr

A harfinin evrimi

(4)

ÖN SÖZ

Gelişim sürecindeki çocuk, onun en yakın çevresini oluşturan ailesi ile doğ- rudan etkileşim içindedir. İnsan gelişiminin ekolojisini açıklayan Bronfenb- renner (1979), gelişime, büyüyen bir insan ile içinde yaşadığı en yakın çevrenin doğasındaki değişme arasında süren karşılıklı bir uzlaşma olarak bakar. İnsa- nın varoluşu büyük ölçüde içinde bulunduğu sistemler ve bu sistemlerin birbiri ile etkileşim şekli tarafından belirlenmektedir. Çocuğun başkaları ile etkile- şimde bulunduğu en yakın çevre ve başlıca ortamlar ailesi, arkadaşlar, komşu- lar ve okul öncesi eğitim kurumudur. Ekolojik kuramın bu en içteki düzeyinde, bu sistemlerin birbirleri etkileşimi önemlidir. Bronfenbrenner bu en içteki sis- temde ve gelişimin temel taşlarını oluşturan, insan gelişimi ve çevre arasın- daki karmaşık ilişkileri ve insanı sarmalayarak şekillendiren yapıları anlatır. Ge- lişim ilerlerken bu en içteki sistemin karmaşıklığı da artar. Çocuk büyüdükçe farklı ve çeşitli sistemlerle tanışır. Akran grupları, sportif tekinlikler, müzik grupları ve çocuğun içinde bulunduğu diğer etkinlikler, kısacası sosyal ve fiziksel çevresi sürekli olarak değişir. Çocuğun sağlıklı gelişimi, bu sistemlerin kar- şılıklı ilişkiler örüntüsünün sağlıklı olması ile bağlantılıdır. Bunun nedeni, bu sistemlerin bireyin yaşamında bir ilişki ağı oluşturmasıdır.

Bu kuramsal açıklamalarda da belirtildiği üzere çocuğun yetiştirilmesi ve eğitilmesinde çevresinin etkilerini düşünmeden ”onu tek başına bir varlık olarak” ele almak yerine onun gelişiminde temel taşlar olan aile, okul, fiziksel ve sosyal çevreyi birlikte ele almak, eğitimde başarının güvencesidir.

Bu bağlamda, erken çocukluk eğitimini kurumlarda sadece çocukların akademik gelişimine odaklanan bir yaklaşımdan kurtarmalıyız. Değişen zamana uyum sağlayacak, geniş bir bakış açısı getirmeliyiz. Erken çocukluk eğitimi, ço- cuğun ailesi, ev ortamı, çocukları etkileyen tüm sosyal kurumlar ve en geniş kültürel çevrede oluşan değişiklikleri kapsamalıdır. Ancak bu tür bir anlayış de- ğişikliği ile çocuk merkezli bir toplum gelişim modeline yön verebiliriz.

Erken çocukluk gelişimi programlarında aileye de eğitim ve destek sunan programlar, çocuklara olduğu kadar anne-babalara da yarar sağlar. Aile eği- timi, çocuğun eğitiminde ailenin sorumluluğunu kuvvetlendirir, çocuğun ge- lişimindeki ilerlemenin kalıcı ve uzun vadeli olmasını sağlar ve çocuğun gelişi- minin bütüncül bir yaklaşımla desteklenmesinde tamamlayıcı bir rol oynar.

Aile eğitimi, çocuğu eğitim kurumlarına devam eden ebeveynlere verilebi- leceği gibi alternatif bir yaklaşım olarak da düşünülebilir. Kurumsal eğitimden yararlanamayan, çocuklara ve geniş hedef kitleye ulaşmada aile eğitimi, dü- şük maliyetli eğitim hizmeti sunulmasını sağlar.

(5)

iv/ Aile Eğitimi

Aile eğitiminden beklenen toplumsal yararın elde edilebilmesi için ebeveynlere bilgiye açık oldukları zaman ilgi duydukları alanlarda eğitim verilmeli, eğitim programları sadece bilgi aktarmayı değil tutum ve davranışları geliştir- meyi de hedeflemelidir. Bu programlarda ebeveynler, bilgi ve becerilerine saygı ve güven duyulduğuna, kabul edildiklerine inanmalıdırlar.

Son yıllarda ülkemizde erken çocukluk eğitiminin gelişmesi açısından önemli çabalar sarf edilmekte, yaygınlaştırma açısından önemli adımlar atıl- maktadır. Bu niceliksel iyileştirmelere paralel olarak biz eğitimciler erken ço- cukluk eğitiminin niteliğini de sorgulamalıyız. En etkili nitelikli hizmetin su- nulmasında; eğitim ortamının, öğretmenin ve programın niteliği kaliteyi belir- leyen önemli bileşenlerdir. Bu bileşenlerden birisi de aile katılımıdır. Ailenin eğitime katılımı, ev ve eğitim kurumu arasındaki ilişkiyi güçlendirir, eğitimin devamını sağlar, eğitimdeki başarıyı arttırır. Ailenin eğitime katılması yolu ile ebeveynlerin çocuk yetiştirme konusundaki bilgi ve becerileri artacak, daha etkili ebeveynler olarak kendilerini eğitim ekibinin bir parçası olarak algılaya- caklardır.

Bu fikirler doğrultusunda oluşturulan bu kitapta aile eğitimi ve aile katılımı olmak üzere iki temel konu ele alınmıştır. Aile eğitimi ile ilgili temel kavramlar, kuramlar, Dünya’da ve Türkiye’deki uygulamalar, haklar ve yasalar gibi kuramsal bilgilerin yanı sıra, ailelerle çalışma stratejileri, aile eğitimi yöntem ve tek- nikleri ayrıntıları ile ele alınmış, uygulama örnekleri ile birlikte sunulmuştur.

Aile katımı konusunda ise etkin katılımı sağlayamaya yardımcı olabilecek ilke ve teknikler açıklanmıştır.

Bu bilgiler ışığında hazırlanan bu kitap, öncelikle erken çocukluk gelişimi alanında çalışacak olan öğretmen adayları ve eğitimcilere aile katılımı, ilk ve orta öğretim kurumları ile özel eğitim ve rehberlik alanında çalışan değerli eği- timcilere ise aile eğitimi konusunda yardımcı ve destek olabilmek amacı ile hazırlanmıştır.

Bu çalışmada sürekli iş birliği içerisinde olan, önemli katkılar sağlayan ça- lışma arkadaşlarıma, değerli yazarlara ve tüm emeği geçenlere teşekkürlerimi sunarım.

Prof. Dr. Z. Fulya TEMEL

(6)

“Aile, çocuğun gelişimini desteklemek ve kalıcılığı sağlamak için en etkili ve en ekonomik sistemdir. Aile katılımı olmadan çocuğa yaptığınız müdahaleler başa- rısız olacaktır. Çok az etki yapabileceksiniz ve yaptığınız müdahaleler kalıcı olma- yacaktır.”

Urie Bronfenbrenner

(7)

(8)

YAZARLAR HAKKINDA

Prof. Dr. Z. Fulya TEMEL

1982 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi bölümünden mezun oldu. 1986 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi programından “master”, 1992 yılında Çocuk Sağlığı ve Eğitimi alanında “doktora” derecesini almıştır. 1992 yılında Çocuk Gelişimi ve Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalında yardımcı doçent, 1994 yılında ise doçent unvanını almıştır. 2000 yılında Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bilim Dalında Profesör unvanı almıştır. 1984- 2012 yılları arasında Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. 2013 yılından itibaren Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yazarın aile eğitimi, dil gelişimi, okul öncesi eğitimde program, gelişimsel değerlendirme ve özel eğitim alanlarında çalışmaları bu- lunmaktadır.

Prof. Dr. Gelengül HAKTANIR

Lisans öğrenimini 1981 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümünde tamamlamış, 1981-1984 yılları arasında anaokulu öğret- menliği yapmış, 1984 yılı itibariyle de Ankara Üniversitesinde akademik çalış- malarına başlamıştır. 1998-2016 yılları arasında Dünya Erken Çocukluk Eğitimi Teşkilatının (Organisation Mondiale Pour L'Education Prescolaire–OMEP) Milli Komitesi olan “Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği–TOÖEGD”

Yönetim Kurulu Başkanlığı, 2006-2012 yılları arasında TÜBİTAK Meraklı Minik Dergisi Yayın Kurulu Üyeliği, 2006-2015 yılları arasında ise TÜBİTAK Popüler Bilim Kitaplığı Yayın Kurulu Üyeliği görevlerini yapmıştır. Farklı ülkelerde mi- safir bilim insanı olarak gözlem ve incelemelerde bulunmuş, ulusal ve ulusla- rarası toplantılara katılmış, aile eğitimi, okul öncesi dönemde gelişim ve eği- tim ve çevre eğitimi alanlarında yayınlar yapmış, projelerde görev almış, kon- feranslar vermiştir. 2016 yılında çalışmakta olduğu Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalından emekli olmuştur. Bilimsel ve yaygın eğitim çalışmalarının yanı sıra, 2002 yılın- dan itibaren AÇEV Erken Çocukluk Eğitimi Danışma Kurulu Üyeliği, 2011 yılın- dan itibaren TEMA Vakfı tarafından hazırlanarak tüm ülkede gönüllü okul ön- cesi öğretmenleri tarafından uygulanmakta olan “Minik TEMA Çevre Eğitimi Programı”nın Hazırlama ve Bilimsel Danışma Kurulu Üyeliği, 2015 yılından itibaren de TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyeliği görevlerini sürdürmektedir.

(9)

viii/ Aile Eğitimi

Prof. Dr. Elif Y. ÜSTÜN

Prof. Dr. Elif Üstün Yüksek Öğrenimini 1986 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümünde tamamlamış aynı üniversitede 1989 yı- lında bilim uzmanlığı, 1994 yılında ise doktora unvanını almıştır. Eğitim fakül- telerinin yeniden yapılanması sürecinde Prof. Dr. Elif Üstün akademik yaşantı- sına 2000 yılından itibaren Doçent unvanı ile Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fa- kültesi ilköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalında devam et- miştir. 2006 yılında Hacettepe Üniversitesinde profesör unvanını almış, halen İstanbul Aydın Üniversitesinde görev yapmaktadır. Yazarın alanı ile ilgili pek çok bilimsel yayını bulunmaktadır.

Prof. Dr. Ozana URAL

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Pedagoji Bölümünde 1980 yılında tamamladığı lisans eğitiminden hemen sonra, yüksek lisans eğitimine başla- dığı Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümünde Pedagojik Danışma ve Rehberlik alanında ilk master derecesini almıştır. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesinde ikinci yüksek lisans eğitimi ve aynı üniversitede Yetişkin Eğitimi programında 1993 yılında doktora derecesini almıştır. 1994 yılında Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesine geçerek, Halk/Yetişkin Eğitimi Bölü- münde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlamıştır. 1997 yılında doçent ol- muş ve aynı fakültede İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Öğretmenliği Ana Bilim Dalında görev yapmaya başlamıştır. 2008 yılında profesör unvanı almıştır. Ay- rıca Eğitim Bilimleri Enstitüsüne bağlı Yetişkin Eğitimi Yüksek Lisans Programı Başkanlığı görevlerini sürdüren bir öğretim üyesidir. Yazarın çeşitli çalışmalar yaptığı ve ilgilendiği konu başlıkları arasında aile eğitimi, kadınlara yönelik eği- tim programları, okulu terk sorunları ve kız çocuklarının eğitimi, eğitim ve öğ- renmenin psikolojik temelleri, uzaktan eğitimde bağımsız öğrenme, okul ön- cesi eğitimde bilişsel gelişim, sınav kaygısı ve baş etme sayılabilir.

Prof. Dr. N. Semra ERKAN

1975 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümünden yüksek lisans alarak mezun olmuştur. 1988 yılında Çocuk Gelişimi ve Eğitimi alanında “doktora” derecesini almıştır. 1994 yılında yardımcı doçent, 2005 yı- lında doçent, 2012 yılında ise profesör unvanını almıştır. Halen İstanbul Geli- şim Üniversitesinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yazarın anne- baba eğitimi, aile katılımı, dil ve kavram gelişimi, çocukla iletişim alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

(10)

Yazarlar Hakkında /ix

Prof. Dr. Ayşe Belgin AKSOY

1983 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi bölümünden mezun oldu. 1986 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Programında “yüksek lisans”, 1992 yılında Çocuk Sağlığı ve Eğitimi alanında

“doktora” derecesi almıştır. 2006 yılında Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fa- kültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Ana bilim dalında doçent, 2016 yılında Gazi Üni- versitesi Gazi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana bilim dalında profesörlük unvanını almıştır. Halen Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana bilim dalında göre- vine devam etmektedir. Aile eğitimi-katılımı, erken çocuklukta oyun, çocuk ve ergen gelişimi alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Prof. Dr. Hülya KARTAL

1996 yılında Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fransız Dili Eğitimi’nden mezun olmuştur. 1999 yılında U.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Prog- ramında yüksek lisansını tamamlamıştır. 2005 yılında U.Ü. Sosyal Bilimler Ens- titüsü İlköğretim Programından doktora derecesini almıştır. 2009 yılında Ulu- dağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalında yardımcı doçentlik kadrosuna atanmıştır. 2012 yılında doçent un- vanını almıştır. Yazar halen aynı anabilim dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Okuma becerileri, ilkokuma-yazma öğretimi, erken çocukluk eğitimi programları, zorbalık davranışları ve önlenmesi ve öğretmen eğitimi alanlarında akademik çalışmalarını sürdürmektedir.

Prof. Dr. Fatma ÜNAL

1977 yılında Gazi Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümünden mezun olmuştur. 1995 yılında Gazi Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Progra- mından “master”, 2003 yılında Çocuk Gelişimi Eğitimi alanında “doktora” derecesini almıştır. Halen Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmakta- dır. Yazarın aile eğitimi, etkili iletişim, çocuk istismarı ve ihmali, gelişimsel de- ğerlendirme ve oyun gelişimi alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Doç. Dr. Ebru ERSAY

1994 yılında Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümünden mezun olmuştur. 1995-1999 yılları arasında rehber öğretmen ve psikolojik danış- man olarak çalışmıştır. 1999 yılında Milli Eğitim Bakanlığı yurt dışı lisansüstü

(11)

x/ Aile Eğitimi

eğitim bursunu kazanmış ve 2000 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne git- miştir. 2002 yılında “master” eğitimini, 2007 yılında “doktora” eğitimini Eğitim Programları ve Öğretimi bölümünde Okul Öncesi Eğitim alanında Pennsylvania Eyalet Üniversitesinde tamamlamıştır. 2007-2012 yılları arasında Gazi Üniver- sitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Bölümü Okul Öncesi Eği- timi Ana Bilim Dalında öğretim elemanı olarak görev yapmıştır. 2013 yılından itibaren Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Ön- cesi Eğitimi Ana Bilim Dalında görev yapmaktadır. Yazarın okul öncesi dö- nemde duygusal gelişim, duygusal farkındalık ve duyguların sosyalleştiril- mesi, okul öncesinde fen eğitimi, bilgi kuramları ve okul öncesi dönemi çocuk- ları için aile eğitimi planlama alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Doç. Dr. Ege AKGÜN

1994 yılında Çukurova Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bö- lümünden mezun olmuştur. 2001 yılında Fransa Lyon II Lumiere Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bilim Dalı’ndan “Master”, 2008 yılında Ankara Üniversitesi Eği- tim Bilimleri Enstitüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalından

“doktora” derecesini almıştır. 2011 yılında Fransa Franche Comte Üniversite- sinde Doktora Sonrası Araştırma bursu ile bir yıl çalışmıştır. 2018 yılında doçent unvanını almıştır. 2020 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında doçentlik kadrosuna atanmıştır. Yazar halen aynı anabilim dalında öğretim üyesi olarak görev yap- maktadır. Okul öncesi dönemde rehberlik, anne-çocuk ilişkisi, aile eğitimi, sınıf yönetimi alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Doç. Dr. Özkan ÖZGÜN

1997 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Bölümünden mezun oldu. 2001 yılında Syracuse Üniversitesi, New York, Çocuk ve Aile Bilimleri ala- nında yüksek lisans derecesini almıştır. 2005 yılında aynı alanda çalışmalarını tamamlayarak “doktora” derecesini kazanmıştır. Institut für Familientherapie Weinheim’da Sistemik Aile Terapisi eğitimini, Calgary Rocky Mountain Play Therapy Institute’de oyun terapisi eğitimini, Medical University of South Ca- rolina’da Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi ile Çocukluk Çağı Travmatik Yas Terapisi eğitimini, Canadian Mental Health Association ve Centre for Sui- cide Prevention’da ise intihara müdahale becerileri eğitimini tamamlamıştır.

2006 yılında Okul Öncesi Öğretmenliği Ana Bilim Dalında öğretim görevlisi doktor, 2007 yılında ise yardımcı doçent unvanını almıştır. Halen Çukurova Üni- versitesi Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Öğretmenliği Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmakta ve çalışmalarına devam etmektedir. Aile ve evlilik

(12)

Yazarlar Hakkında /xi problemleri, gelişimin sosyo-kültürel-tarihsel bağlamda incelenmesi, davra- nış problemleri ve gelişimsel psikopatoloji, bebeklik ve erken çocukluk dö- nemi ruh sağlığı, yazarın akademik ilgi alanları arasındadır.

Doç. Dr. Özlem ALKAN ERSOY

1989 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Eğitimi bölümünden mezun olmuştur. 1992 yılında Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Ensti- tüsü Çocuk Sağlığı ve Eğitimi programından “master”, 1997 yılında Çocuk Sağ- lığı ve Eğitimi alanında “doktora” derecesini almıştır. 2000 yılında Çocuk Geli- şimi ve Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalında yardımcı doçent unvanını almıştır.

Halen Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Bö- lümü Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yazarın özel eğitim, aile eğitimi, cinsel gelişim ve eğitim ve ge- lişimsel değerlendirme alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Doç. Dr. Zeynep KURTULMUŞ

1998 yılında Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalından mezun olmuştur. 2003 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Çocuk Gelişimi Eğitimi Ana Bilim Da- lında “master”, 2010 yılında ise aynı ana bilim dalında “doktora” derecesini al- mıştır. 2000-2012 yılları arasında Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Dalında araş- tırma görevlisi olarak görev yapmıştır. 2013 yılından itibaren Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Da- lında görev yapmaktadır. Yazarın aile eğitimi, gelişimsel değerlendirme, özel eğitim ve üstün yetenekli çocuklar alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Doç. Dr. Mustafa YAŞAR

1996 yılında İstanbul Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık bö- lümünden mezun olmuştur. 2001 yılında The Ohio State University Okul ön- cesi Eğitimi Programından “master”, 2006 yılında yine aynı üniversitede Okul öncesi Eğitimi alanında “doktora” derecesini almıştır. 2006 yılından bu yana Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Öğ- retmenliği Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yazarın aile eğitimi, okul öncesinde oyun ve drama, kuramsal yaklaşımlar ve öğretmen eğitimi alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

(13)

(14)

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM

1. AİLE VE AİLE EĞİTİMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ... 1

Prof. Dr. N. Semra ERKAN Giriş ... 1

1.1. Aile ... 2

1.1.1. Tanım ... 2

1.2. Aile Yapısı, Türleri ... 2

1.2.1. Ailenin Toplumsal Değişimi ... 3

1.2.1.1. Sanayi Devrimi öncesinde aile yapısı ... 3

1.2.1.2. Sanayi toplumunda aile ... 4

1.2.1.3. İzole çekirdek aile ... 5

1.2.1.4. Bağlantılı çekirdek aile ... 5

1.2.2. Aile Yapısındaki Değişimler ... 6

1.3. Ebeveynlik Stilleri ... 7

1.3.1. Otoriter ebeveynlik ... 8

1.3.2. Demokratik ebeveynlik ... 9

1.3.3. Hoşgörülü ebeveynlik ... 9

1.4. Ebeveyn-Çocuk etkileşimi ... 10

1.5. Okul ve Toplum ... 11

1.5.1. Bir Eğitim Kurumu Olarak Okul ... 12

1.5.2. Okul ve Toplumsal Değişme ... 12

1.5.3. Okul-Çevre İlişkisi ... 13

1.5.3.1. Geleneksel okul ... 14

1.5.3.2. Topluluğun bir modeli olarak okul ... 14

1.5.3.3. Topluluk okulu ... 15

1.5.4. Ülkemizde okul toplum ilişkileri ... 15

(15)

xiv/ Aile Eğitimi

1.6. Aile Eğitimi ... 16

1.6.1. Anne Babalık Becerileri ... 16

1.6.2. Aile Eğitiminin Tanımı ... 17

1.6.3. Aile Eğitiminin Amacı ve Hedefleri... 18

1.6.4. Aile Eğitimine İlişkin Farklı Yaklaşımlar ... 19

1.6.5. Aile Eğitiminin Katkıları ... 21

1.7. Aile Katılımı ... 22

1.7.1. Aile Katılımının Tanımı ... 22

1.7.2. Aile Katılımının Etkileri ... 22

1.8. Farklı Kültürlerde Aile Anlayışı ve Çocuk Yetiştirme Yaklaşımları .... 24

1.8.1. Geleneksel-Toplumcu-Aile Modeli ... 25

1.8.2. Bireyci Batı Modeli ... 26

1.9. Aile Gelişim Döngüsü ... 28

1.9.1. Evden Ayrılma ve Bekâr Yetişkin Olma ... 30

1.9.2. Ailelerin Evlilik Yoluyla Birleşmesi (Yeni Evli Çift) ... 30

1.9.3. Ebeveyn ve Çocuklu Aile ... 31

1.9.4. Ergen Çocuklu Aile ... 31

1.9.5. Orta Yaşlı Aile ... 31

1.9.6. İleri Dönem Ailesi ... 31

Ne Öğrendik ... 32

Kaynakça ... 34

2. BÖLÜM 2. DÜNDEN BUGÜNE AİLE EĞİTİMİ ... 39

Prof. Dr. Ozana URAL Giriş ... 39

2.1. Aile Eğitimi ... 40

2.1.1. Geleneksel Dönem Öncesi ... 41

2.1.2. Geleneksel Dönem ... 42

(16)

İçindekiler /xv

2.1.3. Modern Dönem ... 42

2.1.4. Modern Dönem Sonrası ... 43

2.2. Toplumsal Gelişmeler ve Aile Eğitimi Alanında Değişmeler ... 43

2.3. Aile Eğitimleri Uygulamaları ... 48

2.4. Aile Eğitimlerinin Uygulanmasında Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler ... 49

3. BÖLÜM 3. EBEVEYNLİKLE İLGİLİ KURAMLAR VE ARAŞTIRMALAR ... 57

Doç. Dr. Özkan ÖZGÜN Giriş ... 57

3.1. Ebeveynlik ... 58

3.1.1. Tanım ... 58

3.2. Antik Çağlarda Ebeveynlik Kavramı ... 59

3.3. Erken 20. Yüzyılda Ebeveynlik Çalışmaları ... 59

3.3.1. Antropolojik Çalışmalar ... 59

3.3.2. Psikoloji Alanındaki Çalışmalar ... 60

3.4. Ebeveynlikle İlgili Kuramlar ... 62

3.4.1. Kuram (Teori) ... 62

3.4.1.1. Tanım ... 62

3.4.2. Kişisel Özellik Kuramı ... 62

3.4.2.1. Beş Faktör Kişilik Modeli ... 64

3.4.2.1.1. Dışadönüklük ... 64

3.4.2.1.2. Uyumluluk ... 64

3.4.2.1.3. Özdisiplin ... 65

3.4.2.1.4. Duygusal dengelilik ... 65

3.4.2.1.5. Yeni deneyime açıklık ... 65

(17)

xvi/ Aile Eğitimi

3.4.2.2. Kişisel özelliklerle ilgili diğer kavramlar ... 66

3.4.2.2.1. Öz-değer ... 66

3.4.2.2.2. Denetim odağı ... 66

3.4.3. İki Yönlü ve Etkileşimsel Kuramlar ... 67

3.4.4. İnsancıl (Hümanistik) Kuramlar ... 69

3.4.5. Sosyal-Bilişsel Kuram ... 70

3.4.6. Aile Sistemi Kuramları ... 71

3.4.7. Yapısal-İşlevsel Kuram ... 74

3.4.8. Sosyal İlişki Kuramı ... 75

3.4.9. Biyoekolojik Kuram ... 77

4. BÖLÜM 4. AİLE EĞİTİMİNDE EBEVEYN HAKLARI İLE İLGİLİ YASALAR VE ETİK KURALLAR ... 85

Prof. Dr. Fatma ÜNAL Giriş ... 85

4.1. Ebeveynlerin Hak ve Sorumluluklarını Düzenleyen Yasa ve Yönetmelikler ... 86

4.1.1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ... 86

4.1.2. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme... 87

4.1.3. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ... 89

4.1.4. Çocuk Koruma Kanunu ... 89

4.1.5. Türk Eğitim Yasaları ... 90

4.1.5.1. Milli Eğitim Temel Kanunu ... 90

4.1.5.2. Okul Öncesi Eğitim Kurumları Yönetmeliği ... 91

4.1.5.3. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ... 92

(18)

İçindekiler /xvii 4.1.5.4. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Okulları Çerçeve

Yönetmeliği ... 92

4.1.5.5. 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ... 92

4.1.5.6. Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği ... 93

4.1.5.7. Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği ... 94

4.1.5.8. Milli Eğitim Bakanlığı Okul-Aile Birliği Yönetmeliği ... 94

4.1.5.9. Öğrenci-Veli-Okul Sözleşmesi ... 94

4.2. Aile Eğitiminde Etik İlkeler ... 96

4.2.1. Eğitim Personelinin Etik Davranış İlkeleri ... 98

4.2.2. Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri ... 99

4.2.3. Etik Okul İklimi ve Aile Katılımı ... 100

4.2.4. Aile Çalışmalarında Uyulması Gereken Etik İlkeler ... 102

4.2.5. Erken Çocukluk Döneminde Etik ... 104

4.2.6. Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Eğitiminde Uyulması Gereken Etik İlkeler ... 111

4.2.7. Etik Karar Verme... 113

Ekler ... 122

5. BÖLÜM 5. ERKEN EĞİTİM VE DESTEK PROGRAMLARI ... 125

Prof. Dr. Hülya KARTAL Giriş ... 125

5.1. Erken Eğitim ve Destek Programlarının Yurt Dışındaki Uygulamaları ... 126

5.1.1. Head Start Programı ... 127

5.1.2. Erken Güçlü Başlangıç (Early Head Start) ... 130

(19)

xviii/ Aile Eğitimi

5.1.3. Eşit Başlangıç Programı (Even Start Program) ... 131

5.1.4. Okul Öncesi Çağda Çocukları Olan Ailelere Yönelik Evde Eğitim Programı (Home Instruction Program for Parents of Preschool Youngsters/HIPPY) ... 133

5.1.5. Küçük Yaştaki Çocuklar ve Ailelerine Yönelik Ev Etkinlikleri (HATAF: Home Activities for Toddlers and Their Families) ... 135

5.1.6. High/Scope Projesi (High/Scope Perry Preschool Project) ... 137

5.1.7. Minnesota Erken Çocukluğa Yönelik Aile Eğitimi (Minnesota Early Childhood Family Education/ECFE) ... 140

5.1.8. AVANCE Aile-Çocuk Programı (AVANCE Parent-Child Program) ... 143

5.1.9. PORTAGE Erken Çocukluk Dönemi Eğitim Programı ... 144

5.1.10. Öğretmen Olarak Ebeveynler (Parents As Teachers-PAT) ... 148

5.1.11. Sağlıklı Başlangıç (Healthy Start) ... 151

5.1.12. Minnesota Erken Öğrenme Tasarımı (Minnesota Early Learning Design/MELD) ... 153

5.1.13. Brookline Erken Eğitim Projesi (Brookline Early Education Project) ... 155

5.2. Erken Eğitim ve Destek Programlarının Ülkemizdeki Uygulamaları ... 158

5.2.1. Anne Çocuk Eğitim Vakfı’nın Düzenlediği Aile Katılımı Programları... 158

5.2.1.1. Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) ... 158

5.2.1.2. Okul Öncesi Veli Çocuk Eğitim Programı (OVÇEP) ... 160

5.2.1.3. Aile Mektupları ... 162

5.2.1.4. Anne Destek Programı... 164

5.2.1.5. Baba Destek Programı ... 166

5.2.1.6. Anne-Baba Olmak Seminerleri ... 169

5.2.2. Ülkemizde Üniversiteler, Milli Eğitim Bakanlığı ve Sivil Toplum Kuruluşları Desteğiyle Geliştirilen Erken Eğitim ve Destek Programları .. 170

5.2.2.1. Gazi Üniversitesi Aile-Çocuk Eğitim Programı ... 170

5.2.2.2. Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Anne-Baba-Çocuk Eğitimi Projesi ... 172

(20)

İçindekiler /xix

5.2.2.3. Ana-Baba Okulu ... 173

5.2.3. Kurum Aile ve Toplum Merkezli Eğitim Modelleri ... 175

5.2.3.1. Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı (KAEEP) ... 175

5.2.3.2. Kadın ve Çocuk Merkezleri ... 176

6. BÖLÜM 6. ETKİLİ AİLE–OKUL–TOPLUM İLİŞKİLERİ ... 185

Prof. Dr. Elif Y. ÜSTÜN Giriş ... 185

6.1. Aile İçi İletişim ... 185

6.1.1. Kabul ... 186

6.1.2. Empati ... 188

6.1.3. Etkin Dinleme ... 189

6.2. Hızla Değişen ve Gelişen Bir Dünyada Baba Rolü ... 191

6.3. Aile Okul İş Birliği ... 193

7. BÖLÜM 7. AİLE GÖRÜŞMELERİ ... 199

Prof. Dr. Gelengül HAKTANIR, Doç. Dr. Ege AKGÜN Giriş ... 199

7.1. Aile Katılımı Çalışmalarına Ailelerin Yaklaşımları ... 200

7.1.1. İşlevsel Aile Yaklaşımları ... 201

7.1.2. İşlevsel Olmayan Aile Yaklaşımları ... 201

7.2. Aile Katılımı Çalışmaları Açısından Öğretmen Özellikleri ... 203