GAZ ÜN VERS TES
E T M B L MLER ENST TÜSÜ
ÇOCUK GEL
M E T M ANAB L M DALI
OKUL ÖNCES E T M B L M DALI
36 - 72 AYLIK ÇOCUKLAR Ç N TASARLANMI
OYUNCAKLARIN ÇOCUKLARIN GEL
M ALANLARINA
GÖRE NCELENMES
YÜKSEK L SANS TEZ
Hazırlayan DEN Z KAYA
GAZ ÜN VERS TES
E T M B L MLER ENST TÜSÜ
ÇOCUK GEL
M E T M ANAB L M DALI
OKUL ÖNCES E T M B L M DALI
36 - 72 AYLIK ÇOCUKLAR Ç N TASARLANMI
OYUNCAKLARIN ÇOCUKLARIN GEL
M ALANLARINA
GÖRE NCELENMES
YÜKSEK L SANS TEZ
Hazırlayan Deniz KAYA
Danı man
Prof. Dr. Fatma AL S NANO LU
ÖN SÖZ
Gazi Üniversitesi E itim Bilimler Enstitüsü’nde Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan bu ara tırma, de erli birçok insanın özel katkılarıyla ortaya çıkmı tır.
Rehberli i için tez danı manım Sayın Prof. Dr. Fatma Alisinano lu’na te ekkürlerimi sunarım.
Yo un çalı ma hayatlarına ra men oyuncakların incelenmesine zamanlarını ayırıp yardımlarını esirgemeyen Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi lkö retim Bölümü Okul Öncesi E itimi Anabilim Dalı’ndan Ara .Gör. Özlem im ek, Ö r. Gör. Gülhan Güven, Bil. Uzm. Saide Özbey ve anaokulu ö retmenleri Serpil Saçkesen ve Sibel Yıldız’a te ekkür ediyorum.
Tezimin düzenlenmesi a amasında yardımını esirgemeyen Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi lkö retim Bölümü Okul Öncesi E itimi Anabilim Dalı’ndan Ara . Gör. Dr. Emre Ünal’a ve oyuncaklara bakı açımı geni leten Ö r. Gör. Ay e Atalay’a te ekkür ediyorum.
Oyuncakları inceleme ve foto raf çekme imkânı tanıdıkları için oyuncak üreticisi firmalara, oyuncakların foto raflarının çekilmesindeki katkılarından dolayı Eryurt ailesine ve Hüseyin Kaya’ya te ekkür ediyorum.
Yo un çalı ma tempolarına ra men gönüllü katkılarından dolayı sevgili arkada larım; Gökçen Co kun’a, veri analizlerindeki yardımı ve deste i için; Taner Kılıç’a, oyuncak firmalarına ula mamdaki yardımı ve veri giri lerini yapmamdaki katkısı için; Hacettepe Üniversitesi’nden Ara . Gör. Deniz Demircan, Handan Özcan, Emrah Bozdo an, Burçin Turhan ve Öznur Duman Elgül’e te ekkür ediyorum.
Ve tabi ki en özel te ekkürüm onlara… Çalı malarım sırasında manevi desteklerini her an hissetti im anneme, babama, anneanneme, büyükbabama, ablama, eni teme ve karde ime sonsuz saygı, sevgi ve ükranlarımı sunuyorum.
ÖZET
36 - 72 AYLIK ÇOCUKLAR Ç N TASARLANMI OYUNCAKLARIN ÇOCUKLARIN GEL M ALANLARINA GÖRE NCELENMES
Kaya, Deniz
Yüksek Lisans, Okul Öncesi E itimi Bilim Dalı Tez Danı manı: Prof. Dr. Fatma AL S NANO LU
Mayıs-2007
Bu ara tırmada 36 - 72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların, çocukların geli im alanlarına uygunlu unu belirlemek amaçlanmı tır. Bu amaç için “36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların öz bakım becerilerinin kazanımına, psikomotor, sosyal-duygusal, bili sel ve dil geli imlerine uygun mudur?” alt problemleri belirlenmi tir.
Yurt içinde yapılmı ilk kapsamlı çalı ma olan bu ara tırma, 36-72 aylık çocuklar için tasarlanacak oyuncakların, onların geli im alanlarının dü ünülerek üretilmesi, aileleri yönlendirecek uygun ya aralı ının belirtildi i etiketlerle piyasaya sunulmasının gere ini ortaya koymak açısından büyük öneme sahiptir.
Ara tırmada, ele alınan oyuncaklar ile oyuncaklara ili kin özelliklerin 36-72 aylık çocuklara uygun oldu u, üretici firmalardan elde edilen oyuncakların ara tırma sonuçlarına ula mada yeterli oldu u varsayılmı tır.
Ara tırma, Ankara ilinde oyuncak üreticisi olan A, B, C firmaları (firmaların isimleri ticari kaygılarından dolayı kodlanarak belirlenmi tir) ve bu firmaların 36-72 aylık çocuklar için tasarladıkları 128 adet oyuncak ve Milli E itim Bakanlı ı Talim ve Terbiye Kurulu Ba kanlı ı tarafından onaylı 2002 yılı “36-72 Aylık Çocuklar çin Okul Öncesi E itim Programı”ndaki geli im özelliklerine göre olarak belirlenmi olan “Oyuncak nceleme Kriterleri” ile sınırlıdır.
Okul öncesi ö retmenli i alanında yüksek lisans ve doktora yapan 6, okul öncesi e itimi alanında lisans mezunu olan 4 ki i olmak üzere toplam 10 ki iye A, B ve C firmalarının 36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklarına ait ayrıntılı resimler, üretici firmanın oyuncakla ilgili verdi i bilgiler ve “Oyuncak nceleme Kriterleri”nin yer aldı ı bilgiler CD ortamında gönderilmi tir. Okul öncesi ö retmenli i alanında yüksek lisans ve doktora yapan 4, okul öncesi e itimi alanında lisans mezunu olan 1 ki i olmak üzere toplam 5 ki iye ait veriler CD ortamında geri alınmı tır. Elektronik ortamda Microsoft Excel Programında tüm veriler birle tirilerek her soruya, her oyunca a ve her geli im alanına ili kin analiz de erlendirmeleri olu turulmu , yüzde ve frekans de erleri elde edilmi tir.
36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların yükseklikten atlamayı, dü me ilikleyip çözmeyi, tuvalet ile ilgili i leri yapmayı, masada kirletti i kendine ait yeri temizlemeyi, bıçakla yumu ak nesneleri kesmeyi, bıçakla ekme e yumu ak nesneleri sürmeyi, haftanın günlerini sırasıyla söylemeyi, nesneleri elde edili ekillerine/yapıldı ı malzemeye göre gruplandırmayı ve e anlamlı kelimeleri tanımayı desteklemedi i sonucuna ula ılmı tır.
36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların, çocukların büyük kasların hareket geli imini %1,48, küçük kasların hareket geli imini % 4,46, öz bakım becerilerinin kazanımını %1,48, sosyal-duygusal geli imini % 7,60, bili sel geli imini %6,31, dil geli imini % 10,07, toplamda tüm geli im alanlarını % 5,23 oranında destekledi i sonucuna ula ılmı tır.
Bu çalı ma sonucunda oyuncak üreticisi firmaların çocuk geli imi ve e itimi uzmanları rehberli inde oyuncak hazırlamaları ve üniversitelerde “Okul Öncesi E itimi” bilim dalında okutulan “Araç Yapımı” derslerine daha fazla a ırlık verilmesi önerilmi tir.
ABSTRACT
THE INVESTIGATION OF THE TOYS DESIGNED FOR 36-72 MONTH CHILDREN DUE TO THEIR DEVELOPMENTAL AREA
Kaya, Deniz
Master, Early Childhood Education Programme Advisor: Prof. Dr. Fatma AL S NANO LU
May-2007
The aim of this research is to determine the suitability of the toys designed for the children between 36- 72 months with their development area. On account of this aim, the subproblems such as “If the toys designed for the children between 36-72 months are suitable for the progress of their self skills, their psychomotor, social-emotional, cognitive, language development” were defined.
This research being the first performed extensive study has a value due to the production of the toys by considering their development levels and the hope of marketing them by appropriate age labels to guide parents.
In this research, it is assumed that the selected toys and the properties of them are suitable for the children between 36-72 months and the arrival of the toys provided from the producer firms to the research results were enough.
The research is limited by the firms A, B, C which are toy manufacturer in Ankara and 128 toys which are produced by these firms with the toy investigation criteria convenient to development propertiers at “ preschool education program for the children between 36-72 months” which is affirmed by M.E.B. (2002).
The detailed pictures of the toys designed by the A, B, C firms for the children between 36-72 months, the information given by the manufacturer firm and the data containing investigation criteria in CD were sent to 10 person, which 6 of them are carrying out master and doctorate on the subject of preschool educator and 4 of them were graduated from preshool education subsection. The data were received in CD from 5 person, 4 of them carrying out master and doctorate program
and 1of them graduated from preschool education subsection. The evaluation of analysisi related to each question, each toy and each developmental level were obtained, percent and frequency data evaluated by adding all data at Microsoft Excel Program in electronic media.
The result that the designed toys for the children between 36-72 months do not support to leap from altitudes, to button up-unbutton up, to do actions related to toilet necessities, to rub out the place belonging to her/him, to cut soft objects with knife, to rub on soft objects to bread with knife, to say weekdays respectively, to group the objects according to their type of obtaining/ingredients and to define the synonymous words was attained.
The result that the designed toys for the children between 36-72 months support the development of big muscle with 1.48 %, the development of small muscle with 4.46 %, the progress of their self skills with 1.48 %, social-emotional with 7.60 %, cognitive with 6.31 %, language with 10.07 %, totally support all development levels with 5.23 % was attained.
As a result of this study the toy manufacturer firms were suggested to prapare the toys with the guidance of development experts and the universities were suggested to attach importance to “Tool Manufacturing” courses at “Preschool Education” Departments.
Ç NDEK LER Sayfa ÖN SÖZ……..……….….…………..…….……….…………..…….……….i ÖZET……..….……….…………..…….……….…………..…….………...ii ABSTRACT……..….……….…………..…….……….…………..…….………..iv Ç NDEK LER……….vi
TABLOLAR L STES ……..….……….…………..…….……….…………..….. viii
I.BÖLÜM……..….……….…………..…….……….…………..…….…………...1
1.G R ……..………...……….…………..…….……….…………..…….………1
1.1.Problem Durumu…...…….………….……….…….………..………....1
1.2.Oyunca ın Tanımı ve Önemi……..…….………...…..…….…..2
1.3.Ya lara Göre Oyuncak Tercihi (36-72 Ay) ………..….……..……..….5
1.4.Oyuncaklar ile Çocu un Geli im Alanları Arasındaki li ki…….…...7
1.4.1. Oyuncakların Bili sel Geli im ile li kisi ……….……..8
1.4.2. Oyuncakların Dil Geli im ile li kisi ………...9
1.4.3. Oyuncakların Sosyal- Duygusal Geli im ile li kisi...10
1.4.4. Oyuncakların Psikomotor Geli im ile li kisi ….……...….11
1.5.Oyuncakların Geli im Alanlarına Göre Sınıflandırılması….………...13
1.6.Oyuncakların Seçimi….………...….………...15
1.7.Problem Cümlesi….………...….………...19
1.8.Alt Problemler….………...….………...19
II.BÖLÜM….………...….………...20
2. LG L ARA TIRMALAR….………...….………...20
2.1.Yurt çinde Yapılan Ara tırmalar….………..….………..….20
2.2. Yurt Dı ında Yapılan Ara tırmalar….……….………..22
3. YÖNTEM……….…………..…….……….…………..…….……….….28
3.1.Ara tırmanın Amacı……….………..…….……….………...28
3.2.Ara tırmanın Önemi……….………..…….……….………..…….……28
3.3.Ara tırmanın Yöntemi……….………..…….………..….………….….30
3.4.Ara tırmanın Evren ve Örneklemi………..…….……….……….……..30
3.4.1. Ara tırmanın Evreni…………..…….……….……….30
3.4.2. Ara tırmanın Örneklemi………..……....……….30
3.5.Veri Toplama Tekni i……….…………..…….……….………...……...30
3.5.1.Veri Toplama Aracının Hazırlanması……….………….……..31
3.5.2.Verilerin Analizi…….…………..….……….………32
3.6.Kapsam ve Sınırlılıklar……….………..…….……….………33
3.7.Varsayımlar……….…………..…….……….…………..…...…….……33
IV.BÖLÜM……….…………..…….……….…………..…...…….……….………34
4. BULGULAR ve YORUMLAR…….…………..…….……….……..……..……34
5. SONUÇ ve ÖNER LER……….…………..…………...………….…...….…….51
5.1.Sonuç………..…….……….…………..………..…….…...…51
5.2.Öneriler…..…….……….……..………...52
KAYNAKÇA……….…….……..54
TABLOLAR L STES
Tablo 1: Oyuncakların, Çocukların Psikomotor Geli im (Büyük Kasların Hareket Geli imi) Özelliklerine Uygun Olup Olmadı ına li kin Yüzde ve Frekans De erleri……….33
Tablo 2: Oyuncakların, Çocukların Psikomotor Geli im (Küçük Kasların Hareket Geli imi) Özelliklerine Uygun Olup Olmadı ına li kin Yüzde ve Frekans De erleri...…35
Tablo 3: Oyuncakların, Çocukların Öz Bakım Becerilerinin Kazanımına Uygun Olup Olmadı ına li kin Yüzde ve Frekans De erleri...37
Tablo 4: Oyuncakların, Çocukların Sosyal-Duygusal Geli im Özelliklerine Uygun Olup Olmadı ına li kin Yüzde ve Frekans De erleri ………..………39
Tablo 5: Oyuncakların, Çocukların Bili sel Geli im Özelliklerine Uygun Olup Olmadı ına li kin Yüzde ve Frekans De erleri………...….42
Tablo 6: Oyuncakların, Çocukların Dil Geli im Özelliklerine Uygun Olup Olmadı ına li kin Yüzde ve Frekans De erleri………..……..46
I. BÖLÜM
1. G R
Oyun çocukların en önemli i idir. Çocuklar oyun i ini gerçekle tirebilmek için oyuncaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Oyuncaklar çocukluk ya antılarının vazgeçilmezleri arasındadır. Çocuklar için tasarlanmı olan oyuncaklar onların geli imleri açısından büyük öneme sahiptir (Aral, 2002:13). Yapılan literatür taraması sonucunda, varolan oyuncakların çocukların geli im alanlarına uygunlu unu belirlemeye yönelik yeterince çalı ma yapılmadı ı görülmü tür. Oyun sırasında çocuklar kullandıkları materyallerle tanımayı, ke fetmeyi, payla mayı ö renirler. Oyuncak seçiminde çocu un ya ı, geli im düzeyi, ilgi ve ihtiyaçları göz önüne alınmalıdır.
Çocuk için oyuncak kendi ba ına bir amaç de il, bir çok amaç için kullanılan bir araçtır (Arnold, 1995:49). Çocu un hareketlerine düzen getiren, çe itli renk, boyut ve ekilleri kavramalarına ve kavramları ö renmelerine yardımcı olan, hayal gücünü ve yaratıcı yeteneklerini geli tiren, kısacası geli imlerini destekleyen tüm oyun malzemeleri oyuncak olarak tanımlanır. Oyuncaklar farklı ya ve geli im düzeyindeki tüm çocuklar için gereklidir (Aral, 2002:13). Bu nedenle 36 - 72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların çocukların geli im alanlarına uygunlu unun incelenmesi ara tırmanın konusu olarak seçilmi tir.
1.1. Problem Durumu
Çocuklar aktif olarak bilgilerini yapılandırmak ve ya am becerilerini kazanmak için oyunu kullanırlar. Oyunun içeri i onların kendi deneyimlerinden gelir. Televizyon, film, video ve bilgisayar gibi elektronik medyadan dolayı çocuklar ekran kar ısında daha çok zaman harcamakta ve birbirleriyle yaratıcı olarak oynamaya daha az zaman ayırmaktadırlar. Çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar oldukça yapısal ve televizyondaki kahramanlarla ili kilidir. Bu tür oyuncaklar çocukları taklitçi oyunlara yönlendirir, onların hayal gücünü, problem çözme yetene ini ve yaratıcılıklarını çalar. Do ru seçilmi oyuncaklar, çocukların kendi
fikirlerini ve kendi problemlerini akıllarına getirmek için anlamlı ve yaratıcı oyunla me gul olma becerilerini geli tirir (TRUCE, 2000:2).
36-72 aylık çocuklar için tasarlanan oyuncakların onların geli im alanlarına uygun oldu u dü ünülmemektedir. Oyuncakların görüntüleri açısından dikkat çekti i ancak çocukların geli imlerine uygun olmadı ından ve çok amaçlı kullanılmadı ından, çocukların bu oyuncaklarla kısa süreli oyunlar kurup oyuncaklardan çabuk sıkıldıkları dü ünülmektedir.
Çocukların geli im düzeylerine uygun oyuncakların, onlara öz bakım becerilerinin kazanımında, psikomotor, sosyal-duygusal, bili sel ve dil geli imlerinde fayda sa layaca ı, oyuncak seçiminde ailelere rehberlik etmesi açısından oyuncak etiketlerinde uygun ya aralı ının ve oyunca ın hangi geli im alanlarına yönelik oldu unun belirtilmesinin gerekti i dü ünülmektedir.
1.2. Oyunca ın Tanımı ve Önemi
Çocukların çevrelerindeki nesnelerle ilgili deneyimleri az oldu u için, onları tanımak ve ke fetmek için oyuncaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Çevrelerindeki tüm nesneler onlar için ke fedilecek birer oyuncaktır. Çocuklar ö renme meraklarını oyuncaklar aracılı ıyla gidermektedirler (Cohen ve Keasey, 1980:922).
Çocuk oyun oynarken genellikle oyundaki rolüne uygun gerçek bir nesne ya da bu nesnenin yerini alacak bir e yaya ihtiyaç duymaktadır (Oktay, 2000:257). Tezel ahin’e (1993) göre, çocu un do al yeteneklerini kolayla tıran, böylelikle de büyük bir e itimsel i levi yerine getiren, oyunda kullanılan bu malzemeler oyuncak olarak tanımlanabilece i gibi, Yavuzer’e (1999) göre oyuncak çocu un oyununu gerçekle tirmesi için, kullandı ı her türlü araç olarak da tanımlanabilir. Bunlar günlük ya antıda kullanılan e yalar olabilece i gibi özel olarak geli tirilmi ve oyunun amacına uygun olarak kullanılabilecek malzemeler de olabilirler (Ulu , 1997). Ba ka bir deyi le geli im basamakları boyunca çocu un hareketlerine düzen getiren, zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal geli imlerine yardımcı olan, hayal gücünü ve yaratıcı yeteneklerini geli tiren tüm oyun malzemesi de oyuncak olarak
tanımlanabilir (Yavuzer, 1999:196; Mangır ve Silleli, 1987; Bumin, 1986). Su, kil, kum gibi do al oyun malzemesi ile bo kibrit kutusu, makarna, yün parçası gibi artık ürünler de oyuncak kapsamına girmektedir (Tezel ahin, 1993:10; Yavuzer, 1999:196; Mangır ve Silleli, 1987; Bumin, 1986).
Çocu un ya amı tümüyle oyun oldu una göre, çevresindeki her ey onun oyunca ıdır (Sükan,1983). Oyuncak, yeti kinler tarafından hazırlanan, çocuk oyunlarına yardım etmek için hazırlanmı ve ana i levi çocu u oynatmak olan oyun malzemeleridir (Ergün, 1980:106). Çocu un hayal dünyasını renklendiren, geli imini destekleyen, yeni ö renmelere ke iflere yol açan, çocu u e lendiren ve kendi kendine ho ça vakit geçirebilmesini sa layan uyarıcı materyallerdir (Ünver, 2005).
Çocuklar oyun yolu ile hayallerindeki karakterleri canlandırmaktadırlar. Bunun içinde çevrelerinde bu role hiç uygun olmayan araçları da sembolik olarak kullanabilmektedirler. Buna göre çocuklar için oyuncakların her zaman satın alınması gereken araçlar olmadıkları, çevrelerindeki her türlü e ya, araç ve gerecin oyuncak olarak kullanılabilece i dü ünülebilir. Oyuncaklar, neyi temsil ederlerse etsinler, temsil ettikleri eyleri de il, kendilerinden istenileni yapabilecek araçlardır. Bu açıdan çocuklar için, her ey bir oyuncak olabilmekte, bir oyuncak da her ey olabilmektedir (Razon, 1984:56).
Oyuncaklar, bireyin toplum ve çevreyle olan ili kilerini düzenleyen araçlar sistemi olarak dü ünülebilir (Yavuzer, 1999:196). Yeti kinler çevrelerinde olup bitenleri nasıl konu arak, okuyarak ö reniyorlarsa, çocuklarda dı dünyayı oyuncakları yardımıyla tanımaya çalı maktadırlar. Çocuklar küçük ya tan itibaren ellerindeki her eyi evirir çevirir a ızlarına götürürler (Aral, 2001:14-15). Ula ma, kavrama ve a za alma pürüzsüz bir sıralamayla birle ir ve çocuklar nesneleri ellerini, parmaklarını ve a ızlarını kullanarak sistematik incelemeye ba larlar (Alisinano lu, 2005:86). Bu arada ellerindeki nesnenin ne oldu unu görmek isterken, nesnelerin nasıl olu tuklarını ara tırırken, bunların parçalandıklarını hayretle gözlerler. Böylece, çevrelerindeki nesnelerin nasıl çalı tı ını anlamasına, problem çözme becerilerinin geli mesine, kendisini, çevresindeki di er insanları, dünyayı tanımasına yardımcı olurken, duygularını sa lıklı bir ekilde ifade etmesini, el-göz koordinasyonunu
sa lamasını, hayal gücü ve yaratıcılı ın geli mesini sa laması açısından oyuncaklar çocukların ya amında önemli rol oynamaktadır (Oktay, 1999:258; Yavuzer, 1993:169; Mangır ve Silleli, 1987; Feeney ve Magarick, 1984:21).
E itimci Sequin der ki: “Oyuncaklar hayatın gerçekleri ile çocu un acizli i arasında yer alan deney araçlarıdır. Çocu u saran e yalar, onun boyuna oranla o kadar büyük, yakalama organlarından o kadar uzak, görme çizgisinin de o kadar üstündedir ki , çocu un etrafında oyuncaklarla doldurulması gereken bir bo luk var gibidir. te bu bo lu u doldurmak, deney yapmak, çevresini tanımak ve e lenmek için çocu un yararlandı ı her ey onun için oyun aracıdır, oyuncaktır.” ( lbeyi, 2000:31; Razon, 1984:56).
Çocuklar yeti kinlerin dünyalarına, oyuncaklar yardımıyla geçirdikleri deneyimlerin ardından girmeye hazır olabileceklerdir. Çünkü, gerçek nesneleri deneyimsiz olarak kullanmaya kalkmak zararlı sonuçlar do urabilmektedir. Bu nedenle, çocukların oyuncaklara gereksinimleri geli imleri açısından çok önemli görülmektedir (Cohen ve Keasey, 1980:923).
Oyuncak ve oyun materyallerinin çocuk oyunlarında iki ayrı rolü vardır. Bazıları oyunu yönlendirme i levine sahipken , bazıları do rudan oyunun kendisini olu turmaktadır. Örne in, bebekler, bebek giysileri ve evcilik malzemeleri gibi oyuncaklar oyunda hayal gücünü uyararak oyunu yönlendirici bir role sahipken, bloklar, lego ve noperler (birbirine geçmeli taraklı lego), yap-bozlar gibi oyuncaklar ise oyuna kaynaklık ederek do rudan oyunun kendisini olu turmaktadır (Johnson ve ark., 1987).
Çocuklar, oyun malzemesi olarak tasarlanmı olsun veya olmasın ellerine geçirdikleri her eyi oyuncak olarak kullanabilirler. Çocukların olayları, duyguları ve içinde ya adıkları dünyayı, kendi i leri olan oyunu oynarken oyun ve oyunda kullandıkları materyaller yardımıyla tanıdıkları dü ünülmektedir. Böylece hayal güçleri ve yaratıcılıkları, farklı dü ünme yetileri sayesinde problem çözme becerileri geli mektedir.
1.3. Ya lara Göre Oyuncak Tercihi
Çocukların oyun araçları oyuncak üreticileri tarafından kronolojik ya lara, oyun tipine, oyun sırasında kullandıkları motor becerilere, materyalin genel amacına ve fonksiyonuna göre sınıflandırılabilmektedir (Avcı,1999:51).
Ya gruplarına göre oyuncaklar gruplandırılırken ilgilerin ba langıcı dikkate alınmaktadır. Örne in, parmak boyaması 3-4 ya arası grubunda listelenmektedir ki bu da hemen hemen bu faaliyet için ba langıç ya ı olarak dü ünülebilir. Özendirildiklerinde çocuklar daha büyük ya lara kadar parmakla boyamayı sürdürmektedirler. Küplere, kitaplara ve gereçlere duyulan ilgi belirlenen ba langıç ya larından çok daha sonra da devam edebilmektedir (Arnold, 1979:60).
36-48 aylık çocuklar büyük kasları hayli geli mi oldu undan, yürüme, ko ma, tırmanma, sallanma, sürünme, üç tekerli bisiklete binme, topa tekme atma gibi büyük kaslarını etkili olarak kullanabilece i oyun materyalleri ile oynamaktadırlar. Birçok çocuk bu dönemde gerçek ya ama katılmı tır ve gördüklerini taklit etmektedir. Kek pi irmek, ev temizlemek, misafir a ırlamak gibi olayları oyunlarında denerler. Plastrin (yo urma maddesi), hamur, kum, su gibi malzemelerle oynamaktan ho lanırlar. Deneyimlerinde modele bakarlar, eklini de i tirirler ya da yeni bir ke if için malzemeleri de i tirerek kullanırlar. Sudan çay, plastrinden kekler yaparlar. Ayrıca bu dönemde eski elbiseler, oyuncak mutfak araçları, yap-bozlar, her türlü in a malzemeleri, birbirinden ayrılabilen ve tekrar bir araya getirilebilen tahta oyuncaklar ve sanat materyalleri gibi yaratıcılı ı destekleyici oyuncaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Küçükten büyü e giden tahta parçalar, büyük bloklar, barınak veya çadır yapmaya yarayan tahtalar, büyük parçalardan olu an yap-bozlar, büyük resimli parçaları olan tahta tablolar de erli oyun araçlarıdır (Poyraz, 1999:46; Tezel ahin, 1999; Yalçınkaya, 1996:81; GOP 1976:5). Kum ve su, 24. aydan itibaren tüm ya lar için temel oyun malzemeleridir. Kum havuzu ya da su dolu bir le ende oynama olana ının çocu a sa lanması, onun fiziksel oldu u kadar zihinsel geli imine ve güven kazanmasına yardımcı olur (Yavuzer,1998:236).
48-60 aylık çocuklar, yeti kinleri daha fazla taklit etmeye ba ladıkları için yeti kinlerin kıyafetlerini kullanmaya isteklidirler. Kız çocuklar; evcilik, okulculuk, kom uculuk, doktorculuk gibi oyunları oynayabilece i oyuncakları, erkek çocuklar ise genellikle füze, uçak, tren, gemi oyuncaklarını tercih ederler. Bu aylardaki çocuklar domino, resimli bulmaca ve ö retici oyuncaklarla oynamaktan zevk alırlar. Asılabilen büyük yazı tahtası, tebe ir, boya kalemleri, sulu boyalar, resim defterlerine kar ı ilgileri fazladır (Poyraz, 1999:47). Kesme yapı tırma, çizimler yapma, resim boyama, harf ve sayıları kopya etme, parçalı bilmeceleri birle tirme ho landıkları aktiviteler arasındadır (Tezel ahin, 1993:8). Dı arıda oynamak istediklerinde tercih ettikleri oyuncaklar üç tekerlekli bisiklet, pedallı küçük araba, atlama ipi, topaç ve uçurtmadır (Poyraz, 1999:47).
60-72 aylık çocuklar her türlü oyun ve oyuncak üzerinde yo un olarak çalı ırlar (Poyraz, 1999:47). Sakin etkinliklerden boyama, kesme, yapı tırma, yo urma materyalleri ile u ra maktan ho lanırlar (Tezel ahin, 1993:8). Bu dönem çocu unda ke fetme, deneme, tanıma, yaratma gibi a amalar daha olumlu bir durum kazanır. Bu dönemde oyuncakları daha kapsamlı, zihinsel geli imi sa layacak türdendir (Poyraz, 1999:48). Sökülüp takılan, kurulunca çalı an, bozulup yeniden in a edilen oyuncaklar, kart ve zekâ oyunları, laboratuvar oyuncakları çocukları mutlu etmektedir. Ayrıca ip, çember, topaç, bilye, el kuklaları, kullanılmayan giysiler çocu un zevkle oynadı ı oyuncaklardır (Canay, 2004:84; Ömero lu Turan, 1997:63; Yalçınkaya, 1996:81).
24-72 aylar arasındaki çocuklarla yapılan etkinliklerde kullanılan küçük boncuklar, küçük nesneler istenen hedefe ula ılmasını zorla tırabilir. Çocukların küçük kasları tam olarak olgunla madı ından zorlanacak, sıkılacaklardır. Bu nedenle, materyallerin seçiminde bu dönem çocu unun özellikleri dikkate alınarak büyük nesnelerin, fırçaların, kalemlerin, blokların kullanımı daha etkili olacaktır (Senemo lu, 2005:4).
Swartz’a (2005) göre; oyun hamuru okul öncesi dönemi çocukları için hem e lenceli ve tatmin edici deneyimleri, hem de el becerilerini ve aktif ö renme yetilerini geli tiren bir materyaldir. Swartz, oyun hamuru ile yapılan etkinliklerin
ö renme ve geli im alanlarının bir ço unu kapsadı ını, bunun da erken ö renme standartlarında oyun hamurunun kullanı lı bir araç oldu unu gösterdi ini ifade etmektedir. Ayrıca çocukların da erken ö renme standartlarını belirleyebildi ini ve geli imlerindeki ilerlemeleri gözlemleyebildiklerini belirtmi tir.
Okul öncesi döneminin bitimine kadar çocuk, daha uzun bir süre bo vakitlerini de erlendirmede oyuncaklardan yararlanacaktır. Çocu un ilkö retime ba lamasıyla oyun ve oyuncaklara duyulan ihtiyacın sona erdi i dü ünülmemelidir. Bu dönemde çocu un ilgilerinde bazı de i iklikler görülür. Okul öncesi dönemdeki oyun aktivitelerinin yanı sıra çocuklar mümkün oldu unca becerilerini ortaya çıkaracak dama, satranç, basketbol, bisiklet, paten gibi oyun ve oyun materyallerini tercih ederler (Yalçınkaya, 1996:83; Razon, 1984:62; Schickedanz ve ark., 1982).
Çocuklar için üretilen çe itli oyuncaklar bulunmaktadır. Bu oyuncakların çocuklara faydalı olabilmesi için, yeti kinlerin çocukların geli im düzeylerini ve ilgilerin ba langıcını bilmeleri gerekmektedir. Ancak çocuklar yeti kinlerin rehberli indeki farklı sunum ekilleriyle belirtilen ya seviyesinin dı ında da bu oyuncaklarla keyifle oynayabilirler.
1.4. Oyuncaklar ile Çocu un Geli im Alanları Arasındaki li ki
Oyunların özellikleri, biçimi ve oyun araç gereçleri ça dan ça a, kültürden kültüre de i se de, çocu un oldu u yerde oyunun ve oyuncakların olması vazgeçilmez bir kuraldır. Oyun ve oyuncakların çocu un fiziksel, motor, dil, zihinsel, sosyal ve duygusal geli im alanlarını destekleyici rolü vardır. Oyun oynaması engellenen çocuk sa lıklı bir geli im gösteremez (Baykoç Dönmez, 2000:24). Bu nedenle oyuncakların çocu un geli imine olan etkilerini geli im alanlarına göre incelemek gerekir.
1.4.1. Oyuncakların Bili sel Geli im ile li kisi
Oyun ve oyuncakla oynamak her ne kadar sosyal bir faaliyet gibi görünse de çocu a bili sel açıdan sa ladı ı faydaların oldu u bilinmektedir. Oyunla büyüyen çocuklar, bili sel geli imle ilgili pek çok kavramı, bilimsel deneyimleri oyun içinde ö renirler (Baykoç Dönmez, 2000:36). Yapılan ara tırmalarla, oyun ve oyunca ın üretici dü üncenin geli mesindeki önemi ortaya konmu tur. Isbeell ve Raines (1991)’in çalı ması, blok oyunlarının oynanma sürelerinin arttırılmasının çocu unun bili sel geli imine olumlu etkilerinin olaca ını ortaya koymu tur.
E itici oyuncaklar çocuklarda algılama, kavram olu turma, problem çözme gibi zihinsel yeteneklerin geli mesine yardım etmektedir. Bu oyuncaklar çocukların birbirine benzeyen ve benzemeyen ekilleri ayırt etmelerini, parça-bütün ili kisi kurmalarını, sınıflandırma, sıraya dizme ve gruplama yapabilmelerini kolayla tırır. Akılda tutma, karar verme, hatırlama gibi zihinsel i levleri yapabilmelerine yardım ederken çocukların bellek, dikkat süresi ve dikkat yo unlu unun geli mesine imkân tanır. Aynı zamanda oyuncaklar, çocuklara örneklerine bakarak benzerini yapma becerisi de kazandırır (Aral, 2001:26; O uzkan ve ark., 2001:128; Aral ve ark., 2000:36-37; Poyraz, 1999:37; Asher ve Gottman,1981; Field ve ark. 1981:51). Çocuklar oyuncakları ile kurdu u ili kiler sonucu, nesneleri daha yakından tanıma fırsatı bulabilirler. Bu tanımanın sonucunda nesnelerden deneyimler yardımı ile edinilen bilgiler, çocukların kavram geli imlerini desteklemektedir. Böylece çocu un zihinsel becerilerinin geli tirilmesi mümkün olmaktadır (Ceglowski, 1997:111).
Oyun içinde çocukların görme, i itme ve dokunma duyuları daima uyanıktır. Algılamaların ardından merkezi sinir sistemi aktif hale gelir. Beyin sayısız uyarımlar alır ve dengeli davranı ı düzenler (Erkan,1986:42). Böylece çocuklar oyun sırasında dikkatlerini bir noktada toplamayı ve kendilerini bir amaca yöneltmeyi de ö renirler. Oyun oynayan çocuk sürekli oyuncakları ve di er oyun arkada larıyla sözel ileti im kurar. Sorular sorarak gerekli bilgileri edinir (Poyraz, 1999:37).
Zekâ oyunları, yap-boz oyunları, ipe boncuk veya halka dizme, boncuklu sayı sayma tahtası, lego ve kitaplar belle i çalı tıran oyun materyalleridir (Hegeler,
1963). Bloklar, iç içe giren kutular, delikli tahta üzerinde tahta çubuklarla oynanan oyun aletleri, basit yap bozlar sayesinde çocuklar neden- sonuç ili kisi kurarlar. Bu oyuncakları kullanarak çocuklar problem çözme becerilerini geli tirirler (Honig, 2002:20). E le tirmeli oyuncaklar, resimli dominolar, resimli tombalalar, resimli küpler gibi e itsel oyuncaklarla oynayan çocuklar soru sorar, yeti kinin açıklamasını dinler, yeni kelimeler ö renir, düzgün cümleler kurarak konu maya ve dikkatle dinlemeye özen gösterir (O uzkan ve ark., 2001:127; Hegeler, 1963).
Gördü ünü tanıyabilme, belle inde tutabilme ve bunları adları ile sayma 36-72 aylık çocuklar için kolay bir alı tırma de ildir. Ancak bu çalı maların oyun yolu ile yapılması sayesinde, farkında olmadan çocu a ö retilebilinir (Sel,2000:14).
1.4.2. Oyuncakların Dil Geli im ile li kisi
Çocuklar oyuncaklarla oynarken, nesnelerin, araç gereçlerin adlarını, ne i e yaradıklarını ve nasıl kullanıldıklarını ö renirler. Sözcük da arcıkları geni ler, düzgün cümle kurma alı kanlı ı kazanırlar. Ö rendikleri yeni kelimelerle farklı durumları anlatmaya böylece dili kullanmayı ö renmeye ba larlar. Çocuklara okunan büyük resimli kitaplar da onların yeni kelimeler ö renmelerine yardımcı oldu u gibi düzgün cümlelerle konu malarına da yardımcı olur (Oktay,2000:259; Seyrek ve Sun, 1999:57-58).
Oyun yoluyla dilin kullanılması çocuklara neyin anlamlı neyin anlamsız oldu unu ö retir. Kuklalar, kullanılmayan malzemelerle sıra dı ı “makineler” yapmaları, komik karakterlerin taklidini yapmaları dil geli imini olumlu yönde etkilemektedir (Moyles, 1995:213).
Isbeel ve Raines’in (1991) farklı oyun mekanlarının okul öncesi çocuklarının dil geli imine etkisini incelemek amacıyla yaptıkları ara tırmada, bloklarla oynamanın çocukların sözel akıcılık, kullanılan sözcük sayısı ve de i ik ileti im biçimleri kullanmadaki ba arılarını anlamlı ölçüde arttırdı ını ortaya koymu tur.
Oyun yolu ile çocukların sözcük da arcı ı geli mektedir. Çocuklar düzgün cümle kurma, rahat konu ma ve dü üncelerini açıklama alı kanlı ı kazanmaktadırlar (Poyraz, 1999:38). Çocuklar oyun sırasında dili, soru sormak ve cevap vermek için, muhakeme için, komut vermek için, olay sıralanı ı için, hayali durumlar için, geçmi deneyimlerinden söz etmek için, problem durumunu çözümleyebilmek için, tahminde bulunmak için, bir olayı de erlendirmek için, sahiplenmeyi belirtmek için, öneride bulunmak için, dil bilgilerini birbirine aktarma (oynunun kurallarını arkada ına aktarma) için kullanır (Baykoç Dönmez, 2000:34-36).
Kamaraj’ın (1996) yaptı ı ara tırma, annelerin seçti i oyuncak türleri arasında en çok kavram geli tirici oyuncaklar oldu unu göstermi tir.
Çocu un yeni bir kavramı kazanması bir çok deneyim gerektirir. Oyun ortamında tekrar davranı larıyla çocuk, ancak kendi zihinsel yapılarının elverdi i kadarı ile özümleyebildi i bilgilerden yola çıkarak kendi gerçeklik bilgilerini olu turur (Hohmann ve Weikart, 2000:16). Bu gerçeklik modelleri, yeni deneyimler, bakı açıları ve etkile imlerle de i ime u rar ve zihinde yeniden yapılanır (Sevinç, 2004:20).
Oyun ve oyuncaklar, etkili birer e itim aracı olarak kullanılabilir (Cohen ve Keasey, 1980:922). Çocuklara herhangi bir eyi sözcüklerle do rudan anlatmak yerine, oyuncaklarla oynarken oyun içinde ö renmesi sa lanmalıdır. Çünkü çocukların oyunla ö rendiklerinin, deneme-yanılma fırsatı verdi i için daha kalıcı oldu u bilinmektedir (Cohen ve Keasey, 1980:922).
1.4.3. Oyuncakların Sosyal- Duygusal Geli im ile li kisi
Çocuklar oyun yoluyla içinde ya adıkları dünyayı, çevrelerindeki insanları tanır ve anlarlar. Oyun onları toplu ya ama alı tırır. Çaba harcamayı, ba ladı ı i i bitirmeyi, zevk almayı, sınama yanılma ile do ruyu bulmayı ö renirler. Payla mayı, i birli ini, arkada larının isteklerini kabul etmeyi veya onlara kendi isteklerini kolaylıkla nasıl kabul ettirebileceklerini ö renirler. Üç – dört ya ındaki çocuklar
arkada larıyla beraber olmayı istemekte, onlarla aynı oyun ortamını payla maktadırlar. Birbirleriyle ileti imleri çok azdır, sadece oyuncak isterken veya duygularını ifade etmek için birbirleriyle konu urlar. Be ya ındaki çocuklar ise arkada ları ile birlikte olmaktan, onlarla oyuncaklarını, oyundaki rolleri payla maktan zevk alırlar. Çocuklar altı ya ına geldiklerinde artık tek ba ına oynamaktansa arkada larıyla i birli ine girmeyi tercih ederler (Yalçınkaya, 2002:18; Oktay, 2000:256; Pala ve Say, 1982:279).
Çocuklar oyun materyalleri aracılı ıyla çevreyle ileti im kurar, bilgi ve deneyimlerini arttırırlar (Tu rul, 1992:30). Saldırganlık duygularını çekiç, bebek gibi gereçlerle kontrol edebilen çocuk daha uyumlu olur (Pala ve Say, 1982:279).
Çocuklar duygusal durumlarını oyun ve oyuncak ile ifade ederler. Oyun ve oyuncak çocu a ho vakit geçirtti i için duygusal bir rahatlık vererek, varsa problemlerini açı a vurmasını sa lar. Kendi istedi i bir çözüm yolunu bulabilir ve bu ekilde kaygılarından da kurtulabilir (Mangır ve Akta , 1993:16; Kara, 1967:14). Örne in, kukla oynatan bir çocuk kuklasını sevmedi i bir kimsenin yerine koyarak dövebilir, yeteri kadar sevilmeyen bir çocuk ise kuklasını ya kendi özlemini duydu u kadar sever ya da kendini çok seven biri olarak dü ünür. Böylece kendisine yardımcı olacak yeti kine de ı ık tutacaktır (Kara,1967:14).
Çocuk oyun sırasında mutluluk, sevinç, acıma, korku, kaygı, dostluk, dü manlık, kin, nefret, sevgi, sevilme, sevme, güven duyma, ba ımlılık, ayrılık, ölüm gibi birçok duygusal tepkiyi ö renirken aynı zamanda bazı duygusal tepkilerini kontrol etmeyi ve denetim altına almayı da ö renebilir (Mangır ve Akta , 1993:16).
1.4.4. Oyuncakların Psikomotor Geli im ile li kisi
Psikomotor geli im, ya am boyu devam eden bir süreçtir ve motor becerilerde azalma ya da yeni bir becerinin kazanılması gibi tüm fiziksel de i imleri içerir. Çocukların motor geli imi ise hareket yeteneklerinin geli imini ve fiziksel yeteneklerinin geli imini kapsar (Alisinano lu, 2005:82). Fiziksel büyüme ve
merkezi sinir sisteminin geli mesine paralel olarak organizmanın isteme ba lı hareketlilik kazanmasına hareket geli imi yani motor geli im denir (Yalçınkaya, 2002:16; Aral, 2001:21; Aral ve ark. 2000:27; Haktanır ve Akta , 1997:139).
Çocuklar bedenlerini kontrol etmeyi geli tikçe ö renirler. Çocukların vücut dengelerini ve organları arasındaki uyumlu hareketi sa lamak için tercih edilen oyuncaklar aynı zamanda büyük ve küçük kasların geli mesine de yardımcı olur. Büyük kasların hareket geli imini; merdiveni ve kaydıra ı olan oyuncak ev, üç tekerli bisiklet, çe itli boylarda arabalar, ip merdivenler, tahta kalaslar, ta ınabilir tahta, kayma, tırmanma, sallanma oyuncakları, top, tahteravalli ve araba lastiklerinden olu an oyuncaklar desteklemektedir (Aral, 2001:30; Poyraz, 1999:143; Feeney and Magarick, 1984:24; Sükan ve ark., 1980:166).
El ve parmak kaslarının geli imi olan küçük kas geli imini ise mum boya, renkli kalem, keçe kalemi, ka ıt, ucu küt ka ıt makası, yapı tırıcı, çe itli ekleme oyuncakları, parçalı bilmeceler, bir yeti kin denetiminde oynanacak tahta, çivi, keser, çekiç gibi marangoz gereçleri, yo urma materyalleri (tuz serami i, tala hamuru vd.), ayakkabı ba ları, ipe dizilen boncuklar, denge tahtası desteklemektedir (Poyraz, 1999:143; Sükan ve ark., 1980:166; Mangır ve Silleli, 1987:50).
Okul öncesi dönemde çocuklar, büyük ve küçük kasları geli tirecek hareketleri tekrar tekrar yapar ve ezberler. Hareketlerin tekrarı ya da ardarda sıralanması performansı kolayla tırır. Bu sayede çocukların büyük ve küçük kaslarıyla ilgili el göz koordinasyonu geli ir. Çocuk oyunda birçok araç ve e yayı kullanarak, adım adım bir beceriyi geli tirir. Daha sonra zor hareketleri yapmak için çaba sarf eder ve böylece kendine güveni artar. Örne in bisiklete binmeyi, ayak kaslarının geli imi açısından incelersek; bisiklete ilk kez binen çocuk dengede nasıl duraca ını, ayaklarını nasıl kullanaca ını bilmez, gösterildi i halde acemilik çeker. Bisiklete binmeyi ö rendikten sonra ise zihnin yardımına gerek kalmadan ayaklar kendili inden pedalları çevirebilir. Bu a amada artık denge sa lanmı , zihin ve ayaklar ne yapacaklarını ö renmi lerdir (Aral, 2001:19-20; Poyraz, 1999:42; Seyrek ve Sun, 1999:48).
36-48 aylık çocuklar, üç parçadan olu an bir nesnenin bütünü gösterildi inde deneme-yanılma yöntemini de kullanarak parçaları tamamlayabilirler. 36-48 aylık çocukların makası tutma becerileri geli irken, 48-72 aylık çocukların ise makası koordineli kullanım konusundaki becerileri artmaktadır. 48-60 aylık çocuklar topu sıçratma becerisine sahipken 60-72 aylık çocuklar sıçrattıkları toplara yön verebilirler. 36-48 aylık çocuklar üç tekerlekli bisiklete binip pedal çevirerek ilerleyebilirken 48-60 aylık çocuklar kö eyi dönmeleri gereken durumlarda bisikletten inmeden direksiyonu kırarak kö eleri dönebilir, 60-72 aylık çocuklar ise iki tekerlekli bisiklette dengelerini sa layabilirler (Atay, ahin, 2003:123-126). Binicilik oyuncakları (riding toys) hızlı hareket gerektirdi i için özel dizayn edilmi alanlarda oynanmalıdır. Bu oyuncaklar e er uygun kullanılırsa çocuklara hem bir çok beceriyi kazanmaları hem de sa lıkları açısından da fayda sa lar (Strickland, 2005:6).
Bisiklet, skoter, tekerlekli oyuncaklar, toplar, sıçrama sopaları, el arabası ve tırmanma yapıları gibi oyuncaklar sa lıklı vücut farkındalı ını ve koordinasyonu geli tirir, güçlü olmaya yardımcı olur (TRUCE, 2000:5).
1.5. Oyuncakların Geli im Alanlarına Göre Sınıflandırılması
Çocu un geli iminde çok önemli bir yer tutan oyuncaklar geli im alanlarına göre sınıflandırılabilir. Büyük kasların hareket geli imini, üç tekerlekli bisiklet, çe itli boylardaki arabalar, ip merdiven, tahta bloklar, tahterevalli, kayma, tırmanma ve sallanma araç gereçleri desteklemektedir. (Aral,2001:30). Küçük kas geli imini, kil, çamur, toprak, kalın kum boyalar, pastel boya, renkli tebe ir, kalın uçlu keçe kalemler, sulu boya, parmak boyası, büyük boy, enli, küt uçlu ve kalın saplı fırçalar, renkli her türlü ka ıt, artık kuma , ka ıt, ip, yün, tala , dü me, kurdela gibi kolaj malzemesi ve yapı tırıcı, baskı kalıpları, yassı, kalın uçlu, küt saplı her boyda fırçalar desteklemektedir (Poyraz, 1999:144; Cherry, 1990:317). Yaratıcılık ve dü gücünü kuklalar, evcilik oyuncakları, bebekler ve bebek arabaları, çe itli giysiler, yeti kin süs e yaları, doktor,hem ire araç gereçleri, telefon, sanat ve eli i malzemeleri desteklemektedir (Aral,2001:30).
Çocuk oyunlarının hemen hepsi sosyal bir yapı içerir. Çocuk oyunları içinde sosyal geli im yönünden en zengin içeri i olan oyunlar; evcilik oyunları adı altında anne, baba, çocuk ve yakın çevre ili kilerinin, sorumluluklarının ve günlük ya antılarının yo un olarak canlandırıldı ı, yemek pi irme, temizlik, ev dö eme ve dekore etme, alı veri , bebek bakımı, çe itli meslekleri dramatize etme gibi oyunlar ile hayal ve taklit oyunlarıdır (Baykoç Dönmez; 2000:38). Evcilik oyuncaklarını ocak, musluk, buzdolabı; tencereler, çatal bıçak takımları, çay takımı; bebekler ve bebek evi; çocu un da oturup, yatabilece i büyüklükte sandalye ve yataklar; çocuklara zarar vermeyecek gerçek e ya ve araçlar olu turmaktadır. Ayrıca çocuklar, hayali oyunlarda kullanılan bebekler, çe itli kostümler, ayna, telefon, apka, baston vb. oyuncaklarla da evcilik oyunu oynamaktadırlar (Poyraz, 1999:144; Kalemci, 1998:146; Acun ve Erten, 1993:114). Evcilik oyuncakları gerçek ya amdakilerin küçük modelleridir (O uzkan ve ark 2001:15). Evcilik ve blok oyunları gibi hayali ve dramatik oyunlar çocu un yeti kin ya antısını taklit ederek gerçek ya antısında yer alacak deneyimleri tecrübe etmesini (tanımasını) sa lar (Tezel ahin, 2001:159).
Sosyal geli imi kurgu oyuncakları, küpler, bloklar, çocu un arkada larıyla birlikte oynadı ı araçlar, de i ik ürünlerden yapılmı arabalar, vinçler, trenler, hayvan figürleri, bebekler, eklemeli oyuncaklar da desteklemektedir (Aral,2001:31).
Algı geli imini; domino, okuma yazmaya hazırlı ı ve konu mayı geli tirecek araçlar, de i ik ürünlerden hazırlanan rakamlar, bulmacalar, kitaplar, matemati e ve sayılara ait araçlar, renkli çubuklar, geometrik ekiller, de i ik ürünlerden hazırlanan saatler, matematik kavramlarını geli tiren oyuncaklar, do a bilimlerine ait araçlar, mıknatıs, ayna, de i ik nesnelerden yapılan koleksiyonlar, mikroskop, do a ile ilgili kitaplar, i itsel araçlar ve ritm araçları desteklemektedir (Aral,2001:31).
Okuma ve konu mayı geli tirecek araçlar, matematik ve sayılara ait araçlar, do a bilimlerine ait araçlar çocu un kavrayı ını geli tirecek uyarı araçlarıdır (Rybczynski ve Troy, 1995:8). Okuma ve konu mayı geli tirecek araçlar; tahtadan harf ve sayılar, mıknatıslı harf ve sayılar, zımpara ka ıdından pazen kaplı tahtaya yapı abilecek harf ve sayılar, harf ve sayıları içeren lastik mühürler, üzerine basit sözcüklerin yazılaca ı büyük karton fi ler, karatahta, çocu un eski dergi ve
resimlerinden yapı tırarak kendi kitabını yapaca ı malzeme, çe itli eklemeli bulmacalar, domino, biçimleri, renkleri, vb. Birbirine uydurma, tamamlama, kar ıla tırma oyunlarıdır. Matematik ve sayıları geli tirmeye yönelik araçlar; renkli çubuklar, mozaik geometrik biçimler, tahta oyuncak saat ya da saati ö retecek tahta küpler, matematik kavramları geli tirecek oyunlardır. Do a bilimlerine yönelik araçlar ise; mıknatıs, karınca yuvası, ayna, ta ya da yaprak koleksiyonu, deniz kabu u koleksiyonları, dürbün, büyüteçler, do ayla ilgili çocuk kitaplarıdır (Poyraz, 1999:145). Tef, davul, trampet, flüt, kaval, melodika, zil, çan, çıngırak, ritm sopaları, plaklar, pikap, kasetler, teyp gibi araçlar müzik ve dans araçlarıdır (Poyraz, 1999:145; Seyrek ve Sun, 1998:328).
Çocukların geli imlerine katkısı olmayan süslü ve pahalı oyuncaklar yerine ya larına ve geli im düzeylerine uygun, uyarıcı ve dü ündürücü oyuncaklara ihtiyaçları vardır. Çocukların daha çok bili sel geli imlerine katkısı olan ve onları oyun yolu ile ö retmeye te vik eden masa oyuncaklarına “e itici oyuncak” denilmektedir. E le tirmeli oyuncaklar, resimli dominolar ve resimli tombalalar, resimli küpler e itici oyuncaklardır. E itici oyuncaklar çocuklara ba ladı ı i i bitirme alı kanlı ı da kazandırır (O uzkan ve ark., 2001:127).
Sosyal geli imi kurgu oyuncakları, küpler, bloklar, çocu un arkada larıyla birlikte oynadı ı araçlar, de i ik ürünlerden yapılmı arabalar, vinçler, trenler, hayvan figürleri, bebekler, eklemeli oyuncaklar desteklemektedir (Aral,2001:31).
1.6. Oyuncak Seçimi
Çocu a en uygun oyunca ı seçebilmek yeti kinin, çocu u çok iyi tanıması, geli im a amaları ile bu a amaların özelliklerini çok iyi bilmesi gerekmektedir (Razon,1987:7). Çocuklara bir oyun ortamı hazırlanırken, çocu un ya ına, geli im düzeyine uygun, sa lı ına zarar vermeyen materyaller sa lanmasına dikkat edilmelidir (Genç,1992:58). Yapılandırılmı oyuncaklardan daha çok, çocu un
yaratıcı gücünü ortaya koymasına olanak verecek oyuncaklar bulundurulmalıdır (Aral,2001:32; Ma den,1990:56).
Çocuk için oyuncak kendi ba ına bir amaç de il, bir çok amaç için kullanılanılabilen bir araçtır. Bir oyunca ın gerektirdi i uygulamalar ne kadar çe itli ise de eri de o kadar yüksektir. E er aynı oyuncak bir kez gemi, bir ba ka kez itfaye arabası ve ba ka bir kez de bir ev, bir sandalye, bir bebek veya bir hayvan olabiliyorsa o zaman o oyuncak bu eylerden yalnızca bir tanesi olabilecek oyuncaklardan çok daha de erlidir (Arnold, 1979:49-50).
Oyuncaklar çocu un hayal gücünü geli tirip ona çe itli oyun imkânları sunmalıdır (Yakar ve Gingök, 1983:186). Çocu un oyunu belirlemesine izin vermelidir (TRUCE, 2000:12). Çocuk çok yönlü ve çe itli oyuncaklarla oynarken rahatlar, farklı ve yaratıcı dü üncelerle hayal gücünü geli tirir (Yakar ve Gingök, 1983:187). Sürekli gülen yüze sahip bir oyuncak bebek, oyun içinde çe itli duygular (üzüntü, a kınlık vb.) ya andı ında oyunun ahengini bozabilir. Çocuk sade yüzlü bir oyuncak bebe e ise çocuk her türlü ifadeyi yakı tırabilir (Ergün, 1980:112; Güven, 2003:505).
Çocu un oyun kurabilmesi için oyun odasındaki oyuncaklar arasında bir uyum olması gerekir. Bu nedenle oyuncak alımında çocu un halen sahip oldu u oyuncaklar dü ünülerek de bir seçim yapılabilir. De i ik oyuncaklar alarak ona de i ik oyun olanakları sa layabiliz. Ama çocuklar yeni oyuncaklardan ho landıkları kadar varolan oyuncaklarına ek yapmayı da severler. Örne in ev yapma takımına alınacak yeni bir ek, yeni bir takım almaktan daha iyidir (Ergün, 1980:112).
Oyuncak çocukta merak uyandırmalı, kasları çalı tırmalı, giri imcili i ve dü gücünü arttırmalı, çocu u problem çözmeye yönlendirmelidir. yi oyuncak, çocu un tekrar tekrar oynamak isteyece i ve her defasında ona daha çok oyun ve daha fazla haz veren oyuncaktır (Galligan, 2000:162; Russ, 1998:217).
Mükemmel bir oyuncak, çocu a dü leme fırsatı vermeyebilir. deal oyuncak, çocu un dü ve fantezilerini tıka basa doyurucu de il, i tahlandıran, te vik edici bir niteli e sahip olmalıdır. Yani çocu a hep hazır oyuncak verilmemeli, çocuk kendi
oyunca ını da yapmaya te vik edilmelidir (Güven, 2003:505; Duval,1987:96). Markalı bebekler, video oyunu, televizyon ve filmlerle ili kili oyuncaklardan kaçınılmalıdır. Çünkü bu tür oyuncaklar, hem çocukları taklitçi oyunlara yönlendirip onların hayal gücünü, problem çözme becerilerini ve yaratıcılıklarını çalar hem de onları oyuncakla ili kili olan televizyon veya di er medya araçlarına çeker (TRUCE, 2000:6).
Oyuncaklar, belirli bir amaca yönelik, çocukların geli im düzeylerine uygun ve onları ileri a amalara hazırlayıcı özellikte olmalıdır. Birden çok çocu un oynayabilece i nitelikte, payla ma duygusunu güdüleyici olmalıdır (Seyrek ve Sun,1999:72-73).
Oyuncakların büyüklükleri, ekilleri ve renkleri çocuk psikolojisine uygun olmalıdır. ekilleri ve renkleri çocukların hafızalarını yormayacak ekilde olmalıdır. Çocuklar kendilerini yoracak karma karı ık renkler yerine birkaç canlı renkle sade olarak boyanmı oyuncakları seçerler. Oyuncaklar göze ho görünmeli, dengeli, orantılı, zevkli ve uyumlu renklerle boyanmı olmalıdır. Oyuncakların büyüklükleri de çocuk dünyasına uygun olmalıdır (Seyrek ve Sun, 1999:73; Oktay, 2000:288; Ergün, 1980:113). Mümkün oldu unca gerçek hayatın minyatürü oyuncaklar alınmalıdır. Yeti kinin yaptı ı i lerde beceri kazanmasına yönelik (kürek, süpürge, makas, tava vb. mutfak ve ev e yaları) oyuncaklar tercih edilmelidir (Ergün, 1980:106). Ele ho gelmeli, dokunma duyusunu etkilemelidir (Seyrek ve Sun, 1999:73).
Oyuncaklar bir amaç için ve belli bir ya için tasarlanır ve üretilirler. Bir ya a uygun olan oyuncak ba ka bir ya için zararlı olabilir (T.M.A, 1997). Çok küçük çocuklara metalden yapılmı bir oyuncak verilmemelidir. Çocuk için yumu ak bir malzeme olan kuma yeterli olacaktır ya da emme, ısırma gibi ihtiyaçları olaca ından kauçuk malzemenin kullanıldı ı ve do al malzemeden yapılmı oyuncaklar tercih edilmelidir. Ah ap oyuncaklar, su, kum, kil, çamur gibi yo urma malzemeleri çocukların kendilerini ifade etmelerini sa ladı ı gibi duygusal açıdan rahatlamalarını sa larken aynı zamanda ekonomik ve e itsel de eri olan oyun malzemeleridir (Yalçınkaya, 1991:26). Her oyuncak malzemesinde kalite farkları
vardır. Pahalı da olsa sa lı a uygun, kullanı lı, ömürlü, iyi kalite seçilmelidir (Ergün, 1980:113).
Her fiyata iyi oyuncak bulmak mümkündür. Ucuz ve aranılan nitelikleri olmayan oyunca ın bir de eri olmadı ı gibi çok pahalı ve çocu un seviyesinin üzerindeki oyuncaklarında de eri yoktur (Ergün, 1980:114). yi oyuncak ve oyun malzemeleri çocu un do al e ilimlerini ve ilgilerini geli tirmeye yardımcı oldukları gibi, performansın beklenenin altında oldu u faaliyetlerde de alı tırma sa larlar (Arnold,1979).
Oyuncaklar genellikle ya etiketleri ile piyasaya çıkar (Shapiro, 1984). Ya etiketi, güvenlik ve uygunluk için en küçük ya seviyesini sunar (TRUCE, 2000:4). Ancak bütün çocuklar aynı geli im düzeyini göstermezler (Ergün, 1980:112). Bu nedenle oyuncak satın alırken üreticinin ya seviyesine dikkat ederek kendi çocu unuzun yeteneklerini gözönünde bulundurup oyuncak seçimini gerçekle tirmek son derece önemlidir (Shapiro, 1984). Oyuncak, kendi geli im düzeyinde veya geli im düzeyinin bir kaç yıl üzerinde olan çocu u cezbetmelidir (TRUCE, 2000:4).
Anne babaların çocuklarına yeterince zaman ayırmamaları veya oyuncak açısından bilgilerinin erkek çocukları için “araba”, kız çocukları içinse “bebek”le sınırlı olması nedeniyle çocuklar varolan oyuncaklarla oynamayı bilmemektedir (Miray, 2005:11). Oysaki bütün oyuncaklar kızlar ve erkekler için uygundur (TRUCE, 2000:4). Çocukların farklı oyuncaklarla tanı ıp onları anlamlı ve verimli kullanabilmesi için okul öncesi e itimi kurumları önemli rol oynamaktadır. Bu kurumlardaki e itimci ve uzmanlar oyuncakları daha iyi seçebilmektedir, çünkü çocuklar için üretilen oyuncakların hepsi yararlı de ildir (Miray, 2005:11).
Sonuç olarak, oyuncak çocu un geli imi üzerinde önemli etkiye sahiptir. Yeti kinlerin bu konudaki dikkatli seçimleri ise bu etkiye olumlu bir yön verecektir. Yeti kinlerin çocu u tanıması ve çocu un sa lıklı geli mesi için en sa lıklı ve do al yolun oyun ve oyuncaklar oldu u söylenebilir. Çocukların oyundan tatmin olabilmeleri ve oyuncaklardan yeterince yararlanabilmeleri için uygun ortam ve mekanın sa lanması yararlı olacaktır (Aral, 2001:33; Gönen,1989).
1.7. Problem cümlesi
36 - 72 aylık çocuklar için tasarlanmı olan oyuncaklar çocukların geli im alanlarına uygun mudur?
1.8. Alt Problemler
1. 36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların psikomotor geli imine uygun mudur?
a) Büyük kasların hareket geli imine uygun mudur? b) Küçük kasların hareket geli imine uygun mudur?
2. 36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların öz bakım becerilerinin kazanımına uygun mudur?
3. 36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların sosyal-duygusal geli imine uygun mudur?
4. 36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların bili sel geli imine uygun mudur?
5. 36 -72 aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların dil geli imine uygun mudur?
II. BÖLÜM
2. LG L ARA TIRMALAR
2.1.Yurt çinde Yapılan Ara tırmalar
Aksoy ve arkada ları (1990) tarafından çocukların oyuncak tercihinde cinsiyetin etkili olup olmadı ı üzerine yapılan ara tırmada, çocukların belli oyun ve oyuncakları cinsiyetlerine göre seçtikleri fakat dramatizasyon, zekâ, yapı blokları ve su-kum gibi oyunlarda cinsiyet ayrımı olmadı ı belirlenmi tir.
Tezel ahin (1993) 3-6 ya arası çocukların anne babalarının çocuk oyun ve oyuncakları hakkındaki görü lerini incelemek ve çe itli de i kenlere göre farklılık gösterip göstermedi ini incelemek amacıyla 250 anne ve 250 babaya anket uygulamı tır. Ara tırma anne ve babaların büyük ço unlu unun (annelerin %94.4’ü, babaların %88’i) oyunca ın en önemli görevi olarak geli imsel deste ini belirttiklerini ve anne babaların oyuncak seçiminde oyunca ın çocu un ya ına, cinsiyetine uygun olması, e itici olması gibi kriterlerin farkında olduklarını ortaya koymaktadır.
Kamaraj’ın (1996) annelerin, okul öncesi e itim kurumu yönetici ve ö retmenlerinin oyuncak seçimlerini tespit etmek amacıyla yaptı ı ara tırmada, annelerin çocuklarına genellikle kavram geli tirici oyuncaklar aldıkları ve oyuncak seçimlerini çocuklarıyla birlikte yaptıkları sonuçlarına ula ılmı tır. Annelerin oyuncak satın alırken özellikle çocu un ya ına, cinsiyetine, alınan oyunca ı sevmesine, oyunca ın e itici olmasına dikkat ederken, oyunca ın fiziksel özelliklerine dikkat etmedikleri görülmektedir.
Aksoy ve Turla (1997) Okul öcesi e itimi kurumlarındaki yöneticilerin oyuncak seçimi hakkındaki görü lerini incelemek amacıyla 122 yöneticiye anket uygulamı lardır. Yapılan ara tırmanın sonucunda kurumlarda oyuncak ihtiyacının fazla oldu u , oyuncakların dayanıklılı ı ve çocukların ilgileri do rultusunda seçim yapıldı ı saptanmı tır.
Aral ve arkada ları (1997) ana sınıfına devam eden be -altı ya grubu çocukların oyuncak tercihlerini incelemi lerdir. Ara tırmada, çocuklara ait bilgileri elde etmek amacıyla bilgi formu ve 30 resimden olu an, 3 gruba ayrılan bir resim seti kullanılmı tır. Birinci grup ço unlukla kız çocuklarının oynamayı tercih etti i, ikinci grup ço unlukla erkek çocuklarının oynamayı tercih etti i, üçüncü grup ise her iki cinsiyetteki çocukların oynadıkları oyuncak foto raflarından olu maktadır.Ara tırma sonucunda, erkek çocukların kızlara oranla kendi cinsiyetlerine özgü oyuncakları daha fazla tercih ettikleri, kızların ise kendi cinsiyetine özgü oyuncaklar dı ında kar ı cinsiyete özgü oyuncakları da erkeklere oranla daha fazla tercih ettikleri belirlenmi tir.
Do anay (1998) yaptı ı ara tırmada, anasınıfına devem eden çocukların ebeveynlerinin çocuk oyun ve oyuncakları hakkındaki görü lerini incelemi tir. Ara tırmanın sonucunda, sosyo-ekonomik düzeyin anne babaların oyun ve oyuncak hakkındaki görü lerinde farklılık yarattı ı ve alt sosyo-ekonomik düzeyden üst-sosyo ekomonik düzeye do ru gidildikçe anne babaların oyun ve oyuncaklar hakkındaki dü üncelerinin olumlu yönde de i ti i belirlenmi tir.
Yavuzer ve arkada larının (1999) ülkemizde oyuncak seçimi konusunda yaptıkları çalı mada, üç farklı sosyo-ekonomik ve kültürel çevreden seçilen 270 çocuk, 240 anne baba, 52 eczacı ve oyuncakçı olmak üzere toplam 562 dene e 3 ayrı anket uygulanmı tır. Ara tırma sonucunda anne babaların kız ve erkek çocuklarına cinsiyet farkı gözetmeksizin oyuncak satın aldı ı, anne babaya göre; oyuncak seçiminde en önemli etkenin ‘oyunca ın çocu un ya ve zihin gücüne uygun olması, çocu un ihtiyacına cevap vermesi’ oldu u belirtilmi tir. Ara tırma, çocukların oyuncak seçiminde cinsiyet faktörünün önemli bir yer tuttu unu ortaya koymu tur. Bulgulara göre, kız çocuklarının en çok seçti i oyuncaklar sırasıyla, bebek, model oyuncaklar, yapı-in a oyuncaklarıyken erkek çocuklarının, tekerlekli oyuncaklar, pilli ve uzaktan kumandalı oyuncaklar, top, oyuncak silahlar ve yapı-in a oyuncaklarıdır. Ara tırmanın di er sonuçları arasında, en çok oyunca ın 4-6 ya çocukları için satın alındı ı, sırasıyla kırmızı, sarı, ye il ve mavi renklerin çocuklar tarafından tercih edilen renkler oldu u yer almaktadır.
2.2. Yurt Dı ında Yapılan Ara tırmalar
Fagot’un (1974) yaptı ı ara tırmada 6 kız ve 6 erkek çocu u, ev ortamında serbest oyun oynarken gözlemlemi tir. Yaptı ı üçer dakikalık gözlemler sırasında çocu un oyun tercihini, materyal tercihini ve annelerin çocuklarına kar ı ileti imsel davranı larını kaydetmi tir. Ara tırma sonuçları, erkek çocuklarının daha çok blok, ta ıt, top ve manipulatif oyuncaklarla oynadı ını, kızların ise müzik aletleri, evcilik materyalleri, bebek, giysi ve süslerle oynadı ını göstermi tir. Kızların oyunları sırasında daha fazla sözel ifadeler kullandıkları, anneleriyle daha fazla ileti im kurdukları gözlenmi tir.
Johnson ve arkada larının (1980) yaptıkları ara tırmada, kız ve erkek çocukların oyun davranı ları arasındaki tek farkın cinsiyetlerine özgü oyuncakları seçmeleri oldu u görülmü tür.
Crain (1982), zaman kavramlarının ö renilmesi amacıyla üç çalı ma yapmı tır. Her çalı ma 3-5 ya aralı ındaki 24 çocu a uygulanmı tır. Birinci çalı mada, oyuncaklarla “önce” ve “sonra” kelimeleri yönerge olacak ekilde oyunlar oynatılmı tır. Bu çalı manın sonucu, çocukların zamana ait terimlerin daha önce bilmedikleri anlamlarını bulduklarını göstermi tir. kinci çalı ma ise zaman kavramlarıyla oyunlar eklinde yapılmı tır. Ara tırmanın sonucunda, daha küçük çocukların oyunlarında e zamanlı terimleri yani bugüne ait terimleri kullanmayı tercih ettikleri ya ı büyük olan çocukların ise zaman kavramında daha öncelere yer vermeyi tercih ettikleri görülmü tür. Üçüncü çalı ma ise be ya ındaki çocukların “sonra” kavramınıyla oyunlar eklinde yapılmı tır. Sonuçlar be ya ındaki çocukların “önce” terimine daha hakim olduklarını göstermi tir. Ara tırma sonuçları, hem dil kazanımının do u tan olması ve ö renilebilmesi teorisinin desteklenmesi, hem de zaman terimlerinin çocuk tarafından kavranması ve üretilmesinde erken hakimiyetin önemini göstermi tir.
Clevenger ve Stockdale (1984) anne baba ve okul öncesi çocukların oyun esnasında kar ılıklı etkilenme davranı larını, anne ve babanın oyuncak tercihi ile
çocukların fiziki, sosyal ve entellektüel oyuncaklara ayırdıkları toplam süreyi incelemi lerdir. Çocukların ya ları 3-6 ya arasında de i irken annelerin ortalama ya ı 31, babaların ise 33’tür. Anne, baba ve çocuklar ayna, masa, koltuk ve iki mikrofon bulunan bir odada oyun oynarken gözlemlenmi lerdir. Sonuçta anne ve babanın hem kız hem de erkek çocuklarıyla oynarken oyuncak tercihlerinde farklılık olmadı ını saptamı lardır.
Smith ve Van Kleeck’in (1984) yaptıkları bu ara tırma da, “çocuklar dili ö renirken daha az karma ık cümleleri, karma ık cümlelerden daha çabuk ö renirler” hipotezinden yola çıkılarak sözel zorluk ve ifade becerisi arasındaki etkile im ara tırılmı tır. Çocuklukta dil kazanımı testleri çocukların basit cümleleri karma ık cümlelerden daha çabuk ö rendiklerini göstermektedir. Bunun do ru olup olmadı ını test etmek için 3-6 ya arasındaki 44 çocu a üç ayrı test uygulanmı tır. Birinci testte oyuncaklarla ilgili çe itli cümle yapıları verilmi tir. Çocukların uyumları davranı ları ve oyuncaklarla etkile imleri de göz önüne alarak de erlendirilmi tir. kinci ve üçüncü testte çocukların belirtilen cümle yapılarına odaklanmalarında taklit oyunları kullanılmı tır. Oyuncaklarla, cümlelerde eylem, özne ve nesnenin bulunmasını gerektiren oyunlar oynanmı tır. Ara tırmanın sonucunda, sözel zorluk ya ayan çocukların ifade becerilerinin de dü ük oldu u görülmü tür. Ara tırma, sözel zorlukla ifade becerisi arasında birebir ili ki oldu unu ortaya koymu tur.
Carter ve Levy’in (1989) 28’i erkek, 32’si kız olmak üzere 60 denek üzerinde yaptıkları ara tırmada, cinsiyetin okul öncesi çocuklarında, oyuncak ve aktivite tercihlerine etkisi incelenmi tir. Kızlarla ve erkeklerle ilgili 24 çift oyuncak resimi gösterilerek yapılan ve gözlem tekni i kullanılan bu ara tırmada, cinsiyetin oyuncak ve aktivite tercihlerinde önemli etkisi oldu u ve bu etkinin ya la do ru orantılı olarak arttı ı ortaya saptanmı tır.
Isbeel ve Raines’in (1991) farklı oyun mekanlarının okul öncesi çocuklarının dil geli imine etkisini incelemek amacıyla yaptıkları çalı mada, bloklarla oynama sırasında sözel akıcılık, farklı sözcük adeti kullanma ve de i ik ileti im becerileri kullanmada çocukların anlamlı ölçüde ba arılı oldukları, blok oyunlarında kız ve
erkek çocuklar arasında anlamlı bir farklılı ın olmadı ı saptanmı tır. Blok oyunlarının oynama sürelerinin arttırılmasının çocu un bili sel geli imine olumlu etkilerinin olaca ı tespit edilmi tir.
Tegano ve Burdette’nin (1991) çocukların oyun davranı larını incelemek amacıyla yaptıkları ara tırmada, gözlenen toplam oyunların %32’sinin i levsel oyunlar (basit kas etkinlikleri), %52’sinin yapı-in a oyunları (bloklar-legolar) ve %12’sinin ise dramatik oyunlarını (nesnenin ihtiyaca göre kullanılması) kapsadı ı belirlenmi tir.
Cherney ve Ryalls’ın (1999) yaptıkları çalı mada, çocuk ve yeti kinlerin varolan hafızalarındaki cinsiyet ba lantılı farklar incelenmi tir. Kızların erkeklerden daha iyi nesne ve konum ile ilgili hafızaya sahip olduklarını savunan teori (Hunter-Gatherer Theory) üzerine iki çalı ma yapılmı tır. Bu çalı malarda 3-6 ya arasındaki çocuklar ve yeti kinler denek olarak kullanılmı tır. Ara tırmanın sonuçları, kızların ve erkeklerin kendi cinsiyetlerine uygun nesneleri ya da oyuncakları daha çok hatırladıklarını, fakat kızların bu konuda avantajlı olmadı ını göstermi tir.
Umek ve arkada ları (2000) Slovenya’daki bir anaokulunda yaptıkları ara tırmada, çocukların di er kültürleri tanımalarını ve di er kültürlere sahip insanlara bakı açılarını geli tirmeyi, kendi kültürleri ile di er kültürler arasında kar ıla tırma yapabilmelerini amaçlamı lardır. Ara tırma 1 ay sürmü tür. Bu ara tırma için 6-7 ya larında cinsiyet sayısı ve di er faktörleri aynı olan iki grup olu turulmu tur. Birinci gruba (n=6) genelde oyun içersinde, çoklu kültür etkinlikleri yapılmı tır. Birinci grupta bulunan çocuklara çe itli oyun materyalleri (siyah ve beyaz tenli oyuncak bebekler, Hintli bebekler, oyuncak ayılar, tabak, çatal, bıçak, ka ık gibi mutfak gereçleri, çocuk arabası, farklı kültürlere ait kıyafetler ve aksesuarlar, ütü seti, resimli kitaplar, farklı kültürlerdeki insanların foto rafları) verilmi tir. Ayrıca oyun odasının duvarlarına da farklı kültürdeki insanların resimleri yapı tırılmı tır. Kendi kültürünü bilmeyen bir insanın ba ka kültürlerle empati kuramayaca ı dü ünüldü ü için çocukların önce kendi kültürlerini ö renmeleri için etkinlikler yapılmı sonra di er kültürler tanıtılmı tır. Di er kültürlerdeki çocukların farklılıklarını göstermek için hikaye e itimi verilmi tir. Hikaye e itiminden önce
birinci gruptaki çocuklar hep beyaz tenli bebeklerle ve oyuncak ayılarla oynamı , onları besleyip giydirmi lerdir. E itimden sonra ise çocukların, bebeklerin farklılıklarını benimsedikleri ve bütün bebeklerle oynadıkları görülmü tür. Çocuklar, oyuncak bebeklerle oynamamak için hiçbir nedenleri olmadı ını belirtmi lerdir. Di er kültürlerde ya ayan çocukların benzer ve farklılıklarıyla ilgili sorulan sorular, birinci grubun daha empatik oldu unu ikinci grubun ise di er kültürleri asla benimsemediklerini göstermi tir. Ara tırmanın sonucu, çocukların farklı tipteki oyuncaklarla zaman geçirmelerinin onların empati duygusunu geli tirdi ini ortaya koymu tur.
Hanline ve arkada ları (2001) yaptıkları uzunlamasına ara tırmada, 65 okul öncesi çocu un bloklarla yapı-in a becerilerinin geli imini gözlemi lerdir. Çalı manın sonucu, ya büyüdükçe in a becerilerinin geli ti ini göstermi tir. Aynı zamanda bloklarla yapı-in a çalı malarının, çocukların becerilerini geli tirmede pozitif etkilerinin oldu u ve cinsiyet farkının becerilerin geli iminde etkili olmadı ı saptanmı tır.
Malone ve Landers (2001) yaptıkları ara tırmada, zihinsel yetersizlikleri olan okul öncesi çocukların oyuncaklarla oynamala davranı ları hakkında annelerin dü üncelerini incelenmi lerdir. Zihinsel yetersizlikleri olan 2-5 ya arasındaki 57 çocu un anneleri ile çalı ılmı tır. Annelerin ço unlu u çocukların sadece oyuncaklarla oynamakla me gul olmadıklarını, oyunun bölümleriyle de ilgilendiklerini söylemi lerdir. Ayrıca anneler, oyunun süresini uzatmak için de çocukların oyuncaklarla oynadıklarını belirtmi lerdir.
Cherney ve arkada larının (2003) yaptıkları ara tırmada 18-47 aylık çocukların oyuncaklarında cinsiyetin ve kli ele mi oyuncakların etkileri incelenmi tir. 18-47 aylık 30 çocuk, 30 dakika boyunca oyun odasında gözlemlenmi tir. Ara tırmanın sonucunda kli ele mi oyuncakların çocukların oyunlarını ve cinsiyetlerine ait davranı larının bili sel geli imini etkiledi i ortaya konmu tur.
