TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

(1)

DOKTORA TEZİ

Cengiz YÜRÜRDURMAZ

KAHRAMANMARAŞ KOŞULLARINDA FARKLI GÜBRE DOZLARININ DEĞİŞİK MISIR ÇEŞİTLERİNE ETKİSİNİN SAPTANMASI VE

CERES-MAİZE BİTKİ BÜYÜME MODELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2007

(2)

ÖZ

DOKTORA TEZİ

KAHRAMANMARAŞ KOŞULLARINDA FARKLI GÜBRE DOZLARININ DEĞİŞİK MISIR ÇEŞİTLERİNE ETKİSİNİN SAPTANMASI VE CERES-MAIZE BİTKİ BÜYÜME MODELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. Veyis TANSI Yıl : 2007 Sayfa: 242 Jüri : Prof. Dr. Veyis TANSI

Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER Prof. Dr. Mustafa ÇÖLKESEN Prof. Dr. Emin ANLARSAL Prof. Dr. Cafer GENÇOĞLAN

Bu çalışma, Kahramanmaraş koşullarında, 2004 ve 2005 yıllarında, farklı gübre dozlarının değişik mısır çeşitlerine etkisinin saptanması ve CERES-Maize bitki büyüme modelinin değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışmada, Borja, Girona ve Donana hibrid mısır çeşitlerinde üç farklı azot dozu (15, 25 ve 35 kg/da N) kullanılarak, bölünmüş parseller deneme desenine göre, 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.

Uygulama sonucunda genotipler arasında elde edilen verim ve verim unsurları bakımından istatistiki olarak önemli farklılıklar oluşmuştur. Bitki boyu, yaprak alanı, yaprak alanı indeksi, ilk koçan yüksekliği, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı, tane verimi uygulanan azotlu gübre miktarının artmasıyla artarken, tepe püskülü çiçeklenme süresi azalmış ve yukarıdaki parametreler için en yüksek değerler ise 35 kg/da N uygulamasında elde edilmiştir.

CERES-Maize programı düşük N düzeylerinde gözlenen değerlere yakın tahmin yaparken, yüksek N düzeylerine ise duyarsız kalmıştır. Çalışmanın ikinci yılında tahmin edilen değerler birinci yıla göre daha yüksek ve gözlenen değerlere daha yakın olmuştur.

Anahtar Kelimeler: Mısır, Fizyolojik özellikler, Verim, Verim Unsurları, Ceres- Maize bitki büyüme modeli.

(3)

ABSTRACT PhD THESIS

DETERMINATION OF THE EFFECT OF DIFFERENT FERTILIZERS LEVELS ON THE DIFFERENT CORN VERIETIES AND THE EVALUATİON OF THE CERES-MAIZE PLANT GROWTH IN THE

KAHRAMANMARAS CONDITIONS

DEPARTMENT OF FIELD CROPS

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF CUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. Veyis TANSI Year : 2007, Page: 242

Jury : Prof. Dr. Veyis TANSI

Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER Prof. Dr. Mustafa ÇÖLKESEN Prof. Dr. Emin ANLARSAL Prof. Dr. Cafer GENÇOĞLAN

This study was condected to determine the effects of different Nitrojen fertilizer levels on some corn varieties and to evaluate CERES-Maize plant growing model under Kahramanmaras Conditions during 2004 and 2005 years. Hybrid corn cultivars, such as Borja, Girona and Donana were treated with 3 Nitrogen doses (15, 25 and 35 kg/da) according to split plot design with 3 replications.

Significant differences were obtained among cultivars for grain yield and yield components while plant height, leaf area, leaf area index, first ear height, seed number on the ear, 1000 kernel weight, grain yield were increased depending on increasing doses of N, silking flowering time was decreased and the higher values for the parameters were obtained for 35 kg/da N applications.

The CERES-Maize software estimated closer to the observed values for lower N level in contrast to the values obtained from higher N levels. The estimated values for the second year of the experiment were higher than from the years and closer to inspected values.

Key Words: Nitrogen, Physiologic Characteristics, Yield Component, Yield, CERES-Maize Plant Growing Model

(4)

Bu çalışmayı yapmamda ve çalışmalarımın tüm safhalarında her türlü desteği veren ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam sayın Prof. Dr. Veyis TANSI’ya en içten saygılarımı sunarım. Bana yardımlarını esirgemeyen hocalarım, Prof. Dr.

Cafer GENÇOĞLAN, Prof. Dr. Turan SAĞLAMTİMUR’a, Prof. Dr. Adem Emin ANLARSAL’a, Prof. Dr. Mustafa ÇÖLKESEN’e, Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER’e, ayrıca hiçbir zaman yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Ergün DOĞAN’a, laboratuar çalışmalarımda her türlü desteği sağlayan KSÜ Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aydın AKKAYA’ya, Arş. Gör. Ziya DUMLUPINAR’a, arazi çalışmalarımı yürütmemde desteklerini gördüğüm Kahramanmaraş Tarımsal Araştırma Enstitüsü Personellerinden Ali Haydar PAKSOY’a, Tarım İl Müdürlüğü Personellerinden Ali MUNGAN, Muhammet KORLAELÇİ, Bekir ÇİÇEK, Suha USLU’ya, arazi çalışmalarımın her anında bana yardım eden kardeşlerim Hasan ve Abdullah YÜRÜRDURMAZ’a, çalışmalarım boyunca her zaman bana destek sağlayan aileme en samimi şükranlarımı arzederim.

(5)

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ……….. I

ABSTRACT……….. II

TEŞEKKÜR……….. III

İÇİNDEKİLER………. IV

ÇİZELGELER DİZİNİ……….………. VI

ŞEKİLLER DİZİNİ………... XI

1. GİRİŞ………. 1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………. 6

2.1. Azot Dozu ile İlgili Çalışmalar……….. 6

2.2 CERES-Maize Bitki Büyüme Modeli ile İlgili Çalışmalar…………. 37

3. MATERYAL ve METOD………. 51

3.1. Materyal………. 51

3.1.1. Deneme Yılı ve Yeri……….……….………….. 51

3.1.2. Araştırma Yerinin İklim Özellikleri……….…………... 51

3.1.3. Deneme Yeri Topraklarının Bazı Özellikleri…..….……… 53

3.1.4. Denemede Kullanılan Mısır Çeşidi……….. 54

3.2. Metod……….. 54

3.2.1. Denemenin Kurulması ve Yürütülmesi………..………….. 54

3.2.2. İncelenen Özellikler ve İnceleme Yöntemleri………..………… 55

3.2.3. CERES-Maize Bitki Büyüme Modeli……….. 57

3.2.3.1. DSSAT Programının Modülleri.………. 59

3.2.3.2. Minimum Data……… 62

3.2.3.2.1. İklim Verileri……….. 66

3.2.3.2.2. Toprak Verileri………... 68

3.2.3.2.3. Yönetim ve Deneme Verileri………. 69

3.2.3.3. Genetik Katsayılar………... 70

3.2.4. Verilerin Değerlendirilmesi………..………… 72

(6)

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA……….. 73

4.1. Tepe Püskülü Çıkarma Süresi (gün)……….……….. 73

4.2. Koçan Püskülü Çıkarma Süresi (gün)……… 77

4.3. Bitki Boyu (cm)……….………. 81

4.4. İlk Koçan Yüksekliği (cm)………. 85

4.5. Koçan Boyu (cm)………...……… 89

4.6. Koçan Çapı (mm)………... 93

4.7. Koçanda Sıra Sayısı (adet)……….……… 97

4.8. Koçanda Tane Sayısı (adet)……….…... 100

4.9. Tek Koçan Verimi (g)……….... 104

4.10. Bitki Başına Koçan Sayısı (adet/bitki))…....……….... 108

4.11. Yaprak Alanı (cm²)……….. 112

4.12. Yaprak Alanı İndeksi……… 116

4.13. Bin Tane Ağırlığı (g)….……….. 120

4.14. Tane Verimi (kg/da)………. 125

4.15. Tanedeki Azot İçeriği (%)………..………. 129

4.16. Hasat İndeksi (%)………. 133

4.17. CERES-Maize Bitki Büyüme Modelinin Testi……… 137

5. SONUÇ VE ÖNERİLER………... 159

KAYNAKLAR………... 165

ÖZGEÇMİŞ………... 206

EKLER……….………... 207

(7)

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1. Kahramanmaraş İlinin 2004-2005 Yılları ve Uzun Yıllar Ortalamasına Ait Aylık Minimum, Ortalama ve Maksimum

Sıcaklık, Ortalama Nispi Nem ile Toplam Yağış Verileri…… 52 Çizelge 3.2. Deneme Yeri Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal

Özellikleri……….. 53 Çizelge 3.3. Denemede Kullanılan Çeşitlere Ait Genetik Katsayılar……… 71 Çizelge 4.1. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Tepe Püskülü Çıkarma Sürelerine Olan Etkilerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçları……….…. 73 Çizelge 4.2. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Tepe Püskülü Çıkarma Süresine İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine

Göre Oluşan Gruplar………. 74

Çizelge 4.3. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının Koçan Püskülü Çıkarma Sürelerine Olan Etkilerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçları………. 77 Çizelge 4.4. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçan Püskülü Çıkarma Süresine İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine

Göre Oluşan Gruplar………. 78

Çizelge 4.5. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının Bitki Boyuna Olan Etkilerine İlişkin Varyans

Analiz Sonuçları……… 81 Çizelge 4.6. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Bitki Boyuna İlişkin Ortalama Değerler ve

Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar….. 82 Çizelge 4.7. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının ilk Koçan Yüksekliğine Olan Etkilerine

İlişkin Varyans Analiz Sonuçları……….. 85

(8)

Çizelge 4.8. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının İlk Koçan Yüksekliğine İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Gruplar……….. 86 Çizelge 4.9. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçan Boyuna Olan Etkilerine İlişkin

Varyans Analiz Sonuçları……….. 89 Çizelge 4.10. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçan Boyuna İlişkin Ortalama Değerler ve

Azot Dozlarının Koçan Çapına Olan Etkilerine İlişkin

Varyans Analiz Sonuçları……….. 93 Çizelge 4.12. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçan Çapına İlişkin Ortalama Değerler ve

Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar….. 94 Çizelge 4.13. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçanda Sıra Sayısına Olan Etkilerine İlişkin

Varyans Analiz Sonuçları.………. 97 Çizelge 4.14. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçanda Sıra Sayısına İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Gruplar.……….. 98 Çizelge 4.15. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçanda Tane Sayısına Olan Etkilerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçları………... 101 Çizelge 4.16. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçanda Tane Sayısına İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Gruplar……….. 101

(9)

Çizelge 4.17. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının Koçanda Tane Sayısına Olan Etkilerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçları……….. 104 Çizelge 4.18. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Koçanda Tane Sayısına İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Çizelge 4.19. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının Bitki Başına Koçan Sayısına Olan Etkilerine

İlişkin Varyans Analiz Sonuçları……….. 108 Çizelge 4.20. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Bitki Başına Koçan Sayısına İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Gruplar……….. 109 Çizelge 4.21. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Yaprak Alanına Olan Etkilerine İlişkin

Azot Dozlarının Yaprak Alanına İlişkin Ortalama Değerler ve

Azot Dozlarının Yaprak Alanı İndeksine Olan Etkilerine İlişkin Varyans Analiz Sonuçları……….. 116 Çizelge 4.24. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Yaprak Alanı İndeksine İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Azot Dozlarının Bin Tane Ağırlığına Olan Etkilerine İlişkin

Varyans Analiz Sonuçları………. 120

(10)

Çizelge 4.26. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının Bin Tane Ağırlığına İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Çizelge 4.27. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı Azot Dozlarının Tane Verimine Olan Etkilerine İlişkin

Azot Dozlarının Tane Verimine İlişkin Ortalama Değerler ve

Azot Dozlarının Tanedeki Azot İçeriğine Olan Etkilerine

İlişkin Varyans Analiz Sonuçları……….. 129 Çizelge 4.30. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Tanede Azot İçeriğine İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan

Azot Dozlarının Hasat İndeksine Olan Etkilerine İlişkin

Varyans Analiz Sonuçları………. 133 Çizelge 4.32. Farklı Yetiştirme Sürelerine Sahip Üç Mısır Çeşidinde, Farklı

Azot Dozlarının Hasat İndeksine İlişkin Ortalama Değerler ve

Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar…. 134 Çizelge 4.33. Borja Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N₁₅ Dozunda Elde

Edilen Deneme ve Simülasyon Değerleri………. 137 Çizelge 4.34. Borja Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N25 Dozunda Elde

Edilen Deneme ve Simülasyon Değerleri……….. 137 Çizelge 4.35. Borja Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N35 Dozunda Elde

Edilen Deneme ve Simülasyon Değerleri……….. 138 Çizelge 4.36. Girona Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N15 Dozunda Elde

(11)

Çizelge 4.37. Girona Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N₂₅Dozunda Elde Edilen Deneme ve Simülasyon Değerleri……….. 139 Çizelge 4.38. Girona Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N₃₅Dozunda Elde

Edilen Deneme ve Simülasyon Değerleri……….. 139 Çizelge 4.39. Donana Çeşidinin 2004-2005 Yıllarında N15 Dozunda Elde

Edilen Deneme ve Simülasyon Değerleri……….. 141

(12)

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 3.1. DSSAT Programını Oluşturan Componentler ve Modüler Yapı………... 61 Şekil 3.2. DSSAT Programının Ana Sayfası ……….... 62 Şekil 3.3. Şekil 3.3. WeatherMan Programının İstasyon Bilgilerinin

Girildiği Anasayfası ve Veri Giriş Sayfası……… 67 Şekil 3.4. Toprak Bilgilerinin Girildiği Program Sayfaları………... 68 Şekil 3.5. Deneme Bilgilerinin Girilmesi ve Simülasyon Seçenekleri….. 69 Şekil 3.6. GENCALC programının akış diyagramı………... 71 Şekil 4.1. Farklı Mısır Çeşitlerinin Tepe Püskülü Çıkarma Süresine

(gün) Etkileri………. 75

Şekil 4.2. Farklı Azot Dozlarının Tepe Püskülü Çıkarma Süresine (gün)

Etkileri ………...………... 76

Şekil 4.3. Farklı Mısır Çeşitlerinin Koçan Püskülü Çıkarma Süresine

(gün) Etkileri………..………... 79

Şekil 4.4. Farklı Azot Dozlarının Koçan Püskülü Çıkarma Süresine

(gün) Etkileri ………..…..……… 80

Şekil 4.5. Farklı Mısır Çeşitlerinin Bitki Boyuna (cm) Etkileri

………... 83

Şekil 4.6. Farklı Azot Dozlarının Bitki Boyuna (cm) Etkileri

………... 84

Şekil 4.7. Farklı Mısır Çeşitlerinin İlk Koçan Yüksekliğine olan (cm)

Etkileri ……….. 87

Şekil 4.8. Farklı Azot Dozlarının İlk Koçan Yüksekliğine (cm)

Etkileri………... 88

Şekil 4.9. Farklı Mısır Çeşitlerinin Koçan Boyuna olan (cm)

Etkileri…………..……… 91

Şekil 4.10. Farklı Azot Dozlarının Koçan Boyuna (cm)

Etkileri………..……… 91

(13)

Şekil 4.11. Farklı Mısır Çeşitlerinin Koçan Çapına olan (mm)

Etkileri……….. 95

Şekil 4.12. Farklı Azot Dozlarının Koçan Çapına (mm)

Etkileri………..………….……….... 96

Şekil 4.13. Farklı Mısır Çeşitlerinin Koçandaki Sıra Sayılarına (adet)

Etkileri ………..……… 99

Şekil 4.14. Farklı Azot Dozlarının Koçandaki Sıra Sayısına (adet)

Şekil 4.15. Farklı Mısır Çeşitlerinin Koçandaki Tane Sayılarına (adet)

Etkileri ..……… 102

Şekil 4.16. Farklı Azot Dozlarının Koçandaki Tane Sayısına (adet) Etkileri………... 103 Şekil 4.17. Farklı Mısır Çeşitlerinin Tek Koçan Verimine (g)

Etkileri………..………. 106

Şekil 4.18. Farklı Azot Dozlarının Tek Koçan Verimine (g)

Şekil 4.19. Farklı Mısır Çeşitlerinin Bitki Başına Koçan Sayısına

(adet/bitki) Etkileri….………... 110 Şekil 4.20. Farklı Azot Dozlarının Bitki Başına Koçan Sayısına

(adet/bitki) Etkileri ………...……… 111 Şekil 4.21. Farklı Mısır Çeşitlerinin Yaprak Alanına (cm²)

Şekil 4.22. Farklı Azot Dozlarının Yaprak Alanına (cm²)

Şekil 4.23. Farklı Mısır Çeşitlerinin Yaprak Alanı İndeksine

Etkileri……….…….. 118

Şekil 4.24. Farklı Azot Dozlarının Yaprak Alanı İndeksine

Etkileri…………..……… 119

Şekil 4.25. Farklı Mısır Çeşitlerinin Bin Tane Ağırlığına Etkileri………..……… 122

(14)

Şekil 4.26. Farklı Mısır Çeşitlerinin Bin Tane Ağırlığına Etkileri……..…………..…..………..…….. 123 Şekil 4.27. 2004 ve 2005 Yılında Farklı Mısır Çeşitlerinin ve Gübre

Dozlarının Bin Tane Ağırlığına (g)

Etkileri……….……..……… 124

Şekil 4.28. Birleştirilmiş Yıllarda (2004-05) Farklı Mısır Çeşitlerinin ve Gübre Dozlarının Bin Tane Ağırlığına (g) Etkileri…………... 124 Şekil 4.29. Farklı Mısır Çeşitlerinin Tane Verimine Etkileri…………..… 127 Şekil 4.30. Farklı Azot Dozlarının Tane Verimine (kg/da) Etkileri……… 128 Şekil 4.31. Farklı Mısır Çeşitlerinin Tanedeki Azot İçeriğine Etkileri…... 131 Şekil 4.32. Farklı Azot Dozlarının Tanedeki Azot İçeriğine (%) Etkileri.. 132 Şekil 4.33. Farklı Mısır Çeşitlerinin Hasat İndeksine (%) Olan Etkileri…. 135 Şekil 4.34. Farklı Azot Dozlarının Hasat İndeksine (%) Etkileri………… 135 Şekil 4.35. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Tepe

Püskülü Çiçeklenme Süresi Deneme ve Simülasyon Grafiği… 141 Şekil 4.36. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait Tepe

Püskülü Çiçeklenme Süresi Deneme ve Simülasyon Grafiği… 142 Şekil 4.37. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Tepe

Yaprak Alan İndeksi Grafiği………. 142 Şekil 4.38. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait Tepe

Yaprak Alan İndeksi Grafiği………. 143 Şekil 4.39. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Tane

Verimi Grafiği………... 143

Şekil 4.40. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait Tane

Verimi Grafiği………... 144

Şekil 4.41. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Tanedeki Azot İçeriği Grafiği……… 144 Şekil 4.42. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Tanedeki Azot İçeriği Grafiği……… 145 Şekil 4.43. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Hasat

İndeksi Grafiği……….. 145

(15)

Şekil 4.44. Borja Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait Hasat

İndeksi Grafiği……….. 146

Şekil 4.45. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresi Deneme ve Simülasyon

Grafiği……… 146

Şekil 4.46. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresi Deneme ve Simülasyon

Şekil 4.47. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Yaprak Alan İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 147 Şekil 4.48. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Yaprak Alan İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 148 Şekil 4.49. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Tane Verimi Deneme ve Simülasyon Grafiği………... 148 Şekil 4.50. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Tane Verimi Deneme ve Simülasyon Grafiği………... 149 Şekil 4.51. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Tanedeki Azot İçeriği Deneme ve Simülasyon Grafiği………. 149 Şekil 4.52. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Tanedeki Azot İçeriği Deneme ve Simülasyon Grafiği………. 150 Şekil 4.53. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Hasat İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 150 Şekil 4.54. Girona Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Hasat İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 151 Şekil 4.55. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresi Deneme ve Simülasyon

Şekil 4.56. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresi Deneme ve Simülasyon

(16)

Şekil 4.57. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait Yaprak Alan İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 152 Şekil 4.58. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Yaprak Alan İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 153 Şekil 4.59. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Tane Verimi Deneme ve Simülasyon Grafiği………... 153 Şekil 4.60. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Tane Verimi Deneme ve Simülasyon Grafiği………... 154 Şekil 4.61. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Tanedeki Azot İçeriği Deneme ve Simülasyon Grafiği……... 154 Şekil 4.62. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Tanedeki Azot İçeriği Deneme ve Simülasyon Grafiği……... 155 Şekil 4.63. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2004 Yılına Ait

Hasat İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 155 Şekil 4.64. Donana Çeşidinin Farklı Azot Dozlarında 2005 Yılına Ait

Hasat İndeksi Deneme ve Simülasyon Grafiği……….. 156

(17)

1. GİRİŞ

Bilim ve teknolojinin gelişim hızı doğrultusunda üretim ve tüketim şekillerinin de farklılaşıp değiştiği ve her geçen gün yeni gelişmelerin ortaya çıktığı günümüzde, dünya nüfusundaki artış devam etmektedir. Bu durum, bilim adamlarının var olan sınırlı doğal kaynaklardan en mükemmel şekilde faydalanılmasını, bunun yanında yeterli ve dengeli beslenebilme imkanları üzerinde çalışılmasını zorunlu kılmaktadır.

Günümüzde dünyada gıda üretimi yeterli görünse de, dağılımdaki bozukluklar nedeniyle, birçok insan açlık tehlikesiyle karşı karşıyadır. İnsan nüfusunun ve hayvan varlığının beslenme ihtiyacını karşılamada tahıllar büyük önem taşımaktadır. Zira dünya nüfusunun büyük bir kısmı bitkisel kaynaklı gıda maddesi yönünden genel olarak tahıllara (buğday, çeltik, mısır) bağımlıdır. Nitekim, insanoğlu günlük gereksinim duyduğu enerjinin % 50’sinden fazlasını tahıllardan karşılamaktadır (Gençtan ve ark., 1995; Kırtok, 1998).

Güneş enerjisini sindirilebilir enerjiye çevirme açısından doğanın en mükemmel bitkilerinden biri olan mısır (Zea mays L.), doğrudan insan ve hayvan beslenmesinde kullanılması yanında, hızla genişleyen endüstriyel kullanım alanlarıyla bugün tarıma dayalı endüstrinin de en önemli hammaddelerinden birisi konumuna gelmiştir (Aldrich ve ark., 1978; Perry, 1988; Watson, 1988). Dünyada insan beslenmesinde tüketilen günlük kalorinin % 22'si mısır bitkisinden sağlanmaktadır (Kırtok, 1988). Bilhassa Atdişi mısır dünyada insan ve hayvan beslenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Her türlü hayvan için iyi bir enerji kaynağı olan mısırın yem sanayinde tüketimi, kesif yem olarak ya da silaj halinde yeşil yem şeklinde olmaktadır.

Dünyada nüfusun, enerji ve protein ihtiyacının büyük bir kısmını karşılayan tahıllar içerisinde mısırın ayrı bir yeri vardır. Bir sıcak iklim bitkisi olan mısır, sahip olduğu çeşit zenginliği ve yüksek adaptasyon kabiliyeti nedeni ile dünyanın hemen her yerinde tarımı yapılabilen bir kültür bitkisidir (Koçak, 1987; Sezer ve Yanbeyi, 1987). Dünyada, 157,1 milyon ha. Ekim alanı ve 578,2 milyon ton üretim ile buğday ve çeltikten sonra üçüncü sırada yer alan mısır, toplam ekim alanlarının, %18,6’sını,

(18)

üretimin ise %27’sini teşkil etmektedir (Anonymous, 2004). Dünyada mısırın tüketimi, ülkelerin gelişmişlik oranına bağlı olarak değişmekte olup, üretimin % 73’lük gibi büyük bir bölümü hayvan beslenmesinde ( gelişmiş ülkelerde hayvan yeminin payı %88.9’a, hatta bu oran A.B.D’de %90’a yükselmektedir), kalan kısmı ise insan beslenmesi (ekmek, haşlama, közleme, çerez, konserve, pastacılık ve fırın ürünlerinde) ve sanayide (un, irmik, nişasta, şurup, yağ ve şeker) değerlendirilmekte olup, dünyada insan beslenmesinde tüketilen günlük kalorinin % 11’i mısır bitkisinden sağlanmaktadır (White, 1986; Gençkan ve ark., 1995; Kırtok, 1998).

Ülkemizde, 384 kg/da ortalama verim değerine sahip olan mısır, 700 bin hektar ekim alanı ile toplam tahıl ekilişinde %4.6 pay alırken, 2.7 milyon ton üretimi ile toplam tahıl üretiminde %8.0 pay almaktadır (Anonymous, 2004). Üretilen mısırın, yarıdan fazlası (%54.1) insan beslenmesinde ve sanayide, kalan kısmı ise (%45.9) hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir (Kırtok, 1998).

Kahramanmaraş’ta 244.147 ha. olan tahılların ekim alanı içinde mısır; 16.710 ha. ekiliş, 912,3 kg/da verim ve 152.450 ton üretim değerine sahiptir (Anonymous, 2004). Son yıllarda mısıra olan talebin artmasıyla birlikte Kahramanmaraş bölgesinde de II. ürün mısır tarımında önemli gelişmeler olmuştur.

Mısır, ışığı çok iyi değerlendiren bir C-4 bitkisi olduğundan, kısa sürede yüksek miktarlarda kuru madde oluşturabilme yeteneğine sahiptir. Bu özelliği sayesinde, sıcak iklime sahip bölgelerde, sulu şartlarda uygulanacak ekim nöbeti sistemlerinde, hem ana ürün hem de ikinci ürün olarak yer alabilecek önemli bir tarla bitkisi konumundadır. Bununla birlikte, Kahramanmaraş yöresinde, en uygun girdi miktarı ile en yüksek verimi almak için, yetiştirme tekniklerinin iyi bilinmesi ve bölge şartlarına uygun mısır çeşitlerinin seçimi önemlidir. Çok erkenci bir çeşidin ekimi halinde, bu sıkıntının ortadan kalkacağı düşünülür ise de, verimde düşüklükler söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla çeşit seçimi önem arzetmektedir. Mısır çeşitleri arasında toplam yetişme süresi açısından seçim yapmak için birçok alternatif olmakla birlikte, ikinci ürün mısır yetiştirme süresi çok kısa olduğundan, yüksek verimli orta- erkenci çeşitlerde hasat için Kasım ayı başları beklense dahi, tanede rutubet oranı yüksek olmaktadır.

(19)

İklim ve toprak özellikleri bölgelere göre farklılık gösterdiği için mısır yetiştiriciliğinde bölge şartlarına göre uygun çeşit, azot dozu ve ekim sıklığı gibi yetiştiricilik özelliklerinin tespiti çok önemlidir. Mısır gibi bol yeşil aksama sahip olan bitkiler, geniş ve iri yaprakları ile topraktan fazla miktarda besin maddesi kaldıran bitkiler olduğu için, yüksek verim ve kaliteli ürün için dikkatli ve iyi bir gübrelemeye ihtiyaç hissederler. Gübrelemede kullanılacak gübrenin çeşidi, miktarı, gübreleme yöntemi ve zamanı, ekilecek çeşide, bitki sıklığına, toprağın yapısına ve besin maddesi içeriğine göre tespit edilmelidir. Aldrich ve ark. (1978), bilinçli üreticilerle normal üreticiler arasındaki farkı ifade ederken, uyguladıkları gübrenin seçimi ve ne zaman, ne kadar uygulanacağına verilecek kararın, yıl sonunda elde edilecek gelir üzerine oldukça önemli etkiye sahip olduğunu belirtmişlerdir.

Üretiminde normal bitki gelişmesini sınırlayan en önemli besin elementinin azot olduğu ve maksimum verim elde etmek için azotlu gübrelerin önemli bir faktör olduğu belirtilen (Russel ve Balko, 1980) mısırın, bitkilerdeki bütün amino asit ve proteinlerin temel yapı taşı olan ve kimyasal yapısı itibarı ile toprakta tutunması çok güç olan, hatta yıkanma tehlikesi olan azotlu gübrelere karşı reaksiyonu çabuk ve yüksektir. Fakat burada azotun hangi doza kadar olumlu tepki verdiğinin bilinmesi, tabiat kaynaklarının en uygun ve en verimli şekilde gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak şeklinde tarif edebileceğimiz “Sürdürülebilir Tarım”dan bahsedilen dünyamızda, hem çevre kirliliği, hem milli serveti muhafaza açısından önem arzetmektedir. Ticari gübre fiyatlarının sürekli artması yanında, özellikle azotlu gübre kullanımının yeraltı su kaynaklarını kirletmesi sebebiyle hem ekonomik, hem de ekolojik dengenin korunması açısından, uygun dozların kullanılması yanında bitkilerin azot kullanım etkinliğinin artırılması ön plana çıkmaktadır. Mısır genotiplerinin artan azot dozlarına tepkisi önemli ölçüde değişmekte olup, bazı çeşitler azot dozlarının artmasıyla protein içeriği ve tane verimi bakımından artış gösterirken (Pollmer ve ark., 1979), bazı mısır genotipleri koçan sayısı, koçan uzunluğu ve koçanda tane sayısı bakımından artış göstermektedir (Russel ve Balko, 1980). Muruli ve Paulsen (1981), yüksek tane veriminin, tane doldurma esnasında bitkide depolanan yüksek azot miktarlarıyla ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Makro besin elementlerinin en önemlilerinden biri olan azot, mısırın büyüme ve gelişimde

(20)

önemli bir rol oynamaktadır. Kahramanmaraş bölgesinde, sulama imkanlarının da bulunması ile beraber, aynı araziden bir yılda iki ürün alınması mümkün olmakta, ikinci ürün olarak yetiştirilmekte olan mısır çeşitlerinin azotlu gübrelemeye tepkisinin ve en uygun azot miktarının belirlenmesi vs bunun pratiğe aktarılması, hem üretim masrafları, hem de çevre kirlenmesi yönünden önem arzetmektedir.

Tarım ürünlerine karşı artan talep ve toprak su ve diğer tabii kaynaklar üzerindeki artan baskı sebebiyle, tarımsal kararların her aşamasında kullanılan bilgi ihtiyacı hızla artmaktadır. Geleneksel agronomik araştırma metotları ve yayınları içerisinde yeni verilerin oluşturulması (oluşumu, meydana gelişi), bu artan ihtiyaçları karşılamada yeterli gelmemektedir. Geleneksel agronomik denemelerse değişen her faktörün incelenmesi ve denemesi hem pahalı hemde zaman gerektirmektedir. Eğer yeni veriler ve araştırma bulguları konuyla ilgili kolay ulaşılabilir bir format içerisinde konulamaz ise etkili bir şekilde kullanılamaz. DSSAT (Decision Support System for Agrotechnology Transfer Version) uluslar arası bir bilim ağı olan IBSNAT (The International Benchmark Sites Network for Agrotechnology Transfer) tarafından agronomik araştırmalar içerisinde yer alan bir sistemde ürün model uygulamalarını kolaylaştırmak için geliştirilmiştir (IBSNAT, 1993; Tsuji, 1998;

Uehara, 1998; Jones at al, 1998). Bu programın başlangıçtaki gelişimi (seyri) toprak, iklim, ürün ve üretim teknolojisinde daha iyi karar verme ya da yönetimini harekete geçirme ve diğer bir bölgedeki toprak ve iklim farklılıklarını belirlemek olmuştur (IBSNAT 1993; Uehara ve Tsuji, 1998). Sistemler, yürütülen araştırmalarda sistem ve fonksiyonların nasıl olduğunu anlatmak için temel bir yapıya sahiptir. Sistem, verilen koşullar için sistemin tahmin etme özelliğine izin veren modellerin bir birleşimidir. Yeter derecedeki güvenilir benzer modeller, bilgisayar denemeleri ile sistemin daha iyi yönetim ya da kontrolünü sağlamak için verilen koşulları 100 yada binlerce kez değerlendirebilir.

Özelliklede bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ve hızlanması, tahminlerin artan doğruluğu ve geçerliliği, simülasyon için giderek artan gereksinme nedeniyle, simülasyon modelleri giderek artan şekilde çiftçiler ve araştırıcılar tarafından kabul görmektedir.

(21)

Çiftçilerin ve araştırıcıların, araştırma kaynaklarının azalması noktasında simülasyon modelleri hem daha iyi karar verme hem de araştırmaları geliştirme açısından etkin araçlardır.

Örneğin bir çok çeşidin hızlı bir şekilde değerlendirilmesi için simülasyon modelleri maliyeti düşürücü yönde etken olan araçlar olarak dikkati çekmektedir.

Özellikler ıslahçılar yeni çeşitleri değerlendirmek için çok yerde deneme kurmanın maliyetini azaltmak amacıyla değişik çevrelerde bu modelleri kullanabilmektedirler.

Özellikle gübreleme gibi bazı uygulamalar, toprak ve bitki arasında iklim ve diğer çevresel faktörlerden etkilenen kompleks ilişkileri doğru şekilde tahmin eden modellere ihtiyaç duymaktadır. Bu modellerin farklı bir çevrede kullanılmadan önce geçerliliklerinin saptanması gerekliliği vardır (Summerfield ve ark. 1991). Bitki fenolojisinin, bitkinin adaptasyonu ve verim saptamasında en önemli kavram olduğunu bildirmektedirler. Dolayısıyla fenolojinin doğru bir şekilde tahmininde, değişen tarla koşulları altında fizyolojik tepkilerin tahmin edilmesi için esastır (Hodges, 1991).

Fenolojinin doğru olmayan şekilde tahmini simule edilen büyüme işlevlerinin yanlış tarihlerde ortaya çıkmasına yol açar. Bu tür farklılıklar iklim koşullarından hatalı şekilde etkilenmiş işlevler tahminlerine neden olabilir. Fenolojinin doğru şekilde tahmini ise çeşitlerin ve ekim tarihlerinin ekonomik bir verim için kritik devrelerin optimum koşulların sağlandığı dönemlerde ortaya çıkacak şekilde seçilmesini mümkün kılacaktır.

Bu çalışmanın amacı mısır tarımında değişik çeşit kullanımı ve gübre dozlarında verim tahmini yapabilmek amacıyla CERES-Maize mısır büyüme modelinin kullanılabilirliliğini incelemek ve bu konuda yapılacak diğer çalışmalara ışık tutmaktır.

Yapılan bu çalışmanın yöredeki mısır üretiminin artışında önemli ölçüde fayda sağlayacağı da göz ardı edilmemelidir.

(22)

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

İklim ve toprak özellikleri bölgelere göre farklı olduğu için, mısır yetiştiriciliğinde bölge koşullarına uygun çeşit ve azot dozu seçimi büyük önem arz etmektedir. Yurdumuzda, 80’li yıllardan başlayarak, melez mısır ekiminin yaygınlaşması ile birim alandan elde edilen mısır veriminde önemli artışlar kaydedilmiştir. Son yıllarda sağlanan bu verim artışlarının başlıca nedenleri arasında, artan tarımsal girdiler ve iyileşen yetiştirme tekniklerinin yanında, yüksek verim yeteneğine sahip, kaliteli ürün verebilen yeni melez çeşitlerin ekiminin artması da önemli rol oynamaktadır (Hallauer ve Miranda, 1982; Kün, 1994; Tansı ve ark.

1997). Bitkilerde verim, çeşitlerinin genetik potansiyeline bağlı olmakla birlikte, azot miktarı gibi faktörlerin etkisi de önemli rol oynamaktadır (Giray, 1994). Aşırı bitki sıklığı ve seyrekliğinin verimi etkilediği bilinmektedir (Aydın, 1991; Giray, 1994).

2.1. Azot Dozu ile İlgili Çalışmalar

Stevenson ve Baldvin (1969), 1967–69 yılları arasında Kanada'nın Ontario bölgesinde azot kaynağı, uygulama metodu ve zamanın mısırın azot içeriği ve verimi üzerine etkilerini belirlemek için yaptıkları çalışmada sonbaharda, ekim öncesi ve banda uygulama olarak amonyum nitrat, üre ve susuz amonyak gübrelerini (0, 5.6, 11.2, 16.8 ve 22.4 kg/da N) dozlarında uygulamışlardır. İlkbaharda azot uygulaması aynı dozlarda, sonbahar uygulamasından daha fazla verime sebep olmuştur.

Uygulanan azot miktarının artmasıyla tane verimi ve tanenin azot içeriği artmıştır.

Tane verimi yıl, yer ve çeşide göre farklılık göstermiş; en düşük verim (320 kg/da) 0 kg/da N uygulamasında elde edilirken, en yüksek verim Kenvood bölgesinde (910.0 kg/da) ile 22.4 kg/da N uygulamasında elde edilmiş, Pt. Sanley bölgesinde ise en yüksek verim (921.0 kg/da) 16.8 kg/da N uygulamasında elde edilmiştir. Tanenin azot içeriği ise % 1.22-1.79 arasında değişmiştir.

Aydın ve Akman (1972), mısır tarımında ürenin azotlu gübre olarak kullanılmasının verime etkisi ile diğer azotlu gübrelerle bu yönden ilişkilerinin

(23)

(Amonyum sülfat, Amonyum nitrat) aynı düzeyde verimi etkilediği, saf madde olarak 15 kg/da N karşılığı üre ile en yüksek verime ulaşıldığı tespit edilmiştir.

Beauchamp ve ark. (1976), tarafından 1970-71 yıllarında Ontario'da Guelph Üniversitesinde, genotipe bağlı olarak koçan püskülü çıkışını izleyen dönemde sap ve yapraktan koçana azot taşımasını belirlemek için yapılan çalışmada; 1970'de koçan püskülü dönemi ile bu dönemden 14 ve 28 gün sonra 4 kendilenmiş hattın yaprak ayası ve sap koçanlarının azot içeriği belirlenmiştir. 1971'de kendilenmiş hatların üçü ve bunların melezleriyle yapılan benzer bir çalışmada koçan püskülü döneminde ve 24 gün sonra azot analizi yapılmıştır. 1970'de kendilenmiş hatta bağlı olarak yaprak ayasından azot taşınması önemli derecede değişmiştir. Her iki yılda da sap ve koçanın azot içeriğinde genotipler arasında önemli farklılıklar meydana gelmiştir. Koçan püskülü çıkışından sonraki 14. günden 28. güne kadar olan dönemde azot taşınması ilk 14 günlük döneme kıyasla daha fazla olmuştur. Koçan püskülü döneminden sonraki dönemde azot depolanma hızı üç F1 melezin birinde ebeveyn hatlardan daha yüksek olmuştur.

Suphot ve Kitima (1977), Tayland'da yaptıkları çalışmada 4 mısır çeşidi ve 4 azot dozu (0, 3, 9, 14 kg/da N) kullanmışlardır. Bu çalışmada tane verimi ve tanede protein içeriği bakımından çeşitler ve azot dozları arasında farklılıklar bulunmuştur.

Tane verimi ve tanede protein içeriği azot dozunun artmasıyla artmıştır. Azot dozu uygulaması tohum iriliği ve koçan sayısını etkilememiş fakat koçanda tane sayısını artırmıştır.

Al-Ruhda ve Al-Younis (1978), tarafından Irak’ta azotlu gübre miktarı ve sıra aralığının mısır bitkisinde verim ve verim unsurlarının etkilerinin araştırıldığı çalışmada; azotlu gübrenin bin tane ağırlığı, koçanda tane sayısı ve sıra sayısını artırdığı belirlenmiştir.

Yurtsever (1979), Karadeniz bölgesi şartlarında, U.S. 13 melez mısır çeşidinin azotlu ve fosforlu gübre isteğini tespit etmek için yapmış olduğu çalışmada, azotun (0, 5, 10, 15 ve 0, 7.5, 15 kg N/da) seviyelerini konu olarak almıştır. Deneme sonunda yapılan regresyon analizlerinde gübrenin mısır verimini % 99 nispetinde arttırdığını tespit etmiş, söz konusu bölgede mısırın ihtiyaç duyduğu optimum azot

(24)

miktarının 16.8 kg N/da olduğunu, 1978 yılı gübre ve ürün fiyatlarına göre ise 15 kg N/da’nın ekonomik optimum noktayı teşkil ettiğini bildirmiştir.

EI-Hattab ve ark. (1980), Mısır'da Kahire Üniversitesi'nde 1973-74 yıllarında yürüttükleri, farklı azot dozlarında tanenin kimyasal içeriği, tane verimi ve verim unsurları ile ilgili çalışmalarında; yaprak alanı indeksi, bitki boyu ve bitkide toplam kuru madde miktarının azot dozuyla birlikte arttığını ve bütün gelişme dönemlerinde azot dozundaki artışların kuru madde miktarını arttırdığını, artan azot dozunun çiçeklenme süresini kısaltıp tanede ham protein, toplam azot ve fosfor içeriğini yükselttiğini belirlemişlerdir.

Moore (1980)’un belirttiğine göre kuru maddede ortalama olarak mısır koçanının ham protein oranı % 3, ham selüloz oranı % 36, kuru ot olarak mısır bitkisinin ham protein oranı % 9, ham selüloz oranı % 26, silajlık materyalde ise ham selüloz oranı % 58 olarak belirtilmiştir.

Russel ve Balko (1980), ABD'de, Ames yakınlarındaki Tarımsal Araştırma Merkezinde 1976-1978 yıllarında, kendilenmiş mısır hatları ve tek melezlerinin azotlu gübreye tepkisini belirlemek için 40 kendilenmiş hat ve 20 tek melezle üç farklı bölgede yaptıkları çalışmada 5 azot dozu (0, 6, 12, 18, 24 kg/da N) kullanmışlardır. Elde edilen sonuçlar, azot kullanım etkinliği bakımından kendilenmiş hatlar ve bunların tek melezleri arasında genetik farklılıklar olduğunu ortaya koymuştur. Kendilenmiş hatlar arasında en büyük verim farklılığı 24 kg/da N dozunda bulunmuş fakat üç yüksek azot dozunda ortalama verim bakımından hatlar arasındaki farklılık fazla olmamıştır. Bazı tek melezler, kullanılan maksimum dozun altındaki azot dozlarında yüksek azot kullanım etkinliği göstermişler ve tek melez-43 en yüksek ortalama verime 12 kg/da N dozunda ulaşmıştır.

Muruli ve Paulsen (1981), A.B.D.'de, Kansas'taki St.John ve Manhattan Bölgelerinde, Mex-Mix mısır populasyonundan geliştirilmiş olan, azot kullanım etkinliği düşük ve yüksek olan sentetik çeşitleri orijinal populasyonla 0, 5, 10, 20 kg/da N dozlarında karşılaştırmışlardır. Azot kullanım etkinliği yüksek olan çeşidin verimi düşük azot dozlarında diğerlerini geçerken, yüksek azot dozlarında, azot kullanım etkinliği düşük olan çeşit daha fazla verim vermiştir. Yüksek azot kullanım

(25)

vermezken, azot kullanım etkinliği düşük olan çeşit bütün azot dozlarına cevap vermiştir. Tek bitki kuru ağırlığı, bitkide toplam azot içeriği ve tanede toplam azot miktarı ile tane verimi arasındaki ilişki olumlu bulunmuştur.

Di Fonzo ve ark. (1982), İtalya'da, Bergamo'daki Tahıl Araştırma Enstitüsü Mısır Bölümü'nde 1978-1979 yıllarında, mısır bitkisinde azot alımı ve taşınması bakımından genetik farklılığı belirlemek ve azot bulunan kısımlar arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak için iki yıl süreyle yaptıkları çalışmada altı kendilenmiş hattın melezlenmesiyle elde edilen 15 Fi melez mısırı düşük ve yüksek azot dozlarında yetiştirmişlerdir (10 ve 35 kg/da N). Düşük azot dozuna kıyasla yüksek azot dozu uygulamasında yetiştirilen melezlerde farklı bitki kısımların da azot içeriği azot alımı, bitkide tane verimi ve toplam kuru madde miktarı daha yüksek bulunurken;

azot hasat indeksi, düşük azot dozu uygulamasında daha yüksek olmuştur.

Kamprath ve ark. (1982), A.B.D.'de Kinston' da yaptıkları çalışmada üç melez çeşidi ve üç azot dozu (5.6, 16.8 ve 28 kg/da N) kullanmışlardır. Yapılan çalışmada, kuru madde miktarı ve tane verimi çeşit ve azot dozuna göre farklılık göstermiş, artan azot dozuyla birlikte kuru madde ve tane verimi artmıştır. Bitkide koçan sayısı çeşitlere göre farlılık gösterirken azot dozlarından olumlu etkilenmiştir.

Koçanda tane ağırlığı 16.8 kg/da N dozuna kadar artmış, 28 kg/da N uygulamasında bir çeşitte artmış görülürken diğer ikisinde bir miktar düşüş gözlenmiştir. Azot kullanım etkinliği tüm çeşitlerde azot dozunun artmasıyla azalmıştır.

Walburg ve ark. (1982), 1978-79 yıllarında A.B.D'de, Purdue Üniversitesi'nde yaptıkları çalışmada (0, 6.7, 13.4 ve 20.2 kg/da N) uygulamasında yürüttükleri mısır denemesinde farklı tarihlerde, gelişme devresi, yaprak alanı indeksi, toprağı kapatma yüzdesi, yaprak azot içeriği, bitkide yaş ve kuru madde miktarı ile tane verimi incelenmiştir. 1978'de Beck65x çeşidi, 1979 yılında ise Pioneer-3183 çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre her iki yılda da bitki kuru madde verimi, yaprakta azot içeriği ve yaprak alanı indeksi artmış, bitki boyu artışı ilk yıl Beck65x çeşidinde önemli bulunmazken, ikinci yıl Pioneer 3183 çeşidinde azot dozunun artışıyla birlikte artmıştır.

Hills ve ark. (1983), 1979-80 yıllarında mısır bitkisinde azotlu gübre kullanımını belirlemek için yaptıkları çalışmada 5.6 kg/da N artışlarla 0-28 kg/da N

(26)

arasında azot dozları uygulamışlardır. Bu çalışmada, mısırda en yüksek tane ve toplam kuru madde verimi 1979 yılında 22.4 kg/da N dozunda elde edilmiş, 28 kg/da N dozunda düşüş gözlenmiştir. 1980 yılında ise 28 kg/da N dozuna kadar artış görülmüştür.

Öztürk ve Aydın (1983), Kazova ve Niksar ovalarında mısırın azotlu gübre isteğini tespit etmek amacı ile yürüttükleri araştırmada, Diker melez mısır çeşidini kullanmışlar ve deneme konusu olarak (0, 7.5, 15.0, 25.0 ve 30.0 kg/da N) seviyelerini esas almışlardır. Yapılan istatistiki analiz sonucunda azotlu gübre ile mısır tane verimi arasında çok önemli bir ilişki tespit edilmiştir. Belirtilen mısıra verilmesi gerekli ekonomik gübre miktarının 19 kg/da N karşılığı azotlu gübre olduğunu belirtmişlerdir.

Thiraporn ve ark. (1983), Tayland'da farklı orijin ve farklı genetik yapıya sahip 12 mısır çeşidiyle yaptıkları çalışmada, Orta Avrupa çeşitlerinin koçanda tane sayısı ve bin tane ağırlığın azalmasıyla, üstün hasat indekslerini devam ettiremediklerini, çoğu tropik çeşidin hasat indeksinin düşük olmakla birlikte genotipik farklılığın oldukça fazla olduğunu belirlemişlerdir. Genotiplerin sap kuru madde ağırlığı 157-316 g arasında, tane kuru madde ağırlığı 55-132 g arasında, hasat indeksi ise % 33-41.9 arasında değişmiştir. Koçanda tane sayısı genotiplere göre farklılık göstermiş ve 287-442 arasında değişmiştir. Bin tane ağırlığı 192-334 g arasında, bitki boyu 202-267 cm, ilk koçan yüksekliği ise 72-127 cm arasında değişirken, tepe püskülü çiçeklenme süresi 40.5-54.2 gün arasında değişmiştir. Sapta toplam azot içeriği 2.06-3.57 g, tanede toplam azot içeriği ise 1.03-2.02 g arasında değişmiş, tanenin azot içeriği % 1.23-1.82 arasında, azot hasat indeksi ise % 46-60.4 arasında değişmiştir.

Anderson ve ark. (1984), 1978-79 yıllarında A.B.D.'de Clayton' daki Merkez Araştırma İstasyonunda, bitkide koçan sayısı farklı mısır genotiplerinde, kuru madde miktarı ile azot depolanması, dağılımı ve taşınması üzerine azotlu gübrelemenin etkisini belirlemek amacıyla iki azot dozu (5.6 ve 22.4 kg/da N) kullanmışlardır.

Yapılan çalışmada tane doldurma süresince farklı zamanlarda yaprak, sap ve koçan örnekleri alınmış ve azot analizi yapılmıştır. Tane doldurma süresince her iki azot

(27)

döneminin ilk 30 gününde düzenli olarak artmış daha sonra azalarak devam etmiştir.

Bitkide tane verimi koçan sayısıyla ilişkili bulunmuş, çok koçanlı genotiplerde artan azot dozu bitkide koçan sayısının artmasına sebep olmuştur. Azot kullanım etkinliği genotiplere göre farklılık gösterirken 5.6 kg/da N uygulanmasında 22.4 kg/da N uygulamasına kıyasla daha yüksek bulunmuş ve 5.6 kg/da N uygulamasında % 41-69 arasında değişirken, 22.4 kg/da N uygulamasında % 34-54 arasında değişmiştir.

Bitkide tane verimi, koçan sayısı, koçanda tane ağırlığı ve toplam kuru madde miktarı, genotip, azot dozu ve yıllara göre farklılık gösterirken, genotiplere göre bitkide tane verimi 133-254 g arasında koçan sayısı 0.96-1.89 adet bitki, koçanda tane ağırlığı 134-167 g toplam kuru madde miktarı 359-455 g bitki arasında değişmiştir. Azot hasat indeksi, bitkide toplam azot miktarı, tanede azot içeriği ve azot kullanım etkinliği de genotip, yıl ve azotlu gübre uygulamalarına göre değişiklik göstermiştir. Azot hasat indeksi ise genotiplere göre % 55-79 arasında, azot dozlarında % 64.5-70.5 arasında değişmiş, hasat indeksi ise genotiplere göre % 34- 56 arasında, azot dozlarında ise % 44.5-54.3 arasında değişmiştir. Bitkide toplam azot, genotiplere göre 3.92-5.22 g arasında, azot dozlarında ise 3.61-5.76 g arasında değişmiştir. Tanede azot içeriği genotiplerde % 1.26-1.60 arasında, azot dozlarında ise % 1.37-1.66 arasında değişmiş, azot kullanım etkinliği ise genotiplerde 36-60, azot dozlarında ise 39.5-52 arasında değişmiştir.

Podalak (1984), tarafından Çekoslovakya’da iki melez mısır çeşidine (LSP ve TO-500), dört azot dozu ve iki ekim sıklığı (70x20 cm ve 70x16 cm) uygulanmıştır. Yapılan bu uygulamaların sonucunda 70x20 cm ekim sıklığında bitki kök ve toprak üstü kuru madde miktarının yükseldiği belirlenmiştir. Ayrıca artan azot dozlarına paralel olarak tane verimi ve koçan sayısının arttığı tespit edilmiştir.

Marinkovic (1985), chernozom tipi toprakta yaptığı bir araştırmada, iki melez çeşidi 5 farklı azot dozunda (0, 6, 9, 12 ve 15 kg/da N) ve 3 farklı sıra üzeri mesafesinde (15, 25 ve 35 cm) deneyerek, azot dozları arasındaki farkın önemsiz olduğunu fakat artan azot dozuyla verimin arttığını belirtmiştir.

Onken ve ark. (1985), A.B.D.'de Texas Tarımsal Araştırma İstasyonu'nda uygulanan azot ve topraktaki azot miktarının mısırın tane verimine etkisini belirlemek için, 1976-81 yılları arasında 6 yıl süreyle (0, 4.5, 9.0, 13.5, 18.0 ve 22.5

(28)

kg/da N) uygulaması ile yaptıkları çalışmada, uygulanan ve toprakta bulunan azotun tane verimini önemli ölçüde etkilediği bulunmuştur. Azot kullanım etkinliği azotlu gübre dozlarının artmasıyla azalmıştır.

Sharma ve Adav (1985), 1983 yılında Nijerya’da Samaru’ da yapılan tarla denemelerinde 0-20 kg/da N ekim sırasında ve yine aynı azot dozlarını ekimden 6 hafta sonra uygulayarak, 2500, 5000 ve 7500 bitki/da sıklıkta ekim yapmışlardır.

Azot dozlarının artmasıyla koçan yapraklarındaki azot konsantrasyonunun arttığını, koçan yapraklarındaki azot konsantrasyonu ile tane verimi arasında yakın bir ilişki olduğunu, bitki sıklığı arttıkça tane verimi, koçandaki tane sayısı, 1000 tane ağırlığı ve koçan uzunluğunun azaldığını belirtmişlerdir.

Erbay (1986), Samsun şartlarında yürüttüğü denemesinde Northstar çeşidinde bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı, tane ve sap verimine ait değerleri sırasıyla 111.2 cm, 15.05 cm, 4.21 cm, 422 adet/koçan, 244.7 gr, 425 kg/da ve 469 kg/da olarak tespit etmiştir.

Lemcoff ve Loomis (1986), 1980 yılında California'da farklı ekim sıklığı (2875 ve 8610 bitki/da) ve azot dozu uygulamalarında (0 ve 16.7 kg/da N) mısırın verim unsurları ve azot içeriğindeki farklılıkları belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada koçan püskülü döneminde tek bitki kuru ağırlığının azot uygulamasından olumlu, ekim sıklığından olumsuz etkilendiği belirlenmiştir. Yüksek azot dozunda koçanda tane sayısı ve tane ağırlığı artarken bu özellikler sıklıktan olumlu etkilenmiştir. Koçanda tane ağırlığı bin tane ağırlığından önemli ölçüde etkilenmiştir.

Mackay ve Barber (1986), A.B.D.'de Purdue Üniversitesi'nde 1983 yılında, azotlu gübreye karşı düşük ve yüksek tepki gösteren iki mısır çeşidinin kök gelişimi ve azot alım miktarlarının üzerine, uygulanan azotun etkisini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada iki farklı azot dozu uygulanmış (O ve 22.7 kg/da N), netice olarak, her iki genotipte de azot alımı artmıştır. Yüksek tepkili çeşidin azot alımı diğerinden

% 30 daha fazla olmuştur. Koçan püskülü dönemindeki azot içeriğinin hasat dönemindeki azot içeriğine oranı, düşük azot tepkimeli çeşitte % 55, yüksek tepkimelide % 70 olmuştur.

Ülger ve ark. (1986), Çukurova koşullarında, buğdaydan sonra ikinci ürün

(29)

düzenleyicisinin mısır bitkisinin tane verimi ve diğer bazı bitkisel özelliklerine etkisini araştırmışlardır. 3 farklı azot dozu (0, 10 ve 20 kg/da N) kullanılmıştır. En yüksek tane verimi, en yüksek azot dozu olan 20 kg/da N uygulamasında elde edilmiştir. Artan azot dozlarının tepe püskülü çiçeklenme süresini ve koçan yüksekliğini önemli düzeyde uzattığı, bitkideki koçan sayısı, bin tane ağırlığı ve tane verimini önemli düzeyde artırdığı, bunun yanı sıra bitki boyuna ve sömek oranına önemli düzeyde etki etmediği bulunmuştur.

White (1986), tatlı mısırda bitki sıklığı arttıkça birim alandan elde edilen koçan veriminin arttığını, koçan boyutları ve ortalama koçan ağırlığının ise azaldığını bildirmektedir.

Amurowa ve ark. (1987), 1983 yılında Nijerya'da mısırın besin içeriği ve tarımsal özellikleri üzerine azotlu gübreleme ve bitki sıklığının etkisini araştırmak için yürüttükleri çalışmada 5 azot dozu (0, 5, 10, 15 ve 20 kg/da N) ve 3 ekim sıklığı (2500, 5000 ve 7500 bitki/da) uygulamışlardır. Azotlu gübreleme 15 kg/da N dozuna kadar sap ve tane verimi, 10 kg/da N dozuna kadar tane sayısı ve bin tane ağırlığını artırmıştır. Artan azot dozları N, K ve Mg içeriğini artırmış fakat P ve Ca içeriğini etkilememiştir.

El-Agamy ve ark. (1987), Mısır'da Kahire şartlarında dört farklı mısır çeşidi ile farklı azot dozlarını denedikleri çalışmada; azot miktarı arttıkça bitki boyu, koçandaki tane sayısı, bitki başına koçan sayısı ve birim alandaki verimin çeşitlere göre farklı değerlerde arttığını belirlemişlerdir.

Fox ve Piekielek (1987), A.B.D.'de Pennsylvania'da toprak işlemeli ve işlemesiz ekilen mısıra uygulanan azotlu gübre oranlarının (0, 5, 10, 15, 20 kg/da N) verim ve azot alımına etkilerini belirlemek için 3 yıl süreyle yaptıkları çalışmada tane verimi 0 kg/da N dozunda toprak işlemesiz ekimde işlemeliye göre daha düşük olmuş, yüksek azot dozlarında (15 ve 20 kg/da N) daha yüksek olmuştur. Her üç yılda da tane verimi, tane azot içeriği ve azot alımı, azotlu gübre dozlarından önemli derecede etkilenmiştir.

Köycü ve Yanıkoğlu (1987), tarafından Samsun'da 4 mısır çeşidi 3 ekim zamanı ile yürütülen çalışmada, bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı, bitkide koçan sayısı ve sap verimi yönünden genotipler

(30)

arasında farklıklar olduğu ve genotiplerin ekim zamanından farklı düzeyde etkilendiği belirlenmiştir. Tane verimi ile sap verimi, koçan çapı, koçanda tane sayısı ve bin tane ağırlığı arasında önemli ve olumlu, tane verimi ile koçan uzunluğu arasında ise önemsiz fakat olumlu ilişki olduğu belirlenmiştir.

Ragheb ve ark. (1987), tarafından azotlu gübre dozlarının mısır bitkileri ve organlarında kuru madde depolanması ve vejetatif gelişme oranına etkisinin araştırıldığı çalışmada üç mısır çeşidi ve 5 azot dozu (7.5, 9.0, 10.5, 12.0, 13.5 kg/da N) kullanmışlardır. Mısır çeşitleri arasında kuru madde birikimi bakımından önemli farklılıklar bulunmazken, yaprak özellikleri bakımından farklılıklar bulunmuştur.

T.W.C.-309 çeşidi bitkide daha fazla yaprak alanı oluştururken, bitkide ve koçanda daha fazla kuru madde depolanmıştır. Azot gübrelemesi bitkide yaprak sayısı, yaprak özellikleri ve bitkide toplam kuru madde üzerine önemli etkide bulunmuştur.

Sağlamtimur ve Okant (1987), tarafından 1985-86 yıllarında Şanlıurfa'da ikinci ürün mısırda çeşit ve bitki sıklığının verim ve bazı tarımsal karakterlere etkisini belirlemek için yapılan çalışmada, üç mısır çeşidi (P.3541, TÜM-82-2 ve Sapanca) ve beş bitki sıklığı (70x10, 70x15, 70x20, 70x25 ve 70x30 cm) kullanılmıştır. Yapılan çalışmada bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, tek koçan ağırlığı, bin tane ağırlığı ve tane verimi yönünden yıl, bitki sıklığı ve genotipler arasında farklılıklar olduğu belirlenmiştir.

Cruz ve Ramalho (1988), 3 yıl süreyle Brezilya’da 4 mısır çeşidi (Cargill 111S, Onun F₂ Kuşağı, Maya ve çiftçilere ait yerli tohum) üzerinde farklı bitki sıklığı (2500 ve 5000 bitki/da) ile farklı gübre dozu (0, 4 ve 30 kg N/da) olacak şekilde bir araştırma yürütmüşlerdir. İki yıllık çalışma neticesinde Maya ve Cargill 111S mısır çeşitlerinin diğer iki çeşitten daha fazla verimli olduklarını tespit etmişlerdir. Ancak azot uygulamasının tane verimine önemli etkisinin olmadığını belirtmişlerdir.

Martinez ve ark. (1988), Kolombiya’da 1981 yılında yaptıkları araştırmada 210-310 günde olgunlaşan 3 mısır çeşidinde, 92 cm sıra aralığında 3500, 4700, ve 5900 bitki/ha ve 0 ile 90 kg/da N uygulamışlardır. Verim üzerine N etkisinin önemli olmadığını, en düşük ve en yüksek ekim sıklıklarından sırasıyla 0.47 ve 0.64 t/da verim alındığını bildirmişlerdir.

(31)

Nimje ve Seth (1988), 1982-84 yılları arasında Hindistan’da mısır bitkisi üzerine farklı azot dozu (0, 6, 12 kg N/da) uygulamaları ile yürüttükleri çalışmada;

bitkide koçan sayısı, koçan çapı, koçan uzunluğu, koçanda tane sayısı, koçanda tane ağırlığı ve bin tane ağırlığının azot dozlarından olumlu yönde etkilendiği, aynı zamanda sap verimi, hasat indeksi, koçanda tane oranı ve protein içeriğinin azot uygulamaları ile birlikte arttığını belirtmişlerdir.

Ogunlela ve ark. (1988), Nijerya'da 1988 yılında yaptıkları çalışmada 5 azot dozu (0, 5, 10, 15, 20 kg/da N) ve üç bitki sıklığı (2500, 5000, 7500 bitki/da) uygulamalarını incelemişlerdir. Yapılan çalışmada, azotlu gübre uygulaması koçan çapı ve tane iriliğini 10 kg/da N dozuna kadar arttırmış, bu dozdan sonra etkilememiştir. Hasat indeksi 5 kg/da N dozunda artmış, yüksek azot dozlarında azalmıştır. Bu da azotlu gübre uygulamasını vejetatif gelişmeyi tane üretiminden daha fazla artırdığını göstermektedir. Bitkide koçan sayısı 5 kg/da N uygulanmasında artmış daha yüksek dozlarda artmamıştır. Bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve kuru madde üretimi azot dozuyla birlikte artarken, tepe püskülü çiçeklenme süresi kısalmıştır.

Sencar (1988), farklı ekim sıklığı ve azot seviyelerinin (0, 7, 14, 21 ve 28 kg/da N) dört melez mısır çeşidinde (TTM-815, TTM-819, P-3377 ve TTM-813) tane verimi, kalite ve diğer bazı tarımsal özelliklere etkisini araştırdığı çalışmada;

azot miktarı arttıkça parselde koçan sayısı, koçanda tane verimi, protein oranı ve protein verimi artarken tepe püskülü ve koçan çıkarma süresinin kısaldığını, tane veriminin artan azot miktarına bağlı olarak artış gösterdiğini, ancak 21 kg/da N ve 28 kg/da N uygulamaları arasında fark görülmediğini saptamıştır.

Amano ve Salazar (1989), Filipinlerde 2 yıl süreyle yürüttükleri araştırmada;

0, 6, 9, 12 kg/da azot ve 4000, 6000, 8000 bitki/da ekim sıklığında, mısır ve sorgumu karışık yetiştirmişlerdir. En yüksek verimin mısır bitkisinde 6000 bitki/da ve sorgumda 30000 bitki/da sıklıktan elde edildiğini, tane veriminin azot dozu ile arttığını, bitki sıklığının artırılmasının yaprak alanı indeksi (LAI) ve bitki boyunda artışa neden olduğunu belirtmişlerdir. Hasat indeksi ve koçan sayısı hem mısırda hem de sorgumda azot dozunun artışıyla düştüğünü, ancak 100 tane ağırlığının azot dozu ile arttığını tespit etmişlerdir.

(32)

Asarc ve Adjepong-Yamoah, (1989), Gana'da yürüttükleri çalışmada, 3 bitki sıklığı (11.110, 16.660 ve 33.330 bitki/da) ve iki azot dozu (0 ve 12.5 kg/da N) uygulamasında, Brachytic-2 mısır çeşidini silajlık olarak yetiştirmişler ve yaprak alanı indeksi, yaprak alanı süresi, koçan verimi ve protein içeriği ölçümlerini yapmışlardır. Azotlu uygulamanın bu özellikler üzerine etkisinin önemli olduğunu tespit etmişlerdir.

Banov ve ark. (1989), Bulgaristan’da 2 lokasyonda yürüttükleri çalışmada, BC 66-25 çeşidinde farklı azot dozları ve bitki populasyonları kullanmışlardır. En yüksek verimi 85000 bitki/ha sıklığında ve, 350 kg/ha gübre uygulamasından aldıklarını ifade etmişlerdir.

Fluierasu ve Draghicioiu (1989), Fundulea’da (Romanya) 1987 yılında yürüttükleri tarla denemelerinde, 4 mısır çeşidine 4500, 9000 bitki/da sıklık ve 9 kg N/da (% 50’si ekimle + % 50’si çıkıştan sonra) + 7.5 kg P2O5/da gübre uygulamışlardır. Bitki sıklığı arttıkça ile tane veriminin arttığını fakat tanede kuru madde, ham protein ve azot oranının azaldığını kaydetmişlerdir. Ayrıca yapraklar, gövde ve tanedeki K ve P oranlarının da bitki sıklığındaki artıştan olumsuz yönde etkilendiğini tespit etmişlerdir.

Hutchinson ve ark. (1989), Lousiana St. Joseph’te siltli toprakta yaptıkları mısır denemesinde, 3700, 7400 bitki/da sıklık ve 0, 24 kg/da N uygulamışlardır.

Bitki sıklığının üründeki tane ağırlığına ve tanenin protein içeriğini (%) etkilemediğini; azot miktarı arttıkça koçan sayısı, tane ağırlığı, koçandaki tane sayısının yükseldiğini, fakat bitki sıklığı arttıkça, azaldığını bulmuşlardır. Üründe azot miktarının artmasıyla koçanda tane sayısı ile protein içeriğinin arttığını ifade etmişlerdir.

Banganva ve ark. (1990), Hisar'da (Hindistan), 1983-84 ve 1984-85 kış sezonunda, Partap-1 mısır çeşidi ile yaptıkları çalışmada, 3 bitki sıklığı 4.000, 6.500 ve 9.000 bitki/da) ve 4 azot dozu (0, 6, 12 ve 18 kg/da N) uygulamışlar; tane verimi, yaprak alanı indeksi, yaprak alanı süresi ve bitki büyüme oranı arasındaki ilişkiyi saptamaya çalışmışlardır. Sonuç olarak tane verimi ile bitki büyüme oranı, yaprak alanı indeksi ve yaprak alanı süresi ile bitki büyüme oranı arasında olumlu ilişkiler

(33)

Coelho ve ark. (1990), Brezilya'da yaptıkları çalışmada, 0-24 kg/da arasında değişen dozlardaki azot uygulamalarının verimi önemli ölçüde etkilediğini, artan azot dozlarının verimi, kontrol parseline oranla % 80 arttırdığını, bitki tarafından alınan azotun % 80'inin tanede % 20'sinin ise vejetatif aksamda biriktiğini bildirmektedirler.

Jones ve Ritchie (1990), bitki büyüme modelleri geliştirilirken genellikle bir veya iki stres etmeninin dikkate alındığını, diğer etmenlerin en iyi koşullarda işletildiğinden etkisinin olmadığını varsayarak; bitki büyüme modelini arazi koşullarında yetişen bitkilerin iklimden, toprağın fiziksel ve kimyasal yapısından, böceklerden, hastalıklardan, yabancı otlardan ve bunların kombinasyonundan etkilenen karmaşık ve dinamik yapıdaki gelişimin matematiksel ifadesi olarak tanımlamışlardır.

Manino ve ark. (1990), 1987-88 yıllarında İtalya’da mısır üzerinde yaptıkları araştırmada, 50 cm sıra aralığında 3 bitki sıklığı (6, 7, ve 8 bitki/m²)ve 3 azot dozu (0, 12.5 ve 25 kg/da N) kullanmışlardır. 1987 yılındaki çalışmada 7 bitki/m²’de azot uygulanmadan 1.217 t/da verim almalarına karşın 25 kg/da N uygulamasından 1.428t/ha verim almışlardır. 1988’de en yüksek ürünü 12.5 kg/da N uygulamasından almışlardır (1.415 t/da). Her iki yılda da en yüksek verimin 8 bitki/m²’den alındığını bildirmişlerdir.

Prasad ve ark. (1990), 2 yıllığına Hindistan’da yapmış oldukları çalışmada 10 ve 15 kg/da N gübre ve 4050, 5550 ve 7050 bitki/ha bitki sıklığını Deccan 101 ve Deccan hibrid mısır çeşitlerinde kullanmışlardır. Deccan 101 çeşidinin (0.789 t/da) Deccan çeşidinden (0.717 t/da) daha fazla kuru madde yaptığını tespit etmişlerdir.

Azot artışıyla yaprak alanı indeksinin (LAI) arttığını bildirmektedirler. Yüksek bitki sıklığında (7050 bitki/da) alt yapraklar genişlerken, üst yapraklar etkilenmediğini, azotun ise yaprakların dik durması üzerine etkisinin görülmediğini ifade etmişlerdir.

Azot ile yaprak alanı indeksi ve fotosentez artmasının yanı sıra azotun artışıyla tane verimi, kuru maddenin de arttığını belirtmişlerdir.

Simenov ve Tsankova (1990), Bulgaristan’da 1984-85 yıllarında bitki başına iki koçan bulunduran 3 mısır çeşidi ile yaptıkları denemelerde, (0, 12, 20 ve 28 kg/da N) ve (4500, 5500 ve 6500 bitki/da) uygulamalarında, azot dozlarından sırası ile

(34)

1298, 1359, 1422 ve 1500 kg/da verim aldıklarını, bitki başına koçan sayısının artan azot oranı ile arttığını, buna karşın birim alandaki bitki sayısındaki artışın koçan bağlamayı azalttığını bildirmişlerdir.

Aydın (1991), tarafından Adana'da II. Ürün mısır bitkisinde değişik azot dozları (10, 20 ve 30 kg/da N) ve sıra arası mesafelerinin (50, 60, 70 ve 80 cm) verim ve verim unsurlarına etkisini belirlemek amacıyla yürütülen çalışmada, en yüksek tane verimi 30 kg/da N uygulamasında belirlenirken, azot dozunun artmasıyla tepe püskülü çıkış süresi kısalmıştır. Koçan kalınlığı, koçanda tane ağırlığı ve tek koçan ağırlığı ise azot dozuyla artmış fakat 20 kg/da N uygulamasından sonraki artış fazla olmamıştır. Yapılan çalışmada tane verimi ile koçanda tane sayısı, bitkide koçan sayısı; koçanda tane ağırlığı ve tek koçan ağırlığı arasında önemli ve olumlu ilişkiler belirlenmiştir.

Küçtemur ve Alkan (1991), Ankara yöresinde, XL-72-AA hibrit mısır çeşidinin azotlu ve fosforlu gübre isteğini tespit etmek için 1986-88 seneleri arasında yaptıkları çalışmada, 0, 6, 12, 18, 24 ve 30 kg/da N ve 0, 3, 6, 9 ve 12 kg/da P205

kullanmışlardır. Yapılan araştırma neticesinde verime en önemli etkide bulunan optimum azot miktarının 19,8 kg/da N, fosfor miktarının ise 12.7 kg/da P₂0₅ olduğunu tespit etmişlerdir.

Truksa ve Sedlak (1991), Çekoslovakya’da 1986–88 yıllarında TA 285 L melez mısır çeşidi ile yaptıkları denemelerde, 6600 ve 12000 bitki/da bulunan parsellere ekimden önce hiç gübre vermemişler ya da 20 kg/da N vermişler, ekimden sonra ise 30 kg/da N uygulamışlardır. Araştırıcılar azot uygulaması olmadığında verimin 461 kg/da iken, azot uygulamalarında verimin, 731 kg/da’ a kadar yükseldiğini, ayrıca artan bitki sıklığında daha yüksek verimlerin elde edildiğini, sıklık ne olursa olsun, azot uygulamalarında protein oranının arttığını tespit etmişlerdir.

Feil ve ark. (1992), Tayland'da daha önceki çalışmalarda verimi benzer fakat tane N, P, K içeriği değişik olduğu belirlenen iki mısır çeşidini 4 azotlu gübre uygulamasında (0, 4, 8 ve 16 kg/da N) yetiştirmişlerdir. Tane verimi artan azot uygulamasıyla artmış, çeşitler artan azot dozlarına değişik tepki göstermişlerdir.