Ne oluyor?

(1)

Ne oluyor?

(2)

Bu köpek ne yapıyor Bu köpek ne yapıyor

böyle?

(3)

Benim hareketlerimi cümle Benim hareketlerimi cümle

içinde ifade eder misiniz?

(4)

Sizce adam ne yapıyor?

(5)

Biz çok güzel dans ederiz Biz çok güzel dans ederiz

arkadaşlar!

(6)

Burada ne oluyor? Burada ne oluyor?

(7)

Onlar galiba biraz Onlar galiba biraz

üşümüş?

(8)

Sizde benimle oynamaz Sizde benimle oynamaz

mısınız?

(9)

Daha yürüyecek çok Daha yürüyecek çok

yolum var.

(10)

Bu pastayı ne uğraşlarla Bu pastayı ne uğraşlarla

yaptım.Aman düşürmeyeyim…

(11)

İşte varlıkların yaptıkları İşte varlıkların yaptıkları

işleri,hareketleri veya içinde işleri,hareketleri veya içinde

bulundukları durumları bir zamana bulundukları durumları bir zamana

ve kişilere bağlayarak anlatan ve kişilere bağlayarak anlatan

sözcüklere

sözcüklere fiil fiil denir. denir.

(12)

Şimdi de aşağıdaki örnekleri Şimdi de aşağıdaki örnekleri

inceleyelim:

1. 1. Gemiciler ipleri biraz daha Gemiciler ipleri biraz daha gevşettiler

gevşettiler . .

2. 2. Üç arkadaş yerdekilere bir kez Üç arkadaş yerdekilere bir kez daha

daha el salladılar el salladılar . .

3. 3. Hava Hava karardı. karardı.

(13)

Fiiller;

 İş, hareket, oluş bildirir. İş, hareket, oluş bildirir.

 Kök veya gövde halindeyken kip Kök veya gövde halindeyken kip eklerini alabilir.

eklerini alabilir.

 Kök ve gövde halindeyken Kök ve gövde halindeyken

mastar eklerini (-mek, -mak) mastar eklerini (-mek, -mak)

alabilir.

(14)

Bu durumda fiillerin belli bir işi, oluşu, Bu durumda fiillerin belli bir işi, oluşu,

durumu ya da hareketi bildirdiğini durumu ya da hareketi bildirdiğini

anlıyoruz.Bunları şöyle anlıyoruz.Bunları şöyle

sınıflandırabiliriz:

 İş ve kılış bildiren eylemler İş ve kılış bildiren eylemler

 Durum bildiren eylemler Durum bildiren eylemler

 Oluş bildiren eylemler Oluş bildiren eylemler

 Hareket bildiren eylemler Hareket bildiren eylemler

(15)

İŞ VE KILIŞ BİLDİREN İŞ VE KILIŞ BİLDİREN

EYLEMLER EYLEMLER

Öznenin kendi iradesiyle bir nesne Öznenin kendi iradesiyle bir nesne üzerinde gerçekleşen ve bu

üzerinde gerçekleşen ve bu

eylemden nesnenin etkilendiği tüm eylemden nesnenin etkilendiği tüm

eylemler iş-kılış anlamlıdır.

ÖRNEK:

ÖRNEK: açmak, yıkamak, kesmek, açmak, yıkamak, kesmek, ütülemek

ütülemek

(16)

DURUM BİLDİREN DURUM BİLDİREN

EYLEMLER EYLEMLER

Öznenin kendi sitemiyle gerçekleştirdiği, Öznenin kendi sitemiyle gerçekleştirdiği,

daha çok içinde bulunduğu durumu gösteren daha çok içinde bulunduğu durumu gösteren

ve bir durağanlık bildiren tüm eylemler ve bir durağanlık bildiren tüm eylemler

durum anlamlıdır.Durum eylemleri nesne durum anlamlıdır.Durum eylemleri nesne

almaz.

ÖRNEK:

ÖRNEK: dinlenmek, yatmak, ağlamak, üzülmek dinlenmek, yatmak, ağlamak, üzülmek

(17)

OLUŞ BİLDİREN EYLEMLER OLUŞ BİLDİREN EYLEMLER

Gerçekleşmeleri özneye bağlı Gerçekleşmeleri özneye bağlı

olmayan, doğal bir değişim içinde olmayan, doğal bir değişim içinde

kendi kendine olan, nesne almayan kendi kendine olan, nesne almayan

tüm eylemler oluş anlamlıdır.

ÖRNEK:

ÖRNEK: paslanmak, büyümek, paslanmak, büyümek, çürümek, yaşlanmak

çürümek, yaşlanmak

(18)

HAREKET BİLDİREN HAREKET BİLDİREN

EYLEMLER EYLEMLER

Belli bir enerjinin, öznenin Belli bir enerjinin, öznenin hareketlenmesine ya da yer hareketlenmesine ya da yer

değiştirmesine yönelik olarak harcandığı değiştirmesine yönelik olarak harcandığı

ve nesne almayan tüm eylemler hareket ve nesne almayan tüm eylemler hareket

anlamlıdır.

ÖRNEK:

ÖRNEK: yürümek, yüzmek, gitmek, kaçmak yürümek, yüzmek, gitmek, kaçmak

(19)

Örnek Soru

Örnek Soru : _: Aşağıdaki cümlelerin Aşağıdaki cümlelerin yüklemi olan fiillerden hangisi yüklemi olan fiillerden hangisi

“ “ oluş oluş ” bildirmektedir? ” bildirmektedir?

 Sizi çok seviyoruz. Sizi çok seviyoruz.

 Bir de şu soruyu çözsene. Bir de şu soruyu çözsene.

 Çocuklar ne güzel de Çocuklar ne güzel de oynuyorlar.

oynuyorlar.

 Sen ne kadar da büyümüşsün, Sen ne kadar da büyümüşsün, ufaklık!

ufaklık!

(20)

[Cevap: A’da sev(mek) için birine [Cevap: A’da sev(mek) için birine ihtiyaç vardır. B’de, çöz(mek) için ihtiyaç vardır. B’de, çöz(mek) için

soruya ihtiyaç vardır. Her iki fiil de soruya ihtiyaç vardır. Her iki fiil de

kılış bildiriyor. C’de oyna(mak) durum kılış bildiriyor. C’de oyna(mak) durum

bildirir. D’de ise büyü(mek) bildirir. D’de ise büyü(mek)

irademizin dışında olur, biz irademizin dışında olur, biz

istediğimiz için büyümeyiz.

istediğimiz için büyümeyiz. Cevap Cevap D’dir. ]

D’dir. ]

(21)

Dikkat !

Dikkat ! Bir kelimenin fiil olabilmesi Bir kelimenin fiil olabilmesi için şu üç öğeyi bulundurması

için şu üç öğeyi bulundurması gerekir.

gerekir.

 Fiil tabanı Fiil tabanı

 Kip eki Kip eki

 Şahıs eki Şahıs eki

(22)

A) A) Fiil Tabanı (Kök veya Gövde) : Fiil Tabanı (Kök veya Gövde) :

Fiilin kök veya gövdesi,başka bir ifadeyle Fiilin kök veya gövdesi,başka bir ifadeyle

kelimenin (-mek, -mak) eklenebilen en kelimenin (-mek, -mak) eklenebilen en

büyük parçasıdır.

 Okudum oku (mak) Okudum oku (mak) Kelime

Kelime Kök _Kök Gövde _Gövde Taban _Taban

 Sarardı Sarardı = sarı > sarı+ ar >sarar(mak) = sarı > sarı+ ar >sarar(mak)

 Yaşıyorum= yaş > yaş +a Yaşıyorum= yaş > yaş +a >yaşa (mak) >yaşa (mak)

 Çoğalmış = çok > çok+ al Çoğalmış = çok > çok+ al >çoğal (mak) >çoğal (mak)

(23)

FİİLİN ADI ( MASTAR )

Fiiller, kök veya gövdelerine eklenen ekiyle isimlendirilir. Mastarlar, kişi -mek

ve zamanı belli etmez.

gel -mek ağla-mak bak-mak doğ-mak

üşü-mek koş-mak

(24)

-mek eki, bir kelimenin fiil olup olmadığını da anlamaya yardımcı

olur. -mek eki ünlü uyumuna göre -mak olur.

git-mek oku-mak sil-mek sor-mak

yürü-mek bak-mak

(25)

YAPILARINA GÖRE FİİLLER YAPILARINA GÖRE FİİLLER

Türkçe’ de fiiller yapı Türkçe’ de fiiller yapı bakımından üçe ayrılır:

bakımından üçe ayrılır:

 Basit fiil Basit fiil

 Türemiş fiil Türemiş fiil

 Birleşik fiil Birleşik fiil

(26)

1.BASİT FİİLLER:

1.BASİT FİİLLER: Herhangi bir yapım eki Herhangi bir yapım eki almamış, başka bir kelimeyle de birleşmemiş almamış, başka bir kelimeyle de birleşmemiş

kök durumundaki fiillerdir. Kök, fiilin kök durumundaki fiillerdir. Kök, fiilin

bölünemeyen en küçük anlamlı parçasıdır.

Sev-, ağla-, kaç-, sor- Sev-, ağla-, kaç-, sor-

Çekimli bir fiilin kip, kişi ve olumsuzluk ekleri Çekimli bir fiilin kip, kişi ve olumsuzluk ekleri

atıldıktan sonra geriye kalan iş, oluş, hareket atıldıktan sonra geriye kalan iş, oluş, hareket

bildiren kısmı yapım eki almamış, yani başka bildiren kısmı yapım eki almamış, yani başka

bir kelimeden türememiş veya başka bir bir kelimeden türememiş veya başka bir

kelimeyle de birleşmemiş fiil basit yapılıdır.

Okuyacakmışsın ....Oku-y-acak-mış-sın (Kök- Okuyacakmışsın ....Oku-y-acak-mış-sın (Kök- yardımcı ses-gelecek zam.eki-rivayet eki- yardımcı ses-gelecek zam.eki-rivayet eki-

2.tekil şahıs eki.) 2.tekil şahıs eki.)

(27)

2.TÜREMİŞ YAPILI FİİLLER

2.TÜREMİŞ YAPILI FİİLLER : : Fiil ya da Fiil ya da isim köklerine yapım eki getirilerek

isim köklerine yapım eki getirilerek türetilen fiillerdir.

türetilen fiillerdir.

Göz Göz -le- -le- gör gör -üş -üş yaş yaş -a- -a- giy giy -in -in

İsim İsim fiil fiil isim isim fiil fiil

Fiil Fiil fiil fiil fiil fiil fiil fiil Dikkat ! Yansıma olan kelimelerle de fiil Dikkat ! Yansıma olan kelimelerle de fiil

türetilebilir.( Çat-la-, fısıl-da-, hav-la-)

(28)

Türkçede fiil türetmenin iki yolu vardır:

 1) İsim kök ya da gövdelerinden fiil 1) İsim kök ya da gövdelerinden fiil türetme:

türetme:

güzel-leş sarı-ar *ışıl-da

güzel-leş sarı-ar ışıl-da göz-le

*göz-le

az-al ben-imse *ince-l

az-al ben-imse ince-l düz-el

*düz-el

(29)

Fiilden fiil türetme:

* sev-in çık-ar kız-

* sev-in çık-ar kız- ış *bak-ış

ış *bak-ış

* öl-dür * taşı-t *at-ıl

* öl-dür * taşı-t at-ıl kan-dır *koş-tur

kan-dır koş-tur

(30)

3.BİRLEŞİK FİİLLER 3.BİRLEŞİK FİİLLER

En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan

fiillerdir.

Üç grupta incelenir:

A) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller A) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

B)Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller B)Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller

C)Özel (kurallı) birleşik fiiller

(31)

A) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller:

Bir isimle bir fiilin anlam yönünden birleşip Bir isimle bir fiilin anlam yönünden birleşip

kaynaşmasıyla oluşur. Bu sözcüklerden kaynaşmasıyla oluşur. Bu sözcüklerden

biri ya da ikisi ger -çek anlamını biri ya da ikisi ger -çek anlamını

yitirir.Deyimlerin çoğu bu türe örnektir.

* Sen kimsin ki bana kafa tutuyorsun?

* Bu tehditlerinle gözümü korkutamazsın.

* Annemin yemekleri hoşuna gitti mi?

(32)

B) Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller:

İsim soylu bir sözcüğün üzerine –et , -ol , -kıl , İsim soylu bir sözcüğün üzerine –et , -ol , -kıl , -eyle

-eyle

gibi yardımcı eylemler getirilerek yapılır.

* Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek.

* Hayat uykuyla uyanıklık arasında raks eder.

* Bu usanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı.

* Seyreyleyelim mehtabı yıldızların altında.

Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller

(33)

ÖNEMLİ:

1) Bu türle yapılan birleşik fiilin isim ^kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birle- şik fiil bitişik yazılır.

Örnek: Akşamı seyredeyim senin bakışlarında.

Bir gün yeniden bana döneceğini hissediyorum.

2) Et- , ol- yardımcı eylemleri tek başına bir anlam taşıyorsa ve önündeki isimle

kaynaşmamışsa kendi görevinde kullanılmış demektir yani asıl fiildir.

Örnek:Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.

Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder.

(34)

ÖZEL ( KURALLI ) BİRLEŞİK FİİLLER:

İki fiilin birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı İki fiilin birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı

bitişik yazılır. Dört grupta incelenir:

1) 1) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-)

2) 2) Tezlik Birleşik Fiili: (Fiil+iver-) Tezlik Birleşik Fiili: (Fiil+iver-)

3) 3) Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal, Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal, gel) gel)

4) 4) Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz) Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz)

(35)

1) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-) : 1) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-) :

Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı

katar.Fiilin üzerine ebilmek getirilerek katar.Fiilin üzerine ebilmek getirilerek

oluşturulur.

* Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir.

(o) (o)

* Bu genç yaşımda ölebilirim (o)

*En güzel şiirlerimi söylemeden gidebilirim

*En güzel şiirlerimi söylemeden gidebilirim buralardan (o)

buralardan (o)

* Sınıfı geçebilirim (g.y)

(36)

UYARI: Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili UYARI: Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer. Fiilin üzerine –ama , -eme getirilerek düşer. Fiilin üzerine –ama , -eme getirilerek

yapılır.

* Yapabilirim - yap

* Yapabilirim - yapamaamam. (yeterlilik birleşik m. (yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

fiilinin olumsuzu)

* yaparım - yapmam ( geniş zamanın

* yaparım - yapmam ( geniş zamanın olumsuzu)

olumsuzu)

* Görebilirsin - göremezsin (yeterlilik birleşik

* Görebilirsin - göremezsin (yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

fiilinin olumsuzu)

* * AtamamAtamam kendimi mavi denize dünya güzel. kendimi mavi denize dünya güzel.

(atabilirim: yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu) (atabilirim: yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

(37)

2. Tezlik Birleşik Fiili: (Fiil+iver-):

Cümleye tezlik çabukluk anlamı katar.

* Uzanıp

* Uzanıp tutuver tutuver elimi ne olur geri dön. elimi ne olur geri dön.

* Akşamın derin kızıllığında

* Akşamın derin kızıllığında kayboluverdim.

kayboluverdim.

* * Uzanıverse Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya. gövdem taşlara boydan boya.

* Polisler kaçan hırsızı

* Polisler kaçan hırsızı yakalayıverdi. yakalayıverdi.

(38)

NOT: Olumsuzluk eki –ma, -me asıl NOT: Olumsuzluk eki –ma, -me asıl

eylemden sonra gelirse önemsizlik, eylemden sonra gelirse önemsizlik,

yardımcı fiil olan ver- den sonra gelirse yardımcı fiil olan ver- den sonra gelirse

olumsuz tezlik bildirir.

* Sen de o filmi görmeyiver. (önemsizlik)

* Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz

* Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz tezlik)

tezlik)

(39)

3. Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal, 3. Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal,

gel):

Cümleye devam etme, süreklilik anlamı Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.

katar.

* Bu hikaye yıllardır süregelir.

* Televizyonun karşısında uyuyakalmışım.

* Gidedursun turnalar, gurbet ellere.

* Listede ismimi göremeyince listeye

* Listede ismimi göremeyince listeye bakakaldım.

bakakaldım.

(40)

4. Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz) : 4. Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz) :

Eylemin gerçekleşmesine çok az bir zaman Eylemin gerçekleşmesine çok az bir zaman

kaldığını ifade eder.Az kalsın olacaktı kaldığını ifade eder.Az kalsın olacaktı

anlamı verir.

* Kaldırımda yürürken düşeyazdım.

* Onu karşımda görünce korkudan

* Onu karşımda görünce korkudan öleyazdım.

öleyazdım.

(41)

BAŞARI GAYRET GÖSTERENLERİNDİR

BAŞARI SİZİNLE BAŞARISIZLIK KENDİ HALİNDE

KALSIN…

https://www.etkinlikpaylas.com/ilkokul/2- sinif/fiiller-sunusu-ilkokul-ogrencileri-icin- powerpoint-ppt.html