OSMANLI'NlN izinde PROF. DR. MEHMET ipsir Li ARMAGANI. CiLT 1. HAZlRLAYANLAR Feridun M. Emecen ishak.keskin Ali Ahmetbeyoğlu

OSMANLI'NlN iZiNDE PROF. DR.

MEHMET iPSiR·Li

ARMAGANI

CiLT 1

HAZlRLAYANLAR Feridun M. Emecen

ishak . Keskin

Ali Ahmetbeyoğlu

OSMANLI'NIN İZİNDE PROF. DR.

MEHMET İPŞİRLİ

ARMAGANI

CİLT!

TIMA.Ş YAYINL\.RII3027 Osmanlı Tarihi Dizisi ISO

EDiTÖR Adem Koçal Zeynep Berkraş

KAPAK TASAR.IM Ravza Kızıltuğ

MİZANPAJ

İshak Keskin

1. BASKI Şubat 2013, İst.anbul

ISBN ISBN 978·605·08·0823·0

g ii~I!IJI!Ili!IIII!~I!~IJ~II

TİMAŞ YAYlNLAR.I Cağaloğlu, Alemdar Mahallesi, Alayköşkü Caddesi, No:

5.

Fatih/lscanbul Telefon: (02 ı 2) 5 ı ı 24 24 Faks: (02 ı 2) 5 ı 2 40 00

P.K. 50 Sirkeci 1 İstanbul

rimas.com.cr rimas@rimas.com.tr facebook.com/rimasyayingrubu

ı:wirter.com/rimasyayingrubu

Külrür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: ı2364

BASKIVECiLT Elma Basım H:alkalı Cad. No: 164 B-4 Blok Scfaköy-Küçiikçckmcu /ISTANBUL

Td: (0212) 697 30 30

Mııbaa Serrifika No: 12058

YAYlN HAl<LAR.I

©

Eserin her hakkı anlaşmalı olarak Timaş Basım Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi'ne :ıirrir.

lıinsiı yayınlanamaz. Kaynak göSterilerek alınıı yapılabilir.

Haseki'de Bayram

^Paşa

Külliyesi V akfiyesi Foundation Deed of Bayram Pasha Complex in Haseki

Mustafa L.

BİLGE.

Abstract: Bayram Pasha's education complex takes place in Haseki district in the city of Istanbul. It covers a "Medrese", "Khankiih" and his tomb. The offidal docu- ments of foundation deeds "Waqfiya" which he prepared during his life time is go- ing to be referred to here as an im portant discovery. The yY"aqfiya covers the reve- nue-generating properties and cash money in one hand and their conditions on the other.Revenues were prepared to help support his institutions in Haseki and other places. As far as we know it will be the fi.rst discovery and the publication of the"Waqfiya" of Bayram Pasha.Most of the writers on Bayram Pasha did not men- tioned anything about it. W e hope that ongoing dassification work of archival cata- logues in the Ottoman Aı:chives in İstanbul, ''Başbakanlık Osmanlı Arşivi" and in the "Arehive of the Topkapı Palace Museum" represents no less than a revolution in research on the Ottoman Awqaf. There is no doubt that the access to this primary rnaterial will drastically change the knowledge we have at present. Furthermore, the publication of these foundation deeds (Waqfiya or Kitiib-ul-Waqf) and the asso- dated documents wiJl prove that they alrnost exdusively relied upon Islamic Jegal compendia (ahka.m-ul-awqaf, fat:wa collections) and legal studies. Yearly amount of

"surra " payments sent to H.ijaz and elsewhere to the people connected \vith the services in the Haramain i.e Mecca and Madina, and some time in al-Quds have been collected from among the Awqaf- ul-Haramain founded by the Ottoman Sul- tans, their wives and the other imperial family members and from the awqaf of the personalities close to the sultan !ike Bayram Pasha, Hafı.z Ahmad Pasha, Jarrah Mehmed Pasha, Yahya Pasha, and others.As we know Bayram Pasha was married to "Khanzade Sultan" the daughter of Sultan Ahmed I. She also had many founda- tionson her· name but known as "Khancharli Sultan". These Awqaf documents of Bayram Pasha Foundations represent important source of information for the Ot- toman education in the beginning of the xvn~ century. On the other hand it shows the evidence of the great value which Bayram Pasha and his wife placed on Jearning.

Keywords: BaY'anl Pasha, Khanzade Sultan, Medrese, Khankah, Khancharli Sultan.

Giriş

Bayram

Paşa,

devlet kademelerinde çok önemli görevler

yaprruş

bir devlet adanudrr. Bu

öneİnli

görevler

arasında

üç

yıl

kadar

bulunduğu Mısır valiliği

(tayini, 1625) ve kubbe vezirlikleri önemli yer tutar.

Ayrıca

Bosna

beylerbeyliği

ve devlet

^adına

Rumeli'den ''

devşirme"

seçimi gö- rev lerinde de

bulunmuştur¹.

Ona

yakın

dönemlerde

Hafız

Ahmet

Paşa,

Öküz

Mehmed

Paşa

gibi zatlar da

Mısır valiliğinde bulunmuşlar

ve onlar da Bayram

Paşa

gibi görevlerinde

başarılı

olarak takdir

edilmişlerdir.

Ba-

şanlı

bir

Mısır valiliği

dönemi

onların

kariyederinde önemli yer

tutmuş

Fatih Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. E-posta: mlbilge@gmail.com BOA, İE.ENB., nr. 2/161.

270 M11stnJn L. Bilge

ve daha üst dÜZey görevlerin

kapısı aralanmışbr.

Yani

diğer

bir

deyişle

devlet görevlerinde yükselmenin yolu

başarılı

bir

Mısır valiliği sorırasın­

da ortaya

çıkmışbr. Ayrıca

bu

zatların

bir

diğer müşterek tarafı

da "padi-

şah damatlığı"

ile

onurlandırılmış olmalarıdır. Aşağıda

vak.fiyesini göre-

ceğimiz

Bayram

Paşa,

bugün

İstanbul'

da "Haseki" olarak bilinen bölge- deki nefis külliyenin sahibidir.

Aynı

bölgede külliye

şeklinde

benzer eserlerin Cerrah Mehmed

Paşa

(ö. 1604) ve

Hafız

Ahmed

Paşa

(ö. 1632)

tarafından

da

bırakıldığını

görüyoruz. Zaten

bıraktıkları muhteşem

eser- ler

arasındaki

mesafe de çok fazla

değildir: Cerrahpaşa,

Haseki ve Fatih.

Yaşadıkları

yillar. olarak da hemen hemen

muasır

saytlabilirler. Maalesef bu

kıymetli zatların

eserleri için

dÜZenlenmiş

olan vakfiyeler her nedense

şimdiye

kadar buhmup

neşred.ilmedi. Bunların neşri

ve

karşılaşbrılması

birçok benzerlikleri ortaya

koyması yanında aynı

zamanda xvn.

yüzyıl Osmanlı.kültür hayatına ışık tutacağı açıkbr. Arşivlerimizde

süregelen düzenli tasnif

çalışmaları

ve

bulguların

dijital ortama

aktanlması araş­

birnacıların çalışmalarını kolaylaşbrınaktadır.

Bulunan

kıymetli

belgeler

arasında

vak.fiyeler önemli yer tutuyor. Bunlar genellikle Türkçe

^hazır­

lanmış

olmakla birlikte

aralarında

Arapça olarak

hazırlanmış

olanlar da görülmektedir. Mesela ileride

neşretmeyi düşündüğümÜZ

Arapça bir vak.fiye buna örnek

teşkil

eder. O da Sultan Il. Bayezid'in Bayezid Ca- mii'nin

yanında kurmuş olduğu

Medresesi için

dÜZenlediği

913 (1507) tarihli vak.fiyesidir. Burada sözü geçen

hayır

eserlerinin vakfiyelerinden Bayram

Paşa'ya

ait olan ele

alınacakbr.

Osmanlı

tarihinin yukanda sözü geçen önemli

kişilerinden

bir süre

sorıra Osmanlı

Devleti'nin

Sadrazamlık

hizmetinde

bulınımuş

ve

İstan­

bul'a güzel eserler

bıraknuş

olan

muasır

devlet

adamlarından

Köprülü Mehmed

Paşa

(ö. 1661) ve onun bilge

oğlu Fazı!

Ahmed

Paşa'yı

(ö. 1676) bu güzel kültür hizmetlerini anarken unutmamak gerekir. Onlar da XVTI.

yüzyıl Osmanlı

kültür

hayatına katkıda

bulundular. Eserlerinde ortak nokta medrese, kütüphane, mescid üçlüsünün yan yana

bulınıması

idi.

Bu arada

hocaların

ve talebelerin bilgilerini

geliştirmede

gerekli olan ve asla ihmal edilmeyen kütüphaneler de eklediler. Tabü bütün bu

canlılığın

yillar

yılı noksansız

ve kesintisiz bir

şekilde

devam edebilmesi için zen-

gin vakıflar

kurdular. Bu

vakıfların

Anadolu' da ve özellikle Rumeli'deki

toprakların

elden

çıkması

neticesinde gelir

kaynaklannın

kesilmesi ana

vakıfları

da zora

sokmuştu.

Rumeli'nin

çoğu

yerlerinin elden

çıkması

ve Anadolu' daki gayr-i menkullerin

vakıf

yönetimi

dışında

kalan ellere geçmesi

vakıf

eserlerin

bakımlarını

bir hayli

zayıftattı

ve hatta

birçoğu

yok olma tehlikesi ile

karşı karşıya kaldı. Sorıradan

gelen

hayırsever

ve tarihini seven

kad.irşinas kişilerin

gayretleri ile bu eserler

işlevleri

ile ol- masa da en

azından binaları

ile korunarak

zarnanınuza ulaşbrılmışlardır.

Bunlara verilecek en

^çarpıcı

örnek Fatih' de (bölgenin eski

^adı

ile Mimar

Sinan mahallesi, Küçük Karaman' da) bulunan

Hafız

Ahmed

Paşa

Külli-

Haseki'de Bay mm Paşa Kıilliyesi Vakfıyesi 271

yesi'nin Prof. Dr. Semavi Eyice'nin yerinde müdahalesi ile son anda yok

olmaktan

kurtulduğunun

hikayesidir2.

·

Bayram

Paşa'nın hayatına

ve

vakıflarına ışık

tutan· çok

sayıda

belge

Osmanlı Arşivlerinde

mevcuttur. Belgelerde

"Evkaf-ı

Veziriazam esbak Bayram

Paşa" şekli

ile veya "Bayram

Paşa-yı

Veli''

³

olarak

anılır.

Kendi- sinin İstanbul' da, Anadolu' da ve bugün Türkiye Cumhuriyeti toprakları

dışında

kalan birçok yerde

vakıfları vardı. Ayrıca Padişah

IV.

Murad'ın

"Revan Seferi"

sırasında (1635) İstanbul'

da "kaimimakam" olarak

bıra­

kılması

döneminde Bayram

Paşa şehre

yeni bir görünüm

kazandırmayı başarmıştu4.

Bu seferde veziriazam olarak

Tabanı Yassı

Mehmed Pa-

şa'nın,

sadaret

kaymakamı

olarak da Bayram

Paşa':mn bulunduğu

bilin- mektedirs. Bayram

Paşanın İstanbul'

daki Haseki kUlliyesi

vakıfları

gelir

bakınundan

oldukça zengin

bulunduğu

için sonradan bu

vakıf

gelirle- rinden birçok vakfa destek

sağlandığı

biliniyor. Bunlar

arasında

mesela

İstanbul'

da Fatih semtinde Pirinççi Sinan Camii

hatipliği ellieti (yani kad-

rosu)6,

İskender Paşa

Camii'ne imarnet ciheti

⁷

ve Sofular Mahalesi'nde bulunan

Şeyh

Alaaddin Camii hitabeti cihetis görülmektedir. Gayet zen- gin bir

vakıf

olan Bayram

Paşa vakfı

ve onun gelirlerinin yöneticileri olan

"mütevelliler"

muvafakatİ

ile kendi eserlerinin

yanında diğer bazı

eserle- re de maddi destek

sağlanmıştır.

Bayram

Paşa vakıfları Osmanlı

Devleti saltanat ailesine damat

olması

sebebi ile Haremeyn-i Muhteremeyn hazinesinden mazbüt

vakıflar arasında

geçer9. Her sene Harameyn' e gönderilen "Sürre" ye

katkıda

bulunan daha

doğrusu katkıları

kabul edi- len

yardım

sahipleri

arasında

Bayram

Paşa adı

ve

vakıfları

daima bu-

lunmuştur.

Genelde "Haremeyn

Vakıfları"

olarak

padişahlar tarafından kurulmuş

olan bu

vakıfları, padişah ailesirıe yakın olanların vakıfları

ta- kip

etmiştir. Aynı şekilde

yine damatlar

arasında adı

geçen

Şarabdar

Hamza

Paşa,

Gazi Yahya

Paşa, Hafı.z

Ahmed

Paşa,

Cerrah Mehmed

Paşa

gibi isimler ve

onların vakıfları

hemen her sene "Sürre" ye

katılanlar lis-

tesiride görülürler

¹

o. Haremeyne kadar uzanan hizmetler zincirinde

1043

tarihli bir

Arşiv

belgesinden "Mekke'ye gönderilen sadaka akçesi",

"Mekke ve Medine'ye gönderilen cüzler", ve "Medine'de

yapılan bazı

tamirat"tan bahsedilir. Yine

diğer

bir belgede Bayram

Paşa'nın

kendisi-

Sema vi Eyice,"Hafız Ahmed Paşa Camii ve Külliyesi", DİA, XV, İstanbul1997, s. 86.

BOA, Ev.d., nr. 12472, tarih 1261.

Evliya Çelebi, Seı;nlıatııame, haz. Reşat Ekrem Koçu, ID, İstanbul 1949, s. 187.

s TSMA, 0.525, tarih 1045.

6 BOA, AE.SMST.,II.13/1204; BOA, C.EV., 169/8437, tarih 1169.

BOA, C.EV., 140/6996, tarih 1252.

s BOA, İE.EV., 71/7653, tarih 1126.

9 BOA, İ.DH., nr. 529/36598, tarih 1281.

ıo BOA, MAD., nr.3634.

n TSMA, 0.3197.

272 Mustafa L Bilge

nin

katılmadığı

"Revm" seferi

dolayısıyla padişaha

hediye olarak sun-

dugıt

ticarndan (at gemi) bahis

vardır12.

Bayram

Paşa'run Padişah

IV.

^Murad'ın

ikinci defa (Revan seferi son-

rasında) çıkhğı İran

seferi (veya

Bağdat

seferi) yolunda vefat

ettiği

kesin olarak bilinmektedir. Bu hususta en kesin ve

tatsilatlı

bilgiyi Reisülküttab

Hilmi

Hasan Efendi'nin kaleme

aldığı

ve Prof.

Dr.

Halil

Sahillioğlu'nun neşrettiği

"menzilnameden"

öğreniyoruz.

Olay

şu şekilde

bir

gelişme göstermiştir:

"Sultan Murad

^HC~f

hazretleri

^Bağdad

seferine gittikte Reisülküttab

Hilmi

Hasan Efendi'nin her-miiceb-i saat

yazdığı

menazildir".

Aynı

kay- nakta vefat

olayı şöyle

nakleclilir; "Menzil-i Cüllab der yevmi'l-Cum'a;

"Ruha' dan bu menzile gelince alh saatlik yoldur.

Tankı

vasi' dir, sehildür.

Bir vadl

kenarına

nüztll olundu. Pek latif bir menzildür. Bu menzilde

Şam

beylerbeyisi

selfunladılar.

Bu menzilde

Reb!ülahır'ın 16.

günü

ki

C um'

adır

Sadrazam Bayram

Paşa

merhüm oldu ve gece kapucular

kethüdası

Hüseyin

Ağa

mührü Musul' da muhafazada olan

Di

yarbekir Beylerbeyisi Mustafa

Paşa oğlu

Mehmed

Paşa'ya

götürdü"l3.

Sultan IV. M ura d bu sefere 8

Mayıs'

da Üsküdar' dan yola

çıkarak baş­

ladı

ve

196

günde

Bağdat'a varıldıH.

Bayram

Paşa

ise daha önceden Ana- dolu'ya geçerek

o~dunun

lojistik ikmalieri ile

meşgul

oldu.

1638 yılı

Ma-

yıs'ında

yola

çıkan padişahı İnönü'de karşıladı.

Bayram

Paşa Çakıd Hanı

menzilinde henüz

tamamlanmamış

olan haru onuruna ziyafet

verdiği padişaha

hibe etti

¹5. PMişah aynı

zamanda

eniştesi

olan Bayram

Paşa'yı

çok sever ve hürmet ederdi. Bu yolculuk

sırasında

onun aniden vefahna Sultan IV. Murad fevkalade

üzülmüş

ve

ağlamışhr¹⁶•

Cesedi

tahnit

edile- rek

İstanbul'

a nakledildi ve Has

eki'

de bulunan türbesine defnedildi.

Eşi

Hanzade Sultan ise Ayasofya {Büyük Ayasofya diye bilinir) Camii'nin avlusunda bulunan Sultan Mustafa türbesinde medfundur

^17•

Bu belgede Sultan

I.

Ahmed'in

kızı

Hanzade

Sultan'ın

para

vakıflarından

ve onun mütevellisi olan Mustafa Çelebl'nin muhasebe raporundan bilgiler bulu- nur. Hançerli

adı

ile bilinen Hanzade

Sultan'ın

Bursa ve Kayseri'de med- reseleri

vardır¹⁸•

Vefah üzerine

kısa

bir süre için Konya kalesine konulan

u TSMA. 0.6011, tarih 1045.

13 Halil Sahillioğlu, "IV. Murad'ın Bağdad Seferi Menzilnamesi (Bağdad Seferi Harp Jumali)", TTK Belgeler, ll/3-4 (1965), s. 21.

u

J.

W. Zinkeisen, Osmnıılı lmpnrntorlıığıı Tnrilıi, tre. N. Epçeli, IV, İstanbul 2011, s. 116.

1' Kalib Çelebi, Fezleke-i Kiitib Çelebi, ll, İstanbul 1869, s. 196; buradan naklen Yusuf Halaçoğlu, "Bayram Paşa", DİA, V, İstanbul1992, s. 266-267.

16 Şükrü Nail Bayraklar, "Bayram Paşa Kütüphanesi", İstanbııl Ansiklopedisi, IV, İstanbul 1960, s. 2304.

17 TSMA, D. 4304, tarih 1049.

18 BOA, AE. SMST In, 88/6558, tarih 1179; BOA, C.EV., 609/30746, tarih 1205; BOA, C.MF., 25/1217; BOA, C.MF., 75/3714, tarih 1252.

Hnseki'de Bnymm Pnşn Kıliliyesi Vnkfıyesi 273

Bayram

Paşa'nın muhallefatı arasında çıkan

murassa at

takımları,

muras- sa rahtlar, çuka

şalvarlar,

kaftanlar, fagfilri

takımlar,

kadife

şalvarlar,

kutniler, atak direkleri, tabaklar, okluk, kaseler, hayme ve çerkeler, kiler ve

matbalı takımlan

vs. emr-i

şerif

ile

İstanbul'

a

götiirülınüşlerdirt9.

Di-

ğer

bir belgede ise

paşa

için Adana' da beslenen atlar

hakkında

bilgi var-

dır20.

Bayram

Paşa'nın

Külliyesi

Sultan IV.

Murad'ın sadrazamlarından

Bayram

Paşa'nın Başbakanlık Arşivi

Tapu Tahrir defterleri

arasında

no.

759

da bulunan vakfiye

sılretini

burada özet olarak

neşrediyoruz2I.

Gayet güzel bir hat ile

yazılmış

olan vakfiye sfueti Bayram

^Paşa'nın,

içinde türbesi de,bulunan külliyesidir.

Başta

"Medrese" si olmak ÜZere birçok

^yapılan

içine alan Külliye "tarihçi- ler" ve özellikle "sanat tarihçiler" için

araştırma

konusu

olmuş

ve gayet

kıymetli araştırmalar

ortaya

çıkrnışbr22.

Ancak burada verilen "Vakfi- ye"nin konuya birçok yeni bilgiler

katacağı

muhakkakbr.

Ayrıca

burada bir

kısmına

temas edilen

Arşiv

Belgeleri

aydınlatıo

olacak ve konunun daha çok yönlü

çalışılabilece~e işaret

edecektir.

Başlangıç

cümleleri

sonrasında

vakfiyeye

giriş aşağıdaki

Widelerle

başlar:

İftitah-ı kelam ziba-yı zi-bal-i ba' z ve ibtida-yı makal-i mtinasib-i makarn u

muktaza-yı hal, harnd-i malik-i ktilli mülkin ve mal olan malik-i zti'l-celal ve

şükr-i vakıf-ı kilili hal olan Sultan-ı "la-yezal" dir. Celle mtilkuM ve sultanuhCı

ve 'amme birruhu ve ihsanuhıl ...

Konu ile

ilgili

verilen

bazı

ayet, hadis ve beytler:

Kaza-i ecele ne deva nafi'; İn.kıza-i ec ele ne ab u hava m ani'

Velev kaneti'I-dünya tedılrnu li vahidin; le kane ResUluJJahi fiha muhalleda.23 (I<Ullti inui'in bimii kesebe rahin2~) ayet-i kerimesine göre "Herkesin hali 'arneline menılt ve fi'line merbuttur."

Islah-ı defter-I 'arnel etmeye mtib§.şeret edip, rah-ı aluret ve dar-ı 'akıbete mtinasip zahire tedarikine sa'y etmek gerektir.

Vakfiyede dönemin

Padişahı

Sultan IV. Murad

şu

sözlerle medhedilir:

Sultan-ı Selatin-i Cihan ve Hakan-ı havakin-i zaman, Şehriyar-ı sipihr-i ik~dar­

ı hurşid-fer, Şe.hinşah-ı Cihandar-i btilend-ahter Padişah-ı bahr ü ber Sultan M urad-ı Aver. ..

Vakfiyede Sadrazam Bayram

Paşa şu

sözlerle

anlatılır:

ı9 TSMA, D. 6487 ve D. 7271, her iki belge de 1048 tarihlidir.

ıo TSMA, D. 9477, tarih 1048.

:ı.ı BOA, TD, nr. 759.

22 M. Baha Tanınan, ^H Bayram Paşa I<ülliyesi", DlA, V, İstanbul 1992, s. 267-268.

:ıs Ecel geliııce hiçbir şey o tnkdire knrşı koynmnz.

Şfiyet dliııyfida bir tek J..-işi knlacnk olsnydı o dn mııtlakn Resıllııllnlı olıırdıı.

2~ "Her bir kimse yaph~dan mes'uldür" (Tiir suresi, ayet 21).

274 Mııstafa L. Bilge

Padişah hazretlerinin divan u devle.t ü ikbal ve revnak efzay-ı mesned-i cah u celal olan vüzera-yı 'izam ve vükela-i zevi'l-ihtirfunlanndan olup, halen Divan-ı Hümayün-ı ma'delet ınefer-i makründa "Ka'irnrnakam-ı Vezir-i a'zam" ve "Naib menab-ı vekil-i eelil-i ekrem" olmakla ... Zirnam-ı evfımir u ahkam yed-i te'yid-i iltiyfunlanna mufavvaz u menfıt ve 'anan umfır-ı cumhur-

ı eni~ m ... Sahib-i hayrilt-ı hisan, ra gıb-ı meberrilt ü ihsan, melazz-ı enam,

ınelce-i havass u 'avam salik ü mesaiik-i 'adl ü dad, ınalik-i memalik-i rüşd ü

reşad, baru-i mebani-i lütfu kerem, amir-i akalirn-i cO.d u şemir, sahib-i devlet ü ikbal, sahib-i züyfıl-i mecd ü icla.I mu'in-i zu'afa u fukara ve mesakin-i eyyam ü 'ad! ü dadı 'Abdülmü'minin neyyir-i ruhşende-i burcu 'ata, şems-i diial1Şande-i eve-i seha elıl-i dalale güşirnal ile mürşid-i sfuni ve zaman-ı

hükumetinde mürşikı-i bedbaht-ı 'ami bir "salik-i Bayranü' olan düsto.r-ı mekremet bahşa sa'adetlü "Bayram Paşa" ellezi 'ammere '1-'cileme ihsanuhfı

ve feşa edamelhihü Te' ala iclalehfı ve zade ikbcilehfı ve la zcile sadra'l~sadareti ve mesnede'l-vezareti müşerrefen J:ıi şeref-i zatihi ve maric-i merkezi'I-'adaleti m üzeyyenen bi-ziynet-i sıfatihi hazretleri ...

Vakıf Yapınanın İslam inancındaki Dayanakları

Ayet-i Kerime-i (ve ma tukaddirnO. li- enfüsiküm min hayrin tecido.hu 'indellfıh2.5) ve Hadis-i Nebevi (iza mate İbnü adem inkata'a 'ameluhfı illa 'an selasin; sadakatün cfu:iye, ve 'hmün Yüntefa'u bihi ve V eledün Silihun yed'O.

leh26). Fehva-yı se'adet intimfısı mO.cebince evkaf-ı karre ve iqrarat-ı daire ta'yin ü tertib etmekle siccil-i in'anu eşhas-ı enama şafi ve şamil ve neval-i birr-i

'anunı havass u 'avama kafi ve karnil olmak içün ifada-yi hayrat-ı müstakırra

ve işa'a-yı meberrat-ı müsternirre huyurmakla ettikleri sadaka-i cariye-i daimetü'l-istimrar ve lazimü'l-istikrfırı aksam-ı selase-i mezkfirenin "kısm-ı evvelinden" muhbir ve mukır 'ulema ve müstakır 'urefa tezyin ü tertib eyleyip i'anet-i ta'lirn ü tefhim ile olan ifaza ve istifaza ve ifade ve istifade "kısm-ı sanisini" müş'ir ve zuhfu bulan asar-ı safahat rfız-ı karda halef-i hayr mesabesinde yadigar kalıp fi'l-etraf ve'l-aktar zikr-i cemi! ve 'inde'l-meliki'l- gaffar ba'is-i ecr-i cezil olması "kısm-ı silisi" ınüsmir olup nefs-i halim ve zat-ı kerımlerinde müçtemi'a olan ni'ama-i cezile ve ala-i cemile husfısan mebde-i

fıtratında bu kadar sıfat-ı 'aliyyeye kabil ba' dehO. istihkak ve istihal ile meratib- i sfırniyeye na'il edip bi-fadli'l-lahi'l-ceva:d münteha-yı menasıb-ı 'aliyye olan

"vezaret-i seniyye" ile ınakzıyyu'l-ınurad olup mal ü menal ve devlet ü ikbal her tarafdan istikbal edip' amıne-i enam emirlerine ram ve inkıyad-ı tam üzre

oldukları ni'aının şükrüne si'at ve zikrine takat ınüyesser ve ınutasavver olmayıp halet-i hayat ve ıneınatında za'il olmamakla beka'-i eyyam ü şuhfir ile

istikrarı ve devam-ı a'vam u dühfu ile istimrfırı olmak içün hazine-i birr ü kererni Vticfıd u himemi açıp ve 'aleme lütf u ihsan-ı cevahirini saçıp ve bu dahi ma'lfiın-ı şerifleri oldu ki (Ni'me'l-mili'l-Salih li'l-recül ii-Salih27) mO.cebince mal-i helcil sermaye-i meta'-ı hayat ... ile (İnne asarena tedüllü 'aleyna, fenzuro. ba'dena ile'l-asar2B) mazmununu tahkik u izhara zirnam-ı

himmetlerin sarf ... ve meta' -ı 'ilm ü 'irfanm 'indeilahi te'cila kadr ü kıymeti ve 'uluvv-i menzileti babında varide olan ayat-ı beyyinat ve alıadis-i neyyirat ve

25 "Yapbğıruz hayuların karşılığını mutlaka bulacaksınız" (Bakara sfiresi, ayet 110)

26 Öldükleri zaman geriye toplumun faydalanacağı bir hayu eseri veya bir ilim biiakanlar veya hayulı bir evlad yetiştirenlerin hasem!it defterleri sürekli olarak açık kalacaktii.

v Hayulı insana iyi ve helal mal ne güzel yakışii.

28 Eserlerimizi gönnek ve bilmek ilerseniz, yaptıklannuza ve geride bıraktıklarunıza bakınız.

Haseki'de Bnyrmu Pnşn Kiilliyesi Vakfıyesi 275

selef-i salihinden naklolunan tergibat ve halef-i kflmilinden mesmıi' olan

delavız-i keliınata matla' olup ve zümre-i insiirun melıiike-i asumiin· ÜZre tefaddulu nilı-i 'ilm ü 'irfiin ile olduğun

tamam

iz'an huyurup belki fazilet-i 'ilm ü dliniş bir fehva-yı kelam-ı pür şeref (fe-ahbebtü en u'refe) sebeb-i icad-ı 'ii.lem ve ba'is-i tekrim-i adem idüğin.

Vakıf İşlemleri Başlıyor

Terfı~-i makadir-i erbab-ı ifade ve terfih-i kulub-ı ashab-ı istifade murad etme~

"atyab-ı emval ve rnekasib-i hii.liselerinden" matbu' ve dilkeşa enva'-ı hayrat ihtirii' ve ~-ı nazm U tertib edip lakin mürür u eyyii.m u zaman ... ahkiim-ı vakfı hükm u tescil ile ihkiim ve ihtiyar huyurduklan zaviibıt u şeraitini kema yenbagi zabt u kayd ile emr-i vakfı itmii.m içün evvela müsebbilat-ı atiyenin vakfiyetlerini ikrii.r.ba'dehıl da'va-yı rüru' hususunda kethüdii.l.ıklan hizmetinde olan iftihiiru'l-emiicid ve'l-ekii.rim muhtfuu ashiibi'l:ine'ii.li ve'l-mefiihim sahibu'l-'izzi ve'l-vak6r miilikü'l-vak' -i ve'l-i'tibiir ('Ali Aga ibni Mehmed)i

"vekil-i şeı'f' huyurup oldahi meclis-i şenat-i garrii ve mahfil-i tarikat-i zelırada nehc-i şeı'i ve veeh-i mu'teber-i meı'i üzre 'ala vechi'l-hasım şuhud-i 'udiil ile

"isbat-ı vekii.let'' ettikten sonra müvekkil-i miimii ileyh efadallii.hü te'iila

ni'amahıi 'aleyhi hazretleri Iabel-i 'iililerinden ü-ecli'l-tebcil "mütevelli" nasb olunan iftihiirü'l-emacid ve'l-e'ii.li (Rıdvan Aga [21] ibni 'Ali) mahzannda ikrii.r-ı tam ve takrir-i ketarn edip (müvekkilim Paşa-yı 'afımü'l-şiin ve 'amimü'l-ihsiin la zii.let saha'ifu'l-dehri müzeyyeneten bi-asiiri hayrdtihi'l-hisiin hazretleri) hazii.fir-i tasarnıfat ve teberru'atı ve huddam-ı meberriit u tasaddukiitı ciiize oldu~ niyyet-i hii.lise-i kii.fiye ve taviyyet-i sadıka-i sii.fiye birle İstanbul (sinet

şemsüha 'ani'l-ufül29) mahaUatından Avret Pazan kurbünde.

V alof Medrese

Bir taraftan bazen Mehmed

Aga

zade mülkü ve bazen Kasım Agatun mülkü ve iki taraftan tarik-ı

'am

ve bir taraftan. zikri ali kendi vakıflan ile mahdıid vüs'at ve istihkiimı bi nazir ve tarh u tavn d.ilpezir "13 bab diinişmendiin" sakin olacak hücüriitı ve bir dershane-yi bi- babaneyi ve "3 kenifi" ve "hücürat"

altında 7 bab dükkiinlan ve harem-i irem nişiinında misiil-i selsebil bir

"şad.ırviinı" ve önünde sokak kapısına muttasıl bir su mahzeni mUşternil sahru misl-i sarh-ı mürnerred ve mürnehhed ve ferşi manend-i kasr-ı meşid ü

müşeyyed saha'if bünyiinında ayiit-ı hikmet-i ziihire ve mataviy-i erkarnnda asar-ı [22] musafet-i bahire ... "bir medrese-i murassasü'l-binii" ihdas ve inşa buyurup eyyiim-ı mu'tadede li-ecli'l-tahstl ve'l-istifiide "Müd§.rese-i Flil)ıin-ı

naküyye ve mübii.hese-i 'uliim-ı 'akliyye" ile gün gibi zuhiir bulup leyii.li-yi ders ü tahstlde mah u şeb

ara

gibi çera~ların sabaha çıkarnıakla meşhiir ve dav' -ı misbii.h-ı 'ulum ile hane-i dertiniarı z:ulmet-i cehii!etten dür, ve Mişkat-ı mesabih-i fuhiim ile kuşe-i hatıriarın pür-niii eden "tull!b-ı me'!li iktisabın"

kiiffesine vakf eyled.iler.

Tür be

Ve yine medrese-i mezbiire hiziisında v!kı' vakıf-ı milşiinın ileyh edii.mellii.hü te'iilii müşiiru ileyh vel!i zii.le kasra ömrühfı 'ii.rniren ve b§.rehe ömre hasm.ihi kasıran hazretleri Cenab-ı Hak ve feyy!z-ı mutlak hazreti takdir buyurdu~

ömür giranmayeleri piiy!ne erip (sona erip) nida-i; (Ya eyyetüha el-nefs- ül-

mutma'irıne irci'i ila rabbiki radıyeten mardiyyeJO). Sem'-i şeriflerine viisıl ve

29 "Allah onun güneşini batmaktan korusun, hayatını daim etsin."

30 "Sen rabbinden, rabbin de senden razı olarak ona dön" (Fecir süresi, iiyet 28).

276 Mustafa L. Bilge

imtisal-i Melik-i zi'l-celal edip Lebbeyk!! ile rahmet-İ Ralımana neyl-i hasıl

oldukta, Cism-i şerif [23) ve 'unsur-ı Jalifleri genc-i nihan gibi mahzıln ve

medfıln kılınmak içün iki tarik-ı 'am ve bir taraftan tarik-i h<ls ve bir taraftan Haseki Sultan Cami' -i şerifi haremi ile mahdüd içinde kusılr-ı gülz<lr-ı cinan gibi 3 kasn muşternil cennet-i 'adne miişabih bir makam-ı ba-misal-i kubbe-i d ariisselam bir "Türbe-i 'All Nihıid" bunyan ü abad buyurdular ki; sakf-ı merru' -ı m üstediri pür-nılr ve der u divan pür-behcet ü sürılr kubbe-i

'uJy<lsına asiiman-ı alıenin-i 'amame ve bab-ı refi'-i dilkeşasına turre-i çin-i gamame- olup erbab-ı enz<lr temaşasında hayran ve eshab-ı 'iber nazzarasında

sergerdanedir.

Dervişlereve Şeyh Efendiye Odalar

Ve "ta'ife-i derVi'şan" ki çarh-ı zernişilnın alayişinden tiğ-i tecrld ile kat'-ı reşne-i ümid edip (maye-i muhteşemi hizmet-i dervi'şan .est) fehvasınca türbe-i

mezbılre bünyadı muhkem [24] ve vaz' u nihadı müstahkem "fukara-i sulaha-i

dervişan" sakin olacak "14 bab hücüratı" ve bir "ziyafet haneyi" ve bir

"matba}u" ve dervişana cem' olup her mesa ve sabah temcid ü talımid-i falikı'l-isbah edecek üzerinde "şeyhe mahsus şehrıişinli bir odayı" muşternil

"ibadethane" bina ve hariminde ab-ı kevserden. nişan verir bir "şadırvan"

ihdas ve delv ü resen ile mükemmel ve müzeyyen iki çalı-ı dil-setan hafrettiklerinden gayri "şeyhe ehl ü 'ayali ile sakin olacak iki fevkaru ve iki tahta ni' odaları".

Hammam ve Hankah

Ve bir "hanımam-ı" safa ararruhavi "Hankah-ı" safvet penah bina edip ta'ife-i mezbılreden hilye~i şenat-işerife ile <lraste ve ziver-i zühd ü takva ile piraste olanlara vakfettiler.

Mektebhane ve Mu'allimhane

Ve mevzi' -i mezbıirda (adı geçen yerde) behçet ü balıada bi-bahane ve zib u zinette bigane-i zamane bünyadı muhkem ve vaz' -ı nihadı müstahkem bir

"mektebhane-i ma'mılre" ve "mu' allimhane-i pür-sürılr" bina buyurup.

Kitaplar

Ve temliki ile teşerrüf buyurdukları [25] cild-i hatt-ı hub u mergı1b ile muharrer ve miişerrez mesahif-i şerifeve nuzum-ı kerimeden 32 kıt'a ecza-yı şerifeyi ve tefasir-i şerifeden cild-i vahidde bir tefsir-i kebiri ve birisi bir ciltte iki kıt'a k<lrnil Ebu'l-su'üd Efendi tefsirini ve her biri bir ciltte 3 k<lrnil Tefsir-i Kadi Beydavi'yi ve iki ciltte bir tefsir-i Keşşaf'ı ve bir ciltte k<lrnil bir Tefsir-i Ebu'lleys'i ve tefsir üzre Molla Hüsrev merhtlmun cild-i vahidde hc'işiyesini ve cild-i vahidde k<lrnil Tefsir-i Celaleyn'i.3t

Su Temini

[27] Hazret-i Vakıf-ı alicenab ki sihab-ı keremi gülşen-i 'alemi seyrab etmiştir,

Yeniçeri Ağası iken magdüben katiolunan merhtlm Köse Mehmed Ağanın

mukaddema mülkü olup ebvab-ı mahrniye-i İstanbul' dan Edirne Kapusu haricinde vakı' veeh-i ati tafsü üzre temlik-i Sultan-ı cihan ile havza-ı tasarruilarında müncieric olup Cerrah Çiitliği demekle ma'rüf olan Çiftliğin bostanında olan dolap kuyusunun suyunu zikri sebk eden Medrese-i refi'ada

birıa buyurdukları su mahzenine müstakillağm oyup zaman-ı kılJet-i ma ya 3 masura suyu kanavat ile getirip icra buyurduklarından gayri mahrniye-i

Jı 25 ve 26. sahifelerdeki kitapların tümü sorıradan geniş bir şekilde ele alınacaktır.

Haseki'de Bayram Paşa Kiilliyesi Vakfıyesi 277

istanbul hfuicinde Havass-ı 'Aliyye kazasına tabi' Karfa [28] nam karye hududu dahilinde 6 kuyu hafredip müçtemi' olan 2 masura ma-i canyi

merhUın mağfiret nişan Sultan Süleyman Han hazretlerinin c:am.ı-i Şeriflerine

götürdükleri suyun mecrasına zammedip bir masurası olageldiği ÜZre hakk-ı

mecra verilmekle bir masura kalıp ve yine mahmiye-i mahkiye hfuicinde medrese-i merkOme hudQdu dahilinde ka'immakam Ahmed Paşa çavın

demekle ma'rüf çaytrda 6 kuyu hafredip bi-'inayeti'llahi te' ala zuhfu u hurlic eden 1.5 masura suyu kezalik merhUm mfuna ileyh hazretlerinin cami' -i şerili

suyunun _mecrasına idhal ü ilhak ve ondan "DavOd Paşa Bahçe demekle ma'ni.f olan hadika-i hassa-i Sultaruyye" hiziisında Ebübekir Paşa suyu

mecrasına ba'de'l-ifraz ilhak eyleyip ondan mek§bir-i müslimin içinde Takiyyeci kurbünde yine CerrahPaşa çiftliğinden getirdikleri suyun mecrasına ilhak edip cem'an 4.5 masura su olmağın zikrolunan ';Medrese-i Şerlfe" ve

"Hankah'da" mUslimine [29] tevaddi ve teşne lebler şurb edip.

TürbeYanında Çeşme ve Sebil

Ve "Türbe-i şerife" kurbünde bina huyurduklan "çeşme"ye ve "sikaye"ye ve Haseki kurbünde "Aşçı başı Muhyiddin Mahallesine" bina buyurduldan

"çeşme"ye ve Devlethaneleri olup veeh-i ati üzre vakf buyurduklan" Saray-ı 'Aınirelerinde" olan "çeşme" ve "Medrese" ve "Hankah"da olan keniflere tevzi' u taksim ve icra ü tesyil ve 'amme-i 'ibad-ı halıkı'l-'ibada vakf u tesyil huyurduklan vdkıf-ı 'aıtşan ve paşa-yı semiyyü'l-mekan sahibu'l-hayrati'l- hasemH, milik-i memaliki'l-birri ve'l-ihsdn ve ebbedelldhı.1 bi'l-devlet-i ve'l- se'iideti ma dameti fi'l-dünya bakii-i nev'il-insiin. Ve ce'ale fi'l-iihireti makamehü ravzata'l-ndviin "bi-hürmeti Nebiyyi'l-meb'Cıs min beni 'Adnan, el-münezzel 'aleyhi'l-Kur'an" sallallahü te'ala 'aleyhi ve sellem, mii dare'I- kumran hazretleri nazar-ı sa'ib ve fikr-i sakıb ile naztr ve miltefekkir

olduklarında.

Vakıf Gelirleri

Ebruye-i hayrat ve asAr-ı hasenatın mesiilih ü mühimmah ve bekasının levii.zım-ı mülimmflh ve bi'l-<:ümle münşe'at-ı mezkfuenin 'amme-i mesalih u mesiirifi ve beyyiniit-ı mezbtlrenin kalfe-i levii.zım u vezii'ifi içün esnaf-ı evkaf ve enva' -ı müstegıllat-ı [30] atiyetü'l-evsaf tedfuikine eşedd-i ihtiyaç ile muhtac olduklan vii.zıh olmagın (açık olmakla), evkaf-ı bedi"atü'l-etvarlan baki veber- kariir ve himmet-i vala hirnmetleri şehere-i diyar ve zikr-i cemiileri elsine-i nasda mezkfu ve defter-i haseniitta ecr-i mevfCırları 'ale'l-devam müsbet ve mestfu olmak babında bi-fadli'llahi te' ala ve keremihi enva'-ı erbah ve gallat husülü maznün olan "Müstegıllat" ve "Musakkafat" -ı bedi'atü'l-şuyün vakfı

ile itmiim-ı hasenat ve ikmal-i hayrat kasd buyurup ve temellüklerinde münderic münii.za'a ve mÜZahameden hali ve müdafa'at ve mümiina'attan havi olan emlak a emvaı ve büyüt ve dfu ve havanit ve 'akarcit ve menkülat-ı

ca'iyü'l-zikir (arulacagı ÜZre) vakf etmişlerdir ki bu üslüb ÜZre zikir ve bu rnektab ÜZre şerh kılınır.

Zikrolunan "Medrese-i Şeıife" ve türbe-i refi'anın mukabelesinde vakı' olup 3 taraftan tarik-ı 'am ve bir taraftan ba'zan (31] Hamza Bey mülkü ve ba'zan 'Ali mülkü ile mahdı.1d olup hiiriciyyesi 3 tabaka olmakla, tabaka-i 'ulyası bir

şehnişinli büyük oda yı ve ona muttasıl bir hazine odasıru ve ona matelii.zık bir ocaklı odayı ve bir orta suffesini ve yarunda bir odayı ve bir oUuk hfuleyi ve dahiliyyesi fevkani bir oda yı ve ona muttasıl bir oda yı ve merdiven başında bir

odayı ve bir hazine odasıru ve bir kileri ve yine fevkani 5 bab odalan ve alhnda 3 bab odalan ve bir veve muhavvitayı ve tarik-i 'am tarafında bir bab simitçi

278 Mustafa L. Bilge

fırını ve bir bab [32] berber dükkanını :ve bir kürkçii dükkfınını ve bir 'attar ve iki hayyat dükkaniarını mtiştemil biri dahi mevzi' -i mezkürde vakı' bir taraftan Paşa-yı müma ileyh hazretlerinin bina ve vakıf huyurduklan

"Hankah" ve bir taraftan Çadırcı Musa mülkü ve bir taraftan tarik-ı has (özel yol) ve bir taraftan tarik-ı

'am

(ana yol) ile mahdiid (çevrili) birer fevkaru ve birer tahtaru odalar ... ve ikişer safalı ve ve birer kenifi havi olan 15 bab mtitehhilin odalan ... "Medrese-i mezbüre" nıukabelesinde müceddeden (yeni olarak) bina huyurduklan biri birine mülasık (bitişik) 12 bab dükkan ve bir at değinneni ve bir ekmekçi fırınıdır ve biri dahi nıahrniye-i İstanbul'da 'azebler hanımanu kurbünde Elvanzade mahallesinde vakı' el-Hao Çavuşzade demekle ma' rüf Hasan Efendiden iştira olun up arsasının yılda merhüm Davüd Paşa vakfına 1440 akçe mukataası olup bir taraftan sirkeci Mehmed Halife mülkü ve 2 taraftan arsası yine Daviid Paşa vakfı olup binası İbrahim Bey [33]

ibn-i Mustafa Bey nam bakkal mülkü ve bir taraftan tarik-i

'am

ile nıahdıld olup fevkaru ve tahtani 12 bab odalan ve su kuyusu ve kerıifi müşteınil odalardır. Biri dahi Elvanzade mahallesinde 2 taraftan Paşa-yı müşarun ileyh hazretleri mülkleri ve 2 taraftan tarik-i 'am ile yine aynı mahallede iki mahzeni ve bir bakkal dükkfınını müşteınil olup arsasının yılda merhüm Davüd Paşa vakfına 1140 akçe mukaataası olup İbrahim b. Mustafa nam bakkaldan iştira olunan 4 bab mülk odalard.ır. Biri dahi mahrniye-i İstanbul'da Hızır Kethüda mahallesinde vakı' 3 tarab tarik-ı has ve bir tarab "TAci zade Ahmed Bey"

m ülkü ile mahdud 13 bab tahtani ve fevkaru odalan ve bir ahırı ve bir matbalu ve bir ekmekçi fırınını müştemil arsasını "Hürrem Çavuş vakfına" yılda 1800 akçe mukaataası olup sabıkan vezir-i a'zam olan "Lefkeli Mustafa Paşa"

hazr~tlerinden iştira olunan mülk odalard.ır. Biri dahi mahrniye-i malıkiyede

"Emin Sinan mahallesinde" Tokmak odalan demekle [34] ma'rüf bir taraftan

"Piyale b. 'Abdullah" mtilkü ve bir taraftan sabıkan vezir-i a'zam olan

"Mustafa Paşa" hazretleri mülkü ve bir taraftan tarik-ı 'am ve bir taraftan

tarik-ı has ile mahdud müşarun ileyh "Mustafa Paşa" hazretlerinden iştira

olunan 10 bab mülk odalard.ır. Biri dahi "Kad.ırga limanı" kurbünde "Bostancı Başı Ali Ağa" mahallesinde vakı' mal delisi bostanı demekle ma'rüf hadika ... yine mahmiy·e-i İstanbul'da "Avrat Pazarı" kurbünde "Mahalle-i Canbaziyyede" vfıkı' 19 bab mütehhilln odaları ...

Biri dahi yine mahrılse-i mezbürede "Sofular Mahallesinde" vakı' bir tarab

"Mustafa Beşe İbni 'Abdullah" mülkü ile ve bir taraftan [35] "Mustafa Çelebi' mülkü ile ve bir taraftan merhüm "Rıdvan Beşe İbni 'Abdullah" mülkü ve bir taraftan tarik-ı

'am

(ana yol) ile mahdüd rub'u (ı.4'ü) "Rabi'a binti Rıdvan' dan"

ve selase-i erba'I (3/.ı'ü) Yeniçeri Beytu'l-malinden işiira olunan 4 bab odalar ...

Tesis Edilen "Para Vakfı"

Ve [43] emval-i halal-i hasenetü'l-mal.larından fıddi halisü'l-'ayar 5 kere 100.000 nakd-i rayicü'l-vakit akçe ki te'kiden li'l-asıl ve tavzihan li'l-küll nısfı 250.000. akçe olur. Vakıf-ı 'aliyyü'l-şan la zalet asaru hasenati.hi bakıyetün ila intiha'il-zaman ve zeyyene'llahu hada'ika'l-vezareti bi-ezhar-i ara'ihi el- sa'ibeti ve ce' ale umüre'l-cumhılri muntazama bi-benan-i efkarihi il-sakıba. Şol

vech üzre şart ü ta'yin buyıırdular ki anifen beyan olunup "vakıf buyıırduklan

devlethanelerinde" zat-ı sütilde sıfatları ma dame ki libas-ı hayat ile mütelebbis ve kuba-yı baka ile mütelakkıftir, medde'llahü te'ala müddete hayati.hi ve da'afa ila kıyarru'l-sa'ati ve sa'ati'l-kıyarni ma'alirne mesilbatihi) kendilerden bila münaza' se' adet ile sakirıler olup kendillerden sonra bu kitab- I anber .. ve gevher-nesar icre ... tahrir ve tasdir olunan 'akarıit ve sıi'ir müstegıllat ile ma' an " enfa' istiglal" ile " veeh-i şer' i üzre istiglal ve

Haseld'dc Bayram Paşa Kül/i yesi Vakfıyesi 279

istirbalunda" bezl-i mechud olunup ... [44] ve aıu'amelelerinde müstakim olan agniya ile mu'amele olunup, ekabir u a'yan ve sipiih ve ehl-i divan (resmi

kişiler) ve eshab-ı tezvir u ihtiyc\1. (Sahteka.rlar) ile mu'amele olunınayıp

medyilndan "rehn-i kavi ve kefil-i milli" alınıp yahut muktaza-yı hale göre biri ile iktifa oluna.

Viik.ı.fın Şartları

Ve şöyle şart buyurdular ki kıble-i ehl-i İslam ve Ka'be-i a.luar-ı zevi'l-ihtiram olan Beytü'l-Haramda mak.am-ı İbrahim 'ala nebiyyina ev 'aleyhi ekmelü'l- salati ve'l-teslimde huff.i.z-ı mticewidin hafezehümüllahü ila yevmi'l-din zümresinden "30 nefer hıfz u tertüi mukarrer, salih, sahihü'l-kıraat ve 'afif-i hüsni'l-tilave kimesneler" ba'de salati'l-fecir cem' olup resm-i ma'htld u

makbCıl [45] ve nehc-i mev'iid ve ma'mCıl üzre Kur'an-ı 'azim ve furkan-ı

kerimden vüa1h-i ecza-i şerifeye mizır ve kelamdan hazır olduklan halde birer cüz-i şerili bitternam 'ala vechi'l-ta'zim ve'l-ikram tilavet eyleyip 10 cüz-i

şerilin ücO.r-i m ev lUresini efdal-i efrad-ı beşer, şefi' -i riı.z-i mahşer hazretlerinin

rCıh-i şeriflerine ve 10 cUz-i şeri.fin mesCıbat-ı merbrCıresini al-i 'izfun ve eshab-ı

kirfun 'aleyhim rıdvfıni'l-kerimi'l-'aUam hazeratırun erviih-ı şerifelerine ihda ve 10 cüz'-i şeri.fin haseniit-ı 'uzmasıru vakıf-ı mıiırul ileyhin rUhuna itlıaf

edeler. Ke.zal.ik ziyaretgiih-ı halk-ı 'alem ve kıblegiih-ı 'Arab u 'Acem olan Medine-i Münevvere 'ala münevviriha tahiyyat-ı mükerrerede mukabele-i Ravza-i mutahharede 30 nefer tecvid ü tertil-i Kur'an-ı Mecid, vakıf-ı vuko.f ve

rüsCım-i kıra'at ve rivayete 'arif kimesneler ba'de salati'l-fecir cem' olup ber veeh-i ma'nlf ve nehc-i me'lo.f kelam-ı meddden birer cüz'-i şerif te'enni ve tertil ve ta'zim ve tebcil ile bitternam 'ala vechi'l-ihtimam tlavet edip 10 cüz'-i

şerifin sevabıru rfıh-i pak-i nebiyy-i kerime ve 10 cüz' -i şertfi.n sevilbıru ehl-i beyt-i [46] beyt-i resw-i güzin ve eshab-ı şefi'i'l-miiznibin rıdvanu'Liiihi

'aleyhim ecına'in hazeratırun erviih-ı lı!yyibelerine ve 10 cüz-i şertfi.n haseniit-ı 'uzmilsıru vakıf-ı mCıma ileyhin ruhuna ihda edeler ve eşref-i diyar ü aktar olan "Beytü'l-Mukaddes"de, hazret-i "Halilü'rrahman'da" 30 nefer kıril'at-i kur'fın.ı tecvid ü tertil ile mütemeyyiz ve menhiyyat ü müteşebbihattan müteharriz kimesneler ba'de salati'l-fecir cem' olup üslCıb-ı mezbiir ve tarik-ı mebrCır Uzre "Kelarn-ı Kadiın"-i vacibü'l-tekrimden birer cüz'-i şerili 'ala vechi'l-kemai tevkir ü icla! ile tilavet eyleyip beyan olunan vech üzre 10 cUz'-i şerilin sevab-ı cemllini ruh-i pak-i hazret-i "sultan-ı enbiyaya" ve 10 cUz'-i şerifin sevabmı "vakıf ü vaıa cenab hazretlerinin ve va!ideyninin" ve 'amme-i mü'minin ü mü'mirıatın ruhlarına ihda eyleye ve bu 3 meclisin her birinde içlerinden esen ve a'lemleri ve hıfz u tecvidde müsellimleri re'isleri olup, 'adet- i mahmO.da ve ka'ide-i ma'hude üzre izhar-ı iftit:iih-ı kıra'at [47] ve iş'ar-ı ihtitam-ı tilavet edip esaiib-i du'a ve senaya vakıf ve cem' ü tefrik-ı eczaya 'arif, sahihü'l-lisan, fasihü'l-beyan olanlan mu'arrifleri olup ba'de itmami'l- tilave ve ihti.tfuni'l-kıra'eti cemi' u enbiya ü mürselin ve evliya-i makbillin erviihına siyyem~ sened-i asfiya ve mesned-i etkıya hazret-i hayrü'l-enam 'aleyhi efdali'l-salati ve'l-selam rfıh-i pür fütUhuna ve ·cümle al-i athar ve eshab-ı alıyan erviihına ve ba'dehfı "selef-i ınülo.k-i ai-i 'Osman erviihına" ve

"Padişiih-ı zaman ve hakan-ı eva.n halledellahu saltanataM ve sane şanehCı

'amma şani.hi hazretlerinin" devame eyyam-i saltanali ve kıyame a'vam-i hil.afetlerine ve siihibü'l-hayratve'l-hasenat ve caJ.ib-i en va' -i'l-meberrat hazretlerinin sebat-i 'izzet-i devletlerine du'a ve tazarru'da hüsn-i ibiimam ve hatime-i du'ayı fatiha ile itmam edeler. Ve salih-i mütedeyyin ve içlerinde islikarnet ile müte'ayyin, garaz ü gadirden beriveeda-i hizmette ceri olanlan

"Noktacı"lan olup ve haremeyn-i şerifeyn na'ibü'l-hareınleri olanlar ecza-

280 Mustafa L. Bilge

hanana nazır ve evvel-i Kur'andan [48] alur-ı til§vete varınca ıneclisde bi- nefsihl hazırlar olup bila 'özr-i şer'i ve la maru' -i ka vi terk-i hizmet ettirmeyeler ve "Sahratüllah" müezzinleri evkat-i hamsede a'k§b-ı sal§v§t-ı

mektObede üçer ihlas-ı şerif ve birer fatiha-i kerlme tilavet eyleyip her biri

sevabını v§kıf-ı müşarun ileyh hazretlerinin valideyni ruhlarına ihda eyleyip

"Mekke-i Mükerreme"nin ve "Med.ine-i Münevvere"nin ecza-haniarına ve

nazır ve noktacılannın yılda cümlesinin 320 sikke flori vazifeleri olup ve

"Kuds-i Şerif" de olan uhra hanana ve "Nazır" ve "Noktacı"sırun 23.000 akçe ve "Sahratullah" mü'ezzinlerinin yılda 2.000 akçe va.Zıfe-i nazifeleri olup Ser flori "Haremeyn-i Şerifeyn" de olan her bir cüz-hana ve 8 flori nazırful-ı müşarun Heyhimaya ve 2 şer flori dahi içlerinden "Noktacı"lık hizmetini eda eden kirnesnelere verilip· ve "Kuds-i Şerif" de olan ecza-hananın her birine yevmi 2 şer akçe vazife verile ve "Kuds-i Şerif" de olan eshab-ı veza'~ onda sakin olup salah u takva ile ma'rüf u meşhtir olan el-Şeyh 'Ulem.izade [49}

Efendi yevıni 3 akçe ile hayatta oldukça "Nazırlar" olup onun vefatından

sonra her kim yerine gelirse ol "Nazır" ola ve "Kuds-i Şerif" de olan ecza- hanana y~ 1 akçe ile içlerinden bir kirnesne "Noktao" ola ve bunların

vazifeleri dahi Asitane-i Se' adet-i Aşiyandan her yıl irsal olunan "Sürre" Emini ile mütevelli-i evkaf yedinden irsal olunup 160 sikke flori birer keseye ve 23.000 akçe bir keseye vaz' olunup emin-i sürre olan kirnesne dahi "Medine-i Münevvere" ve "Ravza-yı Mutahhara" ya varıp tünlb-ı merkad-i resıli-i

rabbi'I-'aiemine yüz sürmek ni'metine na'il oldukda "Na'ibü'l-harem" olan merd-i sahibi'I-kerem ma'rifeti ile 160 flori olan kesenin hatmin feth eyleyip beyan olunan vech üzre müstahakkine vazifeciklerin enva' -ı tekrlm ile teslim ettikten sonra, kezalik "Mekke-i Mükerreme"-i mu'azzamarun hak-i pakine dahi yüz sürmek müyesser oldukda yine "Na'ibü'l-harem" olan aziz-i

ınuhterem ma' rifeti ile bir kesenin dahi mührünü feth eyleyip her birine ta'yin olunan vazifecikleri tevzi' u taksim ve yedierine tamamen teslim olunup.

Bayrampaşa Türbesindeki Görevler

[50] ve zikr olunan" türbe-i şerifede" vaz' olunan kürsüde her haftada yevmi'l- erbi'ada 'ilm ü 'amel ile ma'rılf ve zühd ü vera' ile mevsılf 'u1tirn-i ilahiyyede mücid ve leyali-i şerife müteheccid olup, beyne'l-enam şeyhzade demekle

şehir olan 'umde-i 'ulema-i sa!i.kirı, zübde-i fuzala-i vasılin "Şeyh 'Abdülkadir Efendi ibni'l-merhtirn Şeyh Ntiru1lah Efendi " istirna'a taıib olan ınüıninin-i

muvahhidine va'z u nasihat ve ba' de'l-itınam rUh-ı pak-i su1tan kahha-i enbiya ve sipahsalar-ı kiifile-i asfiya "Ebü'l-Kasırn Muharrırned Mustafa" (sallallahü 'aleyhi ve sellem, bi-'aded-i men samete ve tekellem) ve sa' ir enbiya-i 'izarn ve evliya-i kir§m hazeratının ervah-ı şerueleri ve su1tan-ı şark u garb ve hakan-ı

ehl-i silm ü [51] harb olan "Padişah-ı rüy-i zemin" (halledet hilafetühu fi'l- arzeyni ila yevmi'l-din) hazretlerinin devam-ı devlet ü se'adeti içün du'a vü sena ile hatnı eyleyüb beyan olunan vech üzre müslimin ü müstemi'ine her haftada bir gün mevzi'-i mezktirda tefsir u hadisden va'z u nasihat üzre olup.

Vakı.fın V efah Sonrası Hizmetlerirı Devarru

[52] Onun civar-ı rahrnet-i rahrnana irtihalinden sonra re'y-i nazır-ı müşarun

ileyh edamellahü te'ala müşarun ileyh hazretleri ve hakimü'l-şer' ma'rifeti ile yine ol sirette bir merd-i karnil va'iz ü ııasıh olup va.Zıfe-i mezbtireye

mutasarrıf ve menzil-i mezktirda sakin olup beyan olunan vech üzre va'z ü nasihat hizmetini eda ile fazlası "Medrese ve Hankah ve Türbe-yi safvet penah" ve haderne-i evkaf-ı bedi'atü'l-evsaf mühimmatına sarf oluna ve medrese-i refi'atü'l-bina ve meni'atü'l-senalarında ömrünü cevahi.r-i 'ultirn-i feza ile harc ve eyyam ü leyalide le' ali-i ka va' id ü zavabıtı dürc-i kalbinde dere

Haseki'de Bayram Pnşn Kiilliyesi Vnkfıytsi 281

etmekle "nakl-i 'uJCı.m-i nakliyye ve 'akliyyeye !<Adir" ve envli'-ı 'ilm il 'irfAn-ı

cebin-i milbininde z§.h.ir kavli'id-i 'Arabiyyede muhakkık ve fünQn-ı

edebiyyede müdakkik, takıir u tahrire !<Adir, usiil-i fi.lru'da mah.ir, beyne'I- 'ulema makbOl o mOsellem ve a'yün-i a'yanda mu'azzez ve mUkerrem haftada 4 gün dershaneye hazır u irnhal ve müsaheleden hazir kirnesne Yevmi SO akçe ile mOsıl-ı sahn olmak üzre [53] müderris-i dahil nasb olunup emsali'I-bende müdarese olunan fünQn-i 'azizü'l-menalden hasbema" ce ret bihl'I-'Iideti eyyam-

ı mu'tadede enva' -ı 'ulum-i me' !rif ve esnaf-ı fünfin ve letli'if-i iliide-i kulub, hücürat-ı Pll!·berekAtında sakin olan dclnişmendan-ı hoşmendan bila özr-i şer'i terk-i ders etmeye ve nazır-ı vakıf tarafından ba'de1-tenbih müntebih olmazsa 'azi olunup beyan olunanevsaf-ı cemile ile mevsaf bir kimse rıasb oluna.

Deıs Başlıyor

Eger müdenis efendi ve eğer danişmendler dershaneye .faharet-i karnile ile hazır olup kable şürii'u1-ders ve ba'dehü 3 er kere salavaı-ı şerife getirip ve 3

ihlas-ı şerif tilavet edip ba'dehCı müderris efendi Resül-ü ekrem sallallahü te'alli 'aleyhi ve selle m hazretleri ve sa' ir enbiya-i 'izarn 'aleyhimü'l-salatü ve'l- selam ve evliya-i kirarn ve e'irnrne ve müçtehidin ridvanüllaru te'alli 'aleyhim ecma'in ervah-ı şerifleri ve vakıf-ı celiJü'l-şan ve cemilü'l-nişan hazretlerinin izdiyad-ı ömr ü [54] devletleri ve ba'dehü fatiha-i fliiha-i miskiyyi'l-hitam ile hatm eyleyip müderris-i mevsaf veeh-i mu'tad ü me'laf üzre birkaç hadis-i şerH nakil ettikten sonra beyne'I-'ulema-il-fuhOI mütedavil ve makbül olan kütüb-i fi.lrü' ü usül ve ma'kül ü menkOlden ifade ve istifadeye şurü' edeler.

Müderris Ataması

Ve medar-i tevcih-i veeh-i vedh olan istihkak-ı zati olup ma dameki 'alim u fa' ik medreseye ehakk u layık var iken zaman-ı baht ve haseb ü neseb veyahud kavi sened veya ahar sebep ile tilib olan cünıle tarika verilmeyip huzuz-ı

nefsaruyete ve şefa'at-i seyyi'e ile cebeleye tevcih edeler, ka'inen men kan yevm-i harad rahmet-İ rabmandan mahrum ve mu'ateb o melo.m olalar. Ve müderris efendi talebesinin cümlesinden fayık ve i'ade hizmetine layık olan talibü'l-'ilmi "Mu'id" tayin edip levazım-ı i'adeyi 'ala ma hüve'l-'ade te'diye ve mevacib-i ifade ve istifadeyi kema yenbagi tevfih ettikten sonra vazHe-i yevmiyesi 50 akçe ola.

Medrese Odalan Tahsisi

[55) Ve Medrese-i mezbürenin 13 odasından biri "muid"e mesken ve makam ve birinde tabh-ı ta'am edip biri bevvaba mahsus u mu'ayyen ve bakisi sa'ir

"Dclnişmendan" -ı hoşmendana mesken olup mu'tad üzre heı biri derse müdavemet ve tahsU-i 'ilm ü kemale müsaberel eyleyip salah u diyanet ile şugl edecek vazife-i yevmiye!eri (öğtencilerin} 3 er, ve Muid'in 6 akçe ola.

Medresede Sa'ir Görevliler

Ve bir recül-i sadık ve "Bevvablık" hizmetine layık edii-i hizmetine muvazıb ve ikaınet-i vaz"ıfede kusurdan mücclnib, vakt-i fecirden mukaddem bab-ı

"medreseyi" açar ve vakt-i 'işadan sonra niz-i şeb hizmette kA'im ve halka-i dür gibi kapıya nazarı dii'im bir kirnesne bulup ve biri ferraş olup bevvabın vazHe-i yevmiyesi 3 ve ferraşın 2 akçe ola. Ve zikr olunan "Harıkah" -ı pür nOr ve ma'bed-i mevfüru'-1 sürürda 'ilm ü takva ile ma'raf ve zUhd ü veta' ile mevsaf 'uJCı.m-i ilahiyede mücid ve leyali-i şeruede rnüteheccid meşayih-i [56]

selam ve şuyüh-i kira.m emr-i tarikaların ra'! ve talibini tertib ü irşada sa'i olan Ahiali Şeyh Mustafa Efendi şeyh olup anifen beyan olunan şeyhe meşrüt ve mu'ayyene olan menzilde ehl ü 'ayali ile sakin ü mekin ve yevmi 20 akçeye

282 Mııstnfn L Bilge

mutasarnf olup ba'dehu onun tarika ve siretinde bir 'aziz makfunında şeyh

olup beyan olunan rüsCımu müra'at ve vazife-yi mezkCıreye mutasarnf ola ve zikrolunan 10 bab odaların her biri bir dervişe mesken ve biri dahi bevvab içün mahsus ve mu'ayyen olup leyali-i mu'tade ve eyyam-ı mtibarekede dervişan-ı dil-rişan şeyhin pervane-var-ı şem'ine cem' olup safa bal ile kelime-i tevhid ve temcide iştigal, ba'dehii erviih-ı cem! enbiya ve mürselin ve evliya ü salihin, husiisen sultan-ı kabbe-i enbiya ve sipahsalar-ı kafile-i asfiya, fatiha-yı sCıre-i

nübüvvet ve ha time-i risale-i risalet sadr-inişin-i serir-i 'izz !i temkin seramed- i pay-ı taht-ı icad ü tekvin, resul-i güzin makbul-i (57] rabbi'l-'alemin hazretlerinin veecille-i erbab-ı siyadet ti celal ve a'izze-i eshab-ı se' adet ü ichil olan al ü eshabın ve tabi'in ve tebe' -i tabi'in ve e' imme-i müçtehidirıin ve al-i Osmandan geçen seliitin-i 'iziim ve esatir-i fihfunın erviih-ı tayyibelerine ve

sultan-ı zamana.

"Şeyhin" vazifesi ki yevmi 20 akçedir ve dervişandan her birinin vazifeleri yevmi ikişer akçe olup zikrolunan Hankah-ı saffetpeniihda sakin olan [58]

dervişan içinde savt-ı delaviz ile mümtaz, şurCıt-ı salata vakıf bir " imam-ı"

'abid ü 'fıtif ve hoş avaz nagamat ile mümtaz iki kirnesneler "müez.Zin" olup salat-i hams eda olunup imfunın vazifesi yevmi 3 akçe ve müezzinlerin vazifeleri yevmi ikişer akçe ola. Ve dervişandan bir kirnesne dahi Hankiihın meydanında ferraş olup de'b-i ma'rCıf üzre eda-i hizmet edip yevmi 2 akçe vazifeye mutasarnf ola ve zikrolunan Hankiihın hücüratında sakin olan fukara-i dervişan içün ta' arniye yevmi 80 akçe verilip şeyh re' yi ile (59] kifiiyet

ettiği mertebe ta'am tabh olunur ve Hankahda sakin olan lukaradan 3 nefer kirnesne ve 2 türbedar yevmi 2 şer akçe ile müsebbih olup her biri sabah namazından sonra hankalıda 1000 kere kelime-i tevhidi zikir ve ba'dehu salatü'l-' asr türbe-i şerifede 1000 er kere rCıh-i pür fütCıh-i risa!et-peniih (PeygamberinU.z) hazretleri içün salavat-ı şerife getirip sevabıru rCıh-i pak-i

şerillerine ithaf eyleyeler. Ve anifen beyan olunan türbe-i şerifelerinin bab-ı

safa me'abı da'in-i muhlisin ve za'irin-i mü'rninin ve kurra-i ecza-i şerife ve huffaz-ı türbe-i münifeye meftCıh u mekşCıf olmak içün mü'rninin-i salihin ü muvahhidin ve milciddinden iki kirnesne bekçi olup 'ala seblli'l-münavebe hifz u hiraset ve eyyam u leyiilide edii-i hizmet edip her biri beşer akçe vazifeye mutasarnf olalar ve zikrolunan ecza-i şerife ve mücelledat-ı münife hıfzı içün mu'ad ve masnu' olan sanduk içinde mevzu' olup [60] mesiihif-i

şerlle dahi de'b-i me'liıf üzre birer levh üzre vaz' olunup bekçilerin içinden bir

aslahı cümlesini hafız olup yevmi bir akçe vazifeye mutasamf ola.

Kitaplann Korunması

Beyan olunan kütüb dahi zikrolunan türbe-i şe.rife içinde bina ve vaz' -ı kütüb içün mu'ad ve masnu' olan devalibde mahfCız olup müderris ve danişmendlerden her ne zam.an lazım olup mutala'a ve mukalıele murad ederlerse "Bugün zamaru değildir!" deyu men' etıneyub i'ta oluna. Lakin istinsiih içün hanc-i türbe-i şerife ihraca ruhsat verilmeyip yevmi 3 akçe vazifeye mutasarrıf ola.

Kur'an Kıra'ati

Ve 30 neferden kari-i can ve 'ayb ü fesaddan 'an ehl-i salat ü salili ve sahib-i

reşad ü feliih-ı diyanet ile mevsCıf ve emanet ile ma'rCıf kirnesneler "türbe-i cennet misal" de nöbet ile kıra'at-i [61] Kur'an-i 'azim ve tilavet-i furkan-ı kerim ile iştigal edip bir veçhile eyyam ü leyiilide türbe-i mezbCırede tilavet terk olunmayıp, her biri yevmi ikişer akçe vazifeye mutasarnf olalar ve zikrolunan "türbe-i şerifede" şebih-i makasir-ı ciniin bina olunan 3 maksCırenin

birinde fazi ü kemal ile mevsCıf ve zühd ü vera' ile ma'rCıf 'alim-rabbiini,