BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN PSİKOMETRİK NİTELİKLER
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu
1
GİRİŞ (1)
Ölçme her zaman belirli bir amaç için yapılır. Amaç ölçmeye konu olan psikolojik özellik bakımından kişiler hakkında değerlendirme yapmak ve elde edilen değerlendirme sonuçlarına göre belirli kararlar vermektir. Verilen kararların doğru ve isabetli olması,
değerlendirmenin dayandığı ölçümün özellikle doğrudan ilgili ve olabildiğince az hatalı olmasına bağlıdır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
2
GİRİŞ (2)
Psikolojik özelliklerin ölçülmesinde genellikle ölçme araçları kullanılır ve bu araçlardan elde edilen puanların hatasız ya da az hatalı olması ve bu araçların belirli psikometrik niteliklere sahip olması gerekir.
Bunlar:
1) Geçerlilik (Validity) Güvenilirlik (Reliability) Kullanışlılık (Practicability) 2)
3)
GİRİŞ (3)
Geçerlilik(validity) ölçmek istenilen özelliğin, başka özelliklerle karıştırmadan, doğru ve tam olarak ölçülebilmesidir. Diğer bir ifadeyle amaca hizmet etme derecesidir.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
4
GİRİŞ (4)
Güvenilirlik (reliability) ölçme işleminden elde edilen puanların tesadüfi hatalardan arınık olma derecesidir. Diğer bir ifadeyle puanların kararlı, tutarlı ve duyarlı olmasıdır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
5
GİRİŞ (5)
Kullanışlılık (practicability) ise ölçme aracının geliştirilmesinin, uygulanmasının ve puanlanmasının kolay ve ekonomik (zaman, para, emek, ekipman vb. açıdan) olması ile ilgilidir.
GİRİŞ (6)
Bir ölçme aracından elde edilen puanların hatasız ya da az hatalı olması geçerli ve güvenilir ölçme yapmanın tek koşuludur. Ölçme işlemlerinde hataları en aza indirebilmek için, öncelikle hatanın ve hata türlerinin tanımlanması gerekir ki, ölçme işlemini yapan kişi neye müdahale edeceğini, hangi durumlara karşı önlem alması gerektiğini bilsin.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
7
HATA (1)
Yalnızca eğitimde değil bütün bilim dallarında, hatta günlük yaşamımızda dahi yapılan ölçme işlemlerinde bile ölçme sonuçlarına hata karışma olasılığı vardır. Ölçme yapan kişilerin dikkati ve titizliği zamandan zamana değişebilir, ölçme aracına ilişkin bazı sorunlar söz konusu olabilir, ölçülen özelliğin doğası gereği bazı sıkıntılar olabilir, öğrenci yeterince güdülenmemiş olabilir, ölçme işleminin yapıldığı ortam kaynaklı sorunlar olabilir vb...
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
8
HATA (2)
Ölçmede gözlenen bir özelliğin gerçek değeri (sayı, sembol ya da sıfat) bulunmak istenir. Ancak ölçmeye karışan çeşitli hatalar nedeniyle gerçek değer (puan) ölçme yoluyla doğrudan elde edilemez.
Ölçmede gerçek puan kuramı olarak ele alınan bu kavram basit bir eşitlik ile gösterilir. Bu eşitlik:
X = T + E
HATA (3)
X = T + E
X = Bireylerin ölçme aracından elde ettiği gözlenen puanı (?) T = Bireylerin gözlenemeyen gerçek puanı (?)
E = Ölçmeye karışan hata miktarı (?)
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
10
HATA (4)
Bu çerçevede hatalar kaynağı, yönü ve miktarı göz önünde tutularak üç türde incelenebilir:
Sabit hata (constant error) Sistematik hata (systematic error) Tesadüfi (rastlantısal) hata (random error) 1)
2) 3)
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
11
SABİT HATA
Miktarı ölçmeden ölçmeye değişmeyen, diğer bir deyişle her ölçme işlemine aynı miktarda karışan hatalardır. Örneğin marketteki terazi üzerinde herhangi bir nesne yokken -120 gr. gösteriyorsa ne tartılırsa tartılsın 120 gr. eksik ölçülecektir. Bir hoca final sınavında herkese 10 puan fazla veriyorsa yine karışan hata sabit olacaktır.
SİSTEMATİK HATA
Ölçülen büyüklüğe, testöre ya da ölçme koşullarına göre miktarı değişen hatalardır. Örneğin marketteki terazi her bir kilogramda 120 gr. eksik tartıyorsa üzerine konulan nesnenin ağırlığı arttıkça hata miktarı da artacaktır. Bir hoca final sınavında yazısı kötü olandan puan kırıyorsa yine karışan hata sistematik olacaktır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
13
SABİT ve SİSTEMATİK HATA ÖRNEKLERİ
Sabit ve sistematik hatalar zaman zaman birbirine karıştırılabilir.
Örnek sayısını arttıralım!
Gerek sistematik gerekse sabit hatalarda ölçme sonuçlarına karışan hata miktarı, yönü ve kaynağı bellidir. Bu nedenle bu tür hataların ölçme sonuçlarına karışmasını engellemek ya da düzeltmek nispeten daha kolaydır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
14
TESADÜFİ HATA (1)
Şansla ortaya çıkan ne yönde ve ne ölçüde karıştığı genellikle bilinemeyen hatalardır. Ölçmelere tek yönlü olarak karışmazlar, ölçme sonuçlarına bazen pozitif bazense negatif yönde etki ederler.
Sabit ve tesadüfi olmayan hatalar tesadüfi değişken olma özelliğine sahiptir. Bu nedenle ölçmede hata kuramları tesadüfi hatalar üstüne kurulmuştur.
TESADÜFİ HATA (2)
Tesadüfi hataların genellikle dört kaynağı olduğu kabul edilir. Bunlar:
1) Ölçme işlemini yapan kişi Ölçme aracı
Birey (Öğrenci vb.) Fiziksel ortam 2)
3) 4)
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
16
Ölçme İşlemini Yapan Kişiden Kaynaklanan Hatalar
Ölçme işlemimi yapan kişinin test etme sürecine ilişkin davranışlarını iki aşamada ele alabiliriz:
1.Ölçme işlemi sürecinde: Bireylerin dikkatini dağıtacak ve/veya kaygısını arttıracak davranışlar vb.
2.Ölçme işlemi sonrasında: Puanlamadaki dikkat ve titizliğin zamandan zamana değişmesi, yorgunluk, öncelik-sonralık yanılgısı, maddi hata vb.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
17
Ölçme Aracından Kaynaklanan Hatalar (1)
Ölçme araçları hazırlanırken maddelerin iyi ifade edilmemesi, test katılımcılarının yanlış anlamalarına ve dolayısıyla hataya neden olacaktır. O nedenle hangi özelliği ölçerse ölçsün, araçta kullanılan dilin dilbilgisi, imla kurallarına uygun olması; maddelerde anlatım bozukluğu bulunmaması; muğlak ya da belirsiz (müphem) olmaması gerekir.
Ölçme Aracından Kaynaklanan Hatalar (2)
Ölçme aracından kaynaklanabilecek bir başka hata kaynağı ise aracın yapısı ile ilgilidir. Ölçtüğü özellik ve kapsam bakımından homojen (benzeşik) maddelerden oluşan bir araç, heterojen (ayrışık) maddelerden olan bir testten daha güvenilirdir. Diğer taraftan ölçülecek özellikler evrenini yeterince temsil etmeyen maddelerden oluşan bir araçtan elde edilen puanlara da hata karışmaktadır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
19
Ölçme Aracından Kaynaklanan Hatalar (3)
Ölçme aracının yapısıyla ilgili diğer bir konu ise aracın uzunluğudur.
Madde sayısı ile güvenilirlik arasında doğru orantılı bir ilişki vardır, ancak bu sonsuz bir doğru orantı anlamına gelmez. Ölçme aracındaki madde sayısı arttıkça bireyde yorgunluk, dikkat azalması vb. etkenler nedeniyle hata miktarı artacaktır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
20
Ölçme Aracından Kaynaklanan Hatalar (4)
Ölçme aracıyla ilgili diğer bir faktör ise bilişsel özellikleri ölçen testlerde eğer seçenek verilmişse şans başarısı karışma olasılığıdır.
Bu durum ölçülen özelliğin gerçekte olduğundan yüksek görünmesine yol açmaktadır.
Bireyden Kaynaklanan Hatalar
Bireylerin ölçme işlemi sürecinde içinde bulundukları fiziksel, fizyolojik ve psikolojik durumlar test puanına etki eder. Uykusuzluk, açlık, hastalık, ağrı, motivasyon eksikliği, kaygı vb. faktörler nedeniyle bireyler gerçek puanlarından uzaklaşan puanlar alabilirler.
Ayrıca grubun homojen ya da heterojen olması da hata kaynağını arttıran ya da azaltan bir etkiye sahiptir.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
22
Fiziksel Ortamdan Kaynaklanan Hatalar
Ölçme işleminin gerçekleştiği fiziksel ortama ilişkin bazı etmenler de ölçme sonuçlarına hata karıştırabilir. Sıcaklık, ışık, ses, koku, ergonomi vb. etmenler hata miktarını arttırabilir.
Bu anlamda testler bireylere bu etmenler açısından eşit ve standart koşullar altında uygulanmalıdır, aksi takdirde hata miktarının artması kaçınılmazdır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
23
Hata ve Geçerlilik-Güvenilirlik İlişkisi
Geçerlilik ve Güvenilirlik İlişkisi
Güvenilirlik geçerlilik için bir ön şart, ancak yeterli şart değildir.
Bir testin güvenilir olması onun geçerli olacağı anlamına gelmez, ancak bir test geçerli ise büyük olasılıkla güvenilirdir.
Bu nedenle güvenilirlik geçerliliği sınırlar. Bir test için geçerlilik katsayısı, güvenilirlik katsayısının kare kökünden daha büyük olamaz.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
25
Geçerlilik ve Güvenilirlik (1)
Bir ölçme aracının geçerliliği ve güvenilirliği diye bir şey yoktur;
ölçme araçlarından elde edilen puanların geçerliliği ve güvenilirliği diye bir şey vardır. Ölçme araçlarının psikometrik nitelikleri şu durumlara göre değişir:
¨Ölçme amacının değişmesi
¨Uygulama grubunun değişmesi
¨Dilin eskimesi
¨Dilin değişmesi
¨Maddelerde ve/veya alt ölçeklerde yapılan değişiklikler
¨Farklı kültür ya da farklı alt kültürler
¨Kuramsal bilgi birikiminde değişiklikler
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
26
Geçerlilik ve Güvenilirlik (2)
Geçerlilik ve güvenilirlik bir varlık yokluk sorunu değil, derece sorunudur. Bu nedenle bir testten elde edilen puanlar yüksek düzeyde geçerli, orta düzeyde geçerli, düşük düzeyde geçerli;
yüksek düzeyde güvenilir, orta düzeyde güvenilir, düşük düzeyde güvenilir biçiminde nitelendirilir.
Geçerlilik ve Güvenilirlik (3)
Bir ölçme aracının puanlarından yapılan değerlendirmenin doğruluğu araştırmayı gerektirir. Bu puan gerçekten ölçmek istediğimiz özelliği gösteriyor mu? Aracın ölçmek istediğimizi ölçüp ölçmediği bir araştırma işidir. Araştırma ile değerlendirmenin doğruluğu incelenir.
Bir testin şöhretli olması onun geçerli olduğu anlamına gelmez.
Modern test kuramına göre geliştirilen ölçekler eleştiriye açıktır.
Böylece testin niteliği ve test bilgisi gelişir.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
28
Geçerlilik ve Güvenilirlik (4)
Testlerin geçerlilikleri ölçtükleri değişkenlerin özelliklerine göre farklılık göstermektedir. Örneğin zihinsel becerileri ölçen testler bu değişkene göre geçerliliği yüksek olabilir, ancak kamu personeli seçmek için adayların yetkinliğini ölçmede uygun olmayabilir.
Testlerin geçerliliğini artırıcı en önemli etmenlerden biri yapı geçerliğidir. Yapı geçerliliğini sağlamak için gerekirse testin geçerliliğine ilişkin diğer niteliklerden vazgeçilebilir.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
29
Geçerlilik ve Güvenilirlik (5)
Bir test özel bir amaç ve duruma göre seçilir. Örneğin bir grup öğrencinin İngilizce’yi kullanma becerileri test edilecekse (öğretmenler ifadenin açıklığına önem verdikleri için) öğrencilerin dilbilgisi hatalarının belirlenmesi testte önem kazanmaktadır. Ancak dili kullanmaya ilişkin diğer özellikler göz ardı edilebilir. Bu bakımdan uzman olmayan test hazırlayıcılarının test maddelerini hazırlama ve test uygulama konularında bilgiye gereksinimleri vardır.
Geçerlilik ve Güvenilirlik (6)
Bir ölçme aracı ölçülen özellikle ilgili herşeyi ortaya koyamaz. Bu testlerin sınırlılığıdır. Ancak pek çok test, kullanıcıların ya da geliştiricilerin yetersizliklerini yansıtır.
Doç. Dr. Güçlü Şekercioğlu, Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Psikometrik Nitelikler, Antalya (2020)
