Okullarda Değerler Eğitimi İle İlgili
Yapılan Çalışmalar Nasıl Olmalı
Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2010/53 nolu genelgesi ile 2010-2011 öğretim yılından itibaren Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı tüm resmi ve özel örgün eğitim kurumlarının bütün sınıf ve şubelerinde uygulamaya konulan
“Değerler Eğitimi Projesi “ ile ilgili yapılan çalışmalar illere göre farklı uygulamalarla devam etmektedir.
Bazı illerimizde İl Milli Eğitim Müdürlüklerince hazırlanan “ Değerler Eğitimi Uygulama Yönergesi” ne göre il genelindeki bütün okullarda aynı program uygulanmaktadır.
Bazı illerimizdeki okullarda “Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler yönetmeliği” ne göre kurulan Öğrenci Kulübü ( Değerleri Tanıma ve Tanıtma Kulübü) ile çalışmalar yapılmaktadır.
Bazı İllerimizdeki okullarda, kurulan komisyon aracılığı ile “Değerler Eğitimi” çalışmaları yapılmaktadır.
Değerler eğitiminden amacın, öğrencinin yalnızca değerle ilgili bilgilendirilmesi olmamalıdır. Önemli olan değerin yaşam biçimi haline, davranış özelliğine dönüşmesini sağlamak olmalıdır. Eğitimin öncelikli amacı, öğrencilerin akademik olarak yetiştirilmesi, bilgi düzeylerinin artırılması birlikte öğrenciye olumlu tutum ve davranışlar kazandırmak olmalıdır. Olumlu tutum ve davranışlar kazanan öğrenci sağlam karaktere sahip olur. Öğrencinin hayatı boyunca öğreneceği bilgileri işleyecek, gerektiğinde davranışa dönüştürecek, gerektiğinde hayatı kolaylaştıracak çalışmalara dönüştürecek olan karakteridir. Değerler insanların duygu, düşünce ve davranışlarını şekillendirir.
Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2010/53 nolu genelgesinde değerler eğitiminin kapsamı şu şekilde ifade edilmiştir:
“Toplumsal hayatı oluşturan, insanları birbirine bağlayan, gelişmeyi, mutluluğu ve huzuru sağlayan, risk ve tehditlerden koruyan ahlaki, insani, sosyal, manevi değerlerimizin tüm bireylere kazandırılmasında en önemli etken eğitimdir. Bu kazanımlarımızın öğrencilerimize aktarılması da değerler eğitimini oluşturmaktadır.”
Değerler Eğitimi Projesi çerçevesinde gerçekleştirilmek istenen hedefler şu şekilde belirtilmiştir:
Öğrencilere temel insanî değer ve erdemlerin kazandırılması, değerlere karşı duyarlılık oluşturulması ve değerlerin davranışa dönüştürülmesi.
Toplum tarafından kabul gören değerlerin uygun okul ortamı oluşturularak geliştirilmesi ve pekiştirilmesi.
Öğrencilerin sorumluluk duygularının geliştirilmesi.
Öğrencilerin akademik bilgi ve gerçek hayatta rehberlik edecek ahlaki değerlerle donatılmış olarak yetiştirilmesi.
Kültürel değerlerimizin güçlendirilmesi,
Okul ve çevresindeki sosyal yaşamın ahlaki ve etik değerlere uygun olarak şekillenmesi,
“Ahlak Temelli Disiplin” kavramının yerleştirilmesi.
Öğrencilerde ahlaki bir topluluk bilincinin oluşturulması.
Milli Eğitim Bakanlığınca belirlenen değerler şunlardır:
Sevgi, Sorumluluk, Saygı, Hoşgörü duyarlılık, Özgüven, Empati, Adil ‐ olma, Cesaret, liderlik, Nazik olmak, Dostluk, Yardımlaşma, Dayanışma, Temizlik, Doğruluk- dürüstlük Aile birliğine önem verme,
Bağımsız ve özgür düşünebilme, İyimserlik, Estetik duyguların geliştirilmesi, Misafirperverlik,
Vatanseverlik, İyilik yapmak, Çalışkanlık, Paylaşımcı olmak, Şefkat – merhamet, Selamlaşma,
Alçakgönüllülük, Kültürel mirasa sahip çıkma, Fedakârlık.
Okullarda yapılacak ortak etkinlikler
Değerler Eğitimi çalışmalarının, sınıf içi etkinlikler, okul içi etkinlikler ve aileye yönelik etkinlikler ile verilmesi gerekir. Etkinlikler ders içinde ve ders dışında yapılabilir.
Duvar gazetesi çıkartılmalı.
Konu ile ilgili güzel söz, afiş ve sloganlar öğrencilerin görüleceği yerlere asılmalı.
Sınıflarda her öğretmen “ayın değeri “ ile ilgili kısa konuşmalar, hikayeler, kıssalar ve güzel anıları anlatmalı.
Okula alanında uzman konuşmacılar getirilmeli.
Okullarda veli ve öğrencilere yönelik seminerler düzenlenmeli. Velilere yönelik aile eğitimi seminerleri düzenlenmelidir.
Öğrenci ve velilere yönelik tiyatro gösterisi düzenlenebilir.
Örnek Şahsiyetler okula davet edilebilir.
Gönüllü velilerin ve kuruluşların desteği alınabilir.
Tavsiye Kitaplar belirlenir.
Ayın değeri ile ilgili gösterilecek veya tavsiye edilecek filimler… belirlenebilir.
Ayın öğrencisi seçilip, panoda ilan edilebilir. Bayrak merasiminde ödül verilebilir.
Ayın değeri ile ilgili velilere bilgilendirme mektupları gönderilebilir.
Öğrenciler arasında kitap okuma etkinlikleri düzenlenebilir.
Okul Web sitelerinde ve okul panolarında yapılan çalışmalar sergilenebilir.
Belediyeler, müftülükler, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri, uygun görülen kişi, kurum ve STK lar ile işbirliği yapılabilir.
Sınıf İçi Etkinlikler: Sınıflarda konu ile ilgili hikayeler ve kıssalar okunabilir, anılar anlatılabilir.
Tarihteki örnek şahsiyetlerden örnekler anlatılabilir.
Yarışmalar: şiir yazma, şiir okuma, hikâye yazma, hikâye okuma, karikatür çizme, kompozisyon ve resim yarışmaları yapılabilir. Yapılacak yarışmalarda başarılı öğrencilere ödü verilebilir.
Konuyu gündemde tutmak için çeşitli alanlarda öğrencilerin katılacağı turnuvalar düzenlenebilir.
Konu ile ilgili öğrencilerin katılacağı münazaralar yapılabilir
Değerler ile ilgili alan ziyaretleri yapılabilir. Huzurevi, kardeş okul, ihtiyaç sahipleri, önemli mekanlar… ziyaret edilebilir.
Yardım kampanyaları düzenlenebilir. Toplanan eşyalar ihtiyaç sahiplerine ulaştırılabilir Her yaştaki öğrencinin anlama kapasitesi aynı değildir. Değerler eğitimi çalışması yapılırken bazı hususlara dikkat etmek başarıyı artıracaktır. Ayrıca:
Okul Öncesi Kurumlarda
Öğrenciye bilgiden çok uygulama ile yaklaşılması daha faydalı olacaktır.
Öğrenciye değerle ilgili hikayeler okunmalı, yaşanmış güzel olaylar anlatılmalı. Değerler drama yolu ile ve oyun yolu ile öğrenciye öğretilmelidir. Öğrencinin okulda öğrendiklerini evde uygulamaya devam etmesi için anne ve babalar bilgilendirilmelidir. Anne ve babalar aile eğitimi ve değerler eğitimi ile ilgili zaman zaman seminerlere alınmalıdır. Tablet, bilgisayar ve televizyon öğrencinin hayatında daha az yer tutmalı. Öğrenci film izleyecekse bile, onu olumsuz etkilemeyecek, değerlerimizi ön plana çıkaran filimler izlemesi sağlanmalı. Aile ile diyalog artırılmalıdır.
İlkokullarda
Her sınıf düzeyine göre hazırlanacak programlar sınıf içinde sınıf öğretmeni tarafından derslerde öğretilmelidir. Sınıf öğretmeni ayın değerini öğretirken, öğrencinin yaşamında uygulamasını alışkanlık haline getirmesini sağlamalı. Sınıfta değerle ilgili hikayeler, kıssalar okunmalı. Yaşanmış güzel anılar paylaşılmalıdır. Sınıf panolarına ayın değeri ile ilgili yazı, afiş, güzel söz, karikatür… gibi materyaller asılabilir.
Sınıflarda değerler drama olarak canlandırılabilir. Değer ile ilgili resim, şiir ve kompozisyon yarışmaları yapılabilir. Örnek davranışlar sergileyen öğrenci ayın öğrencisi olarak panoya asılabilir. Okul panosu hazırlanabilir.
Öğrencilerin göreceği yerlere güzel söz ve afişler asılabilir
Ortaokullarda
Derslerde dersin öğretmeni tarafından kısa bilgiler halinde öğrenci bilgilendirilmeli. Değer ile ilgili hikaye anı ve kıssalar derste öğrenciler ile paylaşılmalıdır. Değerin önemi ve öğrenciye katacağı güzellikler anlatılmalıdır. Sınıflarda oluşturulan panolara konu ile ilgili yazı, afiş ve güzel sözler asılmalıdır. Ayın öğrencisi ve örnek davranışlarda bulunan öğrenciler seçilerek panoya asılmalıdır. Şiir, kompozisyon ve resim yarışmaları yapılmalı ve dereceye giren öğrenciler ödüllendirilmelidir.
Öğrencinin değeri yaşam tarzı haline getirmesi sağlanmalıdır.
Liselerde
Lisedeki öğrenciye değerleri bilgi olarak vermek kolaydır. Davranış haline getirmek zordur. Lise öğrencisinin duygularına hitap ederek, sorumluluk vererek başarılı olunabilir. Derslerde öğretmenler tarafından değerlerle ilgili kısa bilgiler verilmeli, konunun önemi ve değerin öğrenciye kazandıracağı kazanımlar anlatılmalıdır. Öğrencilere değer ile ilgili yaşanmış olaylar ve kıssalar anlatılmalıdır. Öğrencilere verilecek örnekler güncel hayattan seçilmelidir. Öğrencinin değerin önemi ile ilgili olayları bizzat yaşayarak öğrenmesi etkili olur. Öğrenci ye sosyal faaliyetlerde sorumluluk verilerek değerler öğretilebilir. Öğrencinin alan ziyaretlerinde bulunup yaşlıları, ihtiyaç sahiplerini… yerinde görmesi ve onlara yapılacak yardım faaliyetinin içinde bulunması öğrenciyi etkiler.
Uygulama
Belirlenen ayın değeri bayrak merasiminde ilan edilmeli. Konunun önemi ile ilgili kısa bir konuşma yapılmalı. Öğretmenler odasında ayın değeri öğretmenlere bildirilmeli ve öğretmenlerden derslerde kısa da olsa konu ile ilgili öğrencilere bilgi vermeleri istenmelidir. Komisyonca belirlenen etkinlik ve çalışmalar yapılmalıdır. Her ayın sonunda o ay yapılan çalışmalar ile ilgili bir değerlendirme yapılarak rapor yazılmalıdır.
Dikkat edilecek hususlar
Okul idaresi, öğretmenler, komisyon, öğrenci ve veliler yapılan çalışmayı sahiplenmeli, konunun önemine inanmalıdırlar. Değerlerin öğretmenlerce seçilmesi bütün öğretmenlerin konuyu sahiplenmesini sağlar. Öğrenciye olumlu tutum ve davranış kazandırmak öncelikli hedef olmalıdır. Bilgiden çok davranış özelliği kazandırmaya önem verilmelidir.
Sınıf rehber öğretmenlerince öğrenci davranışları takip edilmeli, gerektiğinde veli ile diyalog sağlanmalıdır.
Okulda düzenlenecek kampanya ile kullanılmayan eşyalarla ilgili toplanacak yardımlar bir kardeş okula öğrenciler ile birlikte götürülebilir.
Öğrenciler aralarında para toplayarak alacakları hediyeleri bizzat huzur evlerine veya ihtiyaç sahibi bir aileye götürebilir. Huzur evleri ziyaret edilebilir.
Değerler eğitiminin esas uygulandığı yer ailedir. Aileye yönelik eğitici çalışmalar yapılmalıdır.
Velilere ve öğrencilere yönelik yapılacak seminerlerin önceden planlamasının yapılması gerekir..
Değerlerimizi öğrenen öğrenciler, anneye, babaya, yaşlılara, öğretmenlere… saygının önemini anlar. Üstünlüğün makamda, mevkide, parada… olmadığını, bütün insanların bir ve eşit olduğunu, gerecek üstünlüğün iyi insan olmanın vasıflarını taşımaktan geçtiğini bilir. Her insanın özel ve önemli olduğunu, insana insanca değer verilmesi gerektiğini bilir. İnsanların birbirlerinin yaşam tarzlarına, kılık kıyafetlerine, düşüncelerine, özellerine saygı göstermesi gerektiğini bilir. Gerektiğinde kendisine karşı kaba ve saygısız davrananı affetmeyi , sahip olduğu imkanları ihtiyaç sahipleri ile paylaşmayı ve adil almayı bilir… Kısaca değerlerimiz öğrencilerimizin iyiyi, doğruyu, güzeli yapmasını, bu güzellikleri yaşamı boyunca yaşam tarzı haline getirmesini, tarihimize, kültürümüze insanımıza ve güzel olan şeylere sahip çıkmalarını sağlayacaktır. Kaynak: https://www.hursitekinci.com
DEĞER EĞİTİMİ: SORULAR VE SORUNLAR
Değer eğitimi doğal olarak, her çözüm gibi kendisine özgü birçok sorunlar doğurmuştur:
1. Değerlerin tespiti sorunu 2. Gizli müfredat sorunu
3. Değer eğitiminin sorumlusu sorunu 4. Değer eğitiminde popülizm sorunu 5. Eğitim bilimlerinin sorunları
6. Değer kavramının belirsizliği
7. Değer eğitiminde yöntem sorunu
Aşağıda her bir sorun ayrıntılarıyla ele alınmaktadır.
DEĞERLERİN TESPİTİ YA DA KİMİN DEĞERİ?
Değer eğitiminin uzun zamandır ihmal edilmesinin birçok nedeni vardır ve bu nedenlerden biri de değerler konusunda uzlaşmanın zor olacağının düşünülmesidir.
Hem ulusal, hem de uluslararası düzeyde değerler konusunda uzlaşma zor olacak diye düşünülmüştür.
Uluslararası düzeyde, değerlerin belirlenmesinde de sorunlar yaşanmıştır. Değer araştırmaları Rokeach Değer Envanteri ile birlikte bir ivme kazanmış ise de, asıl ivmesini Schwartz’ın Değer Listesi ile yaşamıştır ve bu listenin işlevselliğe kavuşması doksanlı yılların ortalarından bu yana olmuştur. Bu, durumun akademik tarafıdır. Siyasi tarafında bakılacak olursa evrensel değerlerin ne olduğu son yıllara kadar açıkça ifade edilmemiştir. Her ne kadar BM birtakım insan hakları belirlemiş ve bu konuda uzlaşma sağlanmış ise de, üzerinde uzlaşma sağlanabilecek olan değerler listesi 2000li yıllardan sonra ortalarda dolaşmaya başlamıştır. Sonuç olarak, denebilir ki, hem ülkemizde, hem de dünyada değerler konusunda uzlaşma sağlayamayacağından korkan eğitimciler veya eğitime yön verecek olan politikacılar değer eğitiminden uzak durmayı tercih etmişlerdir.
Ayrıca, eğitim programları sadece eğitimcilerin kendi başlarına oturup hazırladıkları izlenceler değillerdir. Eğitim programı çeşitli faktörlerin etkisi altında biçimlenir. Bu yüzden literatürde çeşitli program türlerinden bahsedilmektedir: açık, gizli, açık, gölge, boş, toplumsal, anlaşılan, amaçlanan, ölçülen, vb . Bu program türlerinin her biri farklı bir toplum kesiminin eğitim programına müdahale edebildiği, katkıda bulunabildiği kısma işaret etmektedir. Dolayısıyla aslında tüm taraflar bir şekilde programa katkıda bulunabilmektedirler. Söz gelimi öğretmen programa anlaşılan program olarak başlamakta ve amaçlanan program olarak uygulamaktadır. Yani, programın bir kısmını anlamakta, anladığının ışığında kendi amaçları çerçevesinde bir program amaçlamaktadır. Kısacası, aslında taraflar her durumda bir şekilde programa etki etme yollarını bulmaktadırlar. Bazan bu süreç oldukça uzun sürebilmekte ise de, genellikle ve özellikle demokratik süreçlerin uygulanabildiği toplumlarda bir şekilde her kesimini değerleri programda yer bulabilmektedir.
DEĞER EĞİTİMİNDE POPÜLİZM SORUNU
Değer eğitimi bakanlığın bu konuya eğilmesiyle birlikte popüler bir uygulama olma niteliği kazandı. Günümüzde resmi okulların hemen hemen hepsi, özel okulların da önemli bir kısmı değer eğitimi verdiğini iddia etmekte ve bu amaçla birçok uygulamaya yer vermektedir. Sayı olarak az, ancak konuyla daha yakından ilgilenen kurum ve kişilerin olması durumunda çok daha etkili ve doğru olabilecek etkinlikler ve yaklaşımlar popülistleşmenin uzantısı olarak etkililiğini kaybetmektedir.
Değer eğitimi etkinlikleri hazırlayan eğiticilerin etkinliklerine bakıldığında zaman zaman etkinlikle amaç arasında bağ kurmanın bile zorlaştığı görülmektedir. Eğitimde amaçların belirlenmesi önemlidir, çünkü eğiticiler onları niçin yaptıklarını bilmelidirler. Değer eğitimi konusunda durum öyledir ki, bu etkinlikle şu amaçları gerçekleştireceksiniz veya şu davranışları değiştireceksiniz denen hedef, etkinlikle ilişkili olmayabilmektedir. Öğrencilere yemek yapma etkinliği yaptırıp işbirliğini öğrettiğini öne süren etkinlik kitapları bulunmaktadır. Yemek kuşkusuz işbirliği içinde yapılabilir, ancak bunu öğretirken sadece yemek yapmanın dışında uygulamalar da gereklidir ve eğitici bu uygulamaları sağlamalıdır.
Yoksa öğrencinin kazandığı davranış yemeğin güzel olup olmadığıyla sınırlı kalacaktır.
Uygulamada aynı değerin belli bir zaman diliminde uygulamasının mı, yoksa değerlerin tümünün zaman zaman hatırlatılmasının mı daha etkili olduğunu araştıran bir çalışma bulunmamaktadır . Ancak kurumlar kendileri için daha denetlenebilir ve daha ölçülebilir (ve daha etkiliymiş gibi gösterilebilir) uygulamalarla değer eğitimi yaklaşımlarını sergilemektedirler.
Popülizm, bir yandan çokluğun olduğu yerde sapmaların bulunması gibi doğal bir duruma, diğer yandan kapitalist sistemin metayı (sistemin satılabilir ve tüketilebilir olduğunu düşündüğü mal, mülk, eşya, kişi, kavram, uygulama, vb. anlamında) bir şekilde tüketme çabasına işaret etmektedir. Bu ekonomik sistem içinde birçok kişi bunu ekonomik bir kaynak haline getirmenin yollarını arayacak ve yaptıklarını bir şekilde ekonomik hale getirecektir. Bundan kurtuluş yolu da bulunmamaktadır.
Değer eğitimi tüketilmesi başka yaklaşımlara göre daha uzun zaman alacak bir konudur ve bir süre daha gündemde kalmaya devam edecek gibi görünmektedir. Ayrıca, duyuşsal hedeflerle ilgili olarak şeytanın bacağı kırılmıştır, bundan sonra zaman zaman değer eğitimi yaklaşımları ön plana çıkacak veya ön planda kalacak gibi görünmektedir. Bir süre önce (örnek için, 20 yıl önce) anlamsız ve gereksiz görünen değer eğitimi, günümüzde önemli görülmekte ise, bu büyük bir gelişmedir.
Nasıl ABD’de uzun zamandır süregelen bir uygulamanın devamı niteliğinde değer eğitimi uygulamaları varsa, ülkemizde de bundan sonra değer eğitimi yaklaşımlarını eğitimin vitrininde daha sık görecek gibi görünüyoruz.
