KÜLTÜR
COĞRAFYASI
Dr. Mutlu KAYA
Günümüz Dünyası ve Kültür
Sabahleyin uyanan tipik bir Amerikalı’nın karyolası ilk defa Yakın Doğu'da icat edilen bir biçime göre imal edilmiş, sonra Kuzey Avrupa’da bazı değişikliklere uğrayarak Amerika’ya intikal etmiştir.
Üstündeki yorgan pamuktansa, bu ilk olarak Hindistan’da, ketendense Yakın doğuda yetiştirilmiş, eğer ipektense ipeğin kullanılma tarzı da Çin’de keşfedilmiştir.
Bütün bu maddelerin iplik haline getirilme ve dokunması usulleri de Yakın doğuda bulunmuştur.
Günümüz Dünyası ve Kültür
Yataktan kalktığı zaman ayaklarına geçirdiği makosen terlikler Doğu ormanlarında yaşayan Kızılderililer’in icadıdır.
Girdiği banyonun teçhizatı yakın zamanlara ait Avrupa ve Amerikan icatlarının bir terkibidir.
Üstünden çıkardığı pijama Hindistan’da icat edilmiş bir çamaşırdır.
Yıkandığı sabun da eskİ Gaul’lerin icatıdır.
Bu Amerikalının giydiği esvapların aslı Asya bozkırlarında yaşayan göçebelerin kullandıkları deri elbiselerdir.
Günümüz Dünyası ve Kültür
Ayakkabıları, eski Mısır’da icat edilen bir usule göre de bağlanan derilerden çıkan kalıplara göre kesilip yapılmaktadır;
boynuna bağladığı parlak renkli bir kumaş parçası olan kravatı da 17. yüzyıl Hırvatlarının omuzlarına attıkları bir şalın bozulmuş, küçük bir kalıntısıdır.
Kahvaltı için dışarı çıkmadan önce baktığı pencerenin camları Mısır’da icat edilmiştir.
Eğer yağmur yağıyorsa ayakkabılarının üstüne geçirdiği lastikler Orta Amerika yerlilerinin keşfettikleri kauçuktan yapılmıştır.
Günümüz Dünyası ve Kültür
Yanına aldığı şemsiye Güney Asya’da; başına geçirdiği şapkanın keçesi Asya steplerinde; kahvaltıya giderken yolda bir gazete almak için çıkardığı bozuk paralar ilk defa Lidya’da ortaya çıkmıştır.
Lokantada ise yine başka kültürlerden gelmiş pek çok şeyle karşılaşacaktır.
Önüne konulan tabak Çin’de icat edilen porselenin bir çeşididir.
Eline aldığı çelik bıçak ilk defa Güney Hindistan’da kullanılan bir bileşimden yapılmıştır.
Çatal Ortaçağ İtalya’sının bir icadıdır; kaşığın aslı da eski Roma’dır.
Günümüz Dünyası ve Kültür
Eğer bizim Amerikalı kahvaltıya portakalla başlıyorsa portakalın memleketi Doğu Akdeniz’dir;
Masasındaki dilinmiş kavun İran’dan, karpuz ise Afrika’dan gelmiştir.
Sabahları kahve içiyorsa bunun aslı bir Habeşistan ağacıdır.
Süt veya krema fikrinin menşei ise ineğin ilk defa ehlileştirildiği Yakın Doğu’dur.
Şeker de ilkin Hindistan’da imal edilmiştir.
Dünyanın en büyük sosyal antropoloji
âlimlerinden Ralph Linton bunları yazarken;
Kültürlerarası alış verişin ne kadar evrensel olduğunu anlatmak istiyor, hafif alaylı bir üslûpla da Amerikalılar’ın kendi kültürlerini Amerika’ya has bir medeniyet olarak göstermelerini yermeye çalışıyor.
Tabii burada Batılıların aslında kendilerinin
olmayan doğulu ürünleri kendilerininmiş gibi
yansıtmaları da görmezden gelinmemeli.
İngiltere –İpek Örneği
Bugün kendilerini dünyanın en iyi ve en kaliteli ipek üreten ülke olarak dünyaya tanıtan İngiltere, Hindistan’da sömürge faaliyetlerini sürdürdüğü sırada ipek tezgahı sahibi olmuştur.
Hem de Hindistan’da ipek dokumayı bilen
binlerce Hintli’nin bir ellerini bileklerinden
keserek.
Buradan İngiltere’ye götürüp, dut ağaçlarının bol olduğu kuzey bölgelerine yerleştirdiği bu tezgahlarda ipekleri dokurlar ve dünyaya pazarlarlar.
Ellerini keserek Hintlilerin ipek
dokumalarını engelleyen İngilizler böylece
ipek üretiminde hatırı sayılır bir yere
gelirler.
Satranç, “çaturanga” diye anılan bir Hint
oyunudur. Batılılar bu oyunun bazı
kurallarını değiştirerek, sanki kendilerine
aitmiş gibi doğululara sunmuşlardır.
Bir kültürde değişikliği
etkileyecek üç genel faktörün var olduğunu söyleyebiliriz:
1) Toplumun işgâl ettiği ekolojik alanda değişiklik (gerek tabiatta değişiklik, gerek toplumun başka bir bölgeye göçü gibi.)
2) Değişik kültür örneklerine sahip toplumlar arasında temaslar.
3) Gelişim yolu ile bir toplum içinde meydana gelen değişmeler (meselâ meyve toplama ile geçinen bir toplumun hayvan ve bitkileri ehlileştirmesi gibi.)
Kaynakça
Tümertekin, E., & Özgüç, N. (1997). Beşeri coğrafya:
İnsan. Kültür. Mekan. Çantay Kitabevi.
Davranış Bilimleri Ders Notları (2018). Ankara Üniversitesi Açık Ders Sistemi.
