DOĞU ANADOLU BÖLGESİ COĞRAFYASI
11.
HAFTA
BEŞERİ VE EKONOMİK
COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
• Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan başlıca önemli yeraltı kaynakları bakır, demir ve linyittir.
• Ülkemizin en zengin bakır yataklarına Güneydoğu Toroslar’da bir kuşak halinde uzanan yeşil renkli ultrabazik kayalarda rastlanır.
• İşletilen en büyük bakır yatağı Ergani (Diyarbakır) ile Maden’de (Elazığ) bulunur.
• Birçok alanda yararlanılmakla birlikte bakır, iletkenliğinin yüksek olmasından dolayı günümüzde daha çok elektrik enerjisi iletkenliğini sağlayan tellerin yapımında kullanılır.
• Ağır sanayinin esas hammaddesini oluşturan demir her çeşit makine, teçhizat, bina, demiryolu ve köprü yapımı gibi çok çeşitli alanlarda kullanılır.
• Ülkemizin ve bölgenin en zengin demir yatakları Divriği (Sivas), Hasançelebi ve Hekimhan’da (Malatya) bulunur.
• Buralardan çıkartılan demir cevheri, demir-çelik fabrikalarına gönderilir.
• Bölgenin en önemli linyit yatakları Afşin-Elbistan Havzası’ndadır (3,2 milyar ton rezerv).
• Rezervi bol, kalorisi düşük olan sahadaki linyitler Afşin-Elbistan Termik Santrali’nin çalıştırılmasında kullanılır.
• Bölgedeki diğer linyit yatakları Aşkale, Şenkaya, Horasan, Pasinler (Erzurum), Erciş (Van), Karlıova (Bingöl), Kemaliye (Erzincan) ve Divriği’de yer almaktadır.
• Suda erimeyen, renksiz veya beyaz renkte olabilen barit, özellikle nükleer santrallerin yapımında radyasyonun çevreye yayılmasını önlemek amacıyla çimentoyla karıştırılarak kullanılır.
• Bölgede Muş çevresinde zengin barit yatakları bulunur.
• Bölgede, Elazığ iline bağlı Alacakaya’da (Guleman) zengin sayılabilecek krom yatakları vardır. Kağızman (Kars) ve Tuzluca’da (Iğdır) kaya tuzu çıkarılır.
• Gübre hammaddesi olan fosfat yatakları Bingöl’de bulunur.
• Ateşe dayanıklı tuğla yapımında kullanılan manyezit (Magnezit) yatakları ise Erzincan’da bulunur.
SANAYİ
• Doğu Anadolu, sanayi açısından ülkemizin geri kalmış bir bölgesidir. Çünkü:
• 1. Bölgede kış mevsimi uzun ve sert geçmektedir.
• 2.Bölgede ulaşım, özellikle kış aylarında güçlükle yapılmaktadır.
• 3. Bölge, önemli hammadde kaynakları bakımından zengin değildir.
• 4. Bölgede pazarlama yetersizliği vardır.
• Bölge, önemli tüketim merkezlerine uzaktır.
• Aynı nedenler, bölgenin özel sektör yatırımları açısından cazip olma imkânını da ortadan kaldırmaktadır.
• Bölgedeki mevcut sanayi kuruluşlarının önemli bir bölümü devlet tarafından yapılmıştır.
• Ülkemizdeki 500 büyük sanayi kuruluşunun ancak bir kaçı Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunmaktadır.
• Ülkemizde ilk 500 büyük sanayi kuruluşunun sıralaması her yıl şirketlerin performanslarına göre değişebilmektedir.
• Nitekim 2005 yılına ait verilere göre, Doğu Anadolu Bölgesi’nden sadece Elazığ (Altınova Çimento) ve Erzurum’dan birer şirket bu listeye dâhil olurken,
• 2006 yılında ise bölgeden sıralamaya giren kurum olmamıştı
• 2008 yılında ise Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşu arasına, bölgeden sadece (241. Aşkale Çimento Sanayii T.A.Ş.) bir kuruluş girmiştir.
• 2010 yılında ise Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşu arasına, bölgeden sadece 164. Aşkale Çimento Sanayii T.A.Ş. (Erzurum) ve 400. Eti Krom AŞ. (Elazığ) olmak üzere iki kuruluş girmiştir.
• 2013 yılında Erzurum (Aşkale Çimento), Malatya (Anateks Anadolu Tekstil Fabrikaları AŞ) ve Elazığ (Eti Krom) illerinden birer olmak üzere toplam üç kuruluş, Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşu arasında yer almıştır.
• Bölgedeki sanayi kollarını genellikle tarıma dayalı sanayiler oluşturur.
• Erzincan, Malatya, Erzurum, Ağrı, Kars ve Erciş’te şeker;
• Malatya ve Elazığ’da pamuklu dokuma fabrikaları;
• Önemli yerleşme merkezlerinde un, yem,
• Özellikle Kars’ta süt ürünlerine dayalı sanayi kolları, çimento, et kombinaları;
• Tunceli’de yem, Pertek’te (Tunceli) yün ipliği; Sarıkamış’ta ayakkabı (kapatıldı); Iğdır’da pamuk ipliği ve pamuklu dokuma fabrikaları yer almaktadır.
• Son yıllarda özel sektör tarafından, bölge ölçüsünde önemli sayılacak sanayi tesisleri kurulmuştur.
• Bunların başlıcaları Malatya’daki pamuk ipliği ve pamuklu dokuma, kayısı işleme tesisleri; Elazığ’da tuğla-kiremit, ferro- krom, demir ve çelik döküm, metal eşya üretim tesisleridir.
• Bölge, imalat sanayinde çalışanların sayısı ve elektrik tüketimi gibi kriterler yönünden Türkiye’de son sırada bulunmaktadır.
• Doğu Anadolu Bölgesi’nin, çok yüksek ve engebeli olması genel anlamda ulaşımı olumsuz yönde etkiler.
• Buna karşılık, doğu-batı yönünde uzanan tektonik oluklar ve akarsu vadileri ulaşım açısından önemli kolaylıklar sağlar.
• Bölgede, kış döneminde kar yağışları yüzünden yolların kapanması ve buzlanma nedeniyle ulaşımda önemli güçlükler yaşanmaktadır.
• Yine, kış döneminde zaman zaman sis nedeni ile de ulaşımda aksamalar yaşanmaktadır.
Kara Yolu Ulaşımı
• Bölgede karayolu ulaşımı açısından önemli güzergâhlardan birini Sivas-Erzincan-Erzurum-Iğdır üzerinden Nahcivan’a bağlanan yol oluşturmaktadır.
• Bu ana yol üzerinde kuzeye ve güneye doğru bağlantı sağlayan ikincil ve işlek yollar da bulunur.
• Bunların başlıcaları ise;
• 1.Horasan’dan ayrılan, Karasu-Aras Dağları’nı Eleşkirt batısında Tahir Geçidi’nde aştıktan sonra Ağrı’ya ve Doğu Beyazıt’a bağlanan, oradan İran’a geçen yol;
• 2.Horasan doğusunda Karakurt üzerinden Kars ve Ardahan’a bağlanan yoldur.
• Bölgedeki bir diğer önemli karayolu hattı Kayseri-Malatya-Elazığ- Bingöl-Muş-Van üzerinden Hakkâri’ye ulaşan yoldur.
• Bölgenin güneydoğu kesiminde ise Bitlis-Şırnak üzerinden Hakkâri’ye, oradan da Van’a bağlantı kuran ana yollar vardır.
• Bölgeyi kuzey-güney yönünde kat eden yollar da bulunur.
• Bunların başlıcaları Elazığ-Tunceli üzerinden Erzincan
ve Erzurum’a; diğeri ise Bingöl-Karlıova üzerinden
Erzurum’a ve Van üzerinden Doğubayazıt ve Ağrı’ya
bağlantı sağlayan yollardır.
Demir Yolu Ulaşımı
• Doğu Anadolu Bölgesi’nde biri kuzeyde, diğeri güneyde iki önemli demir yolu hattı bulunmaktadır.
• Fırat’ın Karasu ve Murat vadileri boyunca doğudaki komşularımızla bağlantı sağlayan demir yolu, Cumhuriyet’in ilk yıllarında yapılmıştır.
• Bölgeye Sivas üzerinden gelen demir yolu hattı, Karasu vadisi boyunca Erzincan’a, oradan da Erzurum’a bağlanır.
• Erzurum-Pasinler-Horasan oluğunu takip eden bu hat, Kars üzerinden Ermenistan’a bağlanır.
• Güney hat ise Malatya-Elazığ-Bingöl-Muş üzerinden Van Gölü’nün batı kıyısındaki Tatvan’a ulaşır. Buradan feribotla Van’a geçen trenler, Kapıköy sınır kapısından İran’a bağlantı sağlar.
• Bu hatla, aynı zamanda Malatya üzerinden Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleriyle bağlantı kurmak da mümkündür.
