F‹LM‹N KÜNYES‹
Tür : Belgesel
Süre : 19 Dakika
Yap›m Y›l› : 2007
Seslendirenler : Serdar Yi¤it, Elif Oturanel
Ses Kay›t : Teoman M. Demiro¤lu
Müzik : Can Atilla "Kuvay-› Milliye"
Proje ve Araflt›rma : Hakan Y›lmaz
Kamera : Ali F. Ayd›n, ‹hsan Koluaç›k, Sena Coflkun
Kurgu : Hakan Y›lmaz
Senaryo ve Yönetmen : Hakan Y›lmaz
F‹LM‹N ÖZET‹
Belgeselde Büyük Taarruz’un haz›rl›klar› esnas›nda ve savafl s›ras›nda yaflananlar anlat›lmaktad›r. Haz›rl›klar aflamas›nda Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadafllar›, karargahlar›n› 24 A¤ustosta fiuhut kasabas›na tafl›rlar.
25 A¤ustos 1922’de cepheler fiuhut’tan Kocatepe’ye kayd›r›l›r ve 26 A¤ustos sabah› savafl bafllar. 27 A¤ustos’ta Afyon kurtar›l›r. 30 A¤ustos’ta ise Dumlup›nar’da Yunan kuvvetleri a¤›r bir yenilgiye u¤rat›l›r. 9 Eylül günü
‹zmir geri al›narak, Türk ulusu ba¤›ms›zl›¤›na kavuflur. Belgeselde yaflanan bu süreç, arfliv görüntüleri ve tan›klar›n röportajlar› ile sunulmaktad›r.
ABSTRACT
In the documentary, the evens that took place during the preparation of
* Arfl Gör., Afyon Kocatepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
The Sun Rising from Kocatepe Hakan YILMAZ*
KOCATEPE’DEN YÜKSELEN
GÜNEfi
The Great Attack and those that happened during the war itself are described.
In the preparations phase, Mustafa Kemal Ataturk and his troops move their headquarters to fiuhut on 24th August. On 25th August 1922, the fronts are transferred from fiuhut to Kocatepe, and the war begins on the morning of 26th August. On 27th August, Afyon is re-taken. The Greek forces given a heavy defeat in Dumlup›nar on 30th August. Taking Izmir back on 9th September, the Turkish people gain their independence. In the documentary, this period is presented together with archive shots and the reviews of witnesses.
***
Büyük Taarruz, Türk ba¤›ms›zl›k mücadelesinin dönüm noktas›d›r.
Savafltaki olas› bir ma¤lubiyet Anadolu’daki Türk egemenli¤ini tehlikeye düflürece¤inden, tüm haz›rl›klar büyük bir gizlilik içerisinde yürütülür.
28 Temmuz’da subaylar aras›nda bir futbol maç› düzenlenir ve bu maç›
izlemek bahanesiyle Ordu komutanlar› Akflehir’e davet edilir. Gecesinde komutanlarla taarruzu konuflup gerekli direktifleri veren Mustafa Kemal, ertesi gün, Fevzi ve ‹smet Paflalarla taarruzun fleklini tespit edip Ankara’ya döner. 4 A¤ustos’ta da taarruz karar›n› hükümete bildirir. Bat› Cephesi Komutanl›¤› ise 6 A¤ustos 1922’de k›talara taarruz haz›rl›k emrini verir. 20 A¤ustos Pazar akflam› Ankara’dan gizlice Akflehir’e gelen Mustafa Kemal, Ordu Komutanlar› General Yakup fievki ve Nurettin Paflalar ile Süvari Kolordu Komutan› Fahrettin Altay ile Bat› Cephesi Karargah›’nda görüflür. Görüflme sonras›nda taarruzun 26 A¤ustos Cumartesi sabah› yap›lmas›na karar verilir.
Oysa ki günün gazeteleri Mustafa Kemal’in 21 A¤ustos’ta Çankaya Köflkü’nde bir çay ziyafeti vermekte oldu¤unu yazarlar. Ankara’da herkes Çay Ziyafetini beklerken, Mustafa Kemal, ‹hsan, Recep ve K›l›ç Ali Beylere; "Ben bu gece cepheye hareket ediyorum. Düflmana taarruz edece¤im." der ve annesi Zübeyde Han›m’›n elini öperek cephenin yolunu tutar.
Mustafa Kemal, 24 A¤ustos 1922’de karargâh›n›, Akflehir’den, taarruz cephesi gerisindeki fiuhut kasabas›na tafl›r. Saat 15.00’de I. Ordu Karargah›’n›n muharebe kademesi fiuhut’a intikal eder. Baflkomutanl›k, Genelkurmay Baflkanl›¤› ve Bat› Cephesi Karargâhlar› da saat 19.00’da fiuhut’a ulafl›rlar.
Baflkomutan Yaveri Muzaffer Bey’e Dö¤er mevki ile Dumlup›nar aras›ndaki mesafeyi harita üzerinde ölçtürüp, elindeki kalemle bu noktaya birkaç kere vurarak: "Dö¤er, Dö¤er; fakat dövemeyecekler, buradaki kuvvetleri hareketsiz
kalmaya mahkûmdur." der ve yaverine dönerek: Haritalar› topla, hareket ediyoruz" emrini verir.
Mustafa Kemal ve silah arkadafllar› bir an önce Kocatepe’de olmay›
düflündüklerinden, gece el ayak çekildikten sonra Kocatepe’ye hareket ederler.
Bat› Cephesi Komutan› ‹smet Pafla’n›n "26 a¤ustos 1922 sabahleyin düflmana genel taarruz icra olunacakt›r" emrini verdi¤i 93 Nolu Cephe Emri, 25 A¤ustos Cuma günü saat 12.30’da fiuhut’taki karargâhtan verilir.
K›talar dar patika yollarda ve kayal›k arazide, çok zor koflullar alt›nda fiuhut’tan Kocatepe’ye yol al›rlar. Al›nan s›k› tertibat sayesinde de düflman›n casusluk faaliyetleri önlenerek, tüm cephane ve mühimmat cepheye kayd›r›l›r.
25 a¤ustos 1922 sabah› karargâhlar fiuhut’tan Kocatepe’nin güneybat›s›ndaki ordugâha nakledilir. Cephe Karargâh› ise, 25 a¤ustos akflam› Kocatepe’nin güneybat› yamaçlar›ndaki çad›rl› ordugâha yerleflir.
25 A¤ustosu 26 A¤ustosa ba¤layan gece Baflkomutan, petrol ve mum fenerlerinin ›fl›klar› alt›nda Kocatepe’ye do¤ru ç›kar. Bütün karanl›klar› delen gözleriyle Afyon Ovas›na bakarak "Allah, Türk milletini ve ordusunu koruyacakt›r" der. 26 A¤ustos 1922 sabah› tan yeri a¤ar›rken topçulara verilen atefl emriyle, Türk milletinin üç y›ldan beri hasretini çekti¤i büyük günün çetin hesaplaflmas› bafllar. Mustafa Kemal gözetleme dürbününün bafl›nda, düflman tahkimat›n› seyrederken yo¤un topçu atefli, Yunan siperlerini atefl içinde kaynatmaktad›r.
Taarruzda saatler ilerledikçe tonlarca cephane su gibi ak›p gitmektedir.
Endifleye kap›lanlar bunu Mustafa Kemal’e iletirler. O, büyük bir so¤ukkanl›l›kla: "Tek mermi kal›ncaya kadar atefle devam edilecek; cephane ikmalini düflmandan yapaca¤›z; emrini verir. Akflam olmak üzeredir; dahi komutan etraf›na bakarak; "Yar›n ö¤leden sonra Afyon’da olaca¤›z." der.
O anda herkes flüphe içinde birbirinin yüzüne bakar, fakat taarruz bafllad›ktan k›sa bir süre sonra T›naztepe, Belen Tepe, Kalecik Sivrisi ve K›l›nçarslan Tepesi zapt edilir. Hakim tepelerin zapt›n›n ard›ndan 27 A¤ustos sabah› bütün cephelerde taarruz yeniden bafllar. Ö¤leye do¤ru bütün cepheler yar›l›r. Çekilmeye bafllayan Yunan kuvvetlerini I. Ordu birlikleri takip eder.
27 A¤ustos günü saatler 17.30’u gösterirken IV. Kolordu VIII. Tümeniyle 14 ay düflman iflgalinde kalm›fl olan Afyonkarahisar’› ele geçirir. Afyonkarahisar’›n al›n›fl›ndan k›sa bir süre sonra flehre gelen Halide Edip vaziyeti flöyle anlat›r:
"Afyon’un yüksek kayal›klar› göründü¤ü zaman, ortal›kta birtak›m haki renkli gölgeler göze çarp›yordu. Yunanl›lar›n yakm›fl oldu¤u evlerin harabelerinde hala atefl vard›. Karargah birkaç saat önce Afyon’a girmiflti.
Sokaklar insan ça¤layanlar›yla doluydu..."
Mustafa Kemal 21 Ekim 1925’deki ziyaretinde Afyon halk›na flöyle seslenecektir: "Afyonkarahisar, son büyük zaferin kilidi oldu, esas› oldu.
Afyonkarahisar, tarihi mücadelemizde unutulmaz parlak bir sayfaya maliktir."
Anadolu’nun ads›z kahramanlar›, Mustafa Kemal Pafla önderli¤inde Kocatepe’de adeta bir destan yazarlar. ‘Kocatepe’, Afyonkarahisar tarihinde oldu¤u gibi, Türk ulusunun hayat›nda da bir dönüm noktas› olur.
Türk taarruzu 30 A¤ustos’ta Dumlup›nar’da befl Yunan tümeninin hareketsiz hale getirilmesiyle devam eder. Gerçeklefltirilen imha harekât›yla da "büyük felaket" Yunan ordusunun üzerine çöker. Mustafa Kemal, 1 Eylül 1922’de Türk Ordusuna flu tarihi emri verir: "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir".
9 Eylül günü tan yeri a¤ar›rken, süvari birlikleri ‹zmir’e girer. Askerler büyük bir coflkuyla karfl›lan›r ve çiçek ya¤muruna tutulurlar. Süvarilerin Kordonboyu’ndaki geçifli ise oldukça görkemlidir. ‹zmir’in geri al›nmas›yla, Yunanistan’›n 15 May›s 1919’da fiilen bafllatt›¤› "Küçük Asya Maceras›"
hezimetle sona erer. Böylece, dünyada efline az rastlan›r bir inanç ve mücadeleyle esaret zincirlerini k›ran Türk Ulusu, üç y›ld›r hasretini çekti¤i ba¤›ms›zl›¤›na kavuflur.
RÖPORTAJLAR 1. AL‹ KÖKSAL
Akflamüzeri neresi var fiuhut’ta, Hac› Velio¤lu, Hac› Beyler var. Hac›
Beylerin evi o zaman çok mükemmel yap›lm›fl, alt sofas› (taban›) mermer, her taraf› mükemmel yap›lm›fl bir yer, Paflay› (Mustafa Kemal’i) oraya götürelim diyorlar ve Paflay› ‹smet Paflayla birlikte o eve götürüyorlar.
2. SITKI UYSAL
Kubbeli evde kalm›fllar, gece orada yat›l›yormufl süsü veriliyor, harekat›
habersiz olarak ‹smet Pafla karfl›daki Hac›velilerin Ahmet Bey’in evinde kal›p yap›yor, muhaberat› oradan idare ediyor. Kubbeli ev dedi¤imiz büyük odada masa kuruluyor, orada haritalar aç›l›yor, Mustafa Kemal harekat, taktik ve askeri durumu oradan idare ediyor.
3. MEHMET ÇATYOL
Atatürk’ün arabas› gelmifl çeflmenin önüne, babam› alm›fllar. Babamdan Çak›rözü köyünün yolunu göstermelerini istemifller. Babam da alm›fl götürmüfl onlar› Çak›rözü köyüne.
4. MEHMET EROL
fiuhut Çak›rözü köyünde Atatürk öncelikle yollar› keflfetmifl, yollar›
keflfettikten sonra Kocatepe’ye 4 tane büyük top ç›kar›yor. Atatürk.tam mevkisini, cepheleri keflfettikten sonra da, topun patlayaca¤› günden bir gün önce, Çak›rözü’nün su de¤irmenin önündeki çay›rl›¤a çad›r kuruyor.
5. AL‹ KÖKSAL
O de¤irmene giriyorlar, sen fluradan gideceksin, ben buradan gidece¤im diye kararlaflt›r›yorlar. Mesela orada Kömürtepe vard›r, Arap Köyü ve Çak›rözü Köyünden ç›k›ld›¤› zaman, ilk Kömürtepe’ye var›l›r, ard›ndan T›naztepe’ye öyle ulafl›l›r.
6. SITLI UYSAL
Geceleri askerler karargah olarak fiuhut’tan geçerlermifl, atlar›n nallar›na, toplar›n tekerleklerine çuval ve keçe sararlarm›fl, nallar›n ve tekerleklerin sesleri ç›kmas›n diye. Gündüz cepheye gidiliyormufl gibi gösterilip, gece de askerlerin gidifli belli olmas›n diyerek fiuhut’ta gizli bir harekat yap›lm›fl.
7. HASAN ATAMAN
Konya’dan, Adana’dan, Antalya’dan, Burdur’dan, Isparta’dan fiuhut’a 2- 3 ay asker gelmifl, tamam› gece geçiyor. Yani fiuhut’a girmiyorlar, gündüz sö¤üt a¤açlar›n›n alt›nda yat›yorlar, dinleniyorlar, gece yürüyüflü ile geliyorlar, buradan orduya kat›l›yorlar. fiuhut’ta ve köylerinde insanlar, ka¤n›larla cephaneleri afla¤›dan yukar›ya, s›rtta, atlarla, efleklerle tafl›yarak Büyük Taarruz’un haz›rl›¤›na yard›mda bulunuyorlar.
8. HAL‹L TAfiKIN
Kocatepe’de gördüm Atatürk’ü, Söbücova denen yerde. Yunan askerleri gençti, bizim askerimiz ise yafll›yd›, ölüleri gördü¤ümüzde. Sonra köyden gittik de ölüleri yine gördük, flimdi Kocatepe’ye ç›ksam oralar› bilirim. Ben de asker olacakt›m, ama yaral›yd›m Efe Köyü’nde, benim yaralar›m› Ali ‹hsan Pafla iyi ettirdi.
9. MEHMET ERKOfiAR
Türk askeri akflam ezan›na yak›n geldi, periflan bir vaziyetteydiler ve giyimleri düzenli de¤ildi. Ayfle kad›n mahalleliyi toplam›fl, o¤lu da varm›fl hapishanede. Sonra bizim mahalleye de geldi, birkaç kifli daha toplad›, Yunan askerlerinin gitti¤ini görür görmez baltalarla kap›y› k›rd›lar, kili k›rd›lar ve camiden alt› yüz kadar esiri, tutukluyu kurtard›lar ve onlar mahalleye da¤›ld›lar.
Görmeye de¤er, sar›larak, kucaklayarak, neler neler görseniz. Millet sevincinden cofluyor, çünkü esaretten kurtuldum diyerek nas›l karfl›layaca¤›n›
bilmiyordu askerleri.
10. NUR‹ ÖZSOY
Bir günün sabah› evde büyük bir heyecan yaflan›yor. Evin yafll› han›mlar›
haz›rl›k içersinde ve Türk askerinin Afyon’a giriflini karfl›lamak için bütün ev halk› seferber olmufl durumdad›r. Kad›nlar evde ne kadar yiyecek varsa Türk askerine ikram edebilmek için Müze Semtinin bulundu¤u yere do¤ru yola koyuluyorlar. Türk askerinin Afyon’a giriflini o yerde karfl›l›yorlar.
11. MUSA KARAD‹REK
Dedem çevrede Karadiro¤lu Ahmet Efe olarak biliniyor. 1897 y›l›nda Karaadilli’de do¤mufl. Büyük Taarruz bafllad›¤›nda Sand›kl› cephesinden Yunan içersine ak›nc› olarak giriyorlar. Özellikle Yunan ordusunun bozulmas›nda aktif rol oynuyorlar. Büyük Taarruz süresince süvari olarak ön saflarda yer al›yor. Birebir olarak yanan köyleri, flehirleri el yazmas›
defterinde anlat›yor.
12. AHMET KARAD‹REK
Yunan Dumlup›nar’dan kaç›yordu. Dört f›rka Yunan’›n önünü kestik.
Gediz Köprüsü geçifl yeriydi, köprüyü patlatt›k. Yunan askerleri el ele tutuflup, köprüyü geçmeye çal›fl›yorlard›. Tam planlad›¤›m›z gibi tuza¤a düfltüler.
Atefle bafllad›k. Nereye kaçacaklar›n›, siper alacaklar›n› flafl›rm›fllard›. Teslim olmak için el kald›r›p, ba¤›rmaya bafllad›lar. Bizim pafla "atefli kesin" dedi.
Atefli kestik, on kadar› yan›m›za geldi. Bafllar›nda zabit vard›, "atefl etmeyin teslim olaca¤›z" dedi. Atefli kesmemizden yaralanan Yunan askeri birden sald›r›ya geçti. Savafl befl saat kadar sürdü ve sonunda çaresizlik içinde teslim oldular. Gediz suyunun k›y›s›ndan da¤›n yamac›na do¤ru esirler topland›
ve biz esirleri piyade askerlerine teslim ettik.
